ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
142
INSON HUQUQLARI VA ERKINLIKLARI SOHASIDA TA’LIM VA
INNOVATSIYALAR.
Nasimova Sevinch
Jizzax viloyati Yuridik texnikumi o’quvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10280123
Annotatsiya.
Ushbu maqola inson va fuqarolarning asosiy huquq va erknliklariga
asoslangan. Ushbu maqolada asosan insonlarning huqulari, erkinliklari va burchlari aks ettirib
berilgan. Inson huqlari bo’yicha deklaratsiyadan ham misollar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
Inson va fuqarolarning huqqlari va erkinliklari, Inson huquqlari umumjahon
deklaratsiya, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti ( BMT).
EDUCATION AND INNOVATION IN THE FIELD OF HUMAN RIGHTS AND
FREEDOMS.
Abstract.
This article is based on the basic rights and freedoms of people and citizens. This
article mainly reflects the rights, freedoms and duties of people. Examples are also given from the
declaration on human rights.
Keywords:
Rights and freedoms of people and citizens, Universal declaration of human
rights, Constitution of the Respublic of Uzbekistan, United Nations
ОБРАЗОВАНИЕ И ИННОВАЦИИ В СФЕРЕ ПРАВ И СВОБОД ЧЕЛОВЕКА.
Аннотация.
Данная статья основана на основных правах и свободах человека и
гражданина. В етой статье в основном отражены права, свободы и обязанности людей.
Также приводятся примеры из декларации рпав человека.
Ключевые слова:
Права и свабоды человека и граждан, Всеобщая декларация прав
человека, Конституция Республики Узбекистан, Обьединенные Нации.
Inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari – insonga bekamu ko’st yashash imkoniyatini
beruvchi va iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, siyosiy sohalarda o’z imkoniyat va talablarining amalga
oshirilishini ta’minlovchi huquqiy maqom hisoblanadi. Inson huquqlari va erkinliklariga rioya
etish O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy tuzumining asosidir. O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasida qayd etilgan huquq va erkinliklari:
qonunlarning mazmuni va qo’llanishiga hamda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hokimiyat
faoliyatiga bevosita ta’sir ko’rsatadi;
O’zbekistonning har bir fuqarosiga, uning jinsi, irqi, millati, tili, diniy e’tiqodi, ijtimoiy
ahvolidan qat’i nazar, inson huquqlari va erkinliklari buzilmasligini, sud yo’li bilan himoya
qilinishini kafolatlaydi.
Konstitutsiyasi barcha fuqarolarning qonun oldida tengligini asoslagan holda, o’zgalarning
huquqlariga hurmat bilan qarashi tamoyillarini, huquq va erkinliklarini buzish hisobiga o’z huquq
va erkinliklarini ro’yobga chiqishiga yo’l qo’ymaslikka, ijtimoiy adolat va hamjamiyatini
ta’minlashga qaratilgan. O’zbekiston Respublikasida Inson va fuqarolarning huquq va
erkinliklarini amalga oshirilishiga davlat kafolat beradi. O’z navbatida respublika hududida
yashovchi shaxslar Konstitutsiyasida ta’kidlagan huquq va erkinliklarga, xalqaro huquq
me’yorlariga rioya etishi zarur. Umum e’tirof qilingan mazkur xalqaro me’yoriy manbalar
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Bola huquqlari
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
143
to’g’risida konvensiya va O’zbekiston Respublikasi qo’shilgan yana bir qator xalqaro hujjatlardir.
1
BMT tononidan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi – BMT Bosh Assambeliyasi
tomonidan 1948-yilning 10-dekabrda qabul qilingan. Ushbu deklaratsiya muqaddima va 30
moddadan iborat bolib, uni qabul qilishdan asosiy maqasad har bir inson va davlat mazkur
deklaratsiya asosida ma’rifat va ta’lim orqali shu huquq va erkinliklarni hurmat qilishga
ko’maklashishi lozim.
Deklaratsiya har bir insonning tabiiiy va ajralmas huquq va erkinliklari e’lon etilgan asosiy
xalqaro hujjat hisoblanadi. Shu tariqa xalqaro munosabatlar tarixida birinchi marta insonning
hamma rioya etishi zarur bo’gan asosiy huquqlari va erkinliklari doirasida belgilab berilgan.
Deklaratsiyada insoniyat oilasining hamma a’zolariga xos qadr-qimmatni, ularning teng va
ajralmas huquqlarini tan olish - erkinliklar, adolat va yalpi tinchlik negizi ekanligi e’lon qilingan.
Unga ko’ra, umumhurmat va rioya qilishi shart bo’lgan inson huquqlari doirasi shaxsiy, siyosiy
hamda ijtimoiy – iqtisodiy huquqlardan iboratdir. Shaxsiy huquqlar orasida avvalo har bir
shaxsning hayoti, erkinligi va shaxsiy daxlsizligi huquqlari alohida ta’kidlab o’tilgan.
Deklaratsiyaning boshqa qoidalari esa mazkur huquqlarni to’ldiradi.
Xususan, hech kim qullikda, zubun holatda tutilmasligi, qiynoqqa yokida ayovsiz,
g’ayriinsoniy, odam sha’nini yerga uradigan muomala va jazoga duchor etilmasligi,
o’zboshimchalik bilan qamoqqa olinmasligi, ushlab turilmasligi lozim ekanligi bot bot qayd
etilgan.
Shaxs huquqlari sirasiga shaxsiy va oliaviy hayotning, turar joyning daxlsizligi huquqi,
yozishmalarni sir saqlash huquqi, o’z shani va obro’sini himoya qilish huquqi, odil sudlov
tomonidan muhofaza etilish huquqi kabilarni kirgizizsh maqsadga muvofiq. Biz bu kabi
malumotlarni ushbu deklaratsiyaning 3-5 va 8-12- moddalar orqali bilib olishimiz mumkin.
Ushbu deklaratsiyada insonning quyidagi siyosiy huquqlari hamda erkinliklari ham keltirib
o’tilgan:
ular fikrlash, vijdon, din erkinligi; e’tiqod erkinligi va uni erkin ifodalash huquqi;
tinch yig’ilishlar o’tkazish hamda uyushmalarga a’zo bo’lish huquqi;
o’z mamlakatini boshqarishda qatnashish huquqi;
yashirin ovoz berish yo’li bilan umumiy va teng saylash huquqi; erkin ravishda ko’chib
yurish huquqi hamda o’ziga turar joy tanlash huquqi;
milliy yokida diniy alomatlar orqali hech bir cheklovlarsiz nikohdan o’tish va oila qurish
huquqi; mulkka egalik qilish huquqi.
Bu malumotlar ham ushbu deklaratsiyaning 13-21-moddalarida bayon etilgan.
Deklaratsiyada inson manfaatlarining ustuvorligi quyidagi tamoyillarda o’z aksini topgan
va ular quyidagilar: inson huquqlarini hurmat qilish, inson huquqlarining tengligi, inson
erkinliklari, inson huquqlarini amalga oshirishning demokratik jarayoni, inson huquqlarini
ta’minlashning adolatliligi. Deklaratsiyada e’lon etilgan mazkur inson huquqlariga oid
tamoyillarga ko’ra barcha kishilar erkin tug’iladi va o’z qadr-qimmati hamda huquqlari jihatdan
teng bo’lib, ular qonun oldida teng va qonun tomonidan bab-baravar himoya qilinish huquqiga
1
O’zbekiston Milliy ensiklopediya 2000-2005
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
144
egadirlar. Bu kabi ma’lumotlarni biz ushbu deklaratsiyaning 1, 2, va 7-moddalarida ko’rishimiz
mumkin.
2
Mazkur deklaratsiya qoidalari davlat yoki ayrim shaxslar tomonidan inson huquqlarini
buzish uchun ishlatilishi mumkin emas. Har bir shaxs uchun o’zgalarning huquq va erkinliklarini
hurmat qilish jamiyat a’zolarining burchidir.
Ushbu deklaratsiya mustaqil O’zbekiston Respublikasida imzolangan birinchi xalqaro
hujjatdir va u 1991-yil 30-sentabrda imzolangan. O’zbekiston Respublikasi Kоnstitutsiyasining
Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari deb nomlangan 2-bo’limi mazkur
deklaratsiyaga to’la moye bo’lib, unda O’zbekiston Respublikasi barcha fuqarolari teng huquq va
erkinliklarga ega bo’lishi, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqiqshi, e’tiqodi, shaxsi va
ijtimoiy mavqe’idan qat’I nazar, qonun oldida tengligi ta’kidlangan
3
.
Respublikada inson huquqlariga oid 100 dan ortiq qonunlar qabul qilingan va ular xalqaro
me’yorlar va andozalarga muvofiqlashtirilgan. «Inson huquqlari bo’yicha Oliy Majlis vakili
tog’risida» qonun 1997-yil 24-aprelda qabul qilingan. Inson huquqlariga rioya etilishi ustidan
monitoring va nazortani ta’minlovchi milliy institutlar – Inson huqulari bo’yicha milliy mazkaz va
Amaldagi qonun hujjatlari monitoring instituti ishlab turibdi hozirgi kunda ham. Toshkent
shahrida hukumatga qarashli bo’lmagan «Human Rayts Votch Xelsinki» xalqaro tashkilotining
vakili, chet el ommaviy axborot vositalarining vakillari faoliyat ko’rsatmoqda hamda huquqni
muhofaza qiluvchi boshqa xalqaro tashkilotlar bilan yaqin aloqa o’rnatilgan.
Xulosa shundan iboratki hozirgi kunda qilinayotgan barcha islohotlar insonlar va xalqning
manfaatlariga qaratilgan. Har qandan vaziyatda ham inson va fuqarolarning huquqlar va
erkinliklari har doimo birinchi o’rinda bo’lib kelgan. Bugungi kundagi O’zbekiston ham
rivojlanishni avvalo aholi va xalqqa qaratmoqda, inson huquqlarini eng dolzarb masalalardan biri
sifatida ko’rmoqda va bu albatda yaxshi samara beradi. Davlat boy bo’lishi uchun avvalo xalq boy
bo’lishi zarur agarda xalq kambag’al bo’la turib davlat eng yuqori cho’qqilarni egalalshni istasa
avval xalqni boyga aylantirib, fuqarolarni ish bilan taminlab qo’ysagina shunday cho’qqilarni
egalalshga harakat qilsa bo’ladi.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 08.12.1992
2.
Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi 10. 12. 1948
3.
O’zbekiston milliy ensiklopediyasi 2000-2005
2
Inson huqulari umumjahon Deklaratsiya 1948-yil 10-dekabr
3
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 08.12.1992
