ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1262
ZAMONAVIY O’ZBEKISTON RANGTASVIR RASSOMLARI ASARLARINI
O’RGANISH ORQALI O’QUVCHILARNING IJODIY QOBILYATINI
RIVOJLANTIRISH
Adxamova Oltinoy Rafiqjon qizi
Andijon Davlat Pedogogika Instituti Tasviriy sa’nat va grafik muhandislik
yo’nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7980846
Annotatsiya.
Tasviriy san’at darslari o‘quvchilarda ma’naviy dunyoqarashni, g‘oyaviy
e’tiqodni shakllantirishda aloxida ahamiyat kasb etadi. U fikrlash qobiliyatini, ko‘rish xotirasini,
ijodiy tasavvurni, badiiy didni, estetik hissiyotni o‘stiradi. Maktabda o‘qitiladigan tasviriy san’at
darslarining har bir turi (narsaning o‘ziga qarab rasmini chizish, dekorativ rasm chizish, mavzu
asosida rasm chizish, tasviriy san’at haqida suhbat) o‘quvchilar ijodiy qobiliyatining o‘sishiga,
dunyoqarashining shakllanishiga yordam beradi, ya’ni shaxsni har tomonlama kamol toptiradi.
O'quv jarayonida ijodiy faol faoliyat maktab o'quvchilarida bir qator fazilatlarni
shakllantiradi, bu esa pirovardida o'quvchi xarakteriga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Amaliyot shuni
ko'rsatadiki, o'quvchilarning boy ichki dunyosini shakllantirish uchun faol ijodiy faoliyatni
rag'batlantirishning shunday texnika va usullarini tanlash kerak, bu unga qiyinchiliklarni engish,
ijodiy fikrlashni rivojlantirish uchun jozibali istiqbolni ochadi.
Birinchi pedagogik talablardan biri o`quvchining individualligini hech qanday tarzda
bo`g`ib tashlamaslikdir. Ko'pincha pedagogik vaziyatlar mavjud bo'lib, O’quvchilar taxmin yoki
faraz qilgan holda ularni mantiqiy asoslab bera olmaydi. Shunga qaramay, ularni sezgi
ishlatishga urinishlari uchun rag'batlantirish va ilgari surilgan g'oyani keyingi mantiqiy tahlil
qilishga yuborish kerak. O`quvchilarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun ularda o`z
qobiliyatiga bo`lgan ishonchni, ijodiy muammolarni hal etish qobiliyatiga ishonchni
shakllantirish kerak. O'ziga ishonmaydiganlar allaqachon muvaffaqiyatsizlikka mahkum.
Kalit so’zlar:
Dekorativ rasm, Arxitektura, Faktura, Penza, Kompozitsiya, San’at,
Haykaltaroshlik, Avangard, Raqsning tug’ilishi.
DEVELOPMENT OF STUDENTS' CREATIVE ABILITY BY STUDYING THE
WORKS OF MODERN UZBEKISTAN PAINTERS
Abstract.
Fine art classes are of particular importance in the formation of students'
spiritual worldview and ideological beliefs. It develops the ability to think, visual memory, creative
imagination, artistic taste, and aesthetic feeling. Each type of visual art lessons taught at school
(drawing a picture based on the object itself, decorative painting, painting based on the theme,
conversation about visual art) helps the growth of students' creative abilities and the formation of
their worldview. that is, it makes a person perfect in every way.
Active creative activity in the educational process forms a number of qualities in
schoolchildren, which ultimately has a positive effect on the student's character. Practice shows
that in order to form a rich inner world of students, it is necessary to choose such techniques and
methods of stimulating active creative activity, which opens an attractive prospect for him to
overcome difficulties and develop creative thinking.
One of the first pedagogical requirements is not to stifle the student's individuality in any
way. There are often pedagogic situations where students cannot rationalize them by assuming or
hypothesizing. Nevertheless, it is necessary to encourage them to try to use intuition and send the
presented idea to further logical analysis. In order to develop students' creative abilities, it is
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1263
necessary to build confidence in their abilities and ability to solve creative problems. Those who
do not believe in themselves are already doomed to failure.
Key words:
Decorative painting, Architecture, Texture, Penza, Composition, Art,
Sculpture, Avant-garde, Birth of dance.
РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ СТУДЕНТОВ ПУТЕМ
ИЗУЧЕНИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ СОВРЕМЕННЫХ ХУДОЖНИКОВ УЗБЕКИСТАНА
Аннотация
. Особое значение в формировании духовного мировоззрения и
мировоззренческих убеждений учащихся имеют занятия изобразительным искусством.
Развивает способность мыслить, зрительную память, творческое воображение,
художественный вкус, эстетическое чувство. Каждый вид уроков изобразительного
искусства, преподаваемый в школе (рисование картины по самому предмету,
декоративная роспись, рисование по теме, беседа об изобразительном искусстве),
способствует росту творческих способностей учащихся и формированию их
мировоззрения. то есть делает человека совершенным во всех отношениях.
Активная творческая деятельность в учебном процессе формирует у школьников
ряд качеств, что в конечном итоге положительно сказывается на характере школьника.
Практика показывает, что для формирования богатого внутреннего мира учащихся
необходимо выбирать такие приемы и методы стимулирования активной творческой
деятельности, открывающие перед ним привлекательную перспективу преодоления
трудностей и развития творческого мышления.
Одно из первых педагогических требований состоит в том, чтобы никоим образом
не задушить индивидуальность ученика. Часто возникают педагогические ситуации,
когда учащиеся не могут их рационализировать, предполагая или выдвигая гипотезы. Тем
не менее, необходимо побудить их попробовать использовать интуицию и отправить
представленную идею на дальнейший логический анализ. Для развития творческих
способностей учащихся необходимо формирование уверенности в своих силах и
способности решать творческие задачи. Те, кто не верит в себя, уже обречены на провал.
Ключевые слова:
Декоративная живопись, Архитектура, Фактура, Пенза,
Композиция, Искусство, Скульптура, Авангард, Рождение танца.
Vaqt o‘tishi bilan davrlar o‘rnini davrlar egalladi va devor tasviriy san’ati ulug‘vor
saroylar, maqbaralar bezaklari va naqshlarida namoyon bo‘la boshladi, Islomning kirib kelishi
bilan esa uylar bezak, naqsh va xattotlik shaklida bezatila boshlandi.
14-asr boshidan Sharqda tasviriy san’atning yangi turi – miniatyura, ya’ni diniy
ob’yektlardan tashqari bo’lgan turar joy binolari, saroylar, maqbaralar va, hatto, kitoblar
dekoratsiyasining noyob elementiga aylangan kichik rangli rasmlar paydo bo‘ldi.
O‘rta asr va Uyg‘onish davrlari o‘zbek tasviriy san’atining rivojlanishiga Kamoliddin
Behzod, Ahmad Donish, Usta Mahmum va boshqalar ulkan hissa qo‘shdilar.
20-asr boshlarida o‘zbek tasviriy san’atiga rus rassomlari, avangardistlari va
monumentalistlari katta ta’sir ko‘rsatdi. Ayrim rassomlar O‘zbekistonga shunchalik ishtiyoq bilan
qarashgandiki, ular ushbu muborak zaminda abadiy qolishdi, ba’zilari hatto Islom dinini qabul
qilishdi. Pavel Benkov, Chingiz Ahmarov, Aleksey Volkov, Aleksey Nikolayev, Usta Mo‘min
asarlarini Nukusdagi I.Savitskiy nomidagi dunyoga mashhur Qoraqalpoq muzeyida, Toshkentdagi
San’at muzeyida va Toshkentdagi tasviriy san’at galereyasida ko‘rish mumkin.
“San’at va madaniyatdek kuch orqali inson qalbiga yo’l topish haqida so’z yuritar ekanmiz,
hammamiz yaxshi tushunamizki, har qaysi iste’dod egasi o’ziga xos bir olam, shu sababli ijod
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1264
ahliga qandaydir aql o’rgatish, eng asosiysi, ularni boshqarishga urinish mumkin emas. Lekin bu
hayotda ularni birlashtiradigan, yangi ijodiy marralar sari ilhomlantiradigan muqaddas
tushunchalar borki, ular Vatan va xalq manfaati, ezgulik va insoniylik tamoyillari bilan uzviy
bog’liqdir.
Agarki har qaysi ijodkor o’z asarlarida ana shu o’lmas g’oyalarni bosh maqsad qilib qo’ysa,
ularni badiiy mahorat bilan ifoda eta olsa, hech shubhasiz, adabiyot ham, madaniyat va san’at ham
tom ma’noda ma’naviy yuksalishga xizmat qilib, o’zining ijtimoiy vazifasini to’liq ado etishga
erishgan bo’ladi”.
O’quvchilarga rasm chiza bilish har qanday ishda, har qanday mutaxassislikda qo‘l
kelishini tushuntirib berish kerak. Masalan: insonlarda yozishdan oldin chizish qobilyatining
shakllanganligini (ibtidoiy davrdagi qoyatoshlardagi tasvirlar), xozirda tasviriy faoliyatning
boshqa fanlarni tushuntirishda qo’llanilishi, teatr, kino, multfilm, arxitektura, mashinasozlik,
o’yinchoqlar, o’quv qurollarini dizaynlari, kitoblarni badiiy bezash ishlarida, xona interyer dizayni
va ishlab chiqarishning boshqa ko’pgina soxalarida qo’llanilishini kuzatishimiz mumkin.
O’quvchilar tanlangan mavzuga ko`ra uning elementlarini qog`oz yuzasida bir-biriga
bog`liq holda joylashtirish, yaxlit kompozitsiyani hosil qilish, mavzu mazmuniga mos keladigan
kompozitsiyani topish uchun bir qancha xomaki ishlar, eskizlar ishlaydilar. Kompozitsiya tuzishda
bolalar obrazlarning tipik belgilarini tanlab olib, qismlarning o`rnini almashtirib, qo`shimcha
detallar kiritish orqali kompozitsiya mazmunini boyitish kabilarga alohida e’tibor beradilar.
1990 - yildan Respublika bolalar ijodiyoti markazida badiiy rahbar. Choriyev asarlarida
oʻlka manzaralari, oʻtmishi va bugungi kuni, kishilarini yorqin boʻyoqlarda katta mahorat bilan
aks ettirgan.
Uning ijodi rang-tasvirga milliy ruh, urf-odatlar, zamondoshlar, mashhur namoyandalar
obrazlari turkumini olib kirishi, qishloqlarda tasviriy sanʼat galereyalarini tashkil qilishi bilan
alohida ahamiyatga ega. Portretlar ("Zamondoshim", "Doʻstim portreti", "Kelin. Shohi soʻzana",
"Firʼavn. Erkak portreti", "Boysunlik qariya", "Poshxurdlik qiz Barno", "Sayroblik chol", "Qish.
Avtoportret"), maishiy va tarixiy ("Suhbat", "Xumson oqshomi", "Oltintopgan koni", "Nay.
Choʻpon bola", "Boysun", "Bahor. Sherobod manzarasi", "Bogʻlar" va boshqalar) va shahrik.
mavzulardagi asarlari mashhur.
Choriyev Oʻzbekiston tasviriy sanʼatini targʻib qilishda fidoyilik koʻrsatgan: uning
tashabbusi va bevosita ishtirokida Respublika bolalar ijodiyoti markazi, viloyatlar (Surxondaryo
va boshqalar)da tasviriy sanʼat muzeylari tashkil qilingan, yosh rassomlarga gʻamxoʻrlik
koʻrsatgan.
O‘.Tansiqboyevning 20-yillar boshi, 30-yillar oxiridagi ishlarini sinchkovlik bilan
o‘rganish orqali undagi yashirin intilishlarni payqash mumkin. N. Rozanov studiyasini bitirib,
Penza badiiy oliygohida ikki yilgina tahsil olib, rassom O’quvchilik pallalarida ko‘p ushlanib
qolmay, hadiksirab o‘z yo‘nalishini tanlay oldi. Ko‘plab omillar sabab
Tansiqboyev avangard yo‘nalishi tomon shiddat ila rivojlandi. Bunga Moskva muzeyidagi
ko‘rgan zamonaviy ovrupa tasviriy san’ati taassurotlari, avangard usullarini Sharqning an’anaviy
bo‘laklari bilan uyg‘unlashtirish zamin bo‘lib, u uchun yangi mahorat maktabi bo‘lib xizmat qildi.
Munozara va ko‘rgazmalar muhiti, Tansiqboyevdan yigirma yoshlar katta bo‘lgan va
o‘zining ijodkor sifatida aniq yo‘nalishiga ega bo‘lgan A. Volkov, M. Kurzin, A. Nikolayev, A.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1265
Podkovirov kabi rassomlar bilan yelkama-yelka ishlash ichki ehtiyojlar sari dadil izlanishlar, erkin
ijod imkoniyatlarini ochdi.
“A.Toshkenboyevning portreti”dan boshlab, 30-yillar o‘rtalarigacha Tansiqboyev XIX -
XX asrlargacha bo‘lgan ovrupacha tasviriy san’atning asosiy yo‘nalishlarini jadal bosib o‘tdi. Har
bir zamonaviy rassom uchun muhim qadam bo‘lgan impressionizm yo‘nalishini A. Tansiqboyev
o‘zining A. Toshkentoyev portretida namoyon etdi.
Bahodir Jalolov – O’zbekiston xalq rassomi, Alisher Navoiy nomidagi Davlat
mukofotinnng sovrindori, zamonaviy rangtasvir san’ati rivojiga hissa qo’shib kelayotgan talantli
rassomlardan biridir. Bahodir Jalolov 1948 yil 27- mayda Toshkent shahrida tavallud topgan. 1968
yili P. P. Benkov nomidagi Respublika rassomlik bilim yurtini tugatgan. 1974 yilda esa I.E. Repin
nomidagi Sankt-Peterburg rassomlik, haykaltaroshlik va me’morlik institutining bezatish
monumental fakultetini tamomlaydi. Yoshlik yillarida portret san’atining ustasi Abdulhaq
Abdullaevdan ta’lim oladi.
Rassom ijodiy faoliyatining dastlabki namunalarida milliy his-tuyg’ular turli xil ranglarda
o’z ifodasini topadi. B. Jalolov tasviriy san’at borasidagi tahsilni davom ettirib keyinchalik
Chingiz Ahmarov, Ro’zi Choriyev, Milnikov, Korolyovlardan tasviriy san’at sirlarini o’rgandi.
Shu sababli ham u yaratgan portretlarda yuksak mahorat ko’zga aniq tashlanib turadi. Uning
ijodidagi tuyg’ular uyg’unligi tomoshabinni o’ziga mahliyo etib qo’yadi.
Xususan, «Raqsning tug’ilishi» kompozistiyasi o’zbek raqqosalarini ulug’labgina
qolmasdan, ularga bo’lgan samimiy hurmat va muhabbatni namoyon qilganini ko’ramiz. Bahodir
Jalolov portret san’atida ko’p yutuqlarga erishdi. Uning to’laqonli asarlarida o’zbek xalqining
sevimli farzandlari siymosi o’z ifodasini topgan. Bu o’rinda ayniqsa akademik rassom O’rol
Tansiqboev, buyuk olim, akademik Vohid Zohidov, san’atning mashhur darg’alari Komil
Yormatov, Malik Qayumov, Muhiddin Rahimov, Hamro Rahimova, Akrom Toshkanboev, Damir
Ro’ziboev kabi ulug’lar siymosi so’zimizga misoldir. Rassom inson shaxsini doimo o’rganishga,
uni har tomonlama his qilishga intiladi.
Darhaqiqat, yuqorida ko’rganimizdek Bahodir Jalolov ijodiy faoliyatining asosiy ko’lami
insonlar obraziga, ya’ni portretlar yaratishga qaratilgan. Tasviriy san’atda u kishi o’z rangin
olamini yangidan yangi jilolar bilan tobora boyitib kelmoqda.
Bahodir Jalolov erishgan etuklikning yana bir jihati shundaki, u Sharq va G’arb
an’analarini o’zlashtirib, ana shu an’analardagi mushtaraklikni topib, uni yuzaga chiqarishga
muvaffaq bo’la olgan rassomdir. Ana shuning uchun ham xorijiy davlatlarning san’at
ixlosmandlari e’tiboriga muyassar bo’lgan.
Rassom o’zining monumental pannolari bilan dunyoning ilg’or davlatlarida hashamatli
saroy va binolarni bezatib kelmoqda. Rassom ijodiga taniqli olim Tilab Mahmudov baho berib
shunday deydi: «Bahodir uchun inson va insoniyat tarixi jumboq edi. U bu jumboqni echishga, o’z
xalqi tarixini bashariyat tarixi bilan hamohang nuqtalarini topishga harakat qiladi». Darhaqiqat,
rassom keng tafakkurli ijodkor sifatida odam, olam, koinot sirlarini o’rganishga intiladi.
Qadimgi Rus ikonalari dunyo san'atiga juda katta badiiy kiymatga ega bo`lgan san'at
asarlari hisoblanadi. F.Grek, A.Rublev, Dionisiy kabi rassomlar ikonaga rasm solish san'atining
eng ko`zga ko`ringan namoyondalaridan hisoblangan.Miniatyura san'ati bu o`zining shartliligi,
dekorativligi, shakl, faktura va bezaklarining o`ziga xos usulda berilishi bilan ajralib turuvchi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1266
kichik o`lchamdagi tasviriy san'at asari hisoblanadi.O`rta asrlarda qo`lyozma kitoblarga ishlangan
tasvirlar miniatyura san'atining paydo bo`lishiga olib keldi.
O`rta asrlarda kitob miniatyura san'ati Yaqin Sharq, Markaziy va O`rta Osiyo, Eron,
Hindiston, Vizantiya, Qadimgi Rus va Sharqiy Yevropa mamlakatlarida gullab yashnadi. Shu
davrlarda yashab ijod etgan Kamoliddin Behzod, Maxmud Muzaxxib, Murod Samarkandiy va
boshqa qator musavvirlar Sharq miniatyura san'atining nodir na'munalarini yaratib qoldirdilar.
Bular orasida Ayniqsa Kamoliddin Behzod ning faoliyati (taxminan 1466-1535 yillar)
diqqatga sazovordir. Kamoliddin Behzod Xirotda tugilgan. Bu yerda Husayn Boyqaro
ko`tubxonasida ishlagan. 1507 yil Xuroson Shayboniyxon qo`liga o`tgach, Behzod Buxoraga
ko`chib kelgan va shu yerda 1522 yilgacha yashab, ijod qilgan va o`zining mashhur Shayboniyxon
portretini yaratgan. Keyinchalik qisqa vaqt Tabrizda (1522-1524) keyin yana Xirotda yashab ijod
etgan.
REFERENCES
1.
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
2.
Abdullayev N. «San’at tarixi». Darslik. «San’at» nashriyoti. T.: 2001.
3.
Akbar Hakimov. «Bahodir Jalolov» albomi. Printed dy Geoff Neal Litho, London. UK.
1999.
4.
Akbar Hakimov. «Javlon Umarbekov» albomi. Printed dy Geoff Neal Litho, London. UK.
2016.
5.
Akbar Hakimov, Bo’riboy Ahmedov, Edvard Rtveladze va boshqalar. “Moziydan taralgan
ziyo”. “Sharq” nashriyot-matbaa konserni. Toshkent.1998.
