68
MEKTEPLERDE MUZÍKA MÁDENIYATÍ SABAǴÍNÍŃ ÓZGESHELIKLERI HÁM
FORMASÍ
Teńelbaev Qarjawbay
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 2-kurs studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10325407
Annotaciya.
Bul teziste orta bilim beriw mekteplerde muzıka mádeniyatı pániniń basqa
pánlerden ózgeshelikleri hám forması boyınsha sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, estetika, ruwxıy, ádep-ikramlı, páklik, tárbiya, nama, shaxs.
FEATURES AND FORM OF THE MUSIC CULTURE LESSON IN SCHOOLS
Abstract:
This thesis talks about the nature and form of the subject of musical culture in
secondary schools in comparison with other subjects.
Key words:
music, aesthetics, spirituality, morality, purity, upbringing, melody, personality.
ОСОБЕННОСТИ И ФОРМА УРОКА МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ В ШКОЛАХ
Аннотация.
В данной дипломной работе говорится о характере и форме предмета
музыкальной культуры в средних учебных заведениях по сравнению с другими предметами.
Ключевое слово:
музыка, эстетика, духовность, нравственность, чистота,
воспитание, мелодия, личность.
Sabaq, muzıka tárbiyası diziminde, jeteki factor bolıp esaplanadı. Sebebi balalar sabaqqa
ulıwmalıq tárizde qamrap alınadı. Muzıka balalardı aqılıy hám ádep – ikramlılıq jaqtan
rawajlanıwında úlken tásir kórsetedi. Sonıń úshın muzıka sabaqları eń aldı menen, tarbiya
sabaǵı dep ataladı. Búgingi kúnde muzıka insannıń qáliplesiwinde áhmiyetli orın iyeleydi,
onıń sezim hám rúwxiyatına aktiv tásir kórsetedı. uliwma tálim mektepleriniń tiykarǵi
waziypalarınan biri, oqıwshılardı estetika álemine alıp kiriw hám rúwxıy tárbiya beriw bolıp
esaplanadı. Búnda oqıtıwshı balalardı belgili bir muzıka shıǵarması menen tanıstırıp, onı
túsindirmeli, “janlı„ qılıp aytıp oqıwshılar dıqqat itibarın shıǵarmaǵa qaratadı, olardıń sóylew
qábiletin ósiriw, pikirlew qábiletin, dúnya qarasın keńiytedi, emotsiyanal sezim túyǵúlaǵa
da aktiv tásir etedi. Muzıka sabaǵınıń mazmúnında tek ǵana ózlestiriw emes, bálkim
oqıwshılar sanasın dúnya qarasın rawajlandırıw, estetikalıq mádeniyattı en jaydırıw hám
basqa ishki sezim túyǵiların qáliplestiriw názerde tútıladı. Oqıtıwshınıń sabaqta dóretiwshilik
tarizde kirisiwi tiykarǵi áhmiyetti payda etedi hám bir qansha waziypalardı óz aldına maqset
qılıp qoyadı
69
- Muzıka tárbiyasında jańa metod ham jollardı izlew;
- túrmis hám kórkem-óner arasında úziliksiz baylanıstı túsindiriw;
úsı maqsetti ámelge asırıwda oqıtıwshı kúshli tayarlıq kóriwi, óz ústinde tınbay islewi,
yaǵnıy bilim dárejesin asırıw úshın ilimiy ádebiyatlar, jańa dástúrler, teatr múzeylerge barıp
(tınımsız) sananıń asırıw jolların qúramalastırıp barıwı zárúr. Muzıka sabaqları alıp barılatúǵin
klass bólmesi júda jaqsı bezelgen bolıwı áhmiyetli orın tutadı. Texnikalıq zatlar, kórgizbeli
qútallar, pianino áspabın shertiw hám ózbek xalıq saz àsbapları menen támiyinlengen bolıwı,
jańa dástúrden paydalanıp, sabaq reje konspektlerin dúzip jańa texnalogiyanı qollanıp barıw
kerek. Solay etıp, muzıka sabaqlarınıń barlıq xizmetleriniń maqseti hám mazmúnı sabaq
mazmúnın ashıp, túrmis penen baylanıstırıp sabaqtıń barlıq bólimlerin bir – biri menen
úziliksiz alıp barılıwı talap etiledi.
Muzıka sabag'ı basqa sabaqlardan o'ziniń ádebiyligi, qızıqlıǵı hám balalarǵa kóbirek
dóretiwshilik zawıq, emotsiyanal sezimler hám obrazlı keshirmeler oyatıwı menen ajıralıp
túradı. Sonıń úshında muzıka sabaǵı eń aldı menen tárbiya sabaqları dep ataladı. Muzıka
sabaqları tómendeǵi spetsipik ózgeshelikleri menen basqa sabaqlardan parıq qıladı.
1) Muzıka teoryasi hám dóretiwshiligine baylanisli túrli xizmetlerde: vokal – xor
shınıǵıwları, muzıka sawatı, muzıkanı tıńlaw, balalar saz àsbapların shertiw, ritmik
háreketlerdi orınlaw elementlerinen ibarat.
2) Muzıka basqa iskústova túrlerinen túsindirmeli zatları, yaǵniy “tili“ menen parıq
qıladı. Eger kórkem ádebiyat sóz benen súwretlew óneri reńleri menen, ayaq oyını háreket
penen sáwlelendirse, muzıka bolsa muzıkalıq dawıslarda payda bolǵan sazdı túsindiredi.
Joqarıda iskússtvo túrleriniń kóriw hám esitiw arqalı qabıl etsek, muzıkanı tek ǵana dıqqat
penen tıńlap túsinemiz, sonıń úshın kózi ázzi insanlardan da jetik qosıqshılar jetilip shıǵadı.
3) Muzıka anıq waqıt ólshewi menen baylanısqan kórkem óner. Sonıń úshın, dóretken
muzıka tempine sazlanıp, onıń hár bir elementinin dıqqat penen tıńlamasaq, shıǵarmanı
tolıq qabıl ete almaymız, Klassik shıǵarmanı qayta - qayta tıńaǵanda onıń jańa- jańa
kórkemlik táreplerin sezemiz.
4) Muzıka balalarǵa aktiv emotsiyanal tásir kórsetedi, qúwanıshlı hám dóretiwshi
keshirmeler oyatadı. Jaqsı mazmúnlı, qızıqlı muzıka sabaqlarınan balalar zawıq shıǵarıp,
ádebiy azıq aladı, qúwnaq, qúwanıshlı bolıp shıǵadı. Solay etip muzıka sabaǵı ózinin aktriv
psixologiyalıq tásiri menen basqa panlerden parıq qıladı.
Sonday-aq muzıka sabaǵı basqa pánler menen túwrıdan – túwrı baylanıslı, Súwretlew óneri,
ádebiyat, ana tili, matematika, tariyx, pedagogika, psixologiya, vokal, ritmika hám basqalar. Búlar
70
muzıka sabaǵin túrmıs penen baylanıstırıwǵa, mazmúnlı, qızıqlı qılıp sabaqtı alıp barıwǵa
járdem beredi.
Muzıka sabaǵi óziniń aralas sabaq tipi menen hámde basqa pánlerden ajıralıp turadı.
Baslawısh klaslarda muzıka sabaǵı bes xizmet túrinen dúziledi
1. Xor bolıp qosıq aytıw
2. Muzıka sawatı.
3. Muzıka tıńlaw
4. Muzıkaǵa mas háreketlerdi orınlaw.
5. Balalar saz àsbaplarında birge atqarıw.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
71
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
16.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
72
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
21.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
22.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
30.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
31.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
73
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
33.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
37.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
38.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
39.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
40.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
41.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
42.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
43.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
