ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
454
NASHRIYOT VA NOSHIRLIK ISHI
Pirnazarova Dilfuza Quralbay qizi
O’zbekiston Davlat San’at va Madaniyat institutining 1-kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10359183
Annotatsiya.
Bu maqola nashriyotlar va ularning turlari bilan bog'liqdir. Ushbu
maqolada, matbuot, elektron nashriyotlar, radio va telekanallar kabi nashriyotlarning turlari
haqida batafsil ma'lumotlar berilgan. Nashriyotlar vazifalari, ularning jamiyatga keltiradigan
afzalliklar va ularning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadigan muhim nuqtalar ta'kidlangan.
Kalit so'zlar:
nashriyot, kitob, radio, telekanallar, jurmalistika, gazetalar, jurnallar, veb-
saytlar.
PUBLISHING AND PUBLISHING WORK
Abstract.
This article is about publishers and their types. This article provides detailed
information about the types of publishers such as press, electronic publishers, radio and TV
channels. The tasks of publishers, the advantages they bring to society and the important points
affecting their development are highlighted.
Keywords:
publishing, book, radio, TV channels, journalism, newspapers, magazines,
websites.
ИЗДАТЕЛЬСТВО И ИЗДАТЕЛЬСКАЯ РАБОТА
Аннотация.
Данная статья посвящена издателям и их типам. В этой статье
представлена подробная информация о типах издателей, таких как пресса, электронные
издательства, радио и телеканалы. Выделены задачи издательств, преимущества,
которые они приносят обществу и важные моменты, влияющие на их развитие.
Ключевые слова:
издательское дело, книга, радио, телеканалы, журналистика,
газеты, журналы, сайты.
Nashriyotlar, ma'lumotlarni ommaga yetkazib turuvchi vosita sifatida qo'llaniladi. Bu
maqolalar, kitoblar, gazetalar, jurnallar, veb-saytlar va boshqa ko'plab shakllarda bo'lishi mumkin.
Nashriyot, ma'lumotlarni tarqatuvchi vosita sifatida xizmat qiladi va jamiyatga yangiliklar,
tafsilotlar, fikrlar, va boshqa ma'lumotlarni yetkazib beradi. Nashriyotlarga gazetalar, jurnallar,
elektron nashriyotlar, kitoblar, radio va televiziyon kanallari kiradi. Nashriyotlar, jamiyatda
odamlarni o'zaro bog'lab turish, ularning bilim va ma'lumotlarini oshirish, va umumiy o'zaro fikr
almashishni ta'minlash maqsadida ishlaydi.
Nashriyot Turlari:
Matbuot (Print Media): Gazetalar: to'g'ri, aniq va oxirgi yangiliklarni o'z ichiga oladi.
Gazetalar, qisqa vaqt davomida ommaga yetkaziladigan yangiliklarni o'z ichiga oladigan matbuot
vositasi hisoblanadi. Ularning maqsadi, jamiyatdagi eng so'nggi yangiliklarni taqdim etish,
ijtimoiy muddatda muhim muzokaralar bo'yicha maqolalar yaratish va jamiyat a'zolarining
fikrlarini bildirishdir.
Jurnallar: Maxsus mavzularda tafsilotli ma'lumotlar beradi. Ilmiy, so'zlamali,
ilustratsiyalar bilan boyitilgan bo'lishi mumkin. Jurnallar ilmiy, san'atiy, yozuvchi yoki so'zlashma
sohasida boshqa sohalar bo'yicha ko'plab maqolalar va tahlillar o'z ichiga olgan periodik
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
455
nashriyotlardir. Ular o'qilishi uchun a'zolarga sifatli va tafsilotli ma'lumotlar taqdim etishadi.
[1.82]
Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan soʻng noshirlik ishida keskin oʻzgarish boʻldi. Bu
borada Oʻzbekiston Respublikasining „Noshirlik faoliyati toʻgʻrisida“ qonuni (1996-yil 30-
avgust) huquqiy asos boʻldi. Mazkur qonun asosida noshirlar oʻz faoliyatlarida, shu jumladan,
noshirlik yoʻnalishini, mavzularini, ixtisoslashuvini, chiqariladigan mahsulot nusxasini
belgilashda, muallifni tanlashda mustaqil faoliyat yuritadigan boʻldi. Yuridik va jismoniy shaxslar
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat roʻyxatidan oʻtganidan va litsenziya olganidan keyin
Nashriyot faoliyati bilan shugʻullanish huquqiga ega boʻlishdi. Nashrga tayyorlangan
qoʻlyozmalar va materiallarni senzuradan oʻtkazish bekor qilindi. Matbaa mahsulotini shartnoma
asosida tarqatish joriy etildi. Nashriyotlar bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib, haridorgir
kitoblar nashr etishga harakat qila boshladilar. Kitob mahsulotlari mazmun-mundarijasini
belgilashda ularga toʻla erkinlik berildi. Oʻzbek tiliga davlat maqomi berilishi munosabati bilan
oʻzbek tilidagi kitoblar salmogʻi oshdi. Amir Temur mavzui, buyuk mutafakkirlar, diniy, milliy
qadriyatlar bilan bogʻliq oʻnlab kitoblar chiqarildi. Bolalar adabiyoti, ilmiy adabiyotlar nashriga,
istiqlol, milliy tafakkur gʻoyalari singdirilgan, sharqona odob-axloq, birodarlik, milliy gʻururni
koʻtarishga undaydigan adabi-yotlarga, maktab darsliklari nashriga alohida eʼtibor berildi.
Nashriyotlarning vazifalari:
Ma'lumot berish: Nashriyotlar, jamiyatga tajribalar, yangiliklar, ilmiy izlanishlar va boshqa
ma'lumotlarni yetkazish orqali ma'lum qilish vazifasini o'zlariga olgan.
Taqdim etish: Nashriyotlar, yangi yozuvlar, adabiyotlar, ilmiy materiallar va boshqa
sahifalar orqali muvofiqlikni tarqatish va taqdim etish vazifasini bajaradi.
Inom etish va taqdim etish: Yangi ma'lumotlar, fikrlar va tendentsiyalar haqida odamlarni
ogohlantirish, taqdim etish va inom etish vazifasini bajaradi.
Jamiyatning ijtimoiy, siyosiy, madaniy va boshqa sohalarida rivojlanishiga ta'sir ko'rsatish:
Nashriyotlar, jamiyatdagi har xil sohalar va yo'nalishlar bo'yicha tahlillar va maqolalar
orqali o'z ta'sirini namoyish etadi. [2.19]
Jurnalistika prinsiplarini amalga oshirish: Nashriyotlar, taqdim etishning uning adolatli va
ishonchli bo'lishi uchun jurnalistika prinsiplariga amal qiladi.
Noshirlik (nashriyot ishi) – nashriyotlar tashkil etish, kitoblar, gazeta, jurnallar, tasviriy
sanʼat asarlari va bosma mahsulotlarini tayyorlash, nashr qilish va uni tarqatishga oid soha.
Nashriyotlar chiqaradigan mahsulotining turiga qarab – kitob nashriyoti, kitob-jurnal
nashriyoti, gazeta-jurnal nashriyoti, qanday o'quvchilarga mo'ljallanganligiga ko'ra – ilmiy
adabiyot, ommaviy adabiyot, bolalar adabiyoti, o'smirlar adabiyoti nashriyotlari va hokazoga
bo'linadi; mavzusiga koʻra – universal va muayyan sohaga ixtisoslashgan nashriyotlar bor.
Universal nashriyotlar: barcha yoki ko'p turdagi, ixtisoslashgan nashriyotlar (Ibn Sino
nomidagi nashriyot va b.) muayyan soha bo'yicha kitoblar nashr etadi.
Tarixchi, xushnavis, qogʻozchi, muqovasoz, bezovchi (lovah) va kasb egalari yetishdi.
Tarixchi-yozuvchilar asarlarini ilgarigidek o'zlari koʻchirib o'tirmasdan bu ishni ulardan
tez va yaxshiroq bajara oladigan mutaxassislarga topshiradigan boʻldilar. Kitoblarni, asosan,
qo'lda maxsus xushnavislar ko'chirib ko'paytirganlar. Shu tariqa xattotlik sanʼati (kalligrafiya)
yuzaga keldi va takomillashib bordi. Kitob betlarini turli o'lchamdagi kataklarga boʻlish,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
456
sahifalarning chetlariga rang-barang chiziqlar, naqshlar chizish, kitob nomini muqovasiga va
zarvaraqlariga oltin harf bilan yozish kitob bezagining odatdagi uslubiga aylandi. Ahmad
Fargʻoniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiyning asarlari
faqat mazmun jihatidan emas, kitobat sanʼati bilan ham nodir hisoblanadi. Ularning koʻplari
jahondagi yirik kutubxonalarda qimmatli yodgorliklar sifatida saqlanadi. [3.105]
Nashriyot bosma korxonasi Yevropada 16-asrda paydo boʻldi. Bosmaxonalar kitob
savdosini tashkil etishda katta rol oʻynadi. 19-asrga kelib poligrafiya sanoati oʻsib, nashriyot va
poligrafiya korxonalarining ixtisoslashish jarayoni boshlandi. 19-asr oxiri – 20-asr boshlarida
nashriyotlar aksiyadorlik jamiyatlari shakllangan, keyinroq kitob va gazeta-jurnal nashriyotlari
trestlari vujudga keldi. Rossiyada ham noshirlik ishi bilan shugʻullanadigan bir qancha firmalar
paydo boʻldi.
19-asrning 2-yarmida Turkistonda nashriyotlar rivojlandi. Rossiyaning chekka oʻlkalarida
statistika qoʻmitalari Turkiston oʻlkasiga oid maʼlumotlarni nashr qildi. 1868-yildan 1910-
yilgacha Turkistonda nashr etilgan kitoblarning asosiy qismi ruscha kitoblar edi. Toshkentdagi
bosmaxonalar mashhur boʻlgan. 1874-yil Xivada Muhammad Rahimxon II tomonidan tashkil
etilgan bosmaxona nodir qoʻlyozma asarlarni tarqatishda muhim rol oʻynadi.
Nashriyotlar jamiyatda ko'plab vazifalarni bajarishadi, masalan, odamlarning bilimini
oshirish, ijtimoiy muzokaralar olib borish, siyosiy va ijtimoiy olaylarga oid ko'rsatishlar tuzish va
h.k. Yangiliklar va ma'lumotlar internet orqali tez tarqatilishi bilan, hozirgi kunda elektron
nashriyotlar katta o'rni egallamoqda.
Nashriyot - bu, birinchidan, iqtisodiy faoliyat, axborotni oldindan tayyorlash,
shakllantirish, nashr etish (boshqacha aytganda, ma'lum tirajni chiqarish) va ommaviy tarqatishga
ixtisoslashgan iqtisodiyot tarmog'i. Bundan tashqari, axborot musiqiy, bosma va boshqa shakllarda
bo'lishi mumkin. Nashriyot faoliyati bilan shug'ullanuvchi shaxs nashriyotchi deb ataladi.
Axborot-nashriyot faoliyati o'zining rivojlanishining boshidanoq kitoblar, risolalar,
jurnallar, bukletlar, gazetalar, tashrif qog'ozlari, badiiy albomlar, otkritkalar, musiqa to'plamlari va
boshqalarni chop etish va keyinchalik tarqatish bilan chambarchas bog'liq edi.
Rasmiy nashrlar. Ular faqat davlat muassasalari, organlari yoki idoralari, shuningdek
jamoat birlashmalari va tashkilotlari nomidan nashr etiladi. Ta'kidlash joizki, rasmiy nashrlarda
farmonlar yoki qonunlar kabi direktiv yoki normativ xarakterdagi materiallar mavjud.
Ilmiy nashrlar. Bu turdagi eksperimentlar yoki nazariy tadqiqotlar natijalari, shuningdek
nashr etish uchun ilmiy jihatdan tayyorlangan tarixiy hujjatlar va madaniyat yodgorliklari mavjud.
Mashhur ilmiy nashrlar. Ushbu xilma-xillikda texnologiya, madaniyat, fan sohasidagi
tajribalar yoki nazariy tadqiqotlar haqida ma'lumotlar mavjud. Qoidaga ko'ra, bu holatda
ma'lumotlar ma'lum bir sohada mutaxassis bo'lmagan umumiy o'quvchi uchun ochiq shaklda
taqdim etiladi.
REFERENCES
1.
Darnton, R. (1982). What Is the History of Books? *Daedalus*, 111(3)
2.
Eisenstein, E. L. (1979). *The Printing Revolution in Early Modern Europe*. Cambridge
University Press.
3.
Johns, A. (1998). *The Nature of the Book: Print and Knowledge in the Making
