ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1278
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING BUDJET TIZIMI VA UNDA MAHALLIY
BUDJETLARNING O‘RNINI KENGAYTIRISH MASALALARI
Chorshanbiyev Umrzoq Qaynarovich
Guliston davlat universiteti katta o‘qituvchisi
Boboqulov Olmos Yusup o‘g‘li,
Guliston davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10441367
Annotatsiya.
Davlat budjeti salohiyatini oshirish ko‘p jihatdan mahalliy budjetlarning
daromad bazasini kengaytirish, hududlarni o‘zini o‘zi ta’minlash qobiliyatini rivojlantirishga
bog‘liq. Shundan kelib chiqqan holda, mazkur maqolada mahalliy budjetlarning o‘rnini
kengaytirish masalalari muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar:
moliya, davlat moliyasi, budjet, davlat budjeti, mahalliy budjetlar, budjet
jarayoni, budjet daromadlari, budjet xarajatlari, budjet taqchilligi.
BUDGET SYSTEM OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN AND ISSUES OF
EXPANDING THE ROLE OF LOCAL BUDGETS IN IT
Abstract.
Increasing the capacity of the state budget largely depends on expanding the
revenue base of local budgets and developing the self-sufficiency of regions. Based on this, this
article discusses the issues of expanding the role of local budgets.
Key words:
finance, public finance, budget, state budget, local budgets, budget process,
budget revenues, budget expenditures, budget deficit.
БЮДЖЕТНАЯ СИСТЕМА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И ВОПРОСЫ
ПОВЫШЕНИЯ РОЛИ МЕСТНЫХ БЮДЖЕТОВ В НЕЙ
Аннотация.
Повышение емкости государственного бюджета во многом зависит
от расширения доходной базы местных бюджетов и развития самообеспеченности
регионов. Исходя из этого, в данной статье рассматриваются вопросы расширения роли
местных бюджетов.
Ключевые слова:
финансы, государственные финансы, бюджет, государственный
бюджет, местные бюджеты, бюджетный процесс, доходы бюджета, расходы
бюджета, дефицит бюджета.
Moliya tizimining asosiy bo‘g‘ini hisoblangan davlat moliyasi davlatni iqtisodiy va
ijtimoiy vazifalarining bajarilishida, davlat mablag‘larini qayta taqsimlash, moliya, transport va
aloqa, shuningdek ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Amalga oshiralayotgan iqtisodiy islohotlar O‘zbekistondagi budjet jarayonini, ya’ni budjet
loyihasini ishlab chiqish, muhokama qilish, qabul qilish, ijro etish va ijrosi yuzasidan
hisobottayyorlashgacha bo‘lgan chora-tadbirlarni yanada takomillashtirish, budjet tomonidan bir
yildan ortiq davom etadigan davlat dasturlarini moliyalashtirilishini ta’minlashni yaxshilash,
davlat dasturlarini bajarish uchun kerak bo‘lgan moliyaviy resurslar bilan bog‘lash va budjet
jarayonini oshkoralik darajasini oshirishni taqozo etmoqda. Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi
Byudjet Kodeksiga asosan budjet buyurtmasida kelgusi uch yil uchun budjet mablag‘lari hisobidan
amalga oshiriladigan xarajatlar budjet tasnifiga muvofiq aks ettiriladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1279
Byudjet tizimi muayyan mamlakatning o‘ziga xos xususiyatlari, jumladan, ijtimoiy-
iqtisodiy, huquqiy va boshqa xususiyatlarining butun majmui asosida shakllanadi. Byudjet tizimi
bu turli darajadagi budjetlar va budjet mablag‘lari oluvchilar yig‘indisini, budjetlarni tashkil
etishni va tuzish tamoyillarini ifodalaydigan, budjet jarayonida ular o‘rtasida, shuningdek budjetlar
hamda budjet mablag‘lari oluvchilar o‘rtasida vujudga keladigan o‘zaro munosabatlar majmuidir.
Ko‘pchilik hollarda, soddaroq tarzda, budjet tizimi deyilganda, mamlakatdagi mavjud
budjetlar to‘plami (majmui) tushuniladi. Demak, budjet tizimi - bu iqtisodiy munosabatlarga,
davlat tuzilishiga va qonun normalariga asoslangan, davlat, ma’muriy- hududiy tuzilishlarning,
budjet munosabatlarida mustaqil bo‘lgan davlat tashkilotlari va fondlarining majmuidir.
O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksining “Byudjet tizimi tushunchasi va
tamoyillari” deb nomlanuvchi 2-bobi 6-moddasida “Byudjet tizimi barcha darajadagi budjetlar,
davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari va budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari
jamg‘armalari, budjet tizimi budjetlarini tuzish va tashkil etish tamoyillari, ular o‘rtasida budjet
jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlar yig‘indisini o‘zida ifodalaydi”-deb,
tushuntirish berilgan.
Byudjet tizimi mamlakat budjet tuzilishining tarkibiy qismi bo‘lib, uning ma’lum bir
qismini o‘zida ifoda etadi. Shu ma’noda, budjet tizimi mamlakat budjetining o‘zaro bog‘liqlikda
bo‘lgan bo‘g‘inlarining o‘zaro yig‘indisidan iboratdir. Mamlakatning budjet tizimi jamiyatning
siyosiy tuzilishiga, davlatning iqtisodiy tizimiga va uning ma’muriy-hududiy bo‘linishiga bevosita
bog‘liq bo‘ladi. Mamlakatning budjet tizimi ikki yoki uch bo‘g‘inli bo‘lishi mumkin. Unitar
davlatlar deb yuritiladigan mamlakatlarda budjet tizimi ikki bo‘g‘indan (markaziy va mahalliy
budjetlar), federativ davlatlar deb yuritiladigan mamlakatlarda esa uch bo‘g‘indan (markaziy
budjet, federatsiya a’zolari budjetlari va mahalliy budjetlar) iborat bo‘lishi mumkin.
Har bir mamlakatning budjet tizimi ma’lum bir tamoyil (tamoyil)larga tayanadi.
O‘zbekiston Respublikasi budjet tizimiga xos bo‘lgan tamoyillar esa quyidagilardan iborat:
Byudjet tizimining yagonaligi tamoyili
budjet hujjatlari va budjet hisobotlarining
shakllari, budjet tasnifi yagona bo‘lishi hamda budjet tizimi budjetlarining daromadlari va
xarajatlarini shakllantirish hamda ijro etish, budjet hisobini yuritish va budjet hisobotini tuzishning
yagona tartibini ko‘zda tutadi Masalan, O‘zbekiston Respublikasining barcha viloyat, tuman,
shaharlarining budjetlari bir xil, yagona belgilangan tartib asosida shakllantirilib, yagona
me’yorlar asosida ulardan xarajatlar amalga oshiriladi. Qolaversa, mamlakat hududidagi barcha
budjetdan moliyalashtiriladigan tashkilot va muassasalar hududiy joylashuvidan qat’iy nazar bir
xil budjet qonunchiliga rioya etadi.
Byudjet tizimining O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishiga
muvofiqligi tamoyili
esa budjet tizimi O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy
tuzilishiga muvofiq bo‘lishi lozimligini ifodalaydi. Ya’ni, 14 ta yirik ma’muriy hududlar
(Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 12 ta viloyat va Toshkent shahri) hamda mazkur hududlar
tarkibiga kiruvchi tuman va shaharlar soniga teng jami 220 ga yaqin mahalliy budjetlar mavjud.
Byudjet tizimi budjetlarining balansliligi va o‘zaro bog‘liqligi tamoyili
budjet tizimi
budjetlarida nazarda tutilgan xarajatlar hajmi ularning daromadlari va taqchillikni qoplash
manbalari yig‘indisining hajmiga muvofiq bo‘lishini, hamda budjet tizimi budjetlarini tuzish va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1280
ijro etishda budjetlarning mablag‘lari mazkur budjetlarning balansliligini ta’minlash uchun ular
o‘rtasida qayta taqsimlanishi mumkinligini anglatadi.
Misol uchun, biror viloyat budjetining, yoki tuman budjetining daromadlari miqdori
xarajatlari miqdoriga teng bo‘lishi lozim. Agar xarajatlarni qoplashga etarli daromadlar bo‘lmasa,
viloyat budjetiga respublika budjetidan, tuman budjetiga esa o‘zi bo‘ysunuvchi viloyatning
budjetidan turli xil moliyaviy yordamlar(budjet transfertlari) hisobiga daromadalar xarajatlarni
qoplashga etarli miqdorda shakllantiriladi, ya’ni balanslashtiriladi. Byudjet jarayonida tuman
budjetlari faqatgina o‘zlari bo‘ysunuvchi viloyat budjeti bilan, viloyatlar budjetlari esa faqat
respublika budjeti bilan o‘zaro bog‘liqda bo‘ladi.
Byudjet tizimi budjetlari daromadlarini prognoz qilish va xarajatlarini rejalashtirish
tamoyili budjet tizimi budjetlarini tuzishda budjet tasnifiga muvofiq, daromadlar ularning aniq
manbalari bo‘yicha prognoz qilinishini, xarajatlar esa yo‘nalishlar bo‘yicha rejalashtirilishini
bildiradi.
Misol uchun, biror viloyat budjetini tuzishda mazkur budjetga yil davomida tushishi ko‘zda
tutilgan daromadlar miqdori va ularning manbalari, ya’ni soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar,
shuningdek soliq bo‘lmagan to‘lovlar miqdori oldindan belgilangan tartib va me’yorlar asosida
prognoz qilinadi. Ya’ni, viloyat budjetining daromadi yil davomida qancha miqdorda bo‘lishi, har
bir soliq turidan, aytaylik mol-mulk solig‘i yoki yer solig‘idan yil davomida qancha miqdorda
daromad tushishi ma’lum normativ va metodlar asosida oldindan puxta hisob-kitob qilinib,
prognozlashtiriladi.
Byudjet tizimi budjetlari mablag‘laridan foydalanishning aniq yo‘naltirilganligi va
maqsadlilik xususiyati tamoyili
esa budjet tizimi budjetlarining mablag‘lari muayyan budjet
tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilarga ushbu mablag‘lardan belgilangan maqsadlarni
moliyalashtirishda foydalanish uchungina ajratilishini nazarda tutadi.
Misol uchun, biror maktab ish haqi uchun ajratilgan mablag‘lardan kapital ta’mirlash yoki
kommunal to‘lovlardan qarzlarni to‘lash uchun foydalanishi mumkin emas.
Byudjet tizimi budjetlarining mustaqilligi tamoyili
budjet tizimining turli darajadagi
budjetlari mustaqil ekanligini bildiradi.
Ya’ni, viloyatlar budjetlari yoki tuman budjetlari amaldagi qonunchilik doirasida o‘zidan
yuqori turuvchi budjet bo‘g‘iniga bog‘liq bo‘lmagan holda daromadlarni shakllantirish yoki
xarajatlarni amalga oshirishi mumkin.
Byudjet tizimi budjetlari mablag‘laridan foydalanishning natijadorligi tamoyili budjet
jarayoni ishtirokchilari budjet tizimi budjetlarini tuzish va ijro etishda o‘zlariga berilgan vakolatlar
doirasida budjet tizimi budjetlarining belgilangan hajmdagi mablag‘laridan foydalangan holda
natijaga erishish zaruriyatini ifodalaydi.
Kassaning yagonaligi tamoyili esa budjet tizimi budjetlarining barcha daromadlari Yagona
g‘azna hisobvarag‘iga kiritilishini va ularning xarajatlarini to‘lash ushbu hisobvaraqdan amalga
oshirilishini anglatadi.
Ma’lumki, 2007 yildan boshlab respublikamizning barcha hududlaridagi budjet
tashkilotlari va muassasalari to‘liq g‘aznachilik tizimiga o‘tkazildi. Viloyat, tuman budjeti va
ulardan moliyalashtiriladigan barcha budjet tashkilotlari va muassasalarining joylashgan joyidan
yoki hisob raqami qaysi bankda bo‘lishidan qat’iy nazar ularning daromadlari Yagona g‘azna
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1281
hisobvarag‘iga kiritiladi(jamlanadi) va o‘z navbatida xarajatlarni amalga oshirishda ham
g‘aznachilik tizimi orqali mablag‘dan foydalanish mumkin.
Byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi tamoyili
budjet jarayonining har bir
ishtirokchisi budjet jarayonining har bir bosqichida o‘z harakatlari uchun javobgar bo‘lishini
nazarda tutadi.
Ma’lumki, budjet jarayonida davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, davlat moliyaviy
nazorat organlari, budjet tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilar ishtirok etadilar. Mazkur
sub’ektlarning har biri budjet jarayonidagi o‘z harakatlari uchun javobgar bo‘ladilar.
Ochiqlik tamoyili
davlat budjetini va davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlarini ko‘rib
chiqish hamda qabul qilish tartib-taomillarining jamiyat va ommaviy axborot vositalari uchun
ochiqligini bildiradi.
Qolaversa, tasdiqlangan davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari
daromadlari va xarajatlarining miqdori, tarkibi to‘g‘risidagi axborot ommaviy axborot vositalarida
(gazeta, jurnal, byuleten, hamda maxsus internet saytlari) va O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligining rasmiy veb-saytida e’lon qilinib boriladi. Shuningdek, davlat budjeti va davlat
maqsadli jamg‘armalari budjetlari choraklik, yarim yillik, 9 oylik va yillik ijrosining borishi
to‘g‘risidagi axborot ommaviy axborot vositalarida chop etiladi.
1-diagramma. 2020-2023 yillarda davlat budjeti daromadlari dinamikasi
Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari daomadlari va xarajatlarining
prognozi va ularning choraklik va yillik ijrosi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya
vazirligining rasmiy veb-sayti (www. imv.uz)da doimiy joylashtirilmoqda va yangilab borilmoqda
(1-diagramma, 1-jadval). Xususan, Iqtisodiyot va moliya vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, Davlat
budjeti daromadlari 2022 yilda 202 trln so‘mni (YaIMga nisbatan 22,7 %) tashkil etib, 2021 yilga
nisbatan 37,2 trln so‘mga yoki 22,6%ga oshgan.
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2020 yil
2021 yil
2022 yil
2023
yil(reja)
1068
2,4
22,4
22,7
21,8
132,9
164,8
202
232,6
byudjet daromadlari,trln.so‘m
YaiMga nisbatan,%
YaIm, trln.so‘m
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1282
Hisobot yilida Davlat budjeti daromadlarining YaIMdagi ulushi 22,7%ni tashkil etib, bu
ko‘rsatkich 2021 yilga nisbatan solishtirilganda 0,3%ga va 2020 yilga nisbatan 0,6%ga oshgan.
Hisobot yilida Davlat budjeti tarkibidagi Soliq qo‘mitasi ma’murchiligidagi tushumlar 148,4 trln
so‘mni (jami Davlat budjeti daromadlariga nisbatan 73,4%), Bojxona qo‘mitasi bo‘yicha
tushumlar 46,0 trln so‘mni (22,8%) hamda boshqa daromadlar va soliq bo‘lmagan tushumlar 7,6
trln so‘mni (3,8%) (qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha qaytarish (qoplab berish) (19,3 trln so‘m)
va fuqarolarga xarid summasidan 1% (“kesh-bek”) qaytarishni (0,8 trln so‘m) hisobga olgan holda
) tashkil qilgan. Byudjet tuzilishi (tuzilmasi) - davlat budjetini tashkil etish bilan bog‘liq bo‘lgan
munosabatlar majmui (uning ichki bo‘linmalari tarkibi va tuzilmasi, ulardan foydalanish
sohalarining funktsional cheklanganligi, o‘zaro bo‘ysunuvchanligi, o‘zaro aloqadorligi va
ta’sirchanligi hamda huquqiy tomonlarini inobatga olgan holda)ni bildiradi. Har bir mamlakatning
budjet tuzilmasi uning milliy- davlat yoki ma’muriy-hududiy tuzilishi bilan belgilanadi.
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasi davlat budjetining 2020-2022 yillardagi ijrosi
2020 yil
2021 yil
2022 yil
Tushum o‘sishi
(2022-2020 yil)
Tushum o‘sishi
(2022-2021 yil)
summa
jamiga
nisbatan
%da
Summa
jamiga
nisbatan
%da
summa
jamiga
nisbatan
%da
summa
%da
summa
%da
Davlat budjeti
daromadlari
132,93
8
164,79
9
202,04
3
69,105
152,0
37,243
122,6
Bevosita
soliqlar-jami
45,207
34,0
58,930
35,8
64,447
31,9
19,240
142,6
5,517
109,4
Bilvosita
soliqlar-jami
46,428
34,9
56,290
34,2
71,390
35,3
24,962
153,8
15,100
126,8
Resurs
to‘lovlari va
mol-mulk
solig‘i
21,257
16,0
23,036
14,0
23,913
11,8
2,656
112,5
876
103,8
Boshqa
daromadlar va
soliq
bo‘lmagan
tushumlar
20,046
15,1
26,542
16,1
42,293
20,9
22,247
211,0
15,751
159,3
Byudjet tuzilishi davlat budjeti va mamlakat budjet tizimining tashkil etilishini, uning
alohida bo‘g‘inlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni, budjet tizimiga kiruvchi budjetlarning
faoliyat yuritishini, ularning huquqiy asoslarini, budjetlarning tarkibi va tuzilishini, budjet
mablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanish tartib-tamoyillarini belgilaydi.
Mamlakatlarning davlat tuzilishidagi, hokimiyat turli darajalarining budjet huquqlaridagi
farqlar turli shakldagi va modeldagi budjet tuzilishlari mavjudligini belgilaydi.
Jahon amaliyotida budjet tuzilishining markazlashtirilgan, markazlashtirishdan chikarilgan
va aralash modellari mavjud. Markazlashtirilgan model barcha budjetlar yagona davlat budjetida
markazlashtirilishi bilan tavsiflanadi, bunda har bir yuqori budjetga boshqaruvchilik roli
biriktirilgan bo‘ladi (Frantsiya, Italiya, Qozog‘iston, O‘zbekiston). Markazlashtirishdan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1283
chiqarilgan model budjet tizimi markaziy va mahalliy budjetlarining erkinligi bilan tavsiflanadi,
bunda ushbu budjetlarning har biri ularning xarajatlarini ta’minlovchi o‘z daromadlar manbalariga
ega bo‘ladi (AQSh, GFR).
Aralash model markaziy budjetga mahalliy budjetlarni tartibga solish roli biriktirilishi
bilan tavsiflanadi, bunda ushbu budjetlar-ning har biri ularning xarajatlarini ta’minlovchi o‘z
daromadlar manbalariga ega bo‘ladi (Rossiya Federatsiyasi).
Amaldagi tartibga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi budjeti: davlat budjeti, davlat maqsadli
jamg‘armalari va budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari jamg‘armalaridan tashkil topadi.
O‘zbekiston Respublikasi budjet tuzilmasining bo‘g‘inlari ham o‘z navbatida tarkibiy
tuzilishga ega.
Davlat budjeti quyidagi darajadagi budjetlardan iborat:
1) O‘zbekiston Respublikasining respublika budjeti;
2) Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy
budjetlari.
1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi davlat budjetining tarkibiy tuzilishi
Respublika budjeti - davlat budjetining umumdavlat ahamiyatiga molik tadbirlarni
moliyalashtirishda foydalaniladigan qismi bo‘lib, unda daromadlar manbalari va ulardan
tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan
mablag‘lar sarfining yo‘nalishlari va miqdori nazarda tutiladi.
Mahalliy budjet - davlat budjetining tegishli viloyat, tuman, shahar pul mablag‘lari
jamg‘armasini tashkil etuvchi bir qismi bo‘lib, unda ma’lum ma’muriy birlikning daromadlar
manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili mobaynida aniq maqsadlar
uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfining yo‘nalishlari va miqdori nazarda tutiladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1284
Qoraqalpog‘iston Respublikasining budjeti – davlat budjetining Qoraqalpog‘iston
Respublikasi pul mablag‘lari jamg‘armasini tashkil etuvchi bir qismi bo‘lib, unda mazkur
hududning daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili
mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfining yo‘nalishlari va miqdori aks
ettiriladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti Qoraqalpog‘iston Respubli-kasining respublika
budjetini hamda respublikaga (Qoraqalpog‘istonga) bo‘ysunuvchi tumanlar va shaharlar
budjetlarini o‘z ichiga oladi.
Viloyatlar mahalliy budjetlari tuzilmasiga viloyat budjeti, viloyat tarkibidagi tumanlar va
shaharlarning budjetlari kiradi. Tumanga bo‘ysunadigan shaharlari bo‘lgan tumanning budjeti esa
tuman budjetini va tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar budjetlarini o‘z ichiga oladi. Toshkent shahar
mahalliy budjeti tuzilmasi shahar budjeti va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlarning budjetlaridan
iborat.
Mahalliy budjetlar - Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar budjetlari, Toshkent
shahar budjeti, hamda mazkur budjetlarga kiruvchi quyi (shahar, tuman) budjetlarni o‘z ichiga
oladi.
Ularning daromadlari va xarajatlari tarkibi, budjet jarayoni va budjet huquqi qonun bilan
belgilangan. Mahalliy budjetlar O‘zbekiston Respublikasi davlat budjetida muhim tarkibiy qismni
tashkil etadi va mahalliy hukumat organlarining faoliyat ko‘rsatishlarida moliyaviy manba bo‘lib
hisoblanadi. Shuningdek, mahalliy budjet asosiy moliyaviy reja sifatida tegishli hududning
iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining barcha sohalari va yo‘nalishlarini to‘liq qamrab oladi.
Yuqoridagilar bilan birgalikda, mahalliy budjetlar umumdavlat iqtisodiy va ijtimoiy
vazifalarini amalga oshirishda, birinchi navbatda davlat mablag‘larini taqsimlash va ijtimoiy
infratuzilmani rivoj-lantirishda muhim ahamiyatga ega.
Mamlakatda yaratilgan YaIMni taqsimlash va aholiga etkazish asosan budjet tizimi orqali
amalga oshiradi. Bunda xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot, uy-joy kommunal xizmat
sohasi bilan bog‘liq asosiy xarajatlar mahalliy budjetlar hisobidan amalga oshiriladi.
Davlat tomonidan ijtimoiy himoya bilan bog‘liq siyosatni amalga oshirish katta
miqdordagi moddiy va moliyaviy resurslarni talab qiladi va bu muhim vazifalar mahalliy
hokimiyat organlariga yuklatilgan. Aholini ijtimoiy himoya qilish bilan bog‘liq chora-tadbirlarni
moliyalashtirish ham asosan mahalliy budjetlar hisobidan amalga oshiriladi. Umumdavlat pul
mablag‘larini budjet bo‘g‘inlari o‘rtasida taqsimlanishining asosini hududiy budjetlar mustaqilligi,
ularni davlat tomonidan moliyaviy qo‘llab-quvatlanishi, ular daromadlarini hududiy manbalar
hisobidan shakllanish tamoyillari tashkil etadi. Ushbu tamoyillardan kelib chiqqan holda, mahalliy
budjetlarning daromadlari o‘z daromadlari va boshqariladigan manbalar hisobidagi
daromadlardan shakllanadi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi budjet kodeksi,
2.
O‘zbekiston Respublikasi budjet tizimi: Darslik / Z.X.Srojiddinova. –Toshkent, 2010. – 500
b.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1285
3.
Moliya va soliqlar: oliy ta’limning 60310100 - “Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha)”,
60411200-“Menejment (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha)” bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari
uchun darslik / B.A.Xasanov, A.A.Xashimov, A.B.Muxametov, A. A. Abduvoxidov,
J.M.O‘razmatov, G‘.B.Akramov, M.A.Narbayeva, D.B.Eshpulatov // prof. B.A.Xasanov
tahriri ostida. – T.: “Iqtisodiyot dunyosi”, 2022. – 774 b.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti daromadlarining 2022 yildagi ijrosi bo‘yicha
dastlabki natijalar,
5.
Abduvoxidov A., Qodirova D., Obilov M. O ‘ZBEKISTONDA MAHALLIY
BYUDJETLARNING DAROMADLAR BAZASINI TAKOMILLASHTIRISH YO
‘LLARI //Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil. – 2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 4-12.
6.
Нурмухаммедова М. Х. и др. ПАНДЕМИЯ ШАРОИТИДА БЮДЖЕТ-СОЛИҚ
СИЁСАТИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ //E Conference Zone. –
2022. – С. 6-10.
