IQTISODIYOTDA INNOVATSIYALARNING O’RNI
Usmonova Dilnoza
1
, Soipova Dilnoza
1
1
Tashkent University of Applied Sciences, Gavhar Str. 1, Tashkent 100149, Uzbekistan
dilnozausmonova@utas.uz, dilnozasoipova@utas.uz
https://doi.org/10.5281/zenodo.10467686
Kalit so’z:
Innovatsiya, texnologiya, modernizatsiya, innovatsion jarayon, Litsenziyalar, patentlar,“nou-xau”, indekator
Annotatsiya
:
Innovatsion faoliyat, ayniqsa, bugungi keskin raqobat sharoitida iqtisodiy, texnologik, ilmiy va boshqa
tuzilmalarni muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun zarur omil hisoblanadi. Bu turli sohalarda ishlab chiqarish,
boshqaruv va xizmat ko'rsatish aspektlariga taalluqlidir. Keng ma'noda innovatsion rivojlanish -
modernizatsiyaning maqsadli ob'ektining individual ko'rsatkichlari va xususiyatlarini yaxshilaydigan vosita,
lekin u asosiy faoliyatning turli ijobiy ta'sirini olish uchun tizimli transformatsiyada ham qo'llanilishi mumkin
Kirish.
Jamiyat va iqtisodiyot taraqqiyotining
rivojlanishi hamda fan va texnologiyalarni
yutuqlarini real xayotga joriy etilishi bilan
bog‘liqdir. Innovatsiyalarning yaratilishi va amal
qilishini ta‘minlanishi bozor iqtisodiyoti sharoitida
bozor qonunlari asosida rivojlanishini talab etadi. Bu
esa hozirgi kundagi iqtisodiy fanlar hamda davlat
siyosatining ustuvor vazifalaridan bo’lib kelmoqda.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
farmonlari bilan O‘zbekiston Respublikasini 2019 —
2021-yillarda innovatsion rivojlantirish strategiyasi,
O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi, Ilm-fanni 2030-
yilgacha
rivojlantirish
konsepsiyasi,
“Raqamli
O‘zbekiston — 2030” strategiyasi, O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi
qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-
yillarga mo‘ljallangan strategiyasi, 2022 — 2026-
yillarga
mo‘ljallangan
Yangi
O‘zbekistonning
taraqqiyot strategiyasi tasdiqlandi. Shuningdek, “Ilm-
fan va ilmiy faoliyat to‘g‘risida”, “Innovatsion
faoliyat to‘g‘risida”, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunlari
qabul qilindi.[1]
Adabiyotlar tahlili
Zamonaviy
dunyoda
innovatsiyalar
ishlab
chiqarish omiliga aylangani haqiqatdir. Ma'lumki,
an'anaviy ravishda ishlab chiqarishning uchta omili
mavjud: yer, mehnat va kapital. Ularni birinchi bo'lib
J. B. Sey tahlil qilgan edi.[2] Hozirgi vaqtda bu
omillar odatda tadbirkorlarning qobiliyatini va ba'zi
mualliflarning fikriga ko'ra, axborot omilini ham o'z
ichiga oladi va shu bilan iqtisodiyotni rivojlantirishda
axborotning rolini ta'kidlaydi.Bizning fikrimizcha,
tadbirkorlar imkoniyatlarini innovatsiyalar bilan
almashtirish yoki ikkala yangi omilni ham an’anaviy
omillar bilan bog‘lash to‘g‘riroq bo‘ladi. Hozirgi
vaqtda ishlab chiqarish omillarini o'rganish orqali
tahlil chuqurroq olib boriladi va har bir omil
parchalanadi.
Yer
yoki
tabiiy
omillar
-
tadbirkorlikning asosi sifatida foydalanish uzoq
muddatli raqobatdosh ustunliklarni ta'minlamaydigan
omillardir. Bundan tashqari, tabiiy resurslarning ko'p
turlari qayta tiklanmaydi va bir muncha vaqt o'tgach
tugashi mumkin. Boshqa tomondan, innovatsion omil
amalda bitmas-tuganmas va u innovatsiyalarni
keltirib chiqaradi, ularni ishlab chiqarishga joriy etish
mumkin; ularning kengayishi uzoq muddatli
raqobatbardoshlikni ta'minlashi mumkin, chunki u
hozirgi vaqtda yangi, ayniqsa rivojlangan omillarga
asoslangan.
Tahlil va natijlar
Ilmiy
hamjamiyatda
innovatsiyaning
mohiyatini ko'rib chiqishda ushbu atamani turli
nuqtai
nazardan
ochib
beradigan
bir
qator
tushunchalar ajralib turadi. Asosiylariga quyidagilar
kiradi:Innovatsion faoliyat. U ma'lum ishlab
chiqarish va tijorat tizimi doirasida sotiladigan
takomillashtirilgan
yoki
yangi
mahsulotni
(texnologik jarayon) yaratishi kerak.
•
Innovatsion jarayon. Texnologik nuqtai
nazardan, eski yoki eskirgan yechimlarni
yangi tarkibga ega yangi shakllarga
aylantirish,
natijada
samaradorlikni
oshirishga yordam beradi.
•
Innovatsiya siyosati. Odatda mamlakat
ichidagi hokimiyat tomonidan siyosiy
darajada
olib
boriladigan
rivojlanish
strategiyasiga nisbatan qo'llaniladi. tor
ma'noda
ijtimoiy-iqtisodiy
sohadagi
korxonalarning innovatsion rivojlanishining
yo'nalishi va xarakterini belgilaydi.
•
Innovatsion faoliyat. Ishlab chiqarishning
innovatsion modelga o‘tish tezligini
ko‘rsatadi, bu jarayonga tayyorlik darajasini
va o‘zgarish istagini aks ettiradi.
•
Innovatsion
qabul
qilish
qobiliyati.
Ob'ektning dastlabki qobiliyatiinnovatsion
yechimlarni oʻzlashtiring.
Korxona
va
tashkilotlarning
innovatsion
faoliyatini
hamda
ulardagi
innovatsion
raqobatbardoshligini baholash uchun xorijiy ama-
liyot
, innovatsion rivoj-
lanish
indekatorlari
(ko‘rsatkichlari)
dan
foydalaniladi. Bugungi, iqtisodiyot taraqqiyotining
globallashuv sharoitida innovatsion rivojlanish
indekatorlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
•
xarajatlar bo‘yicha indekatorlar;
•
vaqt bo‘yicha indekatorlar;
•
yangilanish bo‘yicha indekatorlar;
•
tarkib bo‘yicha indekatorlar.
Innovatsion
rivojlanishning
xarajatlar
bo‘yicha indekatorlari quyidagilar hisoblanadi:
1. Korxonaning yuqori texnologiyali mahsulotlar
ishlab chiqarishni tavsiflovchi savdo-sotiqdagi ilmiy
tadqiqot
xarajatlari
qiymati.
2. Litsenziyalar, patentlar,“nou-xau”larni sotib olish
uchun
ketgan
xarajatlar
qiymati.
3.
Korxona
va
tashkilotlar
tomonidan
innovatsiyalarni sotib olish uchun ketgan xarajatlar
qiymati.
4. Tashabbuskor ishlanmalarni rivojlantirish uchun
ketgan
xarajatlar qiymati.
Innovatsion jarayonlarni vaqt dinamikasi bo‘yicha
tavsiflovchi
vaqt
indekatorlari:
Yangi mahsulot (yangi texnologiyalar) ishlab chiqish
jarayonining davomiyligi (qancha vaqtda innovatsion
ishlanmaning yaratilganligi, kun, oy, yil).
1.
Yangi mahsulotni ishlab chiqarishga tayyor-
garlik davomiyligi davri.
2.
Yangi mahsulotni ishlab chiqarish sikli-
ning davomiyligi davri
(bir
mahsulotni
to‘liq ishlab chiqarishga ketgan vaqt, kun,
oy, yil).
Yangilanish indekatorlari:
1.
Texnologik innovatsiyalarda yangilangan
tovar va mahsulotlarni ishlab chiqish hamda
ularni amaliyotga joriy etish soni.
2.
Mahsulot
tarkibini
yangilash
dinamikasi (yangilangan
mahsulot
salmog‘i) indekatorlari (ishlab chiqarilgan
mahsulotning solishtirma og‘irligi 2, 3,
5 va 10 yil).
3.
Sotib olingan (beg‘araz berilgan), yangi
texnologiyalar (texnologik yutuqlar).
4.
Eksport
qilinadigan
innovatsion
mahsulotlar hajmi
(qiymat
va
natural
ko‘rinishda).
5.
Taqdim etilayotgan yangi xizmatlar hajmi
(qiymat va natural ko‘rinishda).
Tarkib bo‘yicha indekatorlar:
1.
Ilmiy tadqiqot va boshqa ilmiy-texnik
bo‘linmalarning tarki-
bi va soni (shu jumladan,
tajriba-
konstruktorlik
byurolari,
tajriba-sinov
komplekslarining soni).
2.
Yangi
texnologiyalardan
foydalanish
va yangi
mahsulotlar
yaratish bilan
shug‘ullanadigan qo‘shma korxonalar-
ning tarkibi va soni.
3.
Ilmiy
tadqiqot
bilan
band
xodimlarning soni va tarkibi.
4.
Vaqtinchalik jamoalar, guruhlarning ijodiy
tashabbuskorligi soni va tarkibi.
Yuqoridagi har bir indekator(ko‘rsatkich)
korxonada innovatsion jarayonlarning har tomonlama
barcha parametrlari bo‘yicha o‘lchash hamda uni
iqtisodiyotning rivojlanishidagi salmog‘i va o‘rnini
to‘g‘ri baholashga imkon beradi.
XXI asr innovatsion texnologiyalar yuz yilligiga
aylanmoqda. Dunyoning yirik mamlakatlari
o‘rtasida barcha sohalarda bo‘lgani kabi ilm-fan va
texnologiyalar jabhasida ham beayov kurash
ketmoqda. Innovatsiya, ilmiy yangiliklar sohadagi
raqobat oldida qurollanish poygasi hech narsa
bo‘lmay qoldi. Ta’bir joiz bo‘lsa, dunyoga
hukmronlik mezoni ham o‘zgarayotir. Yaqin-
yaqingacha dunyoga hukmfarmolik qilishning asosiy
sharti mamlakatning mudofaa sohasidagi kuch-
qudrati edi. Ammo bugun yuksak ilmiy
texnologiyalarsiz shunchaki qurol-aslaha bilan
uzoqqa borib bo‘lmasligi ayon bo‘lib bormoqda.
Bir qancha tadqiqot markazlari sayyoramiz
davlatlarining innovatsiya bo‘yicha reytingini e’lon
qilib boradi. Ammo ular orasida Bloomberg xalqaro
agentligi tuzadigan reyting nufuzli doiralarda ham
e’tirof etiladi. Negaki, agentlik mutaxassislari
davlatlarning
innovatsiya
jabhasidagi
o‘rnini
aniqlashda
ilmiy
tadqiqotlarga
sarflanayotgan
mablag‘ hamda kashfiyot va yangi ishlanmalarga
berilgan
patentlar
miqdori,
ishlab
chiqarish
samaradorligi, yuqori texnologiyalarga asoslangan
kompaniyalar hamda ilmiy tadqiqotchilar soni kabi
muhim mezonlarga tayanadi. Har bir mamlakat ushbu
mezonlar bo‘yicha baholab chiqiladi va barcha
ko‘rsatkichlar bo‘yicha ballar jamlanib, umumiy
o‘rin belgilanadi. Bloomberg xalqaro agentligi
xulosasiga ko‘ra, 2019 yilda dunyoning innovatsiya
bo‘yicha peshqadam 10 davlati quyidagilardir:[4]
Janubiy Koreya – 87,38 ball
Germaniya – 87,3 ball
Finlyandiya – 85,57 ball
Shveysariya – 85,49 ball
Isroil – 84,78 ball
Singapur – 84,49 ball
Shvetsiya – 84,15 ball
AQSh – 83,21 ball
Yaponiya – 81,96 ball
Fransiya – 81,67 ball.
E’tiborli jihati, kuchli o‘nlikdan o‘rin olgan
davlatlarning barchasida ilmiy izlanishlar uchun
g‘aznadan juda katta miqdorda mablag‘ ajratiladi.
Ushbu maqsadda, masalan, AQSh 476,5 milliard
dollar (yalpi ichki mahsulotning 2,7 foizi), Yaponiya
169,6 milliard dollar (YaIMning 3,4 foizi),
Germaniya 109,6 milliard dollar (YaIMning 2,9
foizi), Janubiy Koreya 73,1 milliard dollar
(YaIMning 4,3 foiz) yillik mablag‘ sarflaydi.
Singapur esa yillik byudjetning deyarli 20 foizini
innovatsion izlanishlarga yo‘naltiradi.
Bugun innovatsion texnologiyalar maishiy
hayotdan tortib yirik ishlab chiqarishga qadar kirib
kelmoqda.
Yangi
texnologiyalar
insonlarning
hayotini farovon va qulay qilishga xizmat qilmoqda.
Sodda qilib aytganda, yangi g‘oyalar kam mehnat
qilib, ko‘proq daromad qilish, kam harakat bilan
ko‘proq samaraga erishishni ta’minlamoqda.
Sayyoramiz tabiiy resurslari tobora kamayib
borayotgan bir paytda mamlakatlar o‘rtasida ilmiy
jabhadagi raqobat yanada kuchayishi shubhasiz.
Hozirda Innovatsion rivojlanish vazirligi
tomonidan hududlarning intellektual va texnologik
salohiyatini oshirish, ilmiy va innovatsion faoliyat
uchun zamonaviy infratuzilmalarini shakllantirish
borasida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda.
Respublikaning
innovatsion
hududga
aylantirilayotgan 13 ta tumanida 125,9 mlrd. soʼmlik
137 ta loyiha moliyalashtirilgan va 2021 yilda 1290
ta yangi ish oʼrinlari yaratilib, 653 ta xonadondagi
«Аyollar» va «Yoshlar» temir daftarlariga kiritilgan
876 ta yoshlar va 360 ta xotin-qizlar mahallabay
tarzda mazkur loyihalarga jalb qilingan. Shuningdek,
80
ta
korxonada
230
turdagi
innovatsion
mahsulotlarni ishlab chiqarish yoʼlga qoʼyildi, shu
jumladan
30
turdagi
mahsulotlar
eksportga
yoʼnaltirilgan.
2022 yilning 1 yanvar holatida 17 ta zamonaviy
infratuzilmalar (9 ta texnopark, 1 ta biznes-inkubator,
1 ta biznes-akselerator, 1 ta kovorking markaz, 3 ta
oʼquv markaz va 2 ta innovatsion poligonlar) faoliyat
yuritmoqda.
Sirdaryodagi
Biznes-akselerator,
Toshkent davlat texnika universitetining Innovatsion
oʼquv-ilmiy markazi, Аndijon mashinasozlik
institutining Yoshlar texnoparki va Samarqand davlat
universitetining
Yoshlar
texnoparkida
3D
modellashtirish, robototexnika, mexatronika, IT
texnologiyalari va dasturlash, biotexnologiya hamda
energetika yoʼnalishlari boʼyicha toʼgaraklar tashkil
qilingan.
Ilmiy tadqiqot va Oliy taʼlim muassasalarining
vazirlik
tomonidan
2018-2021
yillarda
moliyalashtirilgan 844,7 mlrd. soʼmlik 603 ta
fundamental,
amaliy,
innovatsion
loyihalari
bajarilmoqda.
2021 yilda umumiy qiymati 73,1 mlrd. soʼm
boʼlgan 86 ta loyiha boʼyicha ishlar yakunlandi.
2021 yilda sanoat, qishloq xoʼjaligi, xizmat koʼrsatish
va boshqa sohalarda ilmiy tadqiqotlarni tashkil qilish,
ular natijalarini tijoratlashtirish maqsadida hokimlik
organlari tomonidan mahalliy byudjetdan 9,37 mlrd
soʼm mablagʼ ajratilgan. Loyihalarning natijalari
oʼlaroq innovatsion mahsulotlar – yantoq va
qamishdan ozuqa-em, chorvachilik ozuqasi sifatida
chigirtka uni; zuluk yetishtirish; baliq chiqindilaridan
“OMEGA-3” yogʼini ishlab chiqarish yoʼlga
qoʼyilgan.
“Boʼlajak olim” tanlovining 2021 yildagi
birinchi bosqichida 8,7 mlrd. soʼmlik 25 ta startap
loyihalar moliyalashtirilgan va amalga oshirilmoqda.
48 ta loyihaga boshlangʼich kapital sifatida 3,1 mlrd.
soʼm hamda 17 ta yosh olimning innovatsion
loyihalari uchun 13,62 mlrd. soʼm ajratilgan.
“Аkademik harakatchanlik” dasturi doirasida
2021 yilda 452 mln. soʼm evaziga 13 nafar yosh
olimlar respublika hududlarida ichki stajirovkani
oʼtadilar.
“TechnoWays“ marafoni doirasida 2021 yilda
Аndijon, Fargʼona, Namangan, Jizzax, Samarqand
viloyatlarida
hududiy
bosqichlar
hamda
“InnoWeek.Uz-2021” xalqaro innovatsion gʼoyalar
haftaligi doirasida respublika bosqichi oʼtkazildi.
Unda
350
nafar
iqtidorli
yoshlar
126 ta loyihalari bilan ishtirok etdi. Eng yaxshi deb
topilgan loyihalarga 600 mln. soʼm pul mukofotlari
berildi.
2021 yil 22-27 noyabr kunlari oʼtkazilgan
“InnoWeek.Uz-2021” xalqaro innovatsion gʼoyalar
haftaligida 14,7 ming ishtirokchi, 380 ta tashkilot, shu
jumladan 131 nafar xorijlik mehmonlar qatnashdi.
Tadbirda
163 turdagi innovatsion mahsulotlar xarid qilinib,
yangi ishlanma va texnologiyalarni joriy qilish
yuzasidan 83,6 mlrd soʼmlik 80 ta shartnoma
imzolandi.
Oʼtgan yilning 12-13 mart kunlari Qashqadaryo va
Surxondaryo
viloyatlari
olimlari,
loyiha
tashabbuskorlari uchun oʼtkazilgan koʼrgazmada 1,2
ming kishi ishtirok etdi 3,1 mlrd. soʼmlik 5 ta
shartnoma imzolandi.
2021 yilda vazirlik tomonidan 26 ta loyihaga
13,8 mln. dollar xorijiy investitsiya jalb qilingan va
2434 ta yangi ish oʼrinlari yaratilib, 175 turdagi
mahsulotlar ishlab chiqarish yoʼlga qoʼyilgan.
Jumladan, 10,0 mln. dollar evaziga “Dorivor
moddalarni sintez qilish boʼyicha Oʼzbekiston-Xitoy
tibbiyot texnologiyalari parkini tashkil etish", 5,0
mln. dollarlik "Zamonaviy diagnostika markazi
tashkil etish", Turkiyaning "Jfc Enerji Yatirim Sanayi
ve
Ticaret
A.S."
kompaniyasi
bilan
1,0 mln. dollarlik "Intensiv bogʼ tashkil etish"
loyihalari
amalga
oshirilmoqda.
2022yilda:
– innovatsion rivojlanayotgan tumanlarga 100 mlrd.
soʼmlik 130 dan ortiq yangi loyihalar ishga
tushiriladi;
– «Аkademik harakatchanlik» va «Boʼlajak olim»
dasturlariga 150 dan ortiq yoshlarda innovatsion
biznes
koʼnikmalarni
shakllantiriladi;
– 7 ta viloyat – Buxoro, Namangan, Fargʼona
Xorazm, Jizzax, Surxondaryo va Qashqadaryo
viloyatlarida Yoshlar texnoparklari tashkil etiladi;
– «Mirzo Ulugʼbek vorislari» respublika tanlovida
tashabbuskor iqtidorli yoshlar, shu jumladan, olis
hududlarda istiqomat qilayotgan yigit-qizlar tanlanib,
ularni ilmiy-texnik faoliyatga keng jalb qilish,
ularning bilim, koʼnikma va malakasini oshirish
ishlari bajariladi.
Taklif va xulosalar
Hozirgi kunda yaqin kelajakda innovatsion
rivojlanish sohasida hal etilishi zarur bo‘lgan
quyidagi asosiy muammolar saqlanib qolmoqda:
birinchidan, mamlakatimizda har yili 600-700
ming aholi mehnat bozoriga kirib kelmoqda.
Shuningdek, oliy ta’lim bilan qamrov 2016-yilga
nisbatan 9 foizdan 38 foizgacha oshdi va bu
ko‘rsatkich yaqin kelajakda 50 foizgacha yetkaziladi.
Bu esa oliygohlar bitiruvchilarini yuqori texnologik
ish o‘rinlari bilan ta’minlashning samarador
mexanizmlarini ishlab chiqishni talab etmoqda;
ikkinchidan, aholi bandligi va daromadlarini
oshirishga har tomonlama ko‘maklashish, ishsizlar,
ayniqsa, yoshlar va xotin-qizlar, mehnat bozoriga ilk
bor
kirib
kelayotgan
bitiruvchilar
bandligini
ta’minlashda innovatsiyalar yordamida ishlab
chiqarish tashkilotlari va xizmat ko‘rsatishning
turlarini oshirish orqali ko‘plab yangi ish o‘rinlari
yaratish, tadbirkorlik subyektlari faoliyatini yanada
rag‘batlantirish hamda tarmoq tashkilotlari va
klasterlar, venchur tashkilotlari va tegishli moliya
bozorlarining turli vositalari ko‘magida kapital
yaratishni, ya’ni arzonlashtirilgan va hammabop
ishlab chiqarishni (“birni-mingga” aylantiradigan)
ta’minlash tizimiga o‘tishga katta ehtiyoj mavjud;
uchinchidan, ilmiy-tadqiqot va innovatsion
loyihalarni
davlat-xususiy
sheriklikda
moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish va
hajmini oshirish, xalqaro moliya tashkilotlari va
jamg‘armalari mablag‘larini jalb qilish hamda
tadbirkorlikka zarur ko‘nikmalarni texnoparklar,
innovatsion markazlar va yoshlar texnoparklari orqali
kichik va innovatsion tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlashni talab etmoqda;
to‘rtinchidan,
hududlarning
iqtisodiy
ixtisoslashuvi, ilmiy-texnik salohiyati va mavjud
resurslarini hisobga olgan holda innovatsion
rivojlanishning hududiy dasturlari ishlab chiqilmagan
hamda ishlab chiqarishning texnik va texnologik
bazasi
uzluksiz
yangilanishini
ta’minlashga
qaratilgan yechimlarni joriy qilishda innovatsion
texnologiyalarga urg‘u va ustuvorlik berish talab
qilinmoqda;
beshinchidan,
muvaffaqiyatli
startap
loyihalarni seriyali ishlab chiqarish bosqichlarida
innovatsion texnoparklar va erkin iqtisodiy zonalar
a’zoligiga qabul qilish orqali maqbul qo‘llab-
quvvatlash mexanizmlari ishlab chiqilmagan, xususiy
sektorning yangi ilmiy ishlanmalarga bo‘lgan
qiziqishini
kuchaytirish
va
innovatsiyalarni
“hamkorlikda
moliyalashtirish”ga
(co-finance)
bo‘lgan manfaatdorligini rag‘batlantirish uchun
maxsus qo‘llab-quvvatlash choralari joriy etilmagan;
oltinchidan,
respublikada
“tubdan
yangilovchi”
—
“barqaror”-”samarador”
innovatsiyalarning siklik munosabatlarini (ya’ni,
innovatsiyalarni) yaratish uchun innovatsiyaning o‘zi
kapital ishlashi — “tarmoq-hudud-ilmiy/oliy ta’lim
tashkilot” davriyligini o‘zida mujassam etgan yaxlit
tizim mavjud emas va uning asosiy jarayonlari o‘ta
tarqoq shaklda qolib ketmoqda.
ADABIYOTLAR
[1]
2022-2026-yillarda O‘zbekiston Respublikasining
innovatsion rivojlanish strategiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
farmoni
[2]
Гужин А.А., Гужина Г.Н. Материальные интересы
в системе экономического роста// Московское
научное обозрение. 2012. № 12-1. С. 6
[3]
Назаршоев Н.М., Гужина Г.Н., Гужин А.А.,
Ежкова В.Г. Стратегия развития бизнеса как
инструмент
управления
конкурентоспособностью//
Инновации
и
инвестиции. 2016. № 4. С. 90-92. 5. Петрухина Е.В.,
Гужин А.А., Величко Н.Ю., Нижарадзе Л.Д.,
Волкова А.В., Овешникова Л.В. Современные
теории менеджмента, Орёл
[4]
https://uz.techconfronts.com/17350524-innovative-
