ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
522
МАКТАБДА БАДИИЙ ГИМНАСТИКА МАШГУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ
ҚИЛИШ ВА УТКАЗИШ
Абдуллаев Темурбек Улугбекович
Туркистон янги инновациялар университети магистранти
Telefon: +998(93) 083 98 24
https://doi.org/10.5281/zenodo.10526159
Аннотация. Ушбу мақолада мактаб ёшдаги болаларнинг гимнастика
шугулланувчиларнинг барча орган ва тизимларини гармоник ривожлантиришга, уларнинг
соглигини яхшилашга, хаётий фаолиятини оширишга ва мактаб уқувчиларида тугри қомат
ва харакат функцияларини шакллантириш, биологик омили ва мактаб усмирларининг ёш
хусусиятлари ҳақида маълумотлар берилган.
Калит сўзлар: Гимнастика, бадиий гимнастика, жисмоний ривожланиш, гармоник
ривожлантириш, акселерация, педагогик омил.
ORGANIZING AND CONDUCTING RHYTHMIC GYMNASTICS CLASSES AT
SCHOOL
Abstract. This article provides information about the harmonious development of all
organs and systems of school-aged children who practice gymnastics, improving their health,
increasing their vital activity, and forming proper stature and movement functions in
schoolchildren, biological factors and young characteristics of schoolchildren.
Key words: Gymnastics, rhythmic gymnastics, physical development, harmonic
development, acceleration, pedagogical factor.
ОРГАНИЗАЦИЯ И ПРОВЕДЕНИЕ ЗАНЯТИЙ ПО ХУДОЖЕСТВЕННОЙ
ГИМНАСТИКЕ В ШКОЛЕ.
Аннотация. В статье представлены сведения о гармоничном развитии всех органов
и систем детей школьного возраста, занимающихся гимнастикой, укреплении их здоровья,
повышении жизнедеятельности, формировании правильного роста и двигательных
функций у школьников, биологических факторах и юношеских особенностях школьников.
Ключевые слова: Гимнастика, художественная гимнастика, физическое развитие,
гармоническое развитие, акселерация, педагогический фактор.
Мактабда жисмоний тарбия турли воситалар орқали амалга оширилади. Бу
воситаларнинг енг мухимларидан бири асосий гимнастика хисобланади. Бу асосий
гимнастикага хос-хусусиятлар билан изохланадики, бу хусусиятлар гимнастикани хамма
ёшдаги болаларнинг жисмоний тарбияси учун мос ва самарали воситага айлантиради.
Асосий гимнастика шугулланувчиларнинг барча орган ва тизимларини гармоник
ривожлантиришга, уларнинг соглигини яхшилашга, хаётий фаолиятини оширишга ва
мактаб уқувчиларида тугри қомат ва харакат функцияларини шакллантиришга қаратилган.
Уқувчилар жисмоний тарбия вазифаларини муваффақиятли хал қилиш учун,
улардаги харакат фаолиятининг ривожланиш шароитини хар томонлама урганиш зарур.
Одамнинг харакат функцияси биологик ва педагогик омиллар таъсирида шаклланади.
Биологик омил болалар ва усмирларнинг ёш хусусиятлари билан боглиқ булади ва уларнинг
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
523
харакат функциясига анча таъсир курсатади. Болаларда харакат анализатори бир неча
йиллар давомида такомиллашиб боради. етти ёш ривожланишда бурилиш даври-эркин
харакатларнинг шакллана бошлаш ва марказий нерв системасида координация
механизмларининг такомиллашиш даври шисобланади. Етти ёшдан ун турт ёшгача булган
болаларда харакат анализаторининг фаол ривожланиши содир булади, 13-14 ёшга келиб,
харакат анализатори ривожланишининг энг юқори даражасига кутарилади. Физиологик
маьлумотлар болаларнинг ёши улгайиши билан катта ярим шарлар қобигининг функцияси
ва айниқса дифференцияли тормозланиш (турли харакатлараро ухшашлик ва тафовутни
ажрата олиш қобилияти) тез ривожланишини тасдиқлайди. Катта ярим шарлар қобигининг
функцияси 13-14 ёшдаги усмирларда 8-9 ва 10-12 ёшдаги болаларга нисбатан яхшироқ
ривожланган булади. Нерв-мускул аппарати морфологиясини оурганувчилар 8-15 ёшда
барча суяк-муску қисмлари ва периферик нерв учлари жадал усади. Марказий нерв тизими
ва нерв-мускул аппаратининг функционал имкониятлари ошади, мускулларнинг огирлиги
ва хажми ошади, нисбий кучнинг ута ошиши кузатилганини таькидлайдилар.
Биологик етуклик паспорт ёшига тугри келмайди. Тенгқур усмирлар хар хил жинсий
етуклик даражасида булиши мумкин. Бу фарқ 1-1,5 йил булиши мумкин, жинсий етуклик
еса 12 дан 15 ёшгача давом етади. Бу давр усмирларнинг харакат фаолиятига анча таьсир
қилади, чунончи, бунда харакат координациясининг бузилиши кузатилади, иш қобилияти
сустлашади.
Акселерация хам харакат функциясининг шаклланишига таьсир курсатади. Тана
қисмларининг тез усиши жисмоний ривожланишига ва координация фаолиятига катта
таьсир курсатади. Болалар ва усмирлар харакат функцияларини шакллантиришда биологик
омилларни хисобга олиш зарур. Бироқ, харакат етуклиги ёшга боглиқ тарзда уз-узидан
пайдо булмайди, албатта. У атроф-мухит таъсири хамда харакат фаолиятининг режими
билан узаъро чамбарчас алоқада ривожланади ва такомиллашади. Демак, харакат
функциясини шакллантириш ва такомиллаштиришга педагогик омилнинг асосий
томонларини амалга ошириш орқали эришиш мумкин. Педагогик омилнинг биринчи
таркибий қисми харакат фаолиятига ургатишдир. Болалар ва усмирларнинг харакат
функцияси харакат фаолияти орқали содир булади, харакат фаолияти еса, харакатларни
бажариш билан, шартли рефлектор богланишларнинг (жамгарма) га боглиқ булади. Одатда,
шартли рефлектор богланишлари қанчалик куп булса, бу богланишлар қанчалик турли-
туман булса, унда янги харакат турлари шунчалик тез ва осон шаклланади. Уқувчиларни
асосий гимнастиканинг турли-туман машқларидан фойдаланиб, янада кенгроқ укув
машгулоти орқали ургатиш харакат функциясининг шаклланишига ёрдам беради. Иккинчи
таркибий қисми-жисмоний сифатларнинг ривожланганлик даражаси. Жисмоний сифатлар
қанчалик яхши ривожланган булса, харакат малакаси, шунга кура харакат функцияси
шунчалик муваффақиятли шаклланади. Болаларда хамма жисмоний сифатларни бир текис
ривожлантириб, 7-10 ёшда якка харакатлар тезлиги; егилувчанлик ва чаққонликни
ривожлантиришга, 11-13 ёшда тезкор кучни, 15-16 ёшда максимал кучни ва чидамлиликни
ривожлантирига купроқ этибор бериш керак.
Харакат функциясини шакллантиришда (энг мухим) учинчи таркибий қисм
харакатларни вақт бирлигида фазода ва мускул зур беришининг даражасига қараб хис қила
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
524
билишни урганишдан иборат. Харакат аниқлиги ва координацияси яхши ривожланган
мускул сезгиси орқали таьминланади. Бу эса харакат анализатори фаолиятининг
натижасидир. Харакат анализаторининг фаолиятини факат жисмоний машқлар ёрдамида
махсус машқ қилиш орқали такомиллаштириш мумкин. Бундай қобилиятни тарбиялаш
учун, тананинг айрим қисмлари билан оддий шамда мураккаб харакатлар қилишдан юриш,
югуриш, сакраш, улоқтириш, мувозанат сақлаш машқлари, тирмашиб чиқиш, акробатика
машқларидан фойдаланилади. Шугулланувчилар бу машқларни бажараётганда узларининг
фазо тугрисидаги ва харакат фаолиятини бажариш учун сарфлайдиган вақт тугрисидаги
субектив хисларини уқитувчидан оладиган маьлумотларга таққослаб куришлари керак.
Харакат фаолиятини жараёнида вақт, фазо ва мускул зур беришининг даражаси хақида тез
ва бевосита маьлумотлар бериб туриш шугулланувчиларда бу параметрларнинг турлича,
хажмига нисбатан хиссиётини таркиб топишига ёрдамлашади, бу еса харакатларни
бошқариш учун жуда мухимдир.
Гимнастика машқларини муваффақиятли ўзлаштириш шартлари ва усуллари.
Биринчи шарт. Гимнастика машқлари ўргатишни муваффақиятли ташкил этишнинг
биринчи шарти — ўқувчининг тайёрлик даражасини аниқ баҳолашдир. Бунда ўқувчининг
потенциал имкониятлари қуйидаги кўрсаткичларга биноан баҳоланади:
ҳаракат тайёргарлиги (ўзлаштирган ҳаракатларининг ҳажми ва характери,
ҳаракатларни ўрганишдаги типик қийинчиликлар, ўқувчида янги ҳаракатлардагига ўхшаш
ҳаракат тажрибасининг мавжудлиги;
-жисмоний тайёргарлиги (янги ҳаракатни ўрганиб олишда ҳал қилувчи аҳамиятга эга
бўлган хислатларнинг камолот даражаси);
Психик хислатларининг (ўқувчиларнинг дадиллиги, қатъийлиги, узоқ вақт давом
этадиган асабий зўр беришларга реакцияси ва бошқа шахсий хислатларининг) қай даража
ривож топгани.
Ўқувчининг қобилиятини баҳолаш характери айни чоқда қандай машқ
ўрганаётганлигига боғлиқ. Гимнастика машқлари эса ниҳоятда хилма-хил, шунинг учун
янги ҳаракат ўрганилаётгандаги ҳар бир конкрет ҳолда ўқувчинннг имкониятларини
аниқлаш ўзгариб туриши мумкин.
Иккинчи шарт—ўргатиш дастурсини ҳаракат тузилишини тахлил қилиш ва
ўқувчининг индивидуал хусусиятларини билиш асосида тузиш. Ўқитиш дастурси
алгоритмик топшириқ, чизиқли ёки тармоқли дастур тарзида ёзилади. Гимнастика
машқларининг техникаси мураккаблаша борган сари ўргатиш дастурларининг
самарадорлиги ҳам орта боради.
Учинчи шарт — машқни ўзлаштириш жараёнини моҳирлик билан бошқариш. Буни
ўқитувчи ўқувчи фаолиятини таҳлил қилиш ҳамда аниқлик киритадиган командалар ва
назораттопшириқларни танлаш асосида амалга оширади.
Тўртинчи шарт — тегишли шароит ва ўқув воситаларинпнг мавжуд бўлиши. Бунга
қуйидаги: машғулот жойи (синф хонаси, зал, майдонча), асосий ва ёрдамчи снарядлар,
методик ўқув воситалари (жадваллар, расмлар, кинограммалар, одам гавдасининг
моделлари, таълим техникасини ва методикаси юзасидан тузилган методик режалар ва
ҳоказо), техникавий таъминлаш воситалари кино ва фотоаппаратлар, ўлчов қурилмалари ва
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
525
гониометр,
динамометр
ва
ҳоказо
типидаги
асбоблар,
магнитофонлар,
видеомагнитофонлар, диктофонлар ва ҳоказолар киради.
Мазкур ўргатиш методлари ўқувчиларга машқ ҳақида ахборот олиш ва
ўрганилаётган ҳаракат техникаси асосларини билиб олиш имконини беради. ундан ташқари,
улар ҳаракат тузилиши тўғрисидаги тасаввур аниқлашуви ва аниқлашувига, шуниигдек рўй
бериши мумкин бўлган хатоларни тузатишга ёрдам беради.
Учинчи гурух ўргатиш методларига қуйидагилар киради:
стандарт машқ методи бу метод трснировка машғулоти шароитида ҳаракат
кўникмасини мустаҳкамлаш мақсадида ҳаракатни мустақил бажариш билан
характерланадн; ўзгарувчан машқ методи, у қуйидаги қийинлаштирилган шароитлар билан
боғлиқ бўлади: адаштирувчи сигналлар (шовқин, бегона товушлар ва ҳоказолар), атрофдаги
шароитнинг ўзгариши (снарядларнинг одатдагидан бошқача қўйилиши, ёритишни
ўзгартириш ва ҳоказолар), маълум топшириқни бажариш ҳақида кутилмаган кўрсатма
берилиши, машқнинг комбинациядаги жойи ўзгариб қолиши машқни чарчаган ёки ортиқча
ҳаяжонланиб туриб бажариш;
ўргатишнинг ўйин ва мусобақа мстоди ўқувчиларнинг ўзаро рақобат қилишини ёки
ҳаракатдан муайян натижага эришиш учун масъулият сезишни назарда тутади. Мазкур
ўргатиш методлари ҳаракат кўникмалари барқарорлигига эришиш имкониятини беради.
Тўртинчи гурух ўргатиш методлари янги ҳаракатни
ўргатишнинг тўғри тактикасини ва ўқув жараёнини ташкил қилишнинг самарали
формасини танлаб олиш имкониятини берадиган дастурлаш методларидан иборатдир.
Машқни ўргатиш жараёнини алгоритмлаш дастурлаштиришнинг турларидан биридир.
Алгоритмик типдаги топшириқлар ўқув материалини қисмларга (дозалар, порциялар
ёки ўқув вазифаларига) бўлишнн ва ана шу қисм вазифаларни шуғулланупчиларга қатъиян
аниқ тартибда бирин-кетин ўргатишни назарда тутади. Ўқув вазифаларининг биринчи
серияси ўрганиб бўлингандан ксйингина иккинчи серияга ўтиш ҳуқуқи берилади.
Топшириқларни тузишга қуйидаги талаблар қўйиладн:
1) топшириқлар ёки ўқув материалининг қисмлари ҳар бир фаолият
характерини аниқ кўрсатиши, уларни танлашда тасодифга йўл қўймаслиги ва у
кимларга мўлжалланган бўлса, шуларга тушунарли бўлиши керак;2) алгоритмик типдаги
топшириқлар битта ҳаракат фаолияти учун ҳам, структура жиҳатидан ўхшаш ҳаракатлар
серияси учун ҳам тузилиши мумкин;
3) ўқув вазифаларининг ҳаммаси бир-бири билан боғлиқ ҳамда мураккаблашиб
бориши жиҳатидан изчил бўлиши керак.
Топшириққа биноан ўқув материали қисмларини ўрганиш тартиби улар орасидаги
алоқадорликка қараб белгиланади.
Алгоритмик типдаги топшириқнинг ҳар бир вазифалар серияси муайян мақсадни ҳал
қилишга қаратилган бўлади.
Чунончи, ўрганиладиган ҳаракат фаолиятини муваффақият билан бажариш учун
зарур жисмоний хислатларни ривожлантирадиган машқлар, ўқув вазифаларининг биринчи
сериясида бўлиши керак.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
526
Ўқув вазифаларининг учинчи серияси асосий ҳаракатлар бажарилишини назарда
тутади, Масалан, брусларда қўлларга таяниб туриб олдинга силтаниб кўтарилишни
ўзлаштириш учун ўқувчи силтаниб туришни ва олдинга қараб зарур бўлган баландликка
силтанишни бажара билиши керак.
Харакат фаолиятини онгли бошқариш сезги органларининг ривожланиши билан
чамбарчас богьлиқдир, чунки сезги органлари орқали ташқи дунё хис қилинади. “Эшитиш,
куриш ва бошқа сезгилар қанчалик кам ривожланган булса, -деб ёзган еди в.в. Гориневский,
- одамнинг фаолияти шунчалик чегараланган ва у шунчалик кам ривожланган булади”.
Махсус текширишлар уз харакатларини фазода вақт бирлигида ва мускул зур бериши
даражасини хис қилишни узлаштириб олган болалар турли харакат фаолиятларини бунга
ургатилмаган болаларга нисбатан муваффақиятлироқ бажарадилар.
REFERENCES
1.
Жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш Консепсияси 13-феврал
2019.42 бет.
2.
Эштаев А.К. Гимнастика.Ўқув услубий қўлланма. Т- 2015. 124 бет3.
Г.И.ХАСАНОВА “Таълим жараёнида дастурлаштирилган ўқитиш технологиясидан
фойдаланишнинг афзалликлари” Жиззах: 2020. 420 бет. 223- 225б
3.
Хасанова, Г. (2021). Олий таълим муассасалари педагогларининг Креатив
қобилиятларини ривожлантиришнинг мазмуни. Academic Research in Educational
Sciences, 2(1), 778-782
4.
М.Усмонова Ўқувчи шахсига йўналтирилган педагогик технологиялар Таълим
технологиялари. 2016 йил. 4-сон.
5.
М.Усмонова Педагогик жараён лойиxаси – машғулотлар самарадорлигини
таъминлаш воситаси сифатида Бошланғич таълим ва жисмоний маданият
йўналишида сифат ва самарадорликни ошириш: муаммо ва ечимлар Халқаро илмий
конферентсия. Тошкент. 25 май, 2017 йил.
