ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
650
BUGUNGI GLABALLASHGAN DAVRDAGI MIGRATSIYA MUAMMOLARI VA
ULARNI HUQUQIY JIHATDAN HAL QILSHDA XALQARO MEHNAT TASHKILOTI
[INTERNATIONAL LOBAR ORGANIZATION] O’RNI VA AHAMIYATI
Buriev Khamidjon Tulkin ugli
The Master Graduate of Pennsylvania State University, the freelance scientific researcher in
international and corporate law
https://doi.org/10.5281/zenodo.10544462
Annotatsiya. Migratsiya insoniyat tarixining o‘ziga xos xususiyati bo‘lib kelgan va
bugungi globallashgan dunyoda u muhim hodisa bo‘lib qolmoqda. Biroq, migratsiya bilan bog'liq
murakkabliklar va qiyinchiliklar rivojlanib, hal qilinishi kerak bo'lgan bir qator migratsiya
muammolarini keltirib chiqardi. Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) mehnat migratsiyasi bilan
bog‘liq muammolarni hal qilishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi va bu muammolarga yechim izlash
uchun XMTga murojaat qilishning turli usullari mavjud. Ushbu insho hozirgi migratsiya
muammolarini o'rganadi va ushbu muammolarni hal qilishda XMTni jalb qilish uchun
yondashuvlarni taklif qiladi.
Kalit so’zlar: migratsiya, Xalqaro Mehnat Tashkiloti, Jahon Banki, mehnat migratsiyasi,
mehnat muhojirlari, mehnat ekspluatsiyasi, diskriminatsiya.
THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE INTERNATIONAL LABOR
ORGANIZATION IN TODAY'S GLOBALIZED ERA OF MIGRATION PROBLEMS
AND THEIR LEGAL SOLUTION
Abstract. Migration has been a characteristic feature of human history and remains an
important phenomenon in today's globalized world. However, the complexities and challenges
associated with migration have evolved and created a number of migration challenges that need
to be addressed. The International Labor Organization (ILO) plays a crucial role in addressing
labor migration issues, and there are various ways to approach the ILO to seek solutions to these
issues. This essay examines current migration challenges and suggests approaches to involve ILO
in addressing these challenges.
Key words: migration, International Labor Organization, World Bank, labor migration,
labor migrants, labor exploitation, discrimination.
РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ МЕЖДУНАРОДНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ТРУДА В
СОВРЕМЕННУЮ ГЛОБАЛИЗИРОВАННУЮ ЭПОХУ МИГРАЦИОННЫХ
ПРОБЛЕМ И ИХ ПРАВОВОЕ РЕШЕНИЕ
Аннотация. Миграция была характерной чертой человеческой истории и остается
важным явлением в современном глобализированном мире. Однако сложности и проблемы,
связанные с миграцией, изменились и создали ряд миграционных проблем, которые
необходимо решать. Международная организация труда (МОТ) играет решающую роль в
решении проблем трудовой миграции, и существуют различные способы обратиться к
МОТ для поиска решений этих проблем. В этом эссе рассматриваются текущие проблемы
миграции и предлагаются подходы к привлечению МОТ к решению этих проблем.
Ключевые слова: миграция, Международная организация труда, Всемирный банк,
трудовая миграция, трудовые мигранты, трудовая эксплуатация, дискриминация.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
651
METODOLOGIYA
Maqolani yozishada analiz va sintez, umumlashtirish, ijtimoiy so’rov, qiyosiy tahlil
usullaridan, shuningdek, tarixiylik, o’zaro aloqadorlik, tizimlilik tamoyillaridan foydalanilgan.
Mavzuning dolzarbligi va hozirgi migratsiya muammolari
Jahon Banki tomonidan e’lon qilingan “Jahon taraqqiyot hisoboti 2023”da keltirib o’tilgan
ma’lumotlarga ko’ra 2023-yil yakunlariga ko’ra dunyo aholisining 2,3 foizi, ya’ni tahminan 184
mln nafari o’z millatidan tashqarida yashaydi va ularning deyarli yarimi past va o’rta daromadli
mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi
Yuqorida ko’rsatilgan ma’lumonda migrantlarning tahminiy soni keltirib o’tilgan aslida
esa bugungi kundagi dunyoning turli mintaqalarida yuz berayotgan siyosiy notinchliklarni hisobga
olib aytadigan bo’lsak, bu miqdor juda kichgina va amalda esa bundanda ko’p ekanligini tahmin
qilish mumkin. Bundan tashqari turli mamlakatlarda yuz berayotgan siyosiy va iqtisodiy inqiroz,
shuningdek iqlim o’zgarishi va boshqa omillar bilan bog’liq maommolar sababli migratsiya oqimi
bugungi kunda juda ham ortgan. Bundan tashqari bir mamlakat ichida mehnat resuslari, ish
o’rinlarining natog’ri tahsimlanishi va ekologik vaziyaning yomonlashuvi ham ichki
migratsiyaning jadal rivojlanishiga olib kelmoqda. Misol sifatida esa mamlakatimiz Markaziy
Osiyodagi O’zbekiston Respublikasini oladigan bo’lsak, ushbu mamlakatda so’ngi yillarda
birqancha omillar sababli ichki va tashqi migratsiya muommolari vujudga kelgan. Ushbu
maqolada muhakama qilinishi kerak bo’lgan bugungi kundagi dolzarb migratsiya muommolari
asosan O’zbekiston Respublikasi misolida ko’rib chiqiladi. Ushbu mamlakatda statistik
ma’lumotlarga ko‘ra, 2022 yil 1 yanvar holatida O‘zbekiston Respublikasining doimiy aholisi soni
35,2 million nafardan ortgan. Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi huzuridagi Tashqi
mehnat migratsiyasi agentligining ma’lumotiga ko‘ra, 2022 yil 1-mart oyi holatida 2 million 356
nafar aholisi mehnat muhojiri sifatida chet elda mehnat qilmoqda.
chiqib aytish mumkinki, O‘zbekistonning mehnatga layoqatli yoshdagi umumiy aholisining (15
mlnga yaqin) deyarli 13,3 foizi, doimiy o‘rtacha aholining esa deyarli 5,7 foizini ishlash maqsadida
mamlakatni qonuniy tarzda tark etgan deb hisoblashimiz mumkin.
Umuman olganda bugungi migratsiya muammolari ko‘p qirrali bo‘lib, muhojirlarga ham,
ular ko‘chib o‘tayotgan mamlakatlarga ham ta’sir etuvchi keng ko‘lamli masalalarni qamrab oladi.
Muhim migratsiya muammolaridan ba'zilari mehnat ekspluatatsiyasi, munosib ish
imkoniyatlarining yo'qligi, diskriminatsiya va migrantlar uchun etarli darajada ijtimoiy
himoyalanmaganlikdir. O’zbekiston aholisining esa bunday muommolarga duch kelishining
asosiy sababi ham mamlakatning o’zida munosib ish imkoniyatlarning yo’qligi bo’lishi mumkin.
Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vaziri Behzod Musayev ta’kidlaganidek 2022-yil
yakunlariga ko’ra O‘zbekistonda mehnatga layoqatli aholining 1,3 mln nafari ishsiz.
natijasida esa mamlakat aholisining mehnatga layoqatli aholisining ko’pchiligi mamlakatni tark
1
https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2023
2
https://bugun.uz/2022/04/05/ozbekistonning-qancha-aholisi-xorijda-ishlayotgani-malum-boldi/
3
Алимов Сардор Kомил ўғли “аҳоли миграцияси ижтимоий-ахлоқий муҳит трансформацияси омили
сифатида”, Tошкент – 2022
4
https://uza.uz/uz/posts/behzod-musaev-mamlakatimizda-mehnatga-layoqatli-aholining-13-millioni-ishsiz_456471
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
652
etishga majbur bo’lishmoqda. Buning natijasida esa migrandlar mehnat ekspuatsiyasiga va
deskriminatsiyaga duch kelishmoqda
Mehnat ekspluatatsiyasi
: Hozirgi migratsiya landshaftidagi eng dolzarb muammolardan
biri mehnat ekspluatatsiyasining keng tarqalganligidir. Migrantlar ko'pincha kam ish haqi, uzoq
ish vaqti va xavfli mehnat sharoitlari ko'rinishidagi ekspluatatsiyaga duch kelishadi. Ular
o'zlarining noaniq huquqiy maqomlaridan foydalanadigan vijdonsiz ish beruvchilar tomonidan
suiiste'mollik va noto'g'ri munosabatda bo'lishlari mumkin. Misol uchun “Dunyo” AA xabar
berishicha 2022-yil Qozog‘istonda mehnat ekspluatatsiyasi maqsadida majburan ushlab turilgan
10 nafar O‘zbekiston fuqarosi qutqarilib, vataniga qaytarildi.
Tegishli ish imkoniyatlarining yo'qligi
: Ko'plab muhojirlar yaxshi ish imkoniyatlari va
turmush darajasini yaxshilash maqsadida o'z vatanlarini tark etishadi. Biroq, belgilangan
mamlakatlarga kelganlarida, ular ko'pincha munosib ishga kirishda to'siqlarga duch kelishadi. Bu
migrantlar o'z malakalari va malakalariga mos keladigan ish o'rinlarini ta'minlay olmaydigan
ishsizlikka olib kelishi mumkin. O’zbeksitonda 2022 yil 1-yanvar holatida mamlakatdagi mehnat
resurslari soni 19 million 345 ming kishini tashkil qilib, ishsizlik soni esa 9,6 foizni tashkil qiladi,
lekin 16−30 yoshgacha bo‘lganlar orasida ishsizlik darajasi — 15,1 foiz, ayollar orasida ishsizlik
darajasi esa — 13,3 foiz bo‘ldi.
Ta’kidlanayotgan statistik ma’lumotlardan aytish mumkinki,
mamlakatda yoshlar orasida ishsizlik darajasi ancha yuqori bu esa yoshlarning jamiyatda o’z
o’rnini tezroq topishini qiyinlashuviga olib kelmoqda. Natijada esa ko’plab yoshlar yaxshiroq
hayot ilinjida mamlakatni tark etishmoqda
Diskriminatsiya:
Muhojirlarga nisbatan kamsitish ularning mezbon jamiyatlarga
integratsiyalashuvi va ish bilan ta'minlanish imkoniyatlariga ta'sir qiluvchi muhim muammodir.
Migrantlar o'zlarining millati, etnik kelib chiqishi yoki immigratsiya maqomiga ko'ra
kamsitishlarga duch kelishi mumkin, bu esa ijtimoiy chetlanishga va muhim xizmatlardan
foydalanishning cheklanganligiga olib keladi. 2023-yil 5-noyabr kungi Kun.uz internet sayti
manbasining xabariga ko’ra Rassiyada mehnat qilayotgan Markaziy Osiyolik migrantlarga
nisbatan diskriminatsion holatlar sodir etilishi mumkinligini ko’rish mumkin. Jumladan,
Rossiyada xorijiy migrantlar haddan tashqari ko‘pligi muammosini Markaziy Osiyo
respublikalariga pul o‘tkazmalari uchun majburiy 30 foizlik komissiya joriy etish orqali hal qilish
mumkinligi bildirib o’tildi.
Ushbu holatlardan kelib chiqib aytish mumkinki, bu Markziy
Osiyolik mehnat migratlariga cheklovlar joriy qilinishi deyish mumkin. Ushbu holat ham
diskrimenatsiyaning bir shaklidir
Ijtimoiy himoyaning yetarli emasligi
: Migrantlar ko'pincha sog'liqni saqlash, ishsizlik
nafaqalari va pensiya ta'minoti kabi ijtimoiy himoya mexanizmlaridan foydalana olmaydilar. Bu
ularni iqtisodiy ishonchsizlikka qarshi himoyasiz qoldiradi va kutilmagan hayotiy hodisalar bilan
kurashish qobiliyatini cheklaydi. Bu kabi muommolar asosan tibbiy sug’urta talab qilmaydigan
migrantlar yashashadigan mamlakatlarda ko’p uchraydi, bunga sabab esa bu kabi mamlakatlarda
inson qadri va uning hayoti u qadar o’z ahamiyatiga ega emas. Bunday davlatlardan biri eng ko’p
o’zbek migrantlari yashashadigan shubxasis Rossiya Federatsiyasidir.
5
https://www.gazeta.uz/oz/2022/03/08/unempoyment/
6
https://m.kun.uz/uz/news/2023/11/05/rossiyada-mehnat-migrantlari-pul-otkazmalari-uchun-30-foizlik-komissiya-
belgilash-taklifi-bildirildi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
653
Bundan tashqari so’ngi yillarda O’zbeksitonga muhojirlar oqimi sezirarli darajada ortgan.
Ayniqsa bunga Rassiya va Ukraina o’rtasida urush boshlangandan keyin sezirarli darajada ortgan.
O‘zbekistonga 2023-yilning yanvar-iyun oylarida ko‘chib kelganlar soni 106,3 ming kishini
tashkil etdi. Shundan erkaklar 44,3 ming nafar, ayollar 62 ming nafar. Bu miqdorning katta qismi
Rassiya fuqarolari hissasiga to’gri keladi, ya’ni 36,8 foizini.
Ushbu ma’lumotga tayangan holda
aytish mumkinki, O’zbekistonning ichki qismida ham migratsiya bilan bog’liq muommolar
oshmoqda.
Migratsiya muommolarini jalb qilishda Xalqaro mehnat tashkilotini jalb qilish uchun
yondashuvlar:
Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan
muassasasi boʻlib, xalqaro mehnat standartlarini belgilaydi, hamma uchun munosib mehnatni
taʼminlaydi va ijtimoiy adolatni mustahkamlaydi. Dastlab 1951-yilda Ikkinchi Jahon urushida
ko’chirilgan joylarni qayta tiklashga yordam berish maqsadida, xalqaro migratsiya bo’yicha
hukumatlararo qo’mita (ICEM) sifatida tashkil etilgan. 2019-yil martidan boshlab Xalqaro
Migratsiya Tashkiloti 173 ta davlat va 8 ta kuzatuvchi davlatlardan iborat.
tashkilotdir: uning yillik byudjeti 1.4 milliard dollarni tashkil etadi. AQSh, xodimlar soni 9000
dan ortiq kishi, tashkilot faoliyati 150 dan ortiq mamlakatlarda amalga oshiriladi. "Migratsiya
agentligi" sifati bo’yicha XMT XXI asrda migratsiya ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy oqibatlari
haqida faol global munozaralarning tashabbuskori hisoblanadi.
XMTning vazifasi hukumatlar va muhojirlarga maslahat va xizmatlarni ko’rsatish orqali
insonparvarlik va tartibli migratsiyaga yordam berishdir. XMT migratsiyani muntazam va insoniy
boshqarishni, migratsiya masalalari bo’yicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirishni, migratsiya
muammolariga amaliy yechimlarni izlashni va muhtoj muhojirlarga, qochqinlar, ko’chirilgan
shaxslarga yoki boshqa joyidan ko’chirilganlarga nisbatan insonparvarlik yordamini ta’minlashga
yordam beradi.
Migratsiya muammolarini hal qilishda XMTni jalb qilish uning tajribasi va
resurslaridan foydalanadigan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi. Migratsiya muammolariga
yechim izlashda XMTni jalb qilish uchun quyidagi asosiy yondashuvlar keltirilgan;
Migratsiya siyosatni ishlab chiqish uchun huquqiy yordam ko’rsatish:
XMTni jalb
qilishning bir yondashuvi keng qamrovli va inklyuziv migratsiya siyosatini ishlab chiqish uchun
huquqiy yordam qilishdir. Bu mehnat muhojirlarining huquqlarini himoya qiluvchi, munosib ish
imkoniyatlarini targ‘ib qiluvchi va mehnat ekspluatatsiyasiga qarshi kurash olib boruvchi siyosatni
himoya qilish uchun XMT bilan hamkorlik qilishni o‘z ichiga oladi. XMT bilan hamkorlik qilish
orqali manfaatdor tomonlar mehnat muhojirlarining farovonligiga ustuvor ahamiyat beradigan
dalillarga asoslangan siyosatni ishlab chiqishga hissa qo‘shishlari mumkin.
Migrantlarning potensialni oshirish va o‘qitish:
XMT texnik yordam ko‘rsatish,
salohiyatni oshirish va mehnat bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha treninglar o‘tkazishda katta
7
https://daryo.uz/2023/08/08/yarim-yil-ichida-rossiya-fuqarolari-ozbekistonga-eng-kop-kochib-keldi
8
Кривенкова М.В. Юридические основания международно-правовой ответственности государств в сфере
вынужденной миграции
9
https://www.iom.int/iom-history
10
Кривенкова М.В. Юридические основания международно-правовой ответственности государств в сфере
вынужденной миграции
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
654
tajribaga ega. Manfaatdor tomonlar hukumatlar, ish beruvchilar, kasaba uyushmalari va fuqarolik
jamiyati tashkilotlarining migratsiya muammolarini hal qilish salohiyatini oshirishga qaratilgan
o'quv dasturlarini ishlab chiqish uchun XMTga murojaat qilishlari mumkin. Ushbu dasturlar
muhojirlar huquqlari haqida xabardorlikni oshirish, kamsitishlarga qarshi kurashish va adolatli
mehnat amaliyotini targ'ib qilishga qaratilgan bo'lishi mumkin.
Xalqaro mehnat standartlarini ilgari surish:
XMT xalqaro mehnat standartlarini
mehnatdagi asosiy tamoyillar va huquqlarni belgilab beruvchi konventsiyalar va tavsiyalar orqali
belgilaydi. XMTni jalb qilish mehnat muhojirlarining huquqlarini himoya qiluvchi tegishli
konventsiyalarni ratifikatsiya qilish va amalga oshirishni himoya qilishni o'z ichiga oladi. Xalqaro
mehnat standartlarini ilgari surish orqali manfaatdor tomonlar mehnat muhojirlariga munosib
mehnat va adolatli munosabatda bo‘lish uchun qulay muhit yaratish maqsadida XMT bilan
hamkorlik qilishi mumkin.
Tadqiqot va ma'lumotlar to'plash:
XMTni jalb qilishning yana bir yondashuvi migratsiya
masalalari bo'yicha hamkorlikda tadqiqot va ma'lumotlarni yig'ishdir. XMT mehnat
migratsiyasining turli jihatlari, jumladan, tendentsiyalari, muammolari va yaxshi amaliyotlari
bo'yicha tadqiqotlar olib boradi. Manfaatdor tomonlar tadqiqot harakatlariga hissa qo'shish,
ma'lumotlar almashish va migratsiya muammolariga dalillarga asoslangan yechimlarni ishlab
chiqish uchun XMT bilan hamkorlik qilishlari mumkin. Xalqaro mehnat tashkilotining tadqiqot
sohasidagi tajribasidan foydalanish orqali manfaatdor tomonlar mehnat migratsiyasining
murakkabliklari haqida qimmatli tushunchalarga ega bo‘lishi va siyosatni ishlab chiqish haqida
ma’lumot berishi mumkin.
Hamkorlik va ko'p manfaatli tomonlarning ishtiroki:
XMTni jalb qilish, shuningdek,
migratsiya muammolarini hal qilish uchun hamkorlik va ko'p manfaatdor tomonlar ishtirokini
rivojlantirishni o'z ichiga oladi. XMT munosib mehnat va ijtimoiy adolatni ta’minlash uchun
hukumatlar, ish beruvchilar tashkilotlari, kasaba uyushmalari va fuqarolik jamiyati bilan
hamkorlik qiladi. Manfaatdor tomonlar mehnat muhojirlari uchun mehnat sharoitlarini
yaxshilashga qaratilgan muloqot, bilim almashish va qo'shma tashabbuslarni osonlashtiradigan
hamkorlikni yo'lga qo'yish uchun XMTga murojaat qilishlari mumkin.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, bugungi migratsiya muammolari mehnat muhojirlari uchun ham,
mezbon jamiyatlar uchun ham jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda. Ushbu muammolarni
hal qilish Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) kabi tashkilotlarning tajriba va resurslarini jalb
qiladigan hamkorlikdagi yondashuvni talab qiladi. Siyosatni ishlab chiqish, salohiyatni oshirish,
xalqaro mehnat standartlarini ilgari surish, tadqiqotlar o‘tkazish va hamkorlikni rivojlantirishni
targ‘ib qilish orqali manfaatdor tomonlar migratsiya muammolariga yechim izlash uchun XMT
bilan hamkorlik qilishi mumkin. Aynan birgalikdagi sa’y-harakatlar va ko‘p manfaatdor
tomonlarning ishtiroki orqali global miqyosda munosib mehnatni rag‘batlantirish va mehnat
muhojirlarining huquqlarini himoya qilishda sezilarli yutuqlarga erishish mumkin.
REFERENCES
1.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
655
2.
https://bugun.uz/2022/04/05/ozbekistonning-qancha-aholisi-xorijda-ishlayotgani-malum-
boldi/
3.
Алимов Сардор Kомил ўғли “аҳоли миграцияси ижтимоий-ахлоқий муҳит
трансформацияси омили сифатида”, Tошкент – 2022
4.
5.
https://www.gazeta.uz/oz/2022/03/08/unempoyment/
6.
7.
Кривенкова
М.В.
Юридические
основания
международно-правовой
ответственности государств в сфере вынужденной миграции
8.
https://www.iom.int/iom-history
9.
https://daryo.uz/2023/08/08/yarim-yil-ichida-rossiya-fuqarolari-ozbekistonga-eng-kop-
kochib-keldi
