493
KISHI MEKTEP JASINDAĢI BALALARDA QAWETERLENIW JAǴDAYINIŃ
TEORIYALIQ TÁREPTEN ÚYRENILIWI
Jańabaeva Ayjamal Erpolatovna
NMPI magistrantı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10578136
Anotatsiya.
Kishi
mektep
jasındaģı
balalarda
qaweterleniw
jaģdayların
psixodiagnostikaliq ham korreksiyaliq jaqtan uyreniw haqqında sóz etilgen.
Gilt sóz:
qáweterleniw, sotsiallıq, tárbiya, shańaraq, emotsiya, sezimler.
THEORETICAL STUDY OF ANXIETY IN CHILDREN OF JUNIOR SCHOOL AGE
Abstract.
It is mentioned about the study of psychodiagnostic and correctional processes
in children of primary school age.
Key word:
worry, work, education, family, emotion, feelings.
ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ ТРЕВОЖНОСТИ У ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО
ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация.
Рассказывается об изучении психодиагностических и коррекционных
процессов у детей младшего школьного возраста.
Ключевые слова:
волноваться, работа, образование, семья, эмоции, чувства.
Hár qanday jámiyettiń rawajlanıwı sotsiallıq, siyasıy, ekonomikalıq turaqlılıǵı onıń
puqaralarınıń etikalıq jetiskenligin joqarı dárejede rawajlanǵanlıǵına baylanıslı. Solay eken,
jámiyettiń ruwxıy jańalanıwında sotsiallıq baǵdarlanǵan bazar ekonomikasın qáliplestiriwde jáhán
jámiyetlerine qosılıwın támiynleytuǵın, demokratıyalıq huquqıy mámleket qurıw kadrlar
tayarlawdıń milliy máselesi de Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirzieyovtıń
shıǵarmalarında, shıǵıp sóylewlerinde, balalarımızdıń sanası hám oylawın durıs qáliplestirip
barmasa, keleshekte joqarı jetiskenlik, bilim hám ruwxıylıqqa iye bolǵan bárkamal áwladtı
tárbiyalaw qıyın bolıwın ayrıqsha aytıp ótken.
“Biz ushın hesh qashan kún tártibinen túsip qalmaytuǵın kútá áhmiyetli másele bul - ónip-
ósip kiyatırǵan jasáwladımız, perzentlerimiz tárbiyası menen baylanıslı. Biz bir haqıyqattı hesh
qashan umıtpaslıǵımız kerek: ata-ana, jámiyet itibarınan shette qalǵan bala shańaraqqa quwanısh
494
hám payda ornına tek ǵana táshwish keltiredi. Sol sebepli bala tárbiyası, jaslar menen islew biz
ushın eń áhmiyetli hám aktual wazıypa bolıp qalıwı shárt”
1
.
Hár tárepleme jetik hám erkin pikirleytuǵın shaxstıń qáliplesiwine juwapkershilik penen
qaraw, oǵan zárúrli shárt-shárayatlardı jaratıw úlken áhmiyetke iye bolıp, bilimli, ádep-ikrmlı
jaslardı tárbiyalaw búgingi kún tálim- tárbiyasındaǵı eń áhmiyetli printsiplerden biri bolıp
esaplanadı.
Ózbekistаn Respublikasında jaslardıń bilim alıwları hám dúńyaǵa kóz qarasların qatań
maqsetli, izbe-iz, sistemalı, ajıralmas shólkemlestiriw, olardı jámiyettiń aktiv aǵzası retinde
iskerlik korsetiwlerine erisiw, bárinen burın, usı máseleniń aktual pedagogikalıq -psixologiyalıq
mashqala retinde keń kòlemli hám tereń izertleniwin talap etedi. Jaslardıń social haqıyqatlıq
hádiyselerine tuwrı baha bere alıwları, social ozgerisler jóninde jeke pikirge iye bolıwları málim
dárejede olardıń bilim, kònlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelewlerin talap etedi.
Perzentlerimizdi erkin pikirli, zamanagóy bilim hám kásip-ónerdi iyelegen, bekkem
turmıslıq pozitsiyaǵa iye, haqıyqıy watanpárwar insanlar sıpatında tárbiyalaw biz ushın aktual
áhmiyetke bolǵan másele esaplanadı
2
, – dep kórsetip ótedi jurtbasshımız Sh.M.Mirziyoev.
Búgingi kúnde kishi mektep jasındaǵı oqıwshılarǵa tálim-tárbiya beriw processinde social
psixologiyanı úyreniw olardıń psixologiyalıq jaǵdayların esapqa alıw hám oqıwshılar
emotsiyaların tuwrı tárbiyalaw tálim iskerliginde joqarı nátiyjelilikke erisiw kepilligin keltirip
shıǵaradı. Usınıń nátiyjesinde oqıwshılardıń oqıw processleri iskerligindegi áhmiyetin aytıp
ótken halda tálim processinde olardıń psixik qásiyetlerin itibarǵa alıw zàrùr. Sebebi psixologiyalıq
jaǵdayda waqıya hádiyselerdi analiz sintez qılıw hám oqıwshılardaǵı sezimlik jaǵdaylar biliw
processindegi iskerlikti ámelge asırıwda oqıwshılardı tálimge tayarlaw úlken tásir kórsetedi.
Oqıwshılardı mekteptegi tálimge tayarlaw oqıwshılardıń áyne waqıttaǵı bilimlerdi ózlestiriwdi
támiyinleydi.
Sezimler – insan shaxsınıń bir qansha jarqın kórinislerinen biri bolıp – ol biliw protsessleri
hám minez – qulıq hám de xızmetin túsinikli basqarıw menen birgelikte kórinedi. Shaxs ózi bilim
alıp atırǵan hám orınlap atırǵan nársege onıń turaqlı múnásibeti sezimleriniń mazmunın quraydı.
Sub`ektiv múnásibetlerdiń insan miyinde sezimler, emotsional halatlar, insan ishki
keshirmeleri tárizinde sáwleleniwi sezim hám emotsiyanı júzege keltiredi.
1
Мирзиёев Ш.М Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. –
Тошкент: «Ўзбекистон» 2017. -64 б
2
Мирзиёев Ш.М Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. –
Тошкент: «Ўзбекистон» 2017. -136 б
495
Sezimler hám emotsional halatlar insannıń túrli formaları, kórinisleri tek ǵana signal
funktsiyasın orınlap qoymay, bálkim olar shaxsınıń xızmeti, minez – qulqi ústinen
basqarıwshańlıq funktsiyasın ámelge asıradı.
Insannıń turaqlı sezimleri, predmeti, onıń jedelligi, keshirmeleriniń ózgesheligi hám
sezimleri formasında tez – tez kóriniwi baqlawshı kóz aldında insannıń emotsional dúńyasın, onıń
sezimlerin, individuallıǵın kórsetedi. Mine sonıń ushın da emotsional protsesslerdi analiz qılıw
waqtında ótkinshi halatlardı úyreniwden keyin shaxstı belgileytuǵın turaqlı sezimlerge ótiw lazım.
Shaxs emotsiyasınıń sub`ekti esaplanıp, usı halatınıń kórsetiwshisi onı sáwlelentiriwshi
sıpatında dúńyanı ańlaw, biliw protsesinde óziniń shaxsiy xızmetin, yaǵnıy, minez – qulqın
maqsetke muwapıq ámelge asırıw ushın emotsional keshirmelerdi ózgertiriw qúdiretine iye.
halatın úyreniw hám onı joq etiw usilların islep shiǵiw úlken áhmiyetke iye.
Kishi mektep jasındaǵı balanıń zárúrli qásiyetlerinen biri, sol jaǵdayda ayriqsha
mútajliklerdiń bar ekenligi bolıp tabıladı. Bul mútajlikler óz mánisine kóre tek arnawlı bir bilim,
kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelewge qaratılmay, bálki oqıwshılıq qálewin sáwlelendiriwden
de ibarat esaplanadi. Sol zarùrlikler tiykarı da balanıń óz portfeline, jeke oqıw qurallarına, sabaq
tayarlaw stolina, kitap qoyıw kiyim shkafın ıyelew, úlkenler sıyaqlı hár kúni mektepke barıw
qálewi jatadı. Áne sol zàrùrlik bala shaxsınıń qáliplesiwinde, sonıń menen birge, onıń
sociallasıwında úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Hár bir balada málim qáweterler bar. Biraq, eger
olar júdá kóp bolsa, ol jaǵdayda biz balanıń xarakterindegi qaweterleniw belgileri haqqında
sóylewimiz múmkin.
Házirgi kúnge shekem qaweterleniw sebepleri tuwrısında ele málim bir kóz-qaras islep
shıǵılmaǵan. Biraq kópshilik ilimpazlardıń pikirine kóre, mektepke shekemgi hám baslanǵısh
mektep jasında tiykarǵı sebeplerden biri ata-ana hám bala munasábetleriniń buziliwi bolıp tabıladı.
"Talabanıń sezimlik turaqlılıǵı" kitabinıń avtorları B.I.Kochubey hám E.V.Novikova
(1998), qaweterleniw balada júzege keliwi múmkin bolǵan ishki qarama-qarsılıq bar ekenligi
sebepli rawajlanadı, dep esaplaydı.
«Qaweterleniw» túsiniginiń hár qiyli táriypleniwine qaramastan, barliq avtorlar bul
shaxstiń zamanagóy psixologiyasiniń quramali mashqalalarınan biri hám buni úyreniwdiń
zárúrligine diqqat awdaradi.
Balanıń qaweterleniwi kóp tárepten onıń átirapındaǵı úlkenlerdiń qaweterleniw dárejesine
baylanıslı. Oqıtıwshı yamasa ata-ananıń joqarı qaweterleniwi balaǵa ótedi. Dos sıpatında
munasibetlerge iye bolǵan shańaraqlarda balalar kóbinese urislar kelip shıǵatuģin shańaraqlarǵa
qaraǵanda kemirek qaweterlenedi.
496
Tálim qaweteri mektepke shekemgi jasta qáliplese baslaydı degen pikir bar. Buǵan
oqıtıwshınıń jumıs usılı da, balaǵa bolǵan hádden tıs talaplar, onı basqa balalar menen turaqlı
salıstırıwlar da járdem beriwi múmkin. Geypara shańaraqlarda mektepke kirisiwden aldınǵı jıl
dawamında bala qatnasıwında " múnásip" mektepti, " perspektivalı" oqıtıwshıni tańlaw haqqında
gáp baradı. Ata-analardıń qaweterleniwlerı balalarǵa da seziledi. Bunnan tısqarı, ata-analar balaǵa
kóplegen oqıtıwshılardı jallaydı, ol menen saatlap wazıypalardı atqaradılar. Hálsiz hám ele bunday
intensiv úyreniwge tayın bolmaǵan balanıń denesi geyde shıdam bere almaydı, bala kesel bolıp
qaladı, úyreniw qálewi joǵaladı hám jaqınlasıp kiyatırǵan tálim haqqında qaweterleniw tez
kùsheyedi.
REFERENCES
1.
Abatbayeva
U.
INITIAL
LEVEL
OF
STUDENTS'MUSICAL
CREATIVITY
DEVELOPMENT //Modern Science And Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 323-326.
2.
Абатбаева У. А. Арт-Педагогические И Арт-Терапевтические Технологии, Методы
Пребывания В Образовании, Формы И Инструменты //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т.
40. – С. 496-498.
3.
Yerjanova V. POLITICAL, SCIENTIFIC-PEDAGOGICAL ASPECTS OF EDUCATING
STUDENTS ASSOCIATED WITH NATIONAL VALUES //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 356-362.
4.
Ержанова В. К. НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНЫЕ ЦЕННОСТИ–КАК СРЕДСТВА
ДУХОВНОГО ОБОГОЩЕНИЯ ПОДРОСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ //Innovations in
Technology and Science Education. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 666-671.
5.
Ержанова В. РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ИНТЕГРАЦИИ УЧЕБНЫХ
ДИСЦИПЛИН И ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТИЙ В РАЗВИТИИ ЦЕННОСТНЫХ
ОРИЕНТАЦИИ У УЧАЩИХСЯ //Евразийский журнал социальных наук, философии
и культуры. – 2022. – Т. 2. – №. 12. – С. 296-299.
6.
Yusupbaevna Z. T. Integrative approach to the system of higher education of foreign
countries, economically developed in the Republic of Uzbekistan //Eurasian Journal of
Learning and Academic Teaching. – 2021. – Т. 1. – №. 1. – С. 82-87.
7.
Rustamxojaevna K. K., Yusupbayevna T. Z. ELECTRONIC AND DISTANCE
LEARNING TECHNOLOGIES IN HIGHER EDUCATION //International Journal of
Pedagogics. – 2023. – Т. 3. – №. 01. – С. 14-18.
497
8.
Turumbetova
Z. PROBLEM
OF
PERIODIZATION
IN DEVELOPMENTAL
PSYCHOLOGY //Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal. – 2023. – Т. 4.
– №. 6. – С. 323-330.
9.
Yusupbayevna T. Z. PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL FACTORS OF AN
INTEGRATED APPROACH TO ADVANCED FOREIGN EXPERIENCE IN
EDUCATION //EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR). – 2022.
– Т. 8. – №. 6. – С. 26-29. 12. Yusupbaevna Z. T. Integrative approach to the system of
higher education of foreign countries, economically developed in the Republic of Uzbekistan
//Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. – 2021. – Т. 1. – №. 1. – С. 82-87.
10.
13. Turumbetova Z. Y., Srimbetova S. E. PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL
FEATURES OF THE IMPACT ON CHILDREN'S BEHAVIOR //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 942-945.
11.
Turumbetova Z. Y., Tolibayeva Z. B. PROBLEMS OF CHOOSING A PROFESSION IN
ADOLESCENCE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 938-941.
12.
Turumbetova , Z., & Srimbetova, S. (2023). PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL
FEATURES OF THE IMPACT ON CHILDREN’S BEHAVIOR. Modern Science and
Research, 2(10), 942–945.
13.
Turumbetova Z. Y., Ismailova X. X. AGGRESSIVE BEHAVIOR OF PRESCHOOL
CHILDREN //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 934-937.
14.
Turumbetova Z. Y., Kaljanova U. M. MENTAL DEPRIVATION IN CHILDHOOD
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 862866.
15.
Turumbetova Z. Y., Xudaybergenova S. ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ И ИГРЫ В ПРОЦЕССЕ
РАЗВИТИЯ РЕБЕНКА //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 178-
182.
16.
Турумбетова З. Ю., Олжабаева Д. А. Психологические Особенности Ребенка
Дошкольного Возраста //International Journal of Formal Education. – 2023. – Т. 2. – №.
12. – С. 121-126.
17.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters of
amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020): 391-
395.
18.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019): 31-
36.
498
19.
Отегенов, Хакимбай Максетбаевич. "Восстание 1916 года в Каракалпакстане: общее
и особенное." Перекрёстки истории. Актуальные проблемы исторической науки:
материалы XV Международ (2019): 131.
20.
Tajimuratova S. CONCEPT OF FURTHER DEVELOPMENT OF NATIONAL CULTURE
IN UZBEKISTAN //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 251-254.
21.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
22.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
23.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
24.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
25.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
26.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
27.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
