33
OILAVIY ZIDDIYATLAR VA AJRIMNING FARZANDLAR
TAQDIRIGA TA’SIRI
Ayosova Zarina Qurbonovna
Buxoro Innovatsiyalar Universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10624183
Annotatsiya. Ushbu tezisda bugungi kunda tobora ko‘payib ketayotgan,aksariyat hollarda
ajrim bilan tugayotgan oilaviy ziddiyatlar va ularning oqibatlari haqida, shuningdek oila ajrimlar
va ularning bolalar kelajagi va bolalar ruhiyatiga ta’siri haqida ma’lumotlar keltirib o‘tilgan.
Kalit so`zlar: Oilaviy ziddiyatlar, ajrim, ajrimning sabablari, ajrimning oqibatlari,
ajrimdan keyin bolalarning taqdiri.
THE INFLUENCE OF FAMILY CONFLICTS AND DIVISION ON THE FATE
OF CHILDREN
Abstract. In this thesis, information is given about family conflicts and their consequences,
which are increasing today, and in most cases ending in divorce, as well as about family divorces
and their impact on children's future and children's psyche.
Key words: Family conflicts, divorce, causes of divorce, consequences of divorce, fate of
children after divorce.
ВЛИЯНИЕ СЕМЕЙНЫХ КОНФЛИКТОВ И РАЗДЕЛОВ НА СУДЬБЫ ДЕТЕЙ
Аннотация. В данной дипломной работе представлены сведения о семейных
конфликтах и их последствиях, которые в настоящее время усиливаются, в большинстве
случаев заканчиваясь сепарацией, а также о семейных сепарациях и их влиянии на будущее
детей и детскую психику.
Ключевые слова: Семейные конфликты, развод, причины развода, последствия
развода, судьба детей после развода.
Minglab orzu umidlar bilan qurilgan barcha oila ham ota-ona va ular dunyoga keltirgan
farzandlar bilan to`liq bo`lavermaydi. Taqdir taqozosi bilan ayrim oilalarda nizolar kelib chiqadi
va uning oqibati sifatida nikoh barbod bo`ladi. Olimlar nikohning barbod bo`lishini o`rganib,
uning sabablari turlicha bo`lishi mumkinligi to`g’risida o`z nazariy qarashlarini bayon etganlar.
Masalan, ayrim psixologlar ajrimlarni “turtki” kontseptsiyasi orqali tushuntirishga
urinadilar. Ya’ni, yaxshi tinch-totuv yashayotgan oilada birdan shunday holat yuz beradiki,
masalan, xiyonat, o`lim, xastalik, rashk va shunga o`xshash voqealar turki bo`ladi-yu, oila ustuni
34
qulaydi. Aslida hayotda qo`qqisdan shunday bir silkinish yoki turtki bilan oila birdan buzilib
ketishi kam uchraydi.
Yana bir holat olimlar fikricha, “orqaga ketish” deb nomlanadi. Bu shunday holatki, unga
ko`ra, er va xotinni yaxshi, iliq munosabatlar bog’lab turgan, lekin aynan muhabbat birdan sovib,
er-xotin bir-birini ko`rsa g’ashi keladigan, gaplari yoqmaydigan, nizokash bo`lib qoladi. Bunday
voqealar hayotda tez-tez uchraydi. Sababi – birdan yongan olov, ya’ni, muhabbat, ma’lum vaqt
o`tgach o`chishi, so`nib qolishi mumkin. Shu kabi holatlar va undan boshqa sabablar tufayli oila
ajrimlarining sodir bo`lishi barcha zamonlar va davrlarda ham kuzatilgan. Faqat nikohning barbod
bo`lishi shakllari va sabablarida har bir davrda o`ziga xos asoslar bo`lgan deyish mumkin. Sharqda
qadriyat tushunchasi yuqori bo‘lganligi va oilaga muqaddas bir jamiyat deb qaralganligi bois
ajralish nisbatan kam bo‘lgan. Ammo bugungi zamonaviy jamiyatimizda ajrim Sharq-u G‘arbga
qaramayapti ming afsuski.
Ajralish bolaga qanday ta’sir qilishi mumkinligi haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz?
Ajralish haqida bilishimiz kerak bo'lgan birinchi narsa - bu ajralish jarayoni. Boshqacha
aytganda, bu birdaniga sodir bo'ladigan hodisa emas. Bu jarayon ajralishdan oldin va keyingi
munosabatlar, nizolar va ajralishdan keyingi moslashish jarayonlarini o'z ichiga oladi. Shuning
uchun bu jarayon yillar davomida davom etishi mumkin.
Ajralishdan keyin bolalarning taxminan yigirma foizida muammolar paydo bo'ladi. Bu
ko'rsatkich ajralmagan oilalardagi bolalarga nisbatan xavf taxminan 2 baravar ortganligini
ko'rsatadi. Eng keng tarqalgan xulq-atvor muammolari, qoidalarga rioya qilmaslik, past akademik
muvaffaqiyat, tashvish va depressiya kuzatiladi. Ajralish, shuningdek, bolalarda ijtimoiy
munosabatlar muammolariga olib kelishi mumkin va bolaning o'z nikohida ham ajralish ehtimolini
oshiradi. Boshqa tomondan, ajrashgan oilalarning aksariyat bolalarida klinik jihatdan ahamiyatli
muammolar mavjud emas.Ajrashgan oilalarning ko'p bolalari tengdoshlariga qaraganda baxtliroq
va muvaffaqiyatliroqlar.
Ajrashgan oila farzandlarida stress va deviant xulq-atvor ham yuqori bo‘ladi. Xo‘sh
ajralishning bolaga ta’sirini kamaytirish uchun nimalar qilish mumkin?
Yuqoridagi xavfni oshiruvchi va himoya qiluvchi omillardan ajralishning bolalarga ta'sirini
kamaytirish yo'llarini aniqlashimiz mumkin.
Ajralish davrida bolaga uning rivojlanish darajasiga mos keladigan ma'lumot berilishi
kerak. Bu yerda ota-onalar bir-biriga nisbatan ayblovchi munosabatda bo'lmasliklari kerak. Bolani,
ayniqsa, o'z hayoti qanday bo'lishi qiziqtiradi. Shu sababli bolaning qayerda qolishi, bir maktabda
35
o‘qishi, otasi va boshqa qarindoshlari bilan qanday va qanchalik tez-tez uchrashishi kabi
ma’lumotlar u tushunadigan tarzda berilishi kerak.
•
Bolalar ba'zan ajralish uchun o'zlarini ayblashlari mumkin. Ajralishning ularga umuman
aloqasi yo‘q ekanligini aniq aytish kerak
•
Ona va ota tegishli chegaralarni belgilashda davom etishlari va bolaga mehr ko'rsatishlari
kerak. Bolalar aniq chegaralarga ega bo'lishni yaxshi ko'radilar. Bolalarning haddan tashqari
zerikishi yoki tegishli chegaralarni belgilamaslik bolaning baxtsiz bo'lishiga olib keladi.
•
Otaning ishtirokini ta'minlash va qo'llab-quvvatlash bolaning baxti va rivojlanishi uchun
muhimdir. Otaning borligi va doimiy qo'llab-quvvatlashi onaning hayotini osonlashtiradi va uning
bolasi bilan munosabatlarini yanada ijobiy qiladi.
•
Ota-onalar ajralishdan keyin hamma narsani kelishib olishlari shart emas. Ona va otadan
ma'lum chegaralar ichida o'z uylarida o'z tartiblarini o'rnatishlarini kutish kerak. Shu sababli, ota-
onalar bolaning nima yeyishi, nima kiyishi va uxlash vaqti kabi masalalarda umumiy kelishib
olishlari yetarli bo'ladi. Ota-onalar har bir tafsilotda kelishib olishlari shart emas.
•
Bolalar bilan sifatli munosabatlar o'rnatish uchun kattalar yaxshi psixologik holatga ega
bo'lishi kerak. Bu ba'zan vaqt talab etadi va bu yo'lda eng muhim qadam hayotingizni tartibga
solishdir.
•
Ajralishdan keyin akademik muammolar tez-tez uchraydi va bu borada bolalarni qo'llab-
quvvatlash kerak. Iqtisodiy imkoniyatlar imkon beradigan hollarda, ayniqsa onaning psixologik
holati yaxshi bo'lmasa, akademik yordam olish yaxshi natijalar berishi mumkin.
•
Bolalar ajralishdan keyin nizolarda qatnashmasliklari kerak. Agar mojaro davom etsa ham,
agar u bolalarni o'z ichiga olmasa, bolalarga kamroq ta'sir qiladi.
•
Ona va otaning bir-birini haddan tashqari ayblashi va haqorat qilishi ota-onaning bolaga
bo'lgan munosabatiga yanada yomon ta'sir qiladi va bumerang kabi qaytib keladi. Bunday xatti-
harakatlardan uzoq turish kerak.
Ajralish turli yoshda turlicha kichadi. Ota-onalik funktsiyalaridan yetarlicha
foydalanmagan bolalar ajralish jarayonidan ko'proq shikastlanishi mumkin, chunki ularda ishonch
va avtonomiya tuyg'ulari rivojlanmaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ajralish jarayonida bo'rttirilgan reaktsiyaga ega bo'lishi
mumkin. Regressiya, tajovuz va qo'rquv umumiy reaktsiyalardir. Ota-onalar o'rtasidagi ziddiyat
va ota-onalarning noto'g'ri ishlashi kabi chuqurroq omillar bo'lmasa, bu reaktsiyalar o'rtacha 1 yil
36
ichida yo'qoladi. O'z vaqtida sifatli ota-ona va bola munosabatlari bolalarning stressni yengish
qobiliyatining eng muhim omilidir.
Biz regressiya deb ataydigan regressiya xatti-harakatlari bosh barmog'ini so'rish, to'shakni
ho'llash, o'yinchoq yoki biron bir oziq-ovqatga yopishish, o'yinchoq yoki biror narsaga bog'lanish
reaktsiyasi, ota-onasini urish yoki haddan tashqari indulgensiya kabi xatti-harakatlardir.
Agressiyada bolalar ota-onasining ajralishidan g'azabini ularning shaxsiy xususiyatlari va
yoshiga qarab turli yo'llar bilan ifodalaydi. Ayniqsa, o'g'il bolalar ko'pincha do'stlari bilan urishadi
va o'qituvchilari va ularga g'amxo'rlik qilayotgan odamlarga urish, baqirish va narsalarni sindirish
orqali munosabatda bo'lishlari mumkin.
Qo'rquv, bezovtalik, qayg'u, uyqu muammolari, idrok etishning buzilishi va biz o'tkir
ajralish tashvishi deb ataladigan o'tkir ajralish tashvishlari 2-6 yoshdagi bolalarning hissiy
reaktsiyalaridir. Bu davrda bolalar boshidan kechirayotgan narsalarni anglash uchun ertaklardagi
xayol va sehrli voqealarga panoh topishlari mumkin. Ular o‘zlarini ota-onalari ajrashganlarida
aybdor deb o'ylashadi. Ular onalari va otalari hech qachon ajralmaganliklarini orzu qilib, yo'qotish
tuyg'ularini yengishga harakat qilishadi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki ajrim har qanday vaziyatda ham bola psixikasiga juda
yomon ta’sir ko‘rsatadi. Shunday ekan ajralish o‘ta katta travma ekanligini hisobga olib, imkon
qadar undan bolaga yetadigan zararlarni kamaytirishga harakat qilishimiz lozim. Zero bola bu
jarayonda hech qanday aybdor emas.
REFERENCES
1.
https://www.antalyapsikiyatrist.com/ergen-terapisi/bosanmanin-cocuk-uzerindeki-etkileri
2.
Vasila Karimova “Oila psixologiyasi”
3.
https://lex.uz/ru/docs/-5695154?ONDATE=04.09.2023
