170
MILLIY MUZÍKAMĺZDĺŃ TARIYXĺY DEREKLERI
Qurbanova Feride
ÓzMKÓMI NF “Xalıq dóretiwshiligi” kafedrası
“Qosıq hám oyın” qaniygeligi 2-kurs studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10876484
Annotaciya.
Bul maqalada milliy muzıkamızdıń Joqarı oqıw orınları, muzıka bilim
jurtlarında oqıtılıp keliniwi hámde onıń tárbiyalıq áhmiyeti hám arxeologiyalıq qazılmalardan
tabılǵan tasqa oyılǵan fragmenttiń tabılıwı haqqında maǵlıwmatlar sóz etilgen.
Gilt sózi:
Topıraq qala, arxeologiyalıq qazılma, fragment, muzıka mádeniyatı, muzıkaları,
qosıq-namaları, dástan qosıqları.
ИСТОРИЧЕСКИЕ ДАННЫЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ МУЗЫКИ
Аннотация.
В этой статье приводятся сведения о музыке, преподаваемой в
высших учебных заведениях национальной музыки, музыкальных учебных заведениях, ее
воспитательном значении и фрагменте из камня, найденном в археологических находках.
Ключевое слово:
Грязевой город, археологические находки, фрагменты,
музыкальные данные, музыка, песнопения, мелодии.
HISTORICAL DATA OF THE NATIONAL MUSIC
Abstract.
This article gives information about the music taught in higher educational
institutions of national music, music educational institutions, its educational value and a stone
fragment found in archaeological findings.
Key words:
Mud city, archaeological finds, fragments, musical data, music, songs and
melodies.
Ózbekstan Respulikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimovtıń aytıp ótkenindey «Ótmishin
bilmegen xalıqtıń keleshegi joq»-degen danalıq sózi úlken áhmiyetke iye. Bunda hár bir xalıq
óziniń tariyxın ata-babalardan kiyatırǵan mádeniy baylıǵın, mádeniyatın, ádebiyatın, kórkem
óneriniń tariyxın tereń biliwi, keleshek jaslardı milliy mádeniyatqa, ózin-ózi tereń biliwge, milliy
ideaǵa, mádeniy miyrasımızdı hár tárepleme úyrenip barıwǵa shaqıradı.
Kiyingi waqıtları milliy mádeniyatımızǵa, onıń hár tárepleme rawajlanıwına úlken dıqqat
awdarılıp, muzıka mádeniyatınıń ósip-órkenlewine, úlken kewil bólinbekte.
Xalqımızdıń ótmishtegi hám házirgi muzıka mádeniyatı, muzıkaları, qosıq-namaları,
dástan qosıqları, muzıka oqıw orınlarında, qánigelestirilgen muzıka mekteplerinde, balalar muzıka
mektepkerinde, pedinstitut, universitet, konservatoriyanıń Nókis filialında hám Ózbekstan
171
mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat institutı Nókis filiallarında oqıw baǵdarlamalarında
keńnen orın berilip oqıtılıp kelinbekte.
Qaraqalpaq xalqı uzaq ásirlerden berli Orta Aziyada jasawshı tuwısqan xalıqlardan ózbek,
Túrkmen, Qazaq xalıqları menen territoriyalıq hám tıǵız ekonomikalıq baylanısta jasap kelgenligi
málim. Olardıń ádebiyatı hám kórkem óneri, túrk tilles bolıp muzıkasınıń jaqınlıǵı muzıka
mádeniyatınıń bir-biri menen baylanısta rawajlanıp kiyatırǵanlıǵı tariyxıy dereklerden belgili.
Olar dóretken mádeniy miyraslar ózine tán úlken ayırmashılıqları menen birge ulıwma
xalıqlıq mádeniyattıń ósip rawajlanıwına qosqan úlken úlesi bolıp tabıladı.
Biziń eramızdıń I-ásirine tán ájayıp mádeniy eskertkishlerden Ayırtamnan tabılǵan «ud»
áspabı, 1946-jılı arxeologiyalıq ashılıwlardan Topıraq qaladan tabılǵan «Arfa» áspabın shertip
turǵan qızdıń tasqa oyılǵan súwreti hám 1947-jılı usı Topıraq qaladan tabılǵan eki tarlı «duwtar»
tipindegi muzıkalıq áspabtı uslap turǵan qızdıń súwretin esletetuǵın tasqa oyılǵan fragmenttiń
tabılıwı, sonday-aq Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń professorı,
Qaraqalpaqstanǵa miyneti singen ilim ǵayratkeri, tariyx ilimleriniń doktorı, tariyxshı alım
Mırzamurat Mámbetzadaevtıń basshılıǵında Nókis rayonı territoriyasında jaylasqan «Kúyik qala»
dan 1998-jılı studentlerdiń arxeologiyalıq izertlew dala praktikasında tabılǵan «Qumay qustıń»
súwreti salınǵan tas tabaqtıń tabılıwı hám usınday muzıka áspablarınıń súwreti salınǵan
eskertkishlerdiń, sonday-aq awız-eki hám jazba ádebiyatınıń derekleriniń Qaraqalpaq xalqınıń ata-
babalarınıń mákanınan tabılıwı, basqa tuwısqan xalıqlarday qaraqalpaq xalqınıń dáwirine,
zamanına say, ózine tán muzıka mádeniyatına, kórkem-ónerine iye bolǵanlıǵın kóremiz. Biraq
solayda bolsa bul dáwirlerde muzıka mádeniyatımız qay dárejede boldı hám saz áspablarımızdıń
qanday túrleri bolǵanlıǵı tuwralı házirge shekem kelip jetken maǵlıwmatlar ele jeterli emes
ekenligi belgili.
Qaraqalpaq xalqınıń muzıka mádeniyatı erte zamanlardan berli ósip rawajlanıp keledi.
Qaraqalpaq xalqınıń muzıka mádeniyatınıń rawajlandırıwshıları eń eskiden kiyatırǵan súyikli
ónerpazları esaplanatuǵın jırawlar, baqsılar, qıssaxanlar, qosıqshılar bolıp tilge alınadı. Olardıń
sazı menen sózi xalıqtıń tilegine say, únles bolıp keledi.
Xalqımızdıń tereń tariyxı, miynet jolı, úrp-ádeti, mádeniyatı atqarıwshılar tárepinen olardıń
ónerinde hár tárepleme sáwlelenip keledi. Ótmishtegi uzaq tariyx jollarınan kiyatırǵan muzıka
mádeniyatınıń miyrasları, hár bir xalıqtıń ruwxıy dúnyası sıyaqlı qaraqalpaq xalqınıńda ata-
babamızdan kiyatırǵan eń áziyz, ádiwli ruwxıy baylıǵı bolıp tabıladı.
«Saz benen sáwbetti yalǵan demeńler
172
Adam-ata binyat bolǵalı bardı»- dep aytqanınday saz benen sáwbet, mádeniy miyrasımız
xalqımızdıń basıp ótken tariyxıy jolında onıń arzıw-ármanların, ómirge degen ıqlasın ózine
sińdirip, asırap saqlap kelgen.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
173
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
16.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
21.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
174
22.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
30.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
31.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
33.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
175
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
37.
Tajimuratova S. CONCEPT OF FURTHER DEVELOPMENT OF NATIONAL
CULTURE IN UZBEKISTAN //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. –
С. 251-254.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
