176
QARAQALPAQSTANDA SAZENDESHILIK, JĺRAWSHĺLĺQ HÁM BAQSĺSHĺLĺQ
ÓNERLERI
Qurbanova Feride
ÓzMKÓMI NF “Xalıq dóretiwshiligi” kafedrası
“Qosıq hám oyın” qaniygeligi 2-kurs studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10876565
Annotaciya.
Bul maqalada qaraqalpaqstanda sazendeshilik, jırawshılıq hám baqsıshılıq
ónerleri, xalıq qosıq hám namaları, xalıq óz xalqınıń óner iyelerin húrmetlewi hámde ustaz-shákirt
dástúri haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Sazende, jıraw-baqsı, qıssaxan, nama-sazlar, muzıkaları, qosıqlar, dástan
qosıqları, atqarıwshı.
THE ARTS OF MUSICIANS, POETS AND BACHES IN KARAKALPAKSTAN
Abstract.
In this article, we will talk about the arts of musicians, riwavas and bakhs in
Karakalpakstan, folk songs and songs, about the people's respect for the masters of the arts of
their people and the tradition of the teacher-poet.
Key word:
is musician, poet, poet, singer, musician, poet, poet, performer.
ИСКУССТВА МУЗЫКАНТОВ, ПОЭТОВ И БАХШИСТОВ В
КАРАКАЛПАКСТАНЕ
Аннотация.
В этой статье речь пойдёт об искусствах музыкантов, ривава и
бахши в Каракалпакстане, народных песнях и песнях, об уважении народа к мастерам
искусств своего народа и традиции учителя-поэта.
Ключевое слово:
музыкант, поэт, поэт, певец, музыкант, поэт, поэт, исполнитель.
Sazendeshilik, jırawshılıq-baqsıshılıq, qıssaxanlıq ónerleri uzaq dáwirlerden berli
xalqımızdıń júrek tórinen keńnen orın alıp, óziniń rawajlanıw jolında bir qansha yaǵınıy kóplegen
talantlı atqarıwshılardıń sheberliginiń arqasında áwlatdan áwladqa, ustazdan-shákirtke ótip házirgi
waqıtqa jetip kelgenligin bilemiz.
«Qara jorǵa, poshsha torǵay, nama-bası, Bozataw, qızlar úyge kir, Arıwxan, Adıńnan,
gelgelay, jeti-asırım, ǵulpaq, sıy perde, ilme-Sultan» hám taǵı basqa kóplegen nama-sazlardıń hár
birin alıp qaraǵanımızda olardıń bir-birine uqsamaǵan halda ráńbáreńligi menen tábiyat
gózzallıqların xalqımızdıń qayǵı hám quwanıshların, ushqır qıyal oy-sezimlerininiń, ishki kewil
keshirmeleriniń gózzal tolǵanıslarınıń hár qaysı namada ózine tán ırǵaq naǵıslarına bólenip
súwretlengenin kóriwge boladı.
177
Jıraw-baqsı, sazendelerimiz tárepinen dóretilgen namalardıń barlıǵıda biziń dáwirimizge
tolıq jetip kelmegenligi anıq, tek ǵana xalqımızdıń kewlinen keńnen orın alǵan, kópshilikke
unaǵan namalar ǵana atqarıwshılar tárepinen bizge jetip kelgenligi belgili. Bizge jetip kelgen
namalar keń mazmunǵa iye bolıp hám rawajlandırılıp, atqarıwshılardıń sheberligi menen bárhama
jetilistirilip kelgen. Atqarıwshılar sheber bolmaǵanda bul namalar xalıqtıń kewlinen shıqpaǵanda
álle qashan umıt bolǵan bolar edi.
Jıraw-baqsı sazendelerimizdiń qatarı qanshelli kóp bolıp, atqarıwshılıq sheberligi asqan
sayın, qosıqlarımız, dástanlarımız, saz namalarımız, kórkeyip, mánisi molayıp, xalıqqa unaǵan
halda olarda kóbeyip baratuǵını málim. Xalqımız arasınan shıqqan belgili jıraw-baqsılar ózinen
sońǵa xalqımızǵa ruwxıy baylıǵı bolǵan muzıka miyrasımızdı jetkerip barıwǵa kóplep shákirtler
tayarlap barıwdı úrdis etken.
Bizlerdi, usı kásip jolında tárbiyalap barıwda, ata-babalarımızdıń bizlerge deyin kewil-
tórinen orın alıp, asırap kelgen muzıka baylıǵımızdı tereńnen úyretip boylarına sińdirip barıwǵa
baǵdarlaydı.
Xalıq namaların kámine keltirip atqarıw hár bir sazendeden, qosıqshıdan úlken talant,
uqıplılıq, tereń sezim, kóp jıllıq tájiriybe, oqıp-úyreniw, shıdamlılıq hám juwapkershilik penen
qatnas jasap miynet etiwdi talap etedi. Sebebi bul namalardı dóretken, atqarǵan baqsı-jırawlarımız
bul namalardı shıǵarǵanda muzıkanıń kóp túrli usıllarınan keńnen paydalanıp, olardıń
múmkinshiliklerin kórkeytip, bayıtıp barǵan. Jırawlar qobızǵa, al baqsılar bolsa duwtarǵa mas
keletuǵın naǵıslardan, qashırım-ırǵaqlardın, forshlag, mordent, triollardan, shertiw usıllarınan
keńnen paydalana bilgen. Bul shertiw usılların, dáslerdi ózlestirip, olardı tereńnen úyrenip, atqarıw
sheberligin jetilistirip barıw hár bir atqarıwshınıń jıraw bolama, baqsı bolama yamasa sazendeme,
barlıǵınıńda atqarıwshılıq sheberligin bayıtıp baradı.
Qaraqalpaq xalqı óz atqarıwshıların qatań húrmetlep, olardı artıqmash talantlı, jaratılıstan
tıs ilahiy karamat dep túsinip, «Ol eldi eńiretken baqsı edi, jıraw edi»-dep maqtanısh etse, nama
menen saz, xalıq penen birge jasap kiyatırǵan táǵdirles sırlasıda, muńlasıda eń qádirleytuǵın zatı
bolǵanlıqtan xalqımız sazendelerdi de «Duwtardıń qulaǵına búlbil qondırǵan sazende»-dep
maqtanısh etip kelgen.
Haqıyqatında da jırawlardan Jiyen jıraw, Shańqay, Bekmurat, Nurabulla, Jiyemurat,
Erpolat, Paleke, Ábdirasuli, Turımbet, Ógiz jıraw, Esemurat, Izimbet, Qulámet, Asqar,
Qurbanbay, Qıyas, Jumabay, Jaqsılıq jırawlar. Baqsılardan Ǵáripniyaz, Eshbay, Aqımbet, Muwsa,
Súyew, Arzı, Orınbay, Juman, Sherniyaz, Edenbay, Xudaybergen, Berdaq, Húrliman, Qarajan,
178
Esjan, Japaq, Genjebay baqsılar xalqımız arasınan shıqqan úlken talant iyeleri edi, olardı xalqımız
húrmet penen tilge aladı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
179
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
180
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
181
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Tajimuratova S. CONCEPT OF FURTHER DEVELOPMENT OF NATIONAL
CULTURE IN UZBEKISTAN //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. –
С. 251-254.
39.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
40.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
41.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
42.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
43.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
44.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
45.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
