Valume-1, issue-1
ZAMONAVIY JAMIYATDA MULOQOT MADANIYATI VA UNING
XUSUSIYATLARI
Madina Raximova Xasanovna
Osiyo xalqaro universiteti magistri
madi.psixolog@gmail.com.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10890473
Annotatsiya.
Zamonaviy jamiyatda muloqot madaniyati turli xil omillar ta'sirida olingan,
mustahkamlangan va rivojlanadigan murakkab individual ta'lim sifatida ko'rib chiqilishi kerak:
sub'ektiv (iroda, temperament, idrok etish xususiyatlari va boshqalar), ob'ektiv (atrof-muhit
sharoitlari, shaxsning shaxsiyati, o'qituvchi, o'qitishning mazmuni shakllari va usullari); turli
yondashuvlar va tarkibiy qismlarning birligini ifodalovchi, u talabaning umumiy qadriyat sifatida
muloqot madaniyatining zarurati va ahamiyatini anglash darajasi, jarayon va uning natijalari
bilan, samarali o'zaro ta'sirning asosiy ko'nikmalarini egallash darajasi, muloqotni aks ettirish
texnikasi samarali muloqot sohasidagi bilim darajasi, qoniqish darajasi bilan tavsiflanadi.
Kalit so'zlar:
madaniyat, muloqot, usullar, umuminsoniy qadriyatlar, zamonaviy jamiyat.
CULTURE OF COMMUNICATION IN MODERN SOCIETY AND ITS
CHARACTERISTICS
Abstract.
Communication culture in modern society should be considered as a complex
individual education that is acquired, strengthened and developed under the influence of various
factors: subjective (will, temperament, perceptual characteristics, etc.), objective (environmental
environmental conditions, personality of the person, teacher, content forms and methods of
teaching); representing the unity of different approaches and components, it is the level of the
student's understanding of the necessity and importance of the culture of communication as a
common value, the level of mastering the basic skills of effective interaction with the process and
its results, the level of knowledge in the field of effective communication , characterized by the
level of satisfaction.
Key words:
culture, communication, methods, universal values, modern society.
КУЛЬТУРА ОБЩЕНИЯ В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ И ЕГО
ХАРАКТЕРИСТИКИ
Аннотация.
Культуру общения в современном обществе следует рассматривать
как сложное индивидуальное образование, которое приобретается, закрепляется и
развивается под влиянием различных факторов: субъективных (воля, темперамент,
Valume-1, issue-1
перцептивные особенности и т. д.), объективных (средовые условия среды, личность
человека). человек, педагог, содержание, формы и методы обучения); представляя собой
единство разных подходов и компонентов, это уровень понимания студентом
необходимости и важности культуры общения как общей ценности, уровень овладения
основными навыками эффективного взаимодействия с процессом и его результатами,
уровень знаний в области эффективного общения, характеризующийся уровнем
удовлетворенности.
Ключевые слова:
культура, коммуникация, методы, общечеловеческие ценности,
современное общество.
KIRISH
Jamiyatning asosini tashkil etuvchi va ushbu eng barqaror o'tishlar mumkin bo'lgan eng
muhim qadriyatlardan biri bu ma'lum bir madaniy muhitda rivojlanadigan madaniyatning asosiy
tarkibiy qismlaridan biri bo'lgan ta'limdir.
Zamonaviy jamiyatda muloqot madaniyati shaxsiy integratsiyalashgan sifat bo'lib, uning
ajralmas qismi shunchaki ma'lumot uzatish tizimi emas, balki muloqotni tashkil etish, bilimlarni
differentsiallashtirish, integratsiyalashuvi va boshqalar o’z ichiga oladi. Shu bilan birga,
zamonaviy jamiyatda madaniyatlararo muloqotni amalga oshirish usullaridan biri sifatida ikki
tillilik yoki ko‘p tillilik sharoitida til, tafakkur va madaniyatning o’zaro ta’siri nazarda tutiladi.
ASOSIY QISM
Har qanday falsafiy, ijtimoiy, psixologik va pedagogik jarayon singari, muloqat
madaniyati ham bir qator funktsiyalarni o’z ichiga oladi, eng muhimlaridan biri bu normativ
funktsiyadir.
Hozirgi paytda muloqat madaniyati zarur shart-sharoitlarni yaratadi, insonning o'ziga xos
holatlari, munosabatlari va xatti-harakatlari ishlab chiqiladigan muhitni shakllantiradi, har bir
shaxs o'sib ulg'aygan paytda ijtimoiylashadi. Voyaga etgan hayotida odamlar rivojlangan madaniy
ko'nikmalarga amal qiladilar va ularni yangi avlodlarga o'tkazadilar. Demak, zamonaviy jamiyatda
muloqat madaniyati inson hayotining ajralmas qismi bo'lib, u inson hayotini tashkil qiladi.
Har bir jamiyat (va ba'zan uning alohida ijtimoiy guruhlari) muloqotning muayyan tartibga
soluvchi tamoyillarini ishlab chiqadi, ular nafaqat u tomonidan qabul qilingan xulq-atvor
me'yorlarida mustahkamlanadi, balki ko'proq yoki kamroq ongga ega bo'lgan odamlarda ham
tarbiyalanadi. Bu muloqot madaniyatining u yoki bu darajasi mavjudligini ta'kidlashga asos
Valume-1, issue-1
beradi. Bu erda madaniyat muloqotdan ko'ra kengroq tushuncha ekanligini ta'kidlaymiz, u odamlar
to'plagan barcha moddiy va ma'naviy qadriyatlarni o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, madaniyat
inson faoliyati usullarini, jamiyat faoliyatining xususiyatlarini tavsiflovchi va ularsiz uning
mavjudligi mumkin bo'lmagan shakllar, uslublar va normalar doirasini o'z ichiga oladi.
Shu munosabat bilan ishlab chiqarish, dam olish, muloqot qilish madaniyati haqida
gapirish mumkin, bu bilan "madaniyat" tushunchasining keng ma'nosini ta'minlaydi, bunda
madaniyat inson munosabatlarida normalar va ularni amalga oshirish usullarini o'z ichiga oladi.
Ammo madaniyatni tushunishning torroq ma'nosi ham borki, u odamlarning muayyan
jamiyatda yaratilgan va qabul qilingan muloqot qobiliyatlariga egalik darajasi bilan belgilanadi.
Shunday qilib, muloqot madaniyati - bu o'ziga xos aloqa standartlari sifatida odamlar
o'rtasidagi munosabatlar normalari, usullari, shakllari to'plamidir. Bundan tashqari, muloqot
madaniyatini shakllantirish axloqiy tarbiyaning bo'limlaridan biri bo'lganligi sababli, shakllangan
axloqiy madaniyat (yoki chinakam ma'naviyat) ko'p jihatdan, aynan muloqot madaniyatida va shu
bilan birga o'zini namoyon qiladi.
Muloqot madaniyati, agar u inson dunyoqarashi asosidagi axloqiy qadriyatlarga
asoslanmasa, shaxsiyatning tabiiy davomiga aylanmaydi. Shuni unutmasligimiz kerakki,
zamonaviy jamiyatda muloqot madaniyati - bu shaxsning qadriyat e'tiqodi va xulq-atvoriga
aylangan, axloq va odob-axloq qoidalariga mos keladigan shaxsiy muhim dunyoqarash
munosabatlarining birligidir. Ushbu faktdan kelib chiqqan holda, muloqot madaniyatini
shakllantirish axloqiy tarbiya jarayonining bir qismi sifatida tushunilishi kerak, bu erda xulq-atvor
va muloqot qobiliyatlarini shakllantirishga birinchi navbatda e'tibor beriladi, lekin ularning
axloqiy mazmuni ham muhimdir.
So'nggi o'n yillikda ko'plab olimlar muloqot madaniyati va uni shakllantirish
muammolarini faol ravishda ishlab chiqdilar, amaliy tavsiyalar berdilar. Muloqot muammosining
turli tomonlarini A.A. Boltaboyev, I.S. Kon, A.A. Leontiev , N.D. Tursunov, A.L. Soliyev va
boshqalar. Ammo ilmiy adabiyotlar tahlili shuni koʻrsatdiki, nopedagogik oliy oʻquv yurtlarida
muloqot madaniyatini yoʻnaltirilgan shakllantirish ayniqsa dolzarbdir, chunki ularda oʻquv
jarayoni imkoniyatlaridan, tarbiyaviy ishlarni tashkil etish talablari va boshqalar yetarlicha
foydalanilmayapti, bir xillik mavjud emas.
Yuqoridagilarning barchasi bizga muloqot madaniyatini shakllantirish muammosi shartli
va mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish zarurati bilan chambarchas bog'liqligini,
umuminsoniy, insonparvarlik, axloqiy qadriyatlarni o'zlashtirish va qo'llash zarurligini ta'kidlash
Valume-1, issue-1
imkonini beradi. Shuningdek, ularni bevosita muloqotda amalga oshirish nafaqat yoshlarning
shaxsiy va ma'naviy rivojlanishiga, balki mutaxassisning ijtimoiy, kasbiy salohiyatini aniqlashga
yordam beradi.
Shunday qilib, muloqot madaniyatini anglash kishilar oʻrtasidagi muloqot jarayonining
borishini taʼminlovchi, ijtimoiy meʼyorlarga muvofiq oʻziga xos insoniy xulq-atvorni oʻz ichiga
oladi. Aksariyat hollarda muloqot o'z-o'zidan maqsad emas, balki boshqa, kommunikativ
bo'lmagan vazifalarni hal qilish vositasidir. Muloqot odamlarning jamoaviy va guruh faoliyatida
kommunikativ va majburiy rol o'ynaydi. Muloqotning mazmuni va shakli uning tarkibiga
kiradigan muayyan faoliyat bilan belgilanadi.
Ma’lumki, madaniyatni aniqlashning eng muhim mexanizmi tildir. Biroq, zamonaviy
jamiyatda uni ham xalqning taqdiri, tafakkuri va intilishlarini aks ettiruvchi tirik organizm sifatida
ham, boshqa millat vakillari bilan tolerantlik munosabatlarini o‘rnatishni biladigan ma’naviy boy
shaxsni shakllantirish vositasi sifatida ham qarash kerak.
Qolaversa, muloqot jarayonida foydalaniladigan vositalar, usullar madaniyat mahsuli
ekanligini unutmaslik kerak. Muloqot madaniyati muloqot amalga oshiriladigan deyarli barcha
xatti-harakatlar usullarini o'z ichiga oladi; nutqni shakillantiradigan va rivojlantiradigan so'zlar;
nutqning dinamik xususiyatlari, intonatsiya, imo-ishoralar, mimika, pantomima va boshqalar – bir
so'z bilan aytganda, odamlarning shaxslararo tushunishi va o'zaro ta'sirini ta'minlaydigan vosita
deb qabul qilish mumkin.
Shaxsning shakllanishida muloqotning roli juda katta. Nutq aloqasi uning barcha shakllari
va janrlarida insonga oldingi avlodlar tomonidan mazmunli va tizimlashtirilgan tayyor ijtimoiy
tajribani olish imkonini beradi. Muloqotda ma'naviy, intellektual va moddiy madaniyatni egallash,
insonning dunyo va o'zini bilishi va buning natijasida - shaxsning ijtimoiylashuvi va inson xatti-
harakatlarining moslashuvi mavjud. Psixologlarning ta'kidlashicha, kattalar bilan og'zaki muloqot
insonning atrofidagi dunyoni o'zlashtirishi uchun ham, fikrlash usullarini o'zlashtirishi uchun ham
hal qiluvchi ahamiyatga ega. Og'zaki o'zaro ta'sir nutqiy muloqot qobiliyatlari yordamida amalga
oshiriladi, bu esa o'z navbatida nutq faoliyatida rivojlanadi va takomillashtiriladi.
Kattalar bilan muloqotda bo'lgan bola nafaqat atrofdagi dunyoning ayrim ob'ektlari
nomlarini, balki turli xil narsalarga qanday munosabatda bo'lishni, dunyo qanday ishlashini,
odamlar bilan qanday munosabatda bo'lishni va odamlar bilan qanday muloqot qilishni ham
o'rganadi. Til muhitidan tashqarida bola na intellektual, na axloqiy jihatdan rivojlana olmaydi.
Valume-1, issue-1
Muloqot natijasida guruhdagi shaxslar harakatlarining zaruriy tashkil etilishi va birligiga
erishiladi, shaxslarning oqilona, hissiy va irodaviy o'zaro ta'siri amalga oshiriladi, his-tuyg'ular,
fikrlar va qarashlarning umumiyligi, o'zaro tushunish va harakatlarni muvofiqlashtirish
shakllanadi. kollektiv faoliyatni tavsiflovchi yutuqlarga erishiladi.
Demak, muloqot ancha murakkab va ko'p qirrali jarayon bo'lib, uni turli fanlar vakillari -
faylasuflar, sotsiologlar, madaniyatshunoslar, psixologlar va tilshunoslar o'rganadilar.
Faylasuflar muloqotning inson va jamiyat hayotidagi o‘rni, inson taraqqiyotidagi rolini
o‘rganadilar. Sotsiologlar turli ijtimoiy guruhlar va guruhlar o'rtasidagi muloqot shakllarini,
ijtimoiy sabablar bilan bog'liq muloqot turlarining farqlarini o'rganadilar. Psixologlar ham faoliyat
shaklini, ham inson xatti-harakatini, muloqotning individual psixotipik xususiyatlarini,
shuningdek, muloqotning individual ong tuzilishidagi o'rnini ko'rib chiqadilar.
Madaniyatshunoslar madaniyat turlari va aloqa shakllari o'rtasidagi munosabatlarni
o'rnatadilar. Tilshunoslar ijtimoiy va shaxslararo muloqotning lingvistik va nutqiy tabiatini
o'rganadilar.
Xulosa qilib aytganda, zamonaviy jamiyat sharoitida shaxsning muloqot madaniyati
muammosini tushunish uchun o'tish davri jamiyatining xususiyatlarini, uning o'zgarishi
shakllarini va kelajak uchun prognozlarni tahlil qiladigan ishlarni o'rganish katta ahamiyatga
egadir.
Shunday qilib, aytilganlarni umumlashtirib, biz yuqori muloqot madaniyatiga ega bo'lgan
talabalar quyidagi bilimlarga ega bo'lishlari kerak degan xulosaga kelishimiz mumkin:
- insonning psixologik xususiyatlari;
- muloqotdagi psixologik to‘siqlar va ularni bartaraf etish yo‘llari;
- odob-axloq qoidalari;
- xulq-atvor madaniyatining asoslari;
- nutq madaniyatining asoslari;
- tashqi ko'rinish madaniyatining asoslari;
- aloqa asoslari.
Shuningdek quydagi ko'nikmalarni shakillantirishimiz shart:
- kommunikativ faoliyatni tashkil etish;
- aloqa jarayonlarini tartibga solish;
- tinglang va tushuning;
- aloqa o'rnatish;
Valume-1, issue-1
- o'z fikringini bildirish;
- boshqalarga mazmunli nutq asosida ta'sir qilish va ulardan o'rganish;
- boshqa shaxsning psixologik holatiga va uning xatti-harakatiga adekvat
javob berish;
- tegishli aloqa shaklini tanlash;
- o'zini va boshqalarni tahlil qilish va baholang;
- zamonaviy jamiyatda to’g;ri muloqat qilishni o’rganish va boshqalar.
XULOSA
Demak, zamonaviy jamiyatda muloqot madaniyati va uning xususiyatlari ijtimoiy hayoti
faktlari til hodisalarida o‘z aksini topadi. Til muloqot vositasi sifatida qabul qilinib, shu tilda
so‘zlashuvchi mamlakatlar va xalqlarning ijtimoiy va madaniy hayotini o‘rganish vazifalari bilan
uzviy bog‘langandir.
REFERENCES
1.
Boltaboyev A.A. Muloqot olami: sub'ektlararo munosabatlar muammosi. – T.: O’zMU
axborotnomasi, 2019. №2.
2.
Kon I.S. Kul’turologiya. Sankt-Peterburg: Lan’, 2021.
3.
Leontiev A.A., Rustamova L.M. Muloqot psixologiyasi. – M.:Akademiya markazi, 2019.
4.
Tursunov N.D. Shaxsni muloqotni boshqarish psixologiyasi. – T.: Ilm-fan, 2019.
5.
Soliyev A.L., Kogon M.S. Madaniyat va shaxsiyat. – Toshkent-Moskva-Kazan’: Nauka,
2020.
6.
Sokolov E.V. Mezhkul’turnaya kommunikaciya: teoreticheskie iprikladnye aspekty. Na
materiale russkoj i nemeckoj lingvokul’tur: monografiya. Krasnoyarsk: RIO KPGU, 2020.
7.
Thomas A. Psychologie interkulturellen Lehrnens bnd Handelns. Kultervrgleichende
Psychologie. Eine Einfuhrung. Gottingen, 2020.
