ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1025
YANGI O’ZBEKISTON JAMIYATIDA HUQUQIY ONG VA HUQUQIY
MADANIYATNING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI
Behzod Raxmanov Baxshilloyevich
Buxoro viloyat adliya boshqarmasi bosh maslahatchisi
E-pochta:
mishkas47uchixa@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10903568
Annotatsiya.
Ushbu maqolada yangi O’zbekiston jamiyatida huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni rivojlantirishdagi muammolarga bag’ishlangan. Maqolada jamiyatdagi huquqiy
ongning bugungi holati o’rganilib, qayd etilgan muammoni hal etish yo’llari taklif etilgan.
Mamlakatda barcha davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari hamda mansabdor shaxslar
tomonidan fuqarolarning huquqiy ong va huquqiy madaniyatni rivojlantirish maqsadida
olib boriladigan huquqiy targ’ibot faoliyatini yanada kengroq olib borish zarurligi nazarda
tutilgan. Huquqiy targ’ibotni amalga oshirishda
ommaviy
axborot
vositalari
rolini
oshirish masalalari ifodalangan.
Kalit
so’zlar
: Yangi O’zbekiston – yangi jamiyat, fuqarolik jamiyati, jamoatchilik
nazorati, samarali tashabbus, jamoatchilik institutlari, “Ommaviy axborot vositalari, adolat
tuyg‘usi, madaniyat, ma’naviyat, mafkura, yangicha dunyoqarash, huquqiy psixologiya, huquqiy
tarbiya, yuksak huquqiy ong, ijtimoiy fikr.
LEGAL AWARENESS AND LEGAL CULTURE IN THE NEW UZBEKISTAN
SOCIETY DEVELOPMENT TENDENCIES
Abstract.
This article is devoted to the problems of developing legal consciousness and
legal culture in the new Uzbek society. The article examines the current state of legal consciousness
in society and suggests ways to solve the noted problem. It is envisaged that all state bodies,
institutions of civil society and officials in the country should carry out more extensive legal
promotion activities for the purpose of developing legal awareness and legal culture of citizens.
The issues of increasing the role of mass media in the implementation of legal propaganda are
expressed.
Keywords:
New Uzbekistan - new society, civil society, public control, effective initiative,
public institutions, mass media, sense of justice, culture, spirituality, ideology, new outlook, legal
psychology, legal education, high legal consciousness, social thought.
ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ПРАВОВОГО СОЗНАНИЯ И ПРАВОВОЙ
КУЛЬТУРЫ В НОВОМ УЗБЕКИСТАНСКОМ ОБЩЕСТВЕ
Аннотация.
Данная статья посвящена проблемам развития правосознания и
правовой культуры в новом узбекском обществе. В статье рассматривается современное
состояние правосознания в обществе и предлагаются пути решения отмеченной
проблемы. Предусматривается, что все государственные органы, институты
гражданского общества и должностные лица страны должны проводить более широкую
правопропагандистскую деятельность с целью развития правосознания и правовой
культуры граждан. Высказаны вопросы повышения роли средств массовой информации в
осуществлении легальной пропаганды.
Ключевые слова:
Новый Узбекистан – новое общество, гражданское общество,
общественный контроль, эффективная инициатива, государственные институты,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1026
средства массовой информации, правосознание, культура, духовность, идеология, новое
мировоззрение, юридическая психология, юридическое образование, высокое правосознание,
общественная мысль.
Hozirgi kunda, chinakkam huquqiy demokratik davlat qurish hamda fuqarolik jamiyatini
shakllantirishda,
eng
ustuvor vazifa sifatida jamiyatimizda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirib borish, qonun ustuvorligini ta’minlash eng muhim siyosiy masala bo‘lib
qolmoqda. Huquqiy davlatning eng muhim belgisi, shuningdek, uning shakllanishining
ko‘rsatkichi jamiyatning, fuqarolarning, huquqiy madaniyati darajasiga bog‘liq bo‘lib, ijtimoiy-
huquqiy faoliyatni nazarda tutuvchi demokratik institutlarning rivojlanishi bilan belgilanadi. Ayni
paytda aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini shakllantirishning
samarali tizimini
yaratish nihoyatda muhim. Yangi O‘zbekiston jamiyatida ham bu borada qator muammolar
mavjud bo‘lib, mazkur huquqiy muammolarni quyidagicha ifodalashimiz mumkin:
- jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatning pastligi;
- huquqiy tartibsizlik holatlarining ortib borishi;
- huquqiy nigilizm va infantilizm;
- hayotning barcha jabhalarida hukm surayotgan huquqiy madaniyatning etishmasligi,
odamlarning kundalik munosabatlari sohasidan (fuqarolar davlatning huquqiy tizimi, amaldagi
qonun hujjatlari to‘g‘risida zarur bilimga ega bo‘lmasa,o‘z huquq va majburiyatlarini amalga
oshira olmasa, o‘z manfaatlarini himoya qila olmasa);
- ommaviy axborot vositalari faoliyati yetarli darajada emasligi, xususan surishtiruv
jurnalistikasi rivojlanmaganligi;
- aholini, xususan, yosh avlodni huquqiy tarbiyalash va tarbiyalash tizimining izchil
emasligi;
- ommaviy axborot vositalari faoliyatining samaradorligi yetishmasligi.
Bu kabi muammolar yangi O‘zbekistonda olib borilayotgan siyosatning maqsad va
vazifalarini chuqur anglab yetish hamda uni real hayotda to‘g‘ri tadbiq etish yo‘lida asosiy
to‘siq yaratadi. Darhaqiqat, bu kabi muammolar nafaqat mamlakatimizda, balki xalqaro
miqyosda kuzatish mumkin. Misol tariqasida “Zamonaviy rus jamiyatida huquqiy ong inqirozi
mavjudligi, shuningdek, Rossiya 21-asrga samarasiz huquqiy tizim, rivojlanmagan huquqiy
madaniyat va yuqori darajadagi jinoyatlar bilan kirib kelmoqda” degan fikr taniqli rus mutafakkiri
va
huquqshunosi P.I.Novgorodtsev tomonidan keltirib o‘tilgan. Unga ko‘ra olingan so‘rov
ma’lumotlarini tahlil qilinib, ushbu tahlil markazi quyidagi xulosalarga
kelgan. Hozirgi vaqtda
ruslarning katta qismi konstitutsiya Rossiya Federatsiyasining asosiy qonuni sifatidagi roliga
ahamiyat bermasligi, va afsuski,
so‘ralgan har o‘ninchi fuqaro Rossiya Federatsiyasi
Konstitutsiyasining mazmunini yaxshi tushunishini aytdi. Fuqarolarning atigi beshdan bir qismi
konstitutsiya mamlakat ehtiyojlariga toʻliq javob beradi, deb hisoblaydi va qariyb yarmi
Asosiy qonun mamlakatdagi ishlar holatiga mos keladimi yoki yoʻqligi haqida hatto tasavvurga
ham ega emas
1
. Yuqoridagilardan kelib chiqib, Rossiya Federatsiyasi fuqarolarini, shujumladan
davlat organlari, ommaviy axborot vositalari
va jamoat birlashmalarini huquqiy ta’lim va
1
Yuriy Levada tahliliy markazi (Levada markazi) fuqarolarning “Konstitutsiya haqida ruslar” savoli (06/05/2015).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1027
tarbiyalashning izchil, o‘zaro bog‘liq tizimini yaratish uchun mamlakatda huquqiy madaniyatni
rivojlantirish bo‘yicha federalda sturni ishlab chiqish, uning tarkibida huquqiy ta’lim bo‘yicha aniq
kengash
tuzish (tarkibiga
huquqni
muhofaza
qiluvchi organlar vakillari, madaniyat
arboblari, kino, televideniye, ilmiy va ta’lim huquqiy muassasalar vakillari va boshqalar kirishi
lozim), shu bilan birga mazkur organ aholining huquqiy ma’rifat darajasini o‘rganishi,
huquqiy
bilimlarni
tarqatish bo‘yicha
ishlarning
shakl
va
usullarini umumlashtirishi
zarur. huquqiy ta’limni tashkil etish, huquqiy materiallar va ularni taqdim etish shakllarini
tahlil
qilish, targ‘ibot ishlarining eng dolzarb yo‘nalishlarini belgilash, tavsiyalar va
yo‘riqnomalar ishlab chiqishi belgilab o‘tilgan.
Biz esa yangi O‘zbekiston va yangi jamiyatimizda olib borilayotgan islohotlar samarali
bo‘lishi uchun bu kabi muammolarni yuzaga kelishini oldini olishga qaratilgan qat’iy chora-
tadbirlar kompleksini ishlab chiqish va uni samarali amalga
oshirmog‘imiz lozim. Mazkur
faoliyatni amalga oshirishda nafaqat davlat boshqaruv organlari va yuqori turuvchi tashkilotlar
balki barcha davlat idoralari hamda fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan faol, tashabbuskor
hamda oqilona faoliyat olib borilishi nazarda tutiladi. Bugungi kungacha aholini huquqiy ongi
va huquqiy
madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan qator chora-tadbirlar amalga oshirib
kelinayotganligi hamda bu islohotlar anchagina samarali natija
berayotganligini
ham
ko‘rishimiz mumkin. Bu borada, davlatimiz rahbarining 2019-yilgi PF-5618-sonli “Jamiyatda
huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi
Farmoni
2
mazkur sohaga qaratilgan alohida e’tibor bo‘ldi. Unga ko‘ra, quyidagilar asosiy vazifa
etib belgilangan edi:
- O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligini jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish sohasidagi muvofiqlashtiruvchi organ etib belgilash;
-
davlat organlari va tashkilotlarining huquqiy axborotdan keng ko‘lamda foydalanishini
ta’minlash, ularning ushbu sohada fuqarolik jamiyati institutlari va ommaviy axborot
vositalari bilan samarali hamkorlik qilish bo‘yicha muvofiqlashtirilgan faoliyatni tshkil etish;
-
ommaviy axborot vositalarining huquqiy axborot bilan ta’minlashdagi rolini oshirish,
huquqiy targ‘ibotning innovatsion usullaridan foydalanib, veb-texnologiyalarni qo‘llashni
kengaytirish;
- jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasini samarali
amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”ni tasdiqlash belgilanib, konsepsiyada “Jamiyatda
qonunlarga hurmat ruhini qaror toptirish – demokratik huquqiy davlat qurishning garovidir!,
“Shaxsiy manfaatlar hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi muvozanatni saqlsh”, “Yuksak
huquqiy madaniyat –mamlakat taraqqiyoti kafolati” degan g‘oyalar singdirish hamda “Shaxs – oila
–mahalla – ta’lim muassasasi – tashkilot – jamiyat” prinsipini tizimli va uzviy tashkil etish nazarda
tutildi. Islohotning mantiqiy davomi sifatida 2020-yil “Ta’lim to‘g‘risida”gi O’RQ-637-sonli
Qonun hamda 2020-yil PF-5987-sonli “O‘zbekiston Respublikasida yuridik ta’lim va fanni tubdan
2
Qarang. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-5618-son Farmoni. Qonunchilik
ma’lumotlari milliy bazasi, 30.11.2021-y., 06/21/26/1111-son; 04.07.2023-y., 06/23/107/0441-son.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1028
takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon
3
natijasida
ta’limning barcha shakllari joriy etilib, keng yuridik jamoatchilik ishtirokida yuridik kadrlar
tayyorlash sifatini oshirish, shuningdek, huquqiy targ‘ibotni samarali amalga oshirish va oliy ta’lim
amalga oshirish boshlandi.
Biz qurmoqchi bo’lgan yangi O’zbekiston jamiyatida huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni oshirishda davlat organlari, ayniqsa huquqni
muhofaza qiluvchi idoralar, sud,
prokuratura, ichki ishlar idoralari, adliya organlarigina emas, balki barcha fuqarolik jamiyati
institutlari, mansabdor shaxslar
hamda keng jamoatchilik ishtirokida yangicha chora-tadbirlar
amalga oshirilib, ularni ommaviy axborot vositalari yordamida keng targ’ib qilish lozim. Amalda
esa fuqarolik jamiyati institutlari va ommaviy axborot vositalari faoliyati hamkorligi va samarali
faoliyati borasida qator muammolar borligini kuzatishimiz mumkin, ammo huquqiy targ’ibot
borasidagi amalga oshirilayotgan ayrim tashabbuskor yetarlicha samara bermoqda.
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, fuqarolarga (ayniqsa, aholining kam ta’minlangan
qatlamlariga) ijtimoiy masalalar va fuqarolik qonunchiligi bo’yicha yuridik yordam ko’rsatish
bo’yicha ommaviy yuridik maslahatlar tarmog’ini tashkil etish galdagi vazifamizdir. O’zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi tizimidagi TDYU (Toshkent Davlat Yuridik Universiteti) hamda
yuridik texnikumlar tarkibida aholiga huquqiy yordam ko’rsatadigan “Yuridik klinika” bo’limlari
faoliyati tashkil etilgan bo’lib, ular faoliyatini yanada takomillashtirish hamda bu jarayon haqida
ommaviy axborot vositalarida kengroq yoritish maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Misol uchun Adliya vazirligi yangi jamiyatimizda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
rivojlantirish faoliyatini muvofiqlashtiruvchi organ sifatida mazkur vazirlik matbuot xizmatining
televideniya orqali doimiy huquqiy axborot beradigan kanalini tashkil etish to’g’ri bo’lardi.
Shuningdek, yurtimizda surishtiruv jurnalistikasini yanada rivojlantirish hamda taqdim
etilayotgan huquqy axborotni juda yuqori sifatda (yangi rivojlanish g’oyalarimiz yordamida)
tayyorlash albatta o’z natijasini beradi. Vaholanki, ommaviy axborot vositalarini chinakkamiga
“to’rtinchi hokimiyat” sifatidagi roli juda muhimdir. Ommaviy axborot vositalarining eng
keng tarqalgan turlari orqali mamlakatimizda olib borilyotgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va boshqa
sohalarida olib borilayotgan islohotlar yanada kengroq yoritib borish har qachongidan ham muhim
hisoblanadi.
Zero bu – davr talabi. Mamlakatimizda nafaqat davlat boshqaruvi organlari, balki fuqarolik
jamiyati institutlari (nodavlat notijorat tashkilotlari, jamoat tashkilotlari, assotsiatsiyalar,
uyushmalar, markazlar, milliy-madaniy markazlar, klublar, jamg‘armalar) ham huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni samarali olib borsa bu
faoliyat rivojiga erishish mumkin. “2021-2025-yillarda Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-6181-son
Farmoni asosida nodavlat notijorat tashkilotlariga hamda fuqarolik jamiyati institutlarini qo‘llab-
quvvatlash jamoat fondlariga 2021-yilda 16 milliard so‘m, 2025-yilda 70 milliard so‘m mablag‘
ajratish nazarda tutilgan. Ammo hozirgi kungacha real ijtimoiy hayotda fuqarolik jamiyati
institutlari faoliyatda rajasi juda pastligicha qolmoqda.
3
Qarang. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-apreldagi “Ozbekiston Respublikasida yuridik ta’lim
va fanni tubdan takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5987-son Farmoni.
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 25.12.2021 y., 07/21/61/1195-son; 04.07.2023 y., 06/23/107/0441-son.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1029
Vaholanki, “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq, Nodavlat
notijorat tashkilotlari jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, boshqa
demokratik qadriyatlarni himoya qilish, ijtimoiy, madaniy va ma’rifiy maqsadlarga erishish,
nomoddiy ehtiyojlarni qondirish hamda boshqa ijtimoiy foydali maqsadlarda tuziladi. Biz “…
boshqa ijtimoiy foydali maqsad” deganda albatta huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
rivojlantirish masalasini nazarda tutishimiz mumkin.
Mazkur institutlarning professional aoliyat olib borishiga erishish qurmoqchi bo‘lgan yangi
jamiyatimizning asosiy kuchiga aylanadi. Ya’ni huquqiy targ‘ibotning puxta o‘ylangan va samarali
tizimigina jamiyatning huquqiy madaniyatini yuksaltirishga qodir bo‘ladi, fuqarolarning huquqiy
ongini yuksaltirishga yordam beradi.
REFERENCES
1
O‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasida jamoat
birlashmalari to‘g‘risida”gi 223-XII-son Qonuni.
2
O‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 14-apreldagi “Nodavlat notijorat tashkilotlari
to‘g‘risida”gi 763-I-son Qonuni. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,07.02.2024-y.,
03/24/905/0106-son.
3
O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 23-sentabrdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘RQ-637-
son Qonuni.
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 01.02.2024-y., 03/24/901/0082-son.
4
O‘zbekiston Respublikasining 2007-yil 15-yanvardagi “Ommaviy axborot vositalari
to‘g‘risida”gi O‘RQ-78-son Qonuni.
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 07.02.2024-
y., 03/24/905/0106-son.
5
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi “Jamiyatda huquqiy ong
va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-
5618-son
Farmoni. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 04.07.2023-y.,
06/23/107/0441-son.
6
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-apreldagi “Ozbekiston
Respublikasida yuridik ta’lim va fanni tubdan takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5987-son Farmoni. Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 04.07.2023 y., 06/23/107/0441-son.
7
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
2021-yil
4-martdagi
“2021 – 2025-yillarda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi PF-6181-son Farmoni. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 8.03.2022-
y., 06/22/89/0227-son.
8
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
2022-yil
28-yanvardagi
“2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”gi PF-60-son Farmoni. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 03.01.2024-y.,
06/24/221/0003-son.
Internet saytlari
9
10
11
