ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
82
SARV (CUPRESSUS SEMPERVIRENS L.) O`SIMLIGINING BIOEKOLOGIK
XUSUSIYATLARI
D.G‘.Sodiqova
DTPI o‘qituvchisi.
Daminova Feruza
Biologiya ta’lim yo‘nalishi 4-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10934648
Annotatsiya. Hozirgi vaqtgacha ko‘pgina olimlar tomonidan respublikamiz sharoitida
manzarali o‘simliklarning iqlimlashtirilishi va introduktsiyasi muammolari bo‘yicha anchagina
tadqiqotlar amalga oshirildi va o‘zga hududlardan keltirilgan o‘simliklarning turli introduktsiya
sharoitlaridagi bioekologik xususiyatlari o‘rganilib, O‘zbekiston florasi yanada boyitib
kelinmoqda.Ushbu maqolada Sarv (Cupressus sempervirens L.) o`simligining morfologiyasi va
xususiyatlari haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar: Sarv, Cupressus sempervirens, S. sempervirens, arizona sarvisi, marosimli
sarvi, Kaliforniya sarvisi.
BIOECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF CYPRESS (CUPRESSUS
SEMPERVIRENS L.) PLANT
Abstract. Until now, many scientists have carried out many studies on the problems of
acclimatization and introduction of ornamental plants in the conditions of our republic, and the
bioecological characteristics of plants brought from other regions under different conditions of
introduction have been studied, and the flora of Uzbekistan is being further enriched. This article
provides information on the morphology and characteristics of Cypress (Cupressus sempervirens
L.) plant.
Key words: Cypress, Cupressus sempervirens, S. sempervirens, Arizona cypress,
Ceremonial cypress, California cypress.
БИОЭКОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАСТЕНИЯ
КИПАРИСОВИКА (CUPRESSUS SEMPERVIRENS L.)
Аннотация. К настоящему времени многими учеными проведено множество
исследований по проблемам акклиматизации и интродукции декоративных растений в
условиях нашей республики, изучены биоэкологические особенности растений, привезенных
из других регионов в различных условиях интродукции, а также изучены биоэкологические
особенности растений, привезенных из других регионов в различных условиях интродукции.
флора Узбекистана еще больше обогатилась.В статье представлены сведения о
морфологии и характеристиках растения кипарисовика (Cupressus sempervirens L.).
Ключевые слова: Кипарисовик, Cupressus sempervirens, S. sempervirens, кипарисовик
аризонский, кипарис церемониальный, кипарис калифорнийский.
Atrof muxitni ximoya qilish, o‘simlik resurslaridan oqilona foydalanish, shaharlar va
boshqa aholi yashaydigan manzallarni ko‘kalamzorlashtirishda hamisha bashariyat oldidagi
dolzarb vazifalardan biri bo‘lgan va shunday bo‘ib kelmoqda.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
83
Manzarali o‘simliklar insonga yaxshi kayfiyat va ko‘tarinki ruh bag‘ishlashidan tashqari,
atrof muhit havosini tozalashda, shovqinni va yozning jaziramasida xaroratni pasaytirishda, uni
namlab turishda boshqa vositalar bilan almashtirib bo‘lmaydigan darajada katta axamiyatga ega.
Regiondagi shaxarlarni ko‘kalamzorlashtirishda ishlatilayotgan daraxt va butalar
assortimenti kamligidan tashqari, o‘z vaqtida bu yerda juda keng qo‘llaniladigan chinor va
qayrag‘och singari daraxtlar og‘ir ekologik sharoit ta'sirida 15-20 yilda qarib va kasallikka chalinib
yaroqsiz xolga kelib qolmoqda.
Bu esa manzaralilik xususiyatlari yuqori bo‘lgan, ekib o‘stirishda qiyinchilik
tug‘dirmaydigan va tez o‘sishi tufayli qisqa muddatda natija ko‘rsatadigan yangi daraxtlarni joriy
qilishni talab qilmoqda. Shunday daraxtlar jumlasiga Cupressus sempervirens L. (Sarvi) kiradi.
Sarv- sarvdoshlar oilasiga mansub igna bargli oʻsimliklar turkumi, bir uyli, doim yashil
manzarali daraxt va butalar. Yevrosiyo, Shimoliy Amerika, Shimoliy Afrika, Janubiy Sharqiy
Osiyoning subtropik mintaqalarida 15 turi tarqalgan. Qrim, Kavkaz va Oʻrta Osiyoda 11 turi
manzarali daraxt sifatida oʻstiriladi. Boʻyi 30 m dan ortiq, tanasining diametri 50-60 sm, 200-300-
yil, baʼzi maʼlumotlarga koʻra 2000-yilgacha yashaydi. Urugʻ kurtagi ko‘p. To‘pguli 2-yili
yetiladi. Ignabarglari yashil yoki havorang. Poʻstlogʻi qalin, qoramtirqoʻngʻir.
MDH da Qrim, Kavkazda manzarali o‘simlik sifatida keng ekiladi. Bo‘yi 30 metr, tana
diametri 50-60 sm ga yetadi. 4-6 yoshida urug‘ beradi. 1000-1500 yilgacha yashaydi, yog‘ochi
sifatli mebel tayyorlashda ishlatiladi.
Koʻproq doim yashil Sarv turining piramidasimon (S. sempervirens) xili koʻp ekiladi.
Manzarali bogʻdorchilikda ekiladigan xillari kup. Urugʻidan, manzarali xillari
qalamchasidan va payvand qilib koʻpaytiriladi. Ignabarglari va novdalaridan tibbiyotda
qoʻllaniladigan efir moyi olinadi. Sarv turlaridan ihota oʻrmonlar, istirohat bogʻlari barpo etishda
foydalaniladi.
Yogʻochi mebel sanoatida ishlatiladi. Chiroyli shaklda oʻsishi tufayli Sharq sheʼriyatida
majoziy maʼnoda sarvqomat yor obrazini tasvirlashda koʻp qoʻllanilgan.
Toshkentga sarv turlarini introduktsiya qilish faqatgina uchta turni: arizona sarvisi
(Cupressus arizonica Greene.) marosimli sarvni (Cupressus funebris L.) va Kaliforniya sarvisini
(Cupressus Goveniana Gord) sovuqqa chidamli ekanini ko‘rsatdi.
Arizona sarvisi (Cupressus arizonica Greene.) bo‘yi 20-25 metr, bir uyli, shox-shabbasi
keng konusssimon shaklga ega. Asosan Arizona tog‘larida, Kaliforniyada va Shimoliy Meksikada
tog‘larning 1500-2400 metr dengiz satxidan balandliklarida o‘sadi. 5-6 yoshida ilk gullash qayd
etiladi.
Sarv turlari O‘zbekistonning janubiy xududlarida o‘rmon xo‘jaligi va ko‘kalamzorashtirish
uchun muxim axamiyatga ega. Ayniqsa Arizona sarvisi O‘zbekistonda ko‘kalamzrashtirish uchun
istiqbolli tur xisoblanadi. Sarvning doim yashil sarv (Cupressus sempervirens), yirik mevali sarv
(Cupressus macrocarpa),
Duklo sarvi (Cupressus duclouxiana), Kaliforniya sarvi (Cupressus goveniana), Himolay
sarvi (Cupressus torulosa), yalong‘och sarv (Cupressus glabra) kabi turlari mavjud va ular o‘rmon
xo‘jaligida muxim axamiyatga ega.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
84
REFERENCES
1.
А.Л. Систематика и филогения цветковых растений. – М.- Л.: Наука, 1966. – 611 с.
2.
Тухтаев Б.Е. Интродукция лекарственных растений на засоленных землях
Узбекистана: Автореф. дис. … докт. биол. наук. – Ташкент, 2009. – 38 с
3.
L.H. Yoziyev, Sh.A. Samatova. Manzarali o‘simliklar / Darslik / Qarshi: ―"Sharq"
nashriyoti, 2023. – 335 b.
