ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
627
USMONIYLAR TARIXIGA BIR NAZAR
(USMON I)
Navruzova Aziza
Namangan Davlat Universiteti tarix yo’nalishi 1-kurs talabasi.
telefon: +998-93-682-06-33.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10996794
Annotatsiya.
Mazkur maqolada turklarning Osiyo qit’asiga kirib kelishi, joylashishi,
Usmoniylar davlatiga asos solinishi uning ichki va tashqi siyosati, bosqinchilik yurishlari va bu
haqida ko’plab ilmiy izlanish olib borilib, o’rganib chiqilganligi haqida fikr yuritilgan.
Kalit so’zlar:
Turklar, Kichik Osiyo, ichki, tashqi, Bursa, Sog’ut, adolat.
OTTOMAN HISTORY AT A GLANCE
(USMAN I)
Abstract.
This article discusses the entry and settlement of the Turks into the Asian
continent, the founding of the Ottoman state, its internal and external policies, invasion
campaigns, and the fact that a lot of scientific research has been conducted and studied about this.
Key words:
Turks, Asia Minor, internal, external, Bursa, Sogut, justice.
ИСТОРИЯ ОМСАНЫ КРАТКИЙ ВЗГЛЯД
(УСМАН I)
Аннотация.
В данной статье рассматривается проникновение и расселение
тюрков на Азиатский континент, основание Османского государства, его внутренняя и
внешняя политика, вторжения, а также тот факт, что по этому поводу было проведено
и изучено множество научных исследований.
Ключевые слова:
тюрки, Малая Азия, внутреннее, внешнее, Бурса, Согут,
правосудие.
Turklarning dastlab Kichik Osiyoga kirib kelishi Saljuqiylar davridan boshlangan.
Yevropa manbalarida “Turkiya” so’zi birinchi marta 1190-yilda salibchilardan biri tomonidan
Kichik Osiyodagi turkiy qabilalar bosib olgan yerlarga nisbatan qo’llanilgan. Ayrim ko’chmanchi
turkiy qabilalar tomonidan milodiy IV asrdan boshlab Vizantiya imperiyasining Kichik Osiyodagi
viloyatlaridan paydo bo’lganligi haqida yozma manbalarda qayd qilingan bo’lsa-da Saljuqiylar
boshchiligidagi og’uz-turkman qabilalarining Old Osiyoda paydo bo’lishi va mustamlakalarga ega
bo’lishi XI asrdan boshlanadi. Qisqa vaqt davomida Vizantiyaga qo’shni hududda Buyuk
Saljuqiylar davlati tashkil topadi. 1038-1308 yillar davomida boshqariladi. XI asr oxiridan boshlab
Buyuk saljuqiylar davlatining Mo’g’ullar bilan munosabati ancha sovuqlashadi va parchalanish
jarayoni yuz beradi. Shu davrdan boshlab Sajuqiylar davlati ancha zaiflashib qoladi va bir nechta
mustqail bekliklarga bo’linadi. Aynan shu mustaqil bo’layotgan bekliklar orasida Ko’niyaga tobe
bo’lgan Usmoniylar bekligi ham bor edi.
Usmoniylar hududiga Kichik Osiyo, Bolqon, Sharqiy Yevropa, Yaqin Sharq, Shimoliy
Afrika, qisman Kavkaz va Qrimda hukmronlik qilayotgan turk sultonlari sulolasi edi.
Usmoniylar 1299-1922-yillarda hukmronlik qilgan. Usmonli turk imperiyasini
boshqargan. Sulola nomi uning asoschisi Usmon I ibn Erto’g’rul nomidan olingan. Movorounnahr
va Xurosonda yashovchi og’uz turklarning qay (qayig’) urug’iga mansub qavm Erto’g’rul
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
628
boshchiligida XIII asr 20-yillari mo’g’ullar istilosi davrida Kichik Osiyoga borib o’rnashib
qolishadi. Ular saljuqiylarning Ko’niya sultonligi hududiga borib o’rnashadi va Saljuqiylar
kuchsizlanib qolgach, beylik mustqail davlatga aylanadi. Erto’g’rul beklik boshqaruvini 1281-
yilda o’g’li Usmon I G’oziyga topshiradi. Bu beklik 1299-yilda o’zini mustaqil davlat deb e’lon
qiladi. Keyinchalik bu davlat turk sultonligi nomi bn dunyoga tanilib, o’rta asrlarda jahondagi
qudratli davlatlardan biriga aylangan. Sulola asoschisi Usmonbey (1258-yil Syogut; Eskishahar
yaqinida tug’ilgan. 1326-yil Bursada vafot etgan) turk sultoni edi.
Hukmronlik yillari 1299-1326-yillarda davlatni adolat bilan boshqaradi. Harbiy sarkarda
va urug’ boshlig’I oilasida tug’ilgan. Otasidan harbiy ishni puxta o’rganadi. 1281-yilda otasi
Erto’g’rul Ko’niyaning shimliy-g’arbiy chegara hududida mulkka ega bo’ladi. Bu paytda ko’niya
tanazzulga uchrab, bir nechta beklikka bo’linib ketgan edi. 1289-yilda Usmon I ning bey unvoni
Ko’niya sultoni tomonidan e’tirof etilib, unga hokimiyat ramzi bo’lgan nog’ora va bunchuk
berilgan.
Usmoniylar davlatining dastlabki poytaxti Sog’ut (1302-1326) edi. Usmon o’z davlatini
rivojlantirish maqsadida ichki siyosatda savdo-sotiqni rivojlantitsh va shaharlar hayotini
jonlantirish borasida islohotlar o’tkazadi. Ichki boshqaruv o’rnatiladi. Usmoniylar tangasi zarb
etila boshlanadi, tanganing bosilishi shu davlatning mustaqillikni anglatar edi, haqiqiy armiyaga
asos solinadi va uning asosiy qismini yancharlardan iborat edi, undan tashqari kavaleriya qayta
tiklanadi.
Usmon tashqi siyosatda asosan qo’shinga tayanar edi. Usmon G’oziy davridayoq qo’shni
Vizantiya imperiyasiga qarshi bir necha bor hujum qilinib Qoracha Hisor, Yor Hisor va Bursaning
atroflari egallanadi. Tez orada Anadoludagi boshqa turk beylari ham Usmon I tomonidan
bo’ysundirilari. Garchi Usmon hayotligidayoq Bursani egallay olmagan bo’lsada, uning o’g’li
O’rxon davrida Bursa uzil-kesil egallanadi va shu paytda sharqdagi Bolu shahri ham Usmoniylar
davlatiga taslim bo’ladi. Shu davrdan boshlab Usmoniylar davlatining poytaxti Bursa (1326-1365)
etib belgilanadi. Usmon adolatli davlat qurish uchun ko’p harakat qildi va buni uddasidan chiqdi.
Usmon qurgan davlat qariyb 6 asr davomida Usmoniylar nomi bilan shuhrat qozondi. Usmoning
vorislari davrida ham davlat adolat va oqilona siyosat bilan boshqariladi.
Usmon qurgan davlat ko’p yillar davomida juda ko’p hududlarni bosib oldi va adolat bilan
boshqarilganligi sababli boshqa davlatlarga nisbatan ko’proq yashaydi. Biroq XVII asr oxiridan
boshlab sultonlikning harbiy, siyosiy va iqtisodiy qudrati astasekin zaiflasha boshlagan.
Yevropa mamlakatlari oʻzaro ittifoq tuzib, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashga
chogʻlanganlar. Vena atrofida boʻlgan ikki jangda turk qoʻshini Avstriya, Olmoniya, Polshaning
birlashgan armiyasiga qarshi 1683-yil Venaga bo‘lgan yurish muvaffaqiyatsiz yakun topgach,
Imperiya sekin-asta tanazzulga yuz tutishni boshladi. Muntazam davom etib turgan Rossiya -
Turkiya urushlari (1676-1681, 1684-1699, 1710-1711, 1768-1774, 1787-1791, 1807-1812, 1828-
1829, 1853-1856, 1877-1878, 1914-1916 va boshqalar) oqibatida Usmonli imperiyasi asta-sekin
zaiflashib borgan. Sulton Abdulmajid islohotlar (Tanzimat) oʻtkazish (1839) orqali, bir tomondan,
sultonlik inqirozini toʻxtatishga, ikkinchi tomondan, yangi turk ziyolilarini (ular oʻzlarini yangi
usmonlilar deyishgan) shakllantirishga muvaffaq boʻldi. Bu paytda boʻlgan Qrim urushida Turkiya
oʻzining eski raqibi Rossiya imperiyasi ustidan gʻolib chiqdi hamda Qora dengiz va Dunay
daryosidagi mavqeini qayta tikladi. Ichki ziddiyatlar imperiyani parchalab yubormasligi uchun
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
629
Usmoniylar yangi islohotlar o‘tkazdi. Ulardan biri 1870-yildagi Tanzimat islohoti hisoblanib, u
mamlakatni isloh qilish va har bir fuqaroga teng huquq berishni ko‘zda tutardi.
Ammo endi juda kech bo‘lgandi. Yevropaliklar va ayniqsa, Bolqondagi aholi Usmoniylar
hukmronligi ostida yashashdan charchagandi. Chunki G‘arbiy Yevropaga solishtirganda ahvol
nihoyatda og‘ir, hududlar rivojlanmagandi. Juda ko‘p isyonlardan keyin bu imperiya bilan yaxshi
hayotga erishishga odamlar endi ishonmay qo‘ygandi. Endi ularda kuchli millatchilik hissi
uyg‘ongan edi.
Butun Bolqon yarimoroli turli etnik guruhlarga bo‘linib ketgan va ularning har biri
ozodlikka chiqishni xohlardi. Ozodlik kurashlarining ba’zilarini G‘arbdagi kuchlar qo‘llab-
quvvatladi. 1821-yili ruminlar adolatsiz hokimiyatga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi. Yunonlar ham
ozodlik uchun kurash boshladi va mustaqillikka erishdi. Siyosiy millatchilik tobora avj olib bordi.
1850-yildan keyin esa Serbiya, Bolgariya va Ruminiya to‘liq mustaqillikka intila boshladi.
1859-yilda Ruminiya knyazliklari yagona shaxs qo‘li ostida birlashdi. Qo‘zg‘olon Bosniya
va Bolgariyada bo‘lib o‘tdi. Tanzimat va 1876-yilda qabul qilingan dastlabki konstitutsiya sulton
Abdulhamid II tomonidan bekor qilingach (1878), mamlakatda istibdod davri boshlangan. Bu
davrda sultonlik Yevropa davlatlariga iqtisodiy jihatdan qaram boʻla boshlagan. Faqatgina
Usmonli imperiyasi birinchi jahon urushida mag’lub bo’lganligi tufayli1920- yil Sevr
shartnomasiga ko’ra boshqa Yevropa davlatlari tomonidan bo’lb olinishi ko’zda tutiladi va 1922-
yilda butunlay imperiya sifatida tugatiladi.
1922-yil 1-noyabrda Turkiya Buyuk Millat Majlisi sultonlikni tugatish toʻgʻrisida qaror
qabul qildi. Mustafo Kamol (Otaturk) bosqinchilarga qarshi koʻtarilgan milliy ozodlik harakatiga
rahbarlik qilib, sultonlikning asosan turklar yashaydigan hududi — Kichik Osiyo va qisman
Yevropada 1923-yil 29-oktyabrda Turkiya jumhuriyatiga asos soldi.
REFERENCES
1.
N.Todorov “Балканский город XV-XIX веков” Toshkent-2017, bet-19
2.
G.A.Xidoyatov , X.G.Gulyamov “Всемирная история” Toshkent-1999, bet-254
3.
Sarimsokov Abdulatip Abduraximov, Dexkanov Narimon Burxanjonovich “Jahon tarixi”
(Osiyo va Afrika mamlakatlarining o’rta asrlar tarixi) Toshkent-2021, bet-148
4.
N.Abdullayev, Z.Qodirov, X.Hamidov, SH.Ikromov “Turkiya tarixi” Toshkent-2018, bet-
123
5.
Akobir Matlyubov, Alisher Egamberdiyev, Firuza Ostanova, Umirzoq Raxmatov “Sulola
tarixi” Toshkent-2016, bet-117
6.
Salimovich, Murodov H. "Tourism Development in Bukhara During the 1990s and Its
Problems."
International Journal on Integrated Education
, vol. 5, no. 6, 2022, pp. 298-
302.
7.
Salimovich,
M.
H.
(2023).
MARKAZIY
OSIYO
TURIZM
SANOATI
RIVOJLANISHIDAGI YUTUQ VA MUAMMOLAR.
SAMARALI TA’LIM VA
BARQAROR INNOVATSIYALAR
,
1
(4), 175-184.
8.
Мурадов, Х. (2023). ОБЗОР ИСТОРИИ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА.
Ижтимоий-
гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари / Актуальные проблемы социально-
гуманитарных наук / Actual Problems of Humanities and Social Sciences.
,
3
(S/8).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
630
https://doi.org/10.47390/SPR1342V3SI8Y2023N05
9.
Salimovich,
M.
H.
(2023).
BUXORO
TURIZMI
RIVOJIDA
MILLIY
HUNARMANDCHILIKNING
ORNI.
SAMARALI
TA’LIM
VA
BARQAROR
INNOVATSIYALAR
,
1
(5), 115-122.
10.
Ashurova, G. S., & Murodov, H. S. (2023). ISSUES OF EDUCATION IN THE MIDDLE
AGES (IX-XII) CENTURIES AND DEVELOPMENT HISTORY.
Results of National
Scientific Research International Journal
,
2
(12), 238-240.
11.
Ismigul, I., & Halim, M. (2023). Mustaqillik arafasida Ozbekistonda turizm sohasining
holati.
SAMARALI TA’LIM VA BARQAROR INNOVATSIYALAR
,
1
(5), 256-266.
12.
Murodov
Halim
Salimovich.
(2023).
BUXORO
TURIZMI
VA
MILLIY
HUNARMANDCHILIK.
JOURNAL OF ECONOMY, TOURISM AND SERVICE
,
2
(12),
93–96. Retrieved from
https://jets.innovascience.uz/index.php/jets/article/view/149
13.
Salimovich,
M.
H.
(2024).
SANATORIYA–KURORT
MUASSASALARI
FAOLIYATINING BUXORO TURIZMI RIVOJIDA ORNI.
SAMARALI TA’LIM VA
BARQAROR INNOVATSIYALAR JURNALI
,
1
(6), 199-204.
14.
Salimovich, M. H. (2024). The Role of the Cultural Sector in the Development of Bukhara
Tourism.
Miasto
Przyszłości
,
45
,
729–735.
Retrieved
from
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/2725
15.
Murodov, H. (2024). VISA POLICY DURING THE ACTION STRATEGY PERIOD.
Modern
Science
and
Research,
3(2),
637–644.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30326
16.
Халим,
М.
(2022).
РАЗВИТИЕ
МЕЖДУНАРОДНОГО
ТУРИЗМА
В
УЗБЕКИСТАНЕ В ПЕРВЫЕ ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ И ЕГО НОРМАТИВНО-
ПРАВОВАЯ БАЗА. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари /
Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / Actual Problems of
Humanities and Social Sciences., 1(4), 13. https://doi.org/10.47390/B 1342142022N1
