ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1059
FASOL O’SIMLIGINING TARKIBI VA AHAMIYATI
Sh.S.Axmadjonova
DTPI Biologiya ta’lim yo‘nalishi 4-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11065436
Annotatsiya.
Fasol, umuman, dukkaklilardagi juda ko‘p magniy organizmda sodir
bo‘ladigan 300 dan ortiq reaksiyalar, shu jumladan, metabolizm uchun muhimdir. Shubhasiz,
metabolizm, o‘z navbatida, suyaklarning mustahkamligi va qattiqligiga javobgardir. Ushbu
maqolada fasol o‘simligining tarkibi va ahamiyati haqida qisqacha ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar:
Fasol, fabaceae, protein, aminokislota, izoleysin, leysin, lizin, metionin,
fenilalanin, triptofan, trionin.
THE COMPOSITION AND SIGNIFICANCE OF THE BEAN PLANT
Abstract.
Beans, in general, contain a lot of magnesium, which is important for more than
300 reactions in the div, including metabolism. Obviously, the metabolism, in turn, is responsible
for the strength and hardness of the bones. This article provides a brief overview of the
composition and importance of the bean plant.
Key words:
Bean, fabaceae, protein, amino acid, isoleucine, leucine, lysine, methionine,
phenylalanine, tryptophan, threonine.
СОСТАВ И ЗНАЧЕНИЕ ФАСОЛЬНОГО РАСТЕНИЯ
Аннотация.
Фасоль в целом важна для более чем 300 реакций, происходящих в
организме, в том числе для обмена веществ, в которых очень много магния в бобовых.
Очевидно, что обмен веществ, в свою очередь, отвечает за прочность и твердость
костей. В этой статье представлен краткий обзор состава и значения бобового растения.
Ключевые слова:
Фасоль, бобовые, белок, аминокислота, изолейцин, лейцин, лизин,
метионин, фенилаланин, триптофан, треонин.
Respublikamizda oziq-ovqat, dori-darmon, yem-xashak manbai sifatida Dukkakdoshlar
(Fabaceae) oilasiga mansub o‘simliklar behisob manba bo‘lib hisoblanadi.O'simlik oqsili
muammosiga qiziqish ortib borayotganligi sababli, qishloq xo'jaligi o'simliklari orasida hayvonlar
va odamlar uchun o'simlik oqsili manbalari bo'lgan donli dukkakli ekinlar alohida o'rin tutadi.
Donli dukkakli ekinlardan eng ahmiyatlisi fasol hisoblanadi [1]. Dukkakli don ekini
hisoblangan fasol to‘yimli, lazzatli oziq-ovqat mahsulotidir. Uning urug‘i va pishmagan
dukkaklari pishirib yeyiladi va konserva sanoatida ishlatiladi. Fasol boshqa loviya turlariga
qaraganda kaloriyalilik darajasi va urug‘ tarkibidagi oqsil miqdori yuqoriroq bo‘lishi bilan ajralib
turadi.
Zamonaviy global protein muammosini hal qilishda loviya katta ahamiyatga ega [3]. Fasol
oqsillari tarkibida 30 tagacha aminokislotalar mavjud. Aminokislotalarning qiymatini baholash
ularning organizm tomonidan mumkin bo'lgan sintezi nuqtai nazaridan mos keladi. Tananing
o'zida hosil bo'lmagan aminokislotalar biologik muhim deb ataladi va boshqa aminokislotalardan
sintez qilinishi - muhim emas. Muhim aminokislotalarga 8 ta aminokislotalar kiradi: izoleysin,
leysin, lizin, metionin, fenilalanin, triptofan, trionin va valin. Oziq-ovqat mahsulotlarida muhim
aminokislotalarning yo'qligi, qoida tariqasida, metabolik kasalliklar va tana kasalliklarining sababi
bo'lib, uning o'sishi va rivojlanishi kechiktiriladi [1].
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1060
Shuning uchun loviya urug'lari to'liq oqsillarning manbai hisoblanadi. Aminokislotalar
tarkibidagi loviya oqsili sut va go'sht oqsili darajasidahisoblanadi. Fasol urug'larining aminokislota
tarkibi uning oziq-ovqat ekinlari sifatida ajoyib biologik qiymatini ko'rsatadi. Fasol oqsillari
tananing ularga bo'lgan ehtiyojini to'liq qoplashi mumkin. Oqsillarning yuqori miqdori, ularning
biologik foydaliligi uchun loviya o'simlik go'shti deb ataladi, chunki u inson ovqatlanishida uni
to'liq almashtirishi mumkin. Fasolning yuqori ozuqaviy qiymati uning urug'lari va yashil
loviyalarida inson tanasining normal ishlashi uchun zarur bo'lgan ko'plab vitaminlar mavjudligi
bilan bog'liq. Fasol urug'lari va loviya tarkibida E, B vitaminlari mavjud, ichida, karotin,
riboflavin, fiziologik jihatdan muhim vitaminlarning xilma-xil to'plamiga ega bo'lish, yuqori
protein bilan birgalikda loviya uchun katta qiymat beradi. Fasol urug'lari ozuqaviy qiymatni
oshirishga ta'sir qiluvchi mineral elementlarga boy, ularning inson tanasi uchun muhim manbai
bo'lib xizmat qilishi mumkin [3].
Fasol, har qanday dukkakli ekinlar singari, atmosfera azotini ildizlarida yashovchi tugunak
bakteriyalari yordamida bog'lash qobiliyati tufayli qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi uchun
qimmatlidir. Fasolni yig'ib olgandan keyin yaxshi hosil bilan gektariga 50-100 kg azot qoladi, bu
tuproqqa 20 tonna go'ngni kiritishga teng. Qator ekin sifatida loviya begona o'tlarga qarshi
kurashni osonlashtiradi va shuning uchun ko'plab ekinlar uchun yaxshi kashshof hisoblanadi [4].
Rossiyada fasol ekilgan maydonlar 4,8 ming gektar, shundan qishloq xo'jaligi
korxonalariga 200 gektar, shaxsiy xo'jaliklarga 3000 gektar, qolgan maydonlarga esa fermer
xo'jaliklari to'g'ri keladi. Fasol ekilgan umumiy maydon bo'yicha etakchi o'rinni Krasnodar o'lkasi,
Belorusiya va Rostov viloyatlari egallaydi. G'arbiy Sibirda sanoat miqyosida loviya shu paytgacha
etishtirilmagan, lekin asosan bog ' ekinlari sifatida etishtirilgan[2].
O‘zbekistonda 2022-yil hosili uchun respublika hududlarida 330,5 ming gektardan ortiq
maydonlarga dukkakli don ekinlari ekilgan bo‘lib, shundan 35,8 ming gektari (11%) fasol ekini
ulushiga to‘g‘ri keladi (o‘tgan yilga nisbatan 5,9 ming gektar ko‘p). Fasol asosiy ekin sifatida 5,1
ming gektar va takroriy ekin sifatida 24,5 ming gektar maydonlarga hamda 6,1 ming gektar
bog‘ qator oralariga joylashtirilgan. Bugungi kunda Andijon, Jizzax, Namangan, Samarqand,
Toshkent, Qashqadaryo, Farg‘ona, Sirdaryo, Surxondaryo viloyatlari fermer va dehqon
xo‘jaliklari tomonidan parvarishlanmoqda.Fasol ekinining o‘suv davri qisqa, ertapisharligi sababli
respublikamiz sharoitida bir yilda ikki marta don hosili yetishtirish imkoniyati mavjud. Jumladan,
erta bahorda asosiy ekin sifatida va kuzgi boshoqli don ekinlaridan bo‘shagan maydonlarga
takroriy ekin sifatida ekish tavsiya etiladi.
Insoniyatning yutug‘i bu – loviya mavjud bo‘lgan va uni bugun qayta ixtiro qilish shart
emasligida. Lekin go‘shtga bo‘lgan talab sabab loviyani oshxona va restoran menyularidan doimiy
o‘rin olishini ta’minlash qiyin. Our World in Data ma’lumotiga ko‘ra, dunyo qishloq xo‘jaligi
yerlarining 77 foizida mol, tovuq va cho‘chqa yetishtiriladi, va shuning o‘zi dunyodagi 37 foiz
oqsilni ta’minlab beradi. Loviyada esa teskarisi: qishloq xo‘jaligi yerlarining 23 foizida
yetishtiriladigan loviya dunyodagi oqsilning 63 foiziga to‘g‘ri keladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1061
REFERENCES
1.
Aksenova L. A. Fasol. Donli loviya ishlab chiqarish va eksport qilish bo'yicha dunyodagi
birinchi o'nta mamlakat / L. A. Aksenova // Geografiya: "birinchi sentyabr"gazetasiga
ilova. - 2001. 23-son (16 22yun).
2.
Kazydub N. G. Sibir mintaqasining funktsional ovqatlanishida dukkakli ekinlardan
(loviya) foydalanishning dolzarbligi / N. G. Kazydub, E. A. Moliboga, T. V. Marakaeva//
Omsk ilmiy byulleteni. - 2012. 2-son.
3.
Д.Ёрматова Ўсимликшунослик// Дарслик. Тошкент “Шарқ” нашриёти. 2002й.
4.
Pavlenko V. N. fasol etishtirish texnologiyasi / V. N. Pavlenko, I. A. Turin / / Nijnevoljskiy
agrouniversitet kompleksining yangiliklari. -2009. №4.124 127
