ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
18
YOSH BUXOROLIKLARNING DAVLAT BOSHQARUV HUQUQIGA OID
ISLOHOTCHILIK QARASHLARI
Turdiyev Abdulfayz Sherali o‘g‘li
Qarshi xalqaro universiteti, Muhandislik va pedagogika fakulteti,
Milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi yo’nalishi 3-bosqich talabasi.
Murojat uchun: Tel.+99897-777-71-62.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14799774
Anontatsiya.
Ushbu maqolada XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida Yosh
buxoroliklarning davlat boshqaruv huquqiga oid islohotchilik qarashlari atroflicha tahlil qilinadi.
Yosh buxoroliklar Buxoro amirligi boshqaruv tizimini modernizatsiya qilish zaruratini ilgari
surgan holda, davlat hokimiyatini kuchaytirish va fuqarolik boshqaruvida qonun ustuvorligini
ta'minlashga qaratilgan takliflar ishlab chiqqan. Maqolada ularning boshqaruv huquqining
samaradorligini oshirish, shariat huquqini zamonaviy boshqaruv tamoyillari bilan
uyg‘unlashtirish va xalq farovonligini ta'minlashga doir qarashlari muhokama qilinadi. Shu bilan
birga, Yosh buxoroliklarning Sharq va G‘arb davlat boshqaruvi tajribalaridan ilhomlanib,
mamlakatni zamonaviy boshqaruv tizimiga olib chiqish maqsadida amalga oshirgan amaliy
ishlari va ularning huquqiy poydevori o‘rganiladi. Ushbu tadqiqot Yosh buxoroliklarning davlat
boshqaruv huquqi sohasidagi hissasini yoritishga va uning tarixiy ahamiyatini ochib berishga
qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
Yosh buxoroliklar, davlat boshqaruv huquqi, islohotchilik qarashlari,
modernizatsiya, Buxoro amirligi, shariat huquqi, qonun ustuvorligi, davlat boshqaruvi tizimi,
huquqiy islohotlar, milliy uyg‘onish.
РЕФОРМАТОРСКИЕ ВЗГЛЯДЫ МОЛОДЫХ БУХАРЦЕВ НА ПРАВО НА
ГОСУДАРСТВЕННОЕ УПРАВЛЕНИЕ
Аннотация
. В данной статье подробно анализируются реформистские взгляды
младобухарцев второй половины XIX - начала XX века относительно права
государственного управления. Молодые бухарцы выдвинули необходимость модернизации
системы управления Бухарского эмирата, разработали предложения, направленные на
укрепление государственной власти и обеспечение законности в гражданском управлении.
В
статье
рассматриваются
их
взгляды
на
повышение
эффективности
административного права, гармонизацию законов шариата с современными
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
19
административными принципами и обеспечение общественного благосостояния.
Одновременно изучаются практические работы младобухарцев, вдохновленные опытом
восточного и западного государственного управления, направленные на приведение страны
к современной административной системе, и их правовые основы. Целью данного
исследования является освещение вклада младобухарцев в области права государственного
управления и раскрытие его исторического значения.
Ключевые слова:
Mолодые бухарцы, право на управление государством,
реформистские взгляды, модернизация, Бухарский эмират, шариат, верховенство закона,
система государственного управления, правовые реформы, национальное пробуждение.
REFORMIST VIEWS OF YOUNG BUKHARA RESIDENTS REGARDING THE RIGHT
TO STATE GOVERNANCE
Abstract
. In this article, the reformist views of the Young Bukharans in the second half of
the 19th century and the beginning of the 20th century regarding the right to state administration
are analyzed in detail. Young Bukharans put forward the need to modernize the management
system of the Bukhara Emirate, developed proposals aimed at strengthening state power and
ensuring the rule of law in civil administration. The article discusses their views on improving the
effectiveness of administrative law, harmonizing Sharia law with modern administrative
principles, and ensuring public welfare. At the same time, the practical works of Young Bukharans,
inspired by the experiences of Eastern and Western state administration, carried out in order to
bring the country to a modern administrative system, and their legal foundations are studied. This
study is aimed at highlighting the contribution of Young Bukharians in the field of public
administration law and revealing its historical significance.
Key words:
Young Bukharans, the right to govern the state, reformist views, modernization,
the Emirate of Bukhara, Sharia law, the rule of law, the system of state administration, legal
reforms, national awakening.
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida, butun Markaziy Osiyo mintaqasi,
xususan Buxoro amirligi, tarixiy, siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar davrini boshdan kechirdi. Buxoro
amirligi davlat boshqaruvi tizimi asosan feodal tuzumga asoslanib, davlat va jamiyatni
boshqarishning eski usullaridan foydalanilardi. Ammo o‘sha davrda o‘zgarishlar va yangiliklar
talab qilindi. Bu o‘zgarishlar nafaqat tashqi siyosat, balki ichki boshqaruv tizimida ham izlanishlar
olib keldi. Bu jarayonning bir qismi sifatida, yosh buxoroliklar harakati yuzaga keldi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
20
Yosh buxoroliklar, asosan, harbiy, ilmiy, madaniy va siyosiy sohalarda o‘z bilim va
tajribalarini yangiliklar yaratish uchun sarfladilar. Ularning maqsadi, nafaqat Buxoro amirligini
modernizatsiya qilish, balki davlat boshqaruv tizimining huquqiy asoslarini takomillashtirish edi.
Ushbu harakatning markaziy g‘oyalari o‘zgartirishlar, islohotlar va davlat boshqaruvini
yanada samarali qilishga qaratilgan edi. Bu yoshlar, zamonaviy boshqaruv tamoyillari va ilm-
fanning yutuqlarini o‘z mamlakatlariga tatbiq etish orqali, o‘sha davrdagi eski tizimga qarshi
turishga harakat qildilar. Yosh buxoroliklar - Buxoro amirligidagi jadidlar partiyasi (firqasi).
Dastlab „Tarbiyai atfol“ („Bolalar tarbiyasi“) maxfiy jamiyati shaklida tuzilgan. 1910-20-
yillarda „Yosh buxoroliklar“ partiyasi deb atalgan. Unga taraqqiyparvar ziyolilar, savdogarlar va
shahar kambagʻallari vakillari kirgan. Ular boshida mavjud amirlik tuzumi doirasida demokratik
islohotlar oʻtkazish, konstitutsiyaviy monarxiya oʻrnatish orqali amirning mutlaq hokimligini
cheklab qoʻyish tarafdori boʻlgan. Abdulvohid Burhonov, Mukammil Burhonov, Sadriddin Ayniy,
Usmonxoʻja Poʻlatxoʻjayev (Usmonxoʻja), Otaulla Xoʻjayev, Ahmadjon Hamdiy (Abusaidov),
Homidxoʻja Mehriy, Muso Saidjonov, Mirzo Siroj Hakim Yosh buxoroliklarning dastlabki
tashkilotchilari edi. Keyinchalik uning faoliyatida Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xoʻjayev va
Muhiddin Mansurov katta rol oʻynashdi. Istanbulda taʼlim olgan koʻplab buxoroliklarning yurtiga
qaytishi bilan maorif ishlari yana jonlandi. 1914-yildan boshlab Yosh buxoroliklar
maʼrifatchilikdan siyosat sohasiga oʻtdilar. Yosh buxoroliklar amirlik tuzumini isloh qilish
toʻgʻrisida dadil fikrlar bilan maydonga chiqishdi. Ularning ijtimoiy, siyosiy, maʼrifatparvarlik
faoliyati partiya mazmunida endilikda yangicha maqsad va yoʻnalish kasb etdi. Xususan, yosh
buxoroliklar davlat boshqaruvi va huquqiy tizimni modernizatsiya qilishda, qonun ustuvorligini
ta’minlashga, adolatli boshqaruv tizimini yaratishga, hukumatning samaradorligini oshirishga va
xalq farovonligini yaxshilashga qaratilgan g‘oyalar ilgari surdilar. Ular davlat boshqaruvini faqat
hukmdorlarning ixtiyoriga bo‘ysundirishdan tashqari, qonuniy asoslar va umumxalq manfaatlarini
nazarda tutish zarurligini ta’kidlashdi. Shu sababli, Yosh buxoroliklarning davlat boshqaruv
huquqiga oid qarashlari nafaqat o‘sha davr uchun, balki hozirgi kunda ham muhim tarixiy
ahamiyatga ega. Ularning qarashlari nafaqat davlat boshqaruvi tizimini, balki uning huquqiy
poydevorini ham yangilashga bo‘lgan intilishlarini namoyon etadi. Bu maqolada Yosh
buxoroliklarning davlat boshqaruvi huquqiga oid islohotchilik qarashlari, ularning g‘oyalari va bu
g‘oyalar asosida amalga oshirilgan islohotlar tahlil qilinadi. Shuningdek, ushbu qarashlarning
o‘zbek davlat boshqaruvining rivojlanishiga qo‘shgan hissasi ham o‘rganiladi.Yosh
buxoroliklarning islohotchilik qarashlarida o‘zgartirishlar ikki asosiy yo‘nalishdan iborat edi:
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
21
birinchisi, Buxoro amirligi davlat boshqaruvining huquqiy asoslarini takomillashtirish; ikkinchisi,
hukumatning ichki tuzilmasida zamonaviy boshqaruv tamoyillarini joriy etish. Bu ikki yo‘nalish,
ularning harakatini o‘sha davrda Buxoro amirligi hukumatining asosiy qurilishlari va jamiyatining
rivojlanishiga muhim ta’sir ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan edi. Siyosiy islohotlar va huquqiy
tizim: Buxoro amirligi hududida huquqiy tizimda shariat qonunlari ustunlik qilgan. Shariatga
asoslangan qonunlar jamiyatda yuqori sinflar (feodallar, din arboblari)ning manfaatlarini himoya
qilgan. Yosh buxoroliklar, bu qonunlarni zamonaviy huquqiy tamoyillarga asoslab isloh qilishni
maqsad qilganlar. Ular, o‘z g‘oyalarini xalqaro huquq tamoyillari, modernizatsiya va demokratik
boshqaruv tizimlariga asoslab, zamonaviy davlat qurishni taklif etdilar.Yosh buxoroliklar, davlat
boshqaruvi tizimini zamonaviylashtirishda huquqiy islohotlarni amalga oshirishning ahamiyatini
juda yaxshi tushunishardi. Ular, mamlakatda huquqiy tizimning samarali ishlashi uchun yangi
qonunlar va normativ-huquqiy hujjatlarni joriy etish zarurligini ilgari surdilar. Buxoro
amirligining o‘z vaqtida mavjud bo‘lgan shariat qonunlari va yerli an’anaviy huquqiy
tartiblarining davlat boshqaruvidagi roli muhim bo‘lgan bo‘lsa-da, yosh buxoroliklar bu
qonunlarni zamonaviy huquqiy tizim bilan uyg‘unlashtirishni ta’minlashni xohlashgan. Ular
islohotlarni amalga oshirishda, shariatga asoslanish zarurati bilan birga, xalqaro huquq va
demokratik tamoyillarni ham hisobga olishni ta’kidladilar. Yosh buxoroliklar, davlat
boshqaruvidagi islohotlar orqali qonun ustuvorligini ta’minlashga katta ahamiyat berdilar. Ular,
amaldagi huquqiy tizimni, davlatning barcha jabhalarida, jumladan, sud tizimi, ma’muriy
boshqaruv va iqtisodiy sohalarda ham islohotlar qilish zarurligini ta’kidlashdi. Ularning asosiy
maqsadi – jamiyatda huquqiy barqarorlikni ta’minlash va barcha fuqarolar uchun tenglikni
yaratish edi. Yosh buxoroliklar tomonidan ilgari surilgan g‘oyalar, shuningdek, davlat va xalq
o‘rtasidagi o‘zaro ishonchni mustahkamlashni, fuqarolar huquqlarini himoya qilishni va davlat
boshqaruvining shaffofligini ta’minlashni o‘z ichiga olgan.Yosh buxoroliklar, nafaqat davlat
boshqaruvini modernizatsiya qilish, balki mustaqil va o‘z hukumatini yaratish zaruratini ham ilgari
surdilar. Ular Buxoro amirligi va boshqa Markaziy Osiyo davlatlarida milliy mustaqillikni
ta’minlash uchun hukumat tizimining zamonaviy, demokratik va xalq manfaatlariga asoslangan
bo‘lishi kerakligini ta’kidlashgan. Yosh buxoroliklar, milliy mustaqillik va demokratik
boshqaruvni amalga oshirishni o‘zlarining asosiy siyosiy g‘oyalari sifatida ilgari surdilar. Milliy
mustaqillik g‘oyasi yosh buxoroliklar tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy islohotlar bilan
birga amalga oshirilishi kerak edi. Ular, o‘zining zamonaviy siyosiy tizimi va huquqiy asoslariga
ega bo‘lgan mustaqil davlatni tashkil qilish uchun harakat qilishdi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
22
Ularning g‘oyalari, G‘arb davlatlarining demokratik boshqaruv va huquqiy tizimi bilan
bevosita bog‘liq edi. Bu harakat, asosan, mahalliy xalqning o‘z taqdirini belgilash huquqini
qaytarib olishni maqsad qilgan va mustaqillikka erishish uchun mustahkam huquqiy poydevor
yaratishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan.
Yosh buxoroliklarning davlat boshqaruvi va huquqiy islohotlarga ta’siri, o‘sha davrdagi
islohotlarga bevosita aloqador bo‘lmasa ham, ularning qarashlari va g‘oyalari katta tarixiy
ahamiyatga ega edi. Ularning ilgari surgan fikr-mulohazalari, o‘sha davrda davlat boshqaruvini
yangilash va isloh qilishga qaratilgan bo‘lsa-da, keyinchalik mustaqil O‘zbekiston
Respublikasining huquqiy tizimiga ta’sir ko‘rsatgan. Yosh buxoroliklar tomonidan ilgari surilgan
g‘oyalar, Buxoro amirligining davlat boshqaruvi tizimida, hamda keyingi siyosiy va ijtimoiy
islohotlar davomida namoyon bo‘lgan. Ularning qarashlari, hozirgi kunda ham o‘zbek davlat
boshqaruvining rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Milliy mustaqillik, qonun ustuvorligi va adolatli
boshqaruv tamoyillari bugungi kundagi siyosatning asosiy elementlariga aylangan. Yosh
buxoroliklar tomonidan ilgari surilgan g‘oyalar, huquqiy islohotlarning muhim bir bosqichi bo‘lib,
ular o‘z vaqtida amalga oshirilmasa ham, o‘zbek xalqining siyosiy tafakkurini shakllantirishda
katta ta’sir ko‘rsatdi.Xulosa qilib aytganda, Buxoro amirligi va yosh buxoroliklar harakati tarixiy
jarayonlar, siyosiy islohotlar va davlat boshqaruvi nuqtai nazaridan Markaziy Osiyo tarixining
muhim va qiziqarli qismidir. Yosh buxoroliklarning o‘z vaqtida amalga oshirmoqchi bo‘lgan
islohotlari, davlat boshqaruvi va siyosiy qarashlari nafaqat Buxoro amirligi, balki butun Markaziy
Osiyo mintaqasida siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar uchun muhim rol o‘ynagan. Ular o‘z g‘oyalari
orqali an'anaviy siyosiy tizimni modernizatsiya qilishga intilgan va mintaqadagi davlat boshqaruvi
tizimiga yangi qarashlar olib kirishga harakat qilgan. Shu bilan birga, yosh buxoroliklarning
islohotlaridan ko‘plab omillar ta'sir o‘tgani, jumladan, ichki siyosiy muammolar, tashqi ta'sirlar,
va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar mavjudligini ham inobatga olish kerak. Ularning g‘oyalari ko‘plab
muvaffaqiyatlarga erishgan bo‘lsa-da, ayrim holatlarda bu islohotlar to‘xtab qolgan yoki amalga
oshmagan. Ammo, yosh buxoroliklarning harakati va siyosiy qarashlari Buxoro amirligining
siyosiy va huquqiy tizimini o‘zgartirish yo‘lidagi muvaffaqiyatsizliklarning asosiy sabablarini
tushunish uchun zarurdir. Buxoro amirligidagi yosh buxoroliklar harakati, shuningdek, davlat
boshqaruvi va islohotlar haqida chuqur tahlil o‘tkazish, nafaqat o‘sha davrning siyosiy kontekstini,
balki bugungi kun siyosiy qarashlarini ham tushunishga yordam beradi. Ushbu harakatlar, o‘z
vaqtida siyosiy islohotlarning amalga oshirilishi zarur ekanligini ko‘rsatgan va bugungi kunda ham
siyosiy yangilanishlar va islohotlar uchun asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
23
Shu sababli, yosh buxoroliklarning islohotlariga oid ilmiy tahlillar, ular tomonidan ilgari
surilgan siyosiy va huquqiy g‘oyalar, davlat boshqaruvining yangilanishi uchun nima sababdan
kerak bo‘lgani haqida o‘rganishlar davom ettirilishi zarur. Bu nafaqat tarixiy tafakkur, balki
o‘zgarishlar va siyosiy islohotlarni amalga oshirish uchun muhim tajriba va bilim manbai sifatida
qimmatli ahamiyatga ega.
REFERENCES
1.
Yosh buxoroliklar – Vikipediya
https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Yosh_buxoroliklar
2.
Yosh buxoroliklar faoliyati va Buxoro amirligining tugatilishi – Tarix • Sinaps
https://tarix.sinaps.uz/hodisa/yosh-buxoroliklar-buxoro-amirligining-tugatilishi
3.
Turkum:Yosh buxoroliklar – Vikipediya
https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Turkum:Yosh_buxoroliklar
4.
Oyina
https://oyina.uz/uz/article/1223
