ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
455
TURLI MAMLAKATLARDA MAKTABGACHA TA'LIMDA
MARKAZLASHTIRILGAN TASHKILOTNI QO'LLASH
Ulıkpanova Aynur Kadirjaqsıevna
Ájiniyaznomidagi Nukus Davlat pedagogik institute “maktabgacha talim” kafedrasi óqituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14869104
Annotatsiya.
Maktabgacha ta’lim tizimini markazlashtirish yoki desentralizatsiya qilish
har bir mamlakatning ta’lim siyosati va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlariga bog‘liq.
Markazlashtirilgan tizim davlat tomonidan to‘liq nazorat qilinib, barcha bolalar uchun
teng ta’lim imkoniyatlarini yaratishga xizmat qiladi. Bu usul Fransiya, Rossiya va Xitoy kabi
mamlakatlarda keng qo‘llaniladi. Yarim markazlashtirilgan tizim esa Germaniya, Janubiy Koreya
va Turkiya kabi davlatlarda joriy etilgan bo‘lib, unda davlat va xususiy sektor hamkorligi mavjud.
AQSh, Finlyandiya va Kanada kabi davlatlarda esa maktabgacha ta’lim asosan mahalliy
boshqaruv organlari yoki xususiy sektor tomonidan tashkil etiladi. Markazlashtirish ta’lim sifatini
standartlashtirish, moliyaviy barqarorlik va innovatsiyalarni keng joriy etish imkonini bersa,
desentralizatsiya esa moslashuvchanlik va tanlov erkinligini oshiradi. Shu bois, har bir mamlakat
o‘ziga xos ehtiyoj va sharoitlardan kelib chiqib, optimal yondashuvni tanlaydi.
Kalit so‘zlar:
maktabgacha ta’lim, markazlashtirish, desentralizatsiya, ta’lim tizimi, davlat
nazorati, xususiy sektor, ta’lim sifati, moliyalashtirish, innovatsiya, teng imkoniyatlar, mahalliy
boshqaruv, ta’lim siyosati, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish.
THE USE OF CENTRALIZED ORGANIZATION IN PRESCHOOL EDUCATION IN
DIFFERENT COUNTRIES
Abstract.
The centralization or decentralization of the preschool education system depends
on the educational policy and socio-economic conditions of each country. The centralized system
is fully controlled by the state and serves to provide equal educational opportunities for all
children. It is widely used in countries such as France, Russia, and China. A semi-centralized
system, however, has been introduced in countries such as Germany, South Korea and Turkey,
with both public and private sector cooperation. In states such as the United States, Finland, and
Canada, however, preschool education is primarily organized by local governing bodies or the
private sector. While centralization allows for standardization of educational quality, financial
stability, and widespread introduction of innovation, decentralization increases flexibility and
freedom of choice. Therefore, each country chooses an optimal approach, based on specific needs
and conditions
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
456
Keywords:
preschool education, centralization, decentralization, education system, public
control, private sector, quality of education, financing, innovation, equal opportunities, local
government, education policy, socio-economic development.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЦЕНТРАЛИЗОВАННОЙ ОРГАНИЗАЦИИ В ДОШКОЛЬНОМ
ОБРАЗОВАНИИ В РАЗНЫХ СТРАНАХ
Аннотация
. Централизация или децентрализация системы дошкольного
образования зависит от образовательной политики и социально-экономических условий
каждой страны. Централизованная система полностью контролируется государством и
служит для создания равных образовательных возможностей для всех детей. Этот
метод широко используется в таких странах, как Франция, Россия и Китай. С другой
стороны, полуцентрализованная система была введена в таких странах, как Германия,
Южная Корея и Турция, где существует сотрудничество между государственным и
частным секторами. Однако в таких странах, как США, Финляндия и Канада, дошкольное
образование в основном организовано местными органами власти или частным сектором.
В то время как централизация обеспечивает стандартизацию качества
образования, финансовую стабильность и широкое внедрение инноваций, децентрализация
повышает гибкость и свободу выбора. Поэтому каждая страна выбирает оптимальный
подход, исходя из конкретных потребностей и обстоятельств
Ключевые слова:
дошкольное образование, централизация, децентрализация,
система образования, государственный контроль, частный сектор, качество
образования, финансирование, инновации, равные возможности, местное самоуправление,
образовательная политика, социально-экономическое развитие.
Maktabgacha ta’lim tizimini markazlashtirish yoki desentralizatsiya qilishning ahamiyati
quyidagi sabablarga bog‘liq:
1.Ta’lim sifati va teng imkoniyatlar: Markazlashtirilgan tizimda davlat barcha
bog‘chalarda ta’lim sifatini bir xil darajada saqlashga harakat qiladi. Bu, ayniqsa, iqtisodiy
jihatdan zaif hududlarda ta’lim olish imkoniyatini oshirishga yordam beradi.
2.Moliyalashtirish va resurslarni taqsimlash: Markazlashtirish orqali maktabgacha ta’lim
davlat budjetidan moliyalashtiriladi, bu esa kam ta’minlangan oilalar uchun ta’lim olish imkonini
kengaytiradi. Desentralizatsiya qilingan tizimda esa mahalliy hokimiyat yoki xususiy sektor
moliyalashtirish bilan shug‘ullanadi, bu esa ta’lim sifatida tafovutlar keltirib chiqarishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
457
3.Ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlik: Kichik yoshdagi bolalarning sifatli ta’lim olishi
kelajakda ularning intellektual va ijtimoiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu esa
mamlakatning umumiy ta’lim darajasi va iqtisodiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi.
4.Innovatsiyalar va zamonaviy metodlarni joriy etish : Markazlashtirilgan tizim orqali
davlat innovatsion ta’lim uslublarini bir tekisda barcha bog‘chalarga tatbiq etishi mumkin.
Desentralizatsiya esa turli xil yondashuvlarga imkon beradi, lekin ba’zi hududlarda sifatsiz
ta’lim berilishiga sabab bo‘lishi mumkin.
5.Ota-onalar va jamiyat uchun qulaylik: Markazlashtirilgan tizimda ota-onalar ta’lim
sifatiga ko‘proq ishonch bildiradilar, chunki davlat uni nazorat qiladi. Desentralizatsiya esa ota-
onalarga tanlov erkinligini beradi, lekin ba’zan sifatli bog‘cha topish muammosi yuzaga keladi.
Maktabgacha ta’lim tizimini markazlashtirish har bir bolaga sifatli ta’lim olish imkonini
berish uchun muhim bo‘lishi mumkin. Biroq, desentralizatsiya qilingan tizim ham innovatsiyalar
va moslashuvchanlikni oshirishi mumkin. Mamlakatlar o‘z iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlariga
qarab turli yondashuvlarni tanlaydilar. Turli mamlakatlarda maktabgacha ta’limni
markazlashtirilgan tarzda tashkil etish siyosati va amaliyoti farq qiladi. Quyida ayrim
mamlakatlarda qo‘llaniladigan tizimlar haqida ma’lumot keltirilgan:
1.Markazlashtirilgan tizimga ega mamlakatlar: Ba’zi davlatlarda maktabgacha ta’lim
davlat tomonidan to‘liq nazorat qilinadi va moliyalashtiriladi:
Fransiya: Bu yerda maktabgacha ta’lim tizimi (École Maternelle) to‘liq davlat tomonidan
boshqariladi va 3 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bepul.
Xitoy: Maktabgacha ta’lim hukumat tomonidan rejalashtirilgan, lekin mahalliy darajada
amalga oshiriladi. Shuningdek, xususiy bog‘chalar ham faoliyat yuritadi.
Rossiya: Davlat bolalar bog‘chalarini moliyalashtiradi va ular ta’lim tizimining ajralmas
qismi hisoblanadi.
2.Yarim markazlashtirilgan tizimga ega mamlakatlar: Ba’zi davlatlarda davlat va xususiy
sektor birgalikda maktabgacha ta’limni tashkil etadi:
Germaniya: "Kindergarten" tizimi asosan nodavlat tashkilotlar tomonidan boshqariladi,
ammo hukumat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.
Janubiy Koreya: Maktabgacha ta’lim davlat va xususiy sektor hamkorligida amalga
oshiriladi, lekin hukumat muayyan standartlarni belgilaydi.
Turkiya: Davlat bog‘chalari bilan birga, xususiy bog‘chalar ham faoliyat yuritadi, ammo
hukumat ta’lim dasturlarini belgilaydi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
458
3. Desentralizatsiyalashgan (mahalliy boshqaruvga asoslangan) tizimga ega mamlakatlar:
Ba’zi davlatlarda maktabgacha ta’lim asosan mahalliy hokimiyatlar yoki nodavlat
tashkilotlar tomonidan tashkil etiladi:
AQSh: Federal hukumat maktabgacha ta’limni to‘liq boshqarmaydi. "Head Start" dasturi
orqali past daromadli oilalarga yordam beriladi, lekin ko‘pgina bog‘chalar xususiy yoki shtat
darajasida boshqariladi.
Finlyandiya: Mahalliy hokimiyatlar bog‘chalarni boshqaradi va davlat tomonidan
subsidiyalar ajratiladi. Barcha bolalar uchun maktabgacha ta’lim kafolatlangan.
Kanada: Har bir viloyat va hudud o‘zining maktabgacha ta’lim siyosatini yuritadi.
Markazlashtirilgan tizimlarning afzalligi shundaki, davlat ta’lim sifatini nazorat qiladi va
barchaga teng imkoniyat yaratadi. Desentralizatsiyalashgan tizimlarda esa moslashuvchanlik
yuqori bo‘lib, turli ehtiyojlarga javob bera oladi. Har bir mamlakat o‘zining iqtisodiy, madaniy va
ijtimoiy sharoitlariga mos ravishda maktabgacha ta’lim tizimini shakllantiradi.
REFERENCES
1.
UNESCO. (2021). Early Childhood Education Policies Around the World. Retrieved from
https://www.unesco.org
2.
OECD. (2020). Providing Quality Early Childhood Education and Care: Results from OECD
Countries. Paris: OECD Publishing.
3.
Barnett, W. S. (2018). Preschool Education and Its Lasting Effects: Research and Policy
Implications. National Institute for Early Education Research.
4.
European Commission. (2019). Early Childhood Education and Care: Key Data on
Education in Europe. Brussels: Eurydice.
5.
Финогенова, Н. В. (2020). Государственное регулирование дошкольного образования
в России. Москва: Просвещение.
6.
Ministry of Education of Finland. (2021). Early Childhood Education in Finland: Policies
and Practices. Helsinki: Finnish National Agency for Education.
7.
Ulıkpanova A., Omarova A. MORAL EDUCATION OF PRESCHOOL CHILDREN
THROUGH MUSICAL EDUCATION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. –
№. 2. – С. 1240-1244.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
459
8.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
9.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
10.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
11.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
12.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
13.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
14.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
15.
Tajimuratova S. CONCEPT OF FURTHER DEVELOPMENT OF NATIONAL CULTURE
IN UZBEKISTAN //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 251-254.
