№ 2 (2024) «Жамият ва инновациялар» фанлараро электрон илмий журнали

Maqolada quyosh energiyasidan quyosh havo isitgichlari yordamida muqobil energiya manbalari sifatida foydalanish muhokama qilinadi. Bunday qurilmalarning issiqlik ko'rsatkichlarini hisoblash usulini ishlab chiqish uchun mualliflar quyosh nurlanishini yutish moslamasining harorati va isitiladigan havo haroratini hisoblash modelini ishlab chiqdilar. Taklif etilayotgan model Stefan-Boltzman qonunidan foydalanishga asoslangan. Ishlab chiqilgan modelning afzalligi, shuningdek, quyosh kollektoriga kiradigan issiqlik oqimi absorber devorlaridan majburiy konveksiya yordamida chiqariladi degan taxmin ostida, qurilmaning chiqish joyidagi absorber va havo haroratini hisoblash imkoniyatidir.

Мақолада Марказий Фарғона қўриқ, бўз ерларининг ўзлаштирилиши, суғорилиши жараёнлари, шунингдек, совет ҳокимиятининг пахта яккаҳокимлиги сиёсати таъсирида бу ерда пахтачиликка ихтисослашган туман ва совхозларнинг ташкил қилиниши ҳамда марказга пахта етиштириб беришнинг ортиб бориши, унинг салбий оқибатлари бирламчи манбалар ёрдамида таҳлил қилинган. Бундан ташқари, водийдаги янги ерларни ўзлаштириш тадбирларига давлат бюджети ва колхозларнинг бўлинмас жамғармасидан капитал маблағлар ажратишнинг йилдан-йилга ортиб борганлиги хронологик тарзда баён қилинган.  

Мазкур мақолада ХIХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб Россия империясининг ўлкани ўрганиш борасида олиб борган тадқиқот ишлари тарихи ёритилган. Шунингдек, ўлкани ўрганишда илмий тадқиқот олиб борган статистик қўмиталар, илмий жамиятлар ва тўгаракларнинг фаолияти таҳлил қилинган.

Ushbu maqolada XIX asr o‘rtalariga kelib, Rossiya imperiyasi o‘zining xalqaro maydonda siyosiy va iqtisodiy obro‘sini saqlab qolish maqsadida Turkiston o‘lkasida mustamlakachilikka asoslangan agrar siyosatining shakllanishi davr manbalari va turli davrdagi adabiyotlar hamda ilmiy tadqiqot ishlari orqali ochib berilgan. Shunigdek, maqolada imperiya hukumatining o‘lkadan ko‘zlangan strategik maqsadlari yo‘lida turli harbiy ekspeditsiya va kuzatishlar natijasida qishloq xo‘jaligini o‘z manfaati yo‘lida bo‘ysundirish uchun olib borgan siyosati tahlilga tortilgan.

Mazkur maqolada Turkistonda ichki va tashqi savdo aloqalar rivojlanishining ba’zi xususiyatlari XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Zarafshon vohasi misolidagi tarixiga bag‘ishlanib, unda Zarafshon vohasida savdo ishlari tarixi, ichki va tashqi savdo faoliyatlarining vohaning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida tutgan o‘rniga e’tibor beriladi. Bu davrda savdo-sotiqning holati, savdodagi o‘zgarishlar tahlil etilib, savdoning o‘ziga xos va umumiy jihatlari, xususiyatlari aniqlanadi. Vohaning XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Rossiya imperiyasi bosqini sababli ma’muriy jihatdan ikki qismga bo‘linishi va bu jarayonning savdo-sotiq sohalariga ta’siri ko‘rsatilib Turkiston general-gubernatorligi tarkibidagi hududlarida savdo-sotiq sohasida yuz bergan o‘zgarishlarning ijobiy va salbiy jihatlari tahlil qilindi.

Ushbu maqolada davlat statistikasining vujudga kelishi va rivojlanishi tarixi ko'rsatilgan, shuningdek, O'zbekistonda statistika xizmatining shakllanishi va faoliyati tarixini o'rganish masalalari ochib berilgan. Turli davrlarga qaramay, davlat statistikasi jamiyatning axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondirishning dolzarb muammolarini hal etibgina qolmay, balki uni bozor iqtisodiyotiga moslashtirish maqsadida bir qator muammolar ustida ish olib boradi.

The rapid evolution of new innovation technologies, especially in the domain of artificial intelligence (AI), can lead to profound psychological impacts. This case study delves into the experiences of an individual, pseudonymously named Ms. Lee, who believes she is being controlled by an external AI-based device. Through her narrative, we aim to understand the intersections of modern technological fears and classical psychological phenomena in order to understand the psychological impact of new innovation technologies.

Maqolada O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi munosabatlarning tarixiy va zamonaviy jihatlari o‘rganilib, xalqlar o‘rtasidagi mushtarak tarix va madaniy aloqalardan boshlab, ularning uzoq yillik munosabatlari yoritilgan. Mamlakatlar mustaqillikka erishgandan so‘ng diplomatik va strategik aloqalarning rivojlanishi, jumladan, ko‘plab ikki tomonlama shartnomalar imzolangani tasvirlangan. Soʻnggi paytlarda strategik sheriklik toʻgʻrisidagi bitimlar tuzish va abadiy doʻstlikni mustahkamlash orqali oʻzaro hamkorlikni chuqurlashtirishga qaratilgan saʼy-harakatlarga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Ushbu munosabatlarning mintaqaviy siyosat va iqtisodiy hamkorlikka ta'siri ham ko'rib chiqiladi.

Maqola inson konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini himoya qilish nuqtai nazaridan jinoyat ishlari bo‘yicha sudgacha bo‘lgan ish yuritishni modernizatsiya qilish zarurati tahliliga bag‘ishlangan. Mualliflar sudgacha bo'lgan ish yuritishning hozirgi tuzilmasi muammolarini, jumladan, tergovgacha bo'lgan tekshirishda mantiqiy izchillik va mazmunning yo'qligi, bu ko'pincha protseduralarning rasmiy ro'yxati bilan chegaralanganligini ta'kidlaydi. Ushbu tartiblarning sud-tibbiyot statistikasiga ta'siri va huquqni muhofaza qilish organlarining umumiy ish yuki muhokama qilinadi. Maqolada jinoyat ishini qo'zg'atish bosqichini qayta ko'rib chiqish, jinoyatlarni ochish samaradorligini oshirish va jinoyat protsessi ishtirokchilarining huquqlarini himoya qilish yo'llarini taklif qilish tarafdori.

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикасида жиноят содир этган шахсларни мажбурий меҳнатга жалб қилиш билан боғлиқ жазо турлари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари таҳлил қилинган. Бунда Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексида назарда тутилган 9 та турдаги асосий жазолардан 2 таси, яъни мажбурий жамоат ишлари ва ахлоқ тузатиш ишларини мажбурий меҳнатга жалб қилиш билан боғлиқ жазолар рўйхатига киритиш мақсадга мувофиқлиги хулоса қилинган. Ушбу жазоларнинг мажбурий меҳнатга жалб қилиш билан боғлиқ жиҳатларига эътибор қаратилиб, уларни бошқа турдаги жазолардан ажратиб турадиган хусусиятлари аниқланган. Жумладан, мажбурий меҳнатга жалб қилиш билан боғлиқ жазоларнинг жарима, озодликдан маҳрум қилиш каби жазоларгаўхшаш ва фарқли жиҳатларига алоҳида урғу берилган. Мақолада муҳокама қилинган ҳар бир масала юзасидан муаллифнинг асосланган хулоса ва тавсиялари билдирилган.

В данной статье проводится анализ проблем, связанных с правовым регулированием профилактики пожаров в контексте общего и специального предупреждения уголовных правонарушений, связанных с нарушением правил пожарной безопасности. На основе статистических данных Министерства по чрезвычайным ситуациям и Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан, а также контент-анализа СМИ, автор выделяет ключевые тенденции в развитии данного вида преступности, включая динамику и общественную опасность, практику применения уголовного законодательства и разработку мер по улучшению криминологической и уголовной политики с применением рискориентированного подхода. Особое внимание уделяется двум аспектам: высокой вероятности возникновения пожаров из-за недостаточности мер по их предупреждению и прогнозированию, а также значимой роли человеческого фактора в структуре причинно-факторного анализа.

Мазкур мақолада муаллиф мажбурий жамоат ишлари жазосининг жиноят-ҳуқуқий жазо тизими, ушбу фан назариясидаги ўрни таҳлил қилган. Муаллиф тадқиқот ишида етакчи олимлар билан илмий мунозарага киришиб, мажбурий жамоат ишлари иборасини қонунчилик ҳамда жиноий-ҳуқуқий назарияда қўллаш учун ўзининг бир қатор ечимларини таклиф этган. Таклиф қилинган илмий янгиликлар қонунчилик ва назарияни такомиллаштиришда ўзининг ижобий самарасини беради.

Ушбу мақолада мамлакатимиз қонунчилигида ички ишлар органларида ахборот-таҳлилий фаолиятни тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳлил қилинган ва соҳани тартибга солувчи идоравий меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни такомиллаштириш юзасидан таклиф ва хулосалар баён қилинган.

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикасида фаолият юритаётган адвокатура тизимининг ҳуқуқий механизми таҳлил қилинади. Таҳлил объекти бўлиб адвокатура институтининг Янги Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида мустаҳкамланган принциплари ҳисобланади. Шунингдек, адвокатуранинг энг асосий фундаменти ҳисобланган принципларнинг, яъни ҳуқуқий принципларнинг Янги Конституцияда ифодаланган жиҳатлари ва уларни қандай амалга ошириш механизмлари таҳлил қилинади.

Ushbu maqola kattalar ingliz tilini o'rganishda duch keladigan zamonaviy qiyinchiliklarni o'rganadi, bu bugungi ta'lim landshaftidagi asosiy tashvishdir. U kattalar ta'limini o'rganishga bag'ishlangan andragogiyadan tushunchalar olib, ushbu sohadagi keng tarqalgan muammolarni hal qiladi. Andragogiya doirasidagi tahlillar ushbu tashvishlarni sinchkovlik bilan ko'rib chiqdi, belgilangan tamoyillar va metodologiyalarni baholadi. Bundan tashqari, ushbu munozara kattalar orasida ingliz tilini o'rganishga bo'lgan talab va zaruratni aniqlaydigan tadqiqotlarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, nutq katta yoshdagi o'quvchilarga ingliz tilini samarali o'rgatishda keng tarqalgan to'siqlarni aniqlaydi.

Ushbu maqolada chet tillarini o'qitish psixologiyasi ta'lim psixologiyasining alohida sohasi sifatida ko'rib chiqiladi. Zamonaviy dunyoda samarali ko'p tilli muloqotning ahamiyati qayd etilgan. Chet tillarni o‘qitish psixologiyasi boy tarix va nazariy asosga ega ekanligi ta’kidlanadi. Maqola muallifi chet tillarini o'qitish psixologiyasini rivojlantirish davriyligi yo'qligi bilan bog'liq mavjud tadqiqotlardagi bo'shliqni aniqlaydi. Maqolada tarixiy va psixologik tadqiqotlar, shuningdek, zamonaviy tendentsiyalarni tahlil qilish asosida ushbu sohani davrlashtirish taklif etiladi. Tadqiqot chet tillarini o'qitish psixologiyasi qanday rivojlanganligi va bugungi kundagi holatini yaxshiroq tushunish imkonini beradi.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, koronavirus kasalligi barcha mamlakatlar sog‘liqni saqlash tizimi oldiga dolzarb muammolar va masalalarni qo‘ydi. Sababi hech bir mamlakat bunday o‘ziga xos infeksiyani boshidan o‘tkazmagan, unga qarshi tezkor choralarni ishlab chiqmagan edi. JSST hisob-kitoblariga ko‘ra, 2020-yilning yanvaridan 2021-yilning mayigacha bo‘lgan davrda 80 000 dan 180 000 gacha sog‘liqni saqlash va tibbiyot xodimlari COVID-19 dan vafot etgan bo‘lishi mumkin. Bu o‘limlar fojiali yo‘qotish ekanligi, ular, shuningdek, dunyodagi pandemiyaga qarshi kurashda almashtirib bo‘lmaydigan bo‘shliq ekanligi ta’kidlangan. Vaqt o‘tishi bilan sog‘liqni saqlash va tibbiyot xodimlari o‘rtasida kasallanish va o‘lim holatlari kamaygan: ammo dunyo bu kasallikka qarshi tinch turmasligi hamda ish joyida infeksiya xavfini kamaytirish uchun ko‘proq ishlar amalga oshirish kerakligi ta’kidlangan. Shu maqsadda mazkur tadqiqot ishida Kasalxonada ishlovchi tibbiyot xodimlar mehnat jarayonining og‘irligi va keskinligi, mehnat sharoitlarining zararlilik va xavflilik ko‘rsatkichlarining gigiyenik tavsiflash ishlari jarayonda sanitar-kuzatish usuli yordamida amalga oshirildi. 

Maqolada universitet talabalarini pedagogik faoliyatga tayorlash jarayonida keys texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari va bo’lajak o'qituvchi mutaxassislarni tayyorlashda ushbu metoddan foydalanish samaradorligi muhokama qilinadi. Keys texnologiyalari nafaqat fan bo'yicha bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi, balki ijodiy fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi, jamoada harakat qilish, o'z nuqtai nazarini ifoda etish va himoya qilish, tinglash, dialog o'tkazish, savollar berish, o'z bilimlariga asoslanib muammoni mantiqiy ketma-ketlikda hal qilishga yordam beradi. Bu usul ta'lim jarayonini demokratlashtirish va kasbiy pedagogik kompetensiyalarni shakllantiradi.

О`zbekistоnning yаngi tаrаqqiyоt bоsqiсhidа tа`lim tizimidаgi islоhоtlаr negizidа axborot texnologiyalarini о`qitishni hаm tubdаn tаkоmillаshtirishgа dоir kо`plаb ishlаr аmаlgа оshirilmоqdа. Bu оrqаli IT ni puхtа egаllаgаn, rаqоbаtbаrdоsh kаdrlаrni tаyyоrlаsh tizimini yаrаtish mаqsаd qilinmоqdа. Shu bilаn birgа хоrijiy tаjribаlаr bilаn tаnishish, о`rgаnish vа milliy хususiyаtlаrgа mоslаy оlаdigаn keng dunyоqаrаshli tibbiyot mutaxassislarini tayyorlash tizimini rivоjlаntirish mаqsаdi hаm axbort texnologiyalarini о`qitish kо`lаmini kengаytirish uсhun аsоs bо`ldi. Bundаy vаziyаtdа IT о`rgаnuvсhi insоnlаr uсhun yаngiсhа tаlаbаlаr vа mаs`uliyаtlаr yuklаnаdi. Сhunki ITni о`rgаnishdа ахbоriy хurujlаrgа duсh kelish ehtimоli yuqоri bо`lаdi. Аyniqsа axborort texnologiyalarini о`rgаnuvсhilаr, bо`lаjаk shifokorlar mediа mаhsulоtlаridаn kо`p fоydаlаnishlаri bu jаrаyоnni tezlаshtirib yubоrаdi. Shu bоis tаlаbа-yоshlаrdа, bо`lаjаk shifokorlarda mediаmаdаniyаtni shаkllаntirish оrqаli infоrmаtsiоn tаhdidlаrgа qаrshi kurаshish sаmаrаdоrligini оshirish muhim pedаgоgik vаzifаlаrdаn biri bо`lib qоlmоqdа.

Ushbu maqolada qahramonlik hodisasi kundalik faoliyatda va jangovar harakatlarda axloqiy omilning yuksak ifodasi ekanligi haqida mulohazalar berilgan.

Mazkur maqolada shifokor va bemor muloqotining subyektiv nuqtai Nazari haqida fikrlar bayon etiladi. [2,3]  Shuningdek, tibbiy muloqot uchun tipik bo‘lgan “paternalistik” model shifokorni hurmat va xushmuomalalik munosabatining tashabbuskori bo‘lishiga undashi bilan birga, uning kasb burchi va vazifasini ado etishida ham insonparvarlik, gumanizm g‘oyalarning ustuvorligi haqida ma’lumotlar berilgan.

Мирзо Улуғбекнинг мадраса-йи олиясида таълим тизими, унда ўтиладиган асарларнинг илми нақлия, ақлия, адабия каби фанларга дахлдорлигини ўша давр манбалари далиллар асосида тасдиқлаб келганлар. Мадрасани муваффақиятли тугатган толиби илмларга дипломлар берилган. Ушбу мақолада Улуғбек Мирзо олий мадрасасининг таълим тизими ва ундаги дастурлар манба сифатида таҳлил қилинган.

Ushbu maqolada tadqiqot natijalari va OIV-musbat va OIV-manfiy bolalarning qon plazmasidagi IL-4, IL-18, IFN-gamma va TNF-alfa sitokinlarining xususiyatlari tasvirlangan. Tadqiqot dizayni kesma tadqiqot bo‘lib, unda qon namunalari ART paytida o‘rganilayotgan subyektlardan olindi.

Ushbu tadqiqotda mualliflar kolorektal saratonni davolashda laparoskopik jarrohlik va ochiq jarrohlikning qiyosiy samaradorligini baholashni taqdim etdilar. Ushbu tadqiqotga gistologik jihatdan tasdiqlangan yo'g'on ichak saratoni bilan kasallangan 92 bemor kiritilgan. Randomizatsiya bo'yicha bemorlar nazorat guruhiga (ochiq jarrohlik, n = 46 holat) va tadqiqot guruhiga (laparoskopik jarrohlik, n = 46 holat) bo'lingan. Operatsiyaning davomiyligi (122,54 ± 14,85) min va kesma uzunligi (4,51 ± 1,065) sm nazorat guruhiga nisbatan tadqiqot guruhida qisqaroq edi. Asosiy guruhda intraoperatif qon yo'qotish (161,12 ± 10,694) ml, nazorat guruhiga nisbatan (218,53 ± 15,369) ml (p<0,05). Asosiy guruhdagi bemorlarda nazorat guruhiga nisbatan besh yillik omon qolish darajasi yuqori va operatsiyadan keyingi asoratlar kamroq bo'lgan (barchasi P <0,05). Shuning uchun kolorektal saratonni davolashda laparoskopik jarrohlikdan foydalanish ochiq jarrohlikdan ko'ra yaxshiroq klinik ta'sirga ega va klinik qo'llanilishiga loyiqdir.

Bugungi kunda kolorektal saraton eng keng tarqalgan malign neoplazma bo‘lib qolmoqda, uning asosiy usuli jarrohlik davolashdir. Tadqiqot davomida bemorlar 3 guruhga bo‘lingan: 1 guruh - ochiq aralashuvlar (134 bemor), 2 guruh - laparoskopik aralashuvlar (104 bemor) va 3 guruh - tezlashtirilgan reabilitatsiya bilan ochiq aralashuvlar (64 bemor). Bemorlarning tadqiqot guruhida operatsiyadan keyingi erta asoratlar 74,4% da, nazorat guruhida 75,37% da kuzatilmagan. Tadqiqot guruhidagi o‘rtacha yotoq kuni 8,8 ± 0,246 ga nisbatan 8,02 ± 0,157 ni tashkil etdi, ya’ni farq taxminan 1 yotoq kuni edi.