ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
Commercial Arbitration, Quorum Books, Westport. 1994. –
P. 125.
4. Grigera Naon H.A. Choice-of-Law Problems in In-
ternational Commercial Arbitration, The Hague, Martinus
Nijhoff Publishers. 2001. – 289 p.
5. Jaffey A. Introduction to the Conflict of Laws. –
London: Butterworth &Co. (Publishers) Ltd, 1988. – 278 p.
6. Peter W. Arbitration and Recognition of Interna-
tional Arbitration Agreements, Dordrecht, Martinus Nijhoff.
1986. – P. 92.
7. Redfern A., Hunter M. Law and practice of interna-
tional commercial arbitration, 4
th
edition. Sweet & Maxwell,
2004. – 660 p.
8. Scoles
Е
., Hay P., Borchers P., Symeonides S.
Conflict of Laws. 4th ed. St. Privatrecht (IPRG) vom 18.
Dezember 1987. 2. Aufl. / Hrsg. D.Girsberger, A. Heini, M,
Keller, Paul. 2004. – P. 956-957.
9.
http://www.uncitral.org/pdf/russian/texts/arbitration/ml-
arb/07-87000_E book.pdf.
10. https://sccinstitute.com/media/69151/euro_conventi
on_on_arbitration_ru.pdf.
11. ICC Arbitration Award of Oct., 1979
№
3131
б
//
9Y.B.Commercial arb. 109 (1984).
Ж
.
И
.
Каримқулов
Тошкент
молия
институти
,
и
.
ф
.
н
.,
доцент
ЎЗБЕКИСТОНДА
ЭРКИН
ИҚТИСОДИЙ
ҲУДУДЛАРНИ
ТАШКИЛ
ЭТИШНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Аннотация
:
Мақодала
Ўзбекистонда
эркин
иқтисодий
зоналар
фаолиятини
ташкил
этиш
ва
уларни
тартибга
солиш
борасидаги
мавжуд
қонунчилик
кўриб
чиқилган
.
Шунингдек
,
мамлакатимизда
эркин
иқтисодий
зоналарнинг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
борасида
амалий
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
иқтисодиёт
,
хорижий
инвестиция
,
Ҳаракатлар
стратегияси
,
меъёрий
-
ҳуқуқий
ва
қонунчилик
асослари
,
эркин
иқтисодий
ҳудудлар
,
эркин
савдо
зоналари
,
эркин
ишлаб
чиқариш
зоналари
,
эркин
илмий
-
техникавий
зоналар
,
алоҳида
божхона
тартиботи
,
алоҳида
валюта
тартиботи
.
Аннотация
:
В
статье
рассмотрено
действующее
законодательство
в
области
создания
и
правового
регулирования
деятельности
свободных
экономиче
-
ских
зон
в
Узбекистане
.
Также
разработаны
практиче
-
ские
предложения
по
совершенствованию
правовых
основ
свободных
экономических
зон
в
нашей
стране
.
Ключевые
слова
:
экономика
,
иностранные
инве
-
стиции
,
Стратегия
действий
,
нормативно
-
правовые
и
законодательные
основы
,
свободные
экономические
территории
,
свободные
торговые
зоны
,
свободные
производственные
зоны
,
свободные
научно
-
технические
зоны
,
отдельное
таможенное
регулирова
-
ние
,
отдельное
валютное
регулирование
.
Annotation
: The article considers the current legisla-
tion in the field of creation and legal regulation of free eco-
nomic zones in Uzbekistan. Practical proposals to improve
the legal framework of free economic zones in our country
have also been developed.
Key words
: economy, foreign investment, Strategy of
action, regulatory and legislative framework, free econom-
ic territories, free trade zones, free production zones, free
scientific and technical zones, separate customs regula-
tion, separate currency regulation.
Иқтисодиётнинг
реал
сектори
тармоқларига
хорижий
инвестицияларни
фаол
жалб
этишни
қўллаб
-
қувватлаш
ҳар
бир
давлатнинг
иқтисодий
стратегиясида
бош
вазифалардан
биридир
.
Фаол
инвестиция
сиёсати
натижасида
иқтисодиётни
модернизациялаш
,
янги
ишлаб
чиқариш
қувватларини
барпо
этиш
,
мавжуд
корхоналарни
техник
-
технологик
жиҳатдан
янгилаш
ва
шу
асосда
мамлакат
иқтисодиётининг
барқарор
ва
бир
маромда
ривожланишини
таъминлаш
имконияти
яратилиши
ҳам
ҳеч
кимга
сир
эмас
.
Шунингдек
,
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишнинг
муҳим
шартларидан
бири
–
тадбиркорлик
фаолияти
ва
инвесторларнинг
ҳуқуқларини
қонуний
кафолатларининг
яратилганлиги
бу
борада
асосий
аҳамиятга
эга
.
Шу
сабабли
ҳам
, “2017
−
2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
”
да
[1]
ташқи
иқтисодий
алоқаларни
кенгайтириш
,
экспортга
мўлжалланган
маҳсулот
ва
материаллар
ишлаб
чиқариш
учун
замонавий
технологияларни
жорий
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
этиш
,
транспорт
-
логистика
инфратузилмасини
,
тадбиркорликни
ривожлантириш
ҳамда
хорижий
инвесторлар
учун
инвестициявий
жозибадорликни
ошириш
,
солиқ
маъмурчилигини
яхшилаш
,
банк
фаолиятини
тартибга
солишнинг
замонавий
принциплари
ва
механизмларини
жорий
этиш
“
Иқтисодиётни
янада
ривожлантириш
ва
либераллаштириш
”
деб
номланган
учинчи
йўналишда
алоҳида
белгилаб
олинган
.
Барчамизга
аёнки
,
мамлакатимиз
мустақил
тараққиётининг
дастлабки
босқичида
асосий
эътиборимиз
марказлаштирилган
маъмурий
-
буйруқбозлик
тизимига
барҳам
бериш
ва
бозор
иқтисодиётининг
асосларини
,
авваламбор
,
бу
борадаги
меъёрий
-
ҳуқуқий
қонунчилик
асосларини
шакллантиришга
асосий
эътибор
қаратилди
.
Бу
борада
қабул
қилинган
ўта
муҳим
қонун
ва
норматив
ҳужжатлар
қаторида
Фуқаролик
,
Ер
,
Солиқ
ва
Божхона
кодекслари
, “
Давлат
тасарруфидан
чиқариш
ва
хусусийлаштириш
тўғрисида
”, “
Банклар
ва
банк
фаолияти
тўғрисида
”, “
Чет
эл
инвестициялари
тўғрисида
”, “
Чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларининг
кафолатлари
ва
уларни
ҳимоя
қилиш
чоралари
тўғрисида
”
ги
қонунларни
қайд
этиш
мумкин
.
Ислоҳотларимизнинг
кейинги
босқичида
иқтисодиётни
ислоҳ
қилиш
бўйича
умумий
ҳисобда
юздан
ортиқ
қонун
ҳужжатлари
ишлаб
чиқилиб
,
қабул
қилинди
ва
жорий
этилди
.
Уларнинг
барчаси
иқтисодиётимизни
янада
либераллаштириш
ва
модернизация
қилишда
нафақат
мустаҳкам
ҳуқуқий
асос
,
балки
амалга
оширилаётган
бозор
ислоҳотларининг
ортга
қайтмаслигининг
кафолати
бўлиб
хизмат
қилмоқда
.
Ўзбекистонда
сўнги
икки
йилда
амалга
оширилаётган
чуқур
иқтисодий
-
сиёсий
ислоҳотларнинг
асосида
миллий
иқтисодиёт
таркибини
жиддий
ўзгартириш
,
модернизациялаш
ва
рақобатдошлигини
оширишга
жиддий
эътибор
қаратилди
.
Бу
борадаги
чора
-
тадбирлардан
бири
–
эркин
иқтисодий
ҳудудларнинг
ташкил
этилиши
ва
уларнинг
самарали
фаолият
олиб
боришини
таъминлаш
ҳисобланади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
ташкил
этиш
мамлакат
ички
бозоридаги
иқтисодий
жараёнларни
фаоллаштиришга
йўналтирилган
чет
эл
сармоясини
жалб
қилиш
билан
бирга
:
−
инновацион
фаолиятни
ривожлантириш
,
илғор
технологияларни
жорий
қилиш
,
экспорт
,
шунингдек
,
транспорт
ва
телекоммуникация
инфратузилмасини
жадал
ривожлантириш
;
−
саноат
маҳсулотлари
экспортини
қўллаб
-
қувватлаш
ва
валюта
тушумини
кўпайтириш
,
маҳсу
-
лотларнинг
янги
турларини
ишлаб
чиқаришни
ўзлаштириш
,
тўлиқ
циклда
маҳсулот
ишлаб
чиқарувчи
саноат
(
экспорт
)
ҳудудларини
ташкил
этиш
;
−
маҳаллий
маҳсулот
ва
хизматлар
учун
ички
ва
ташқи
бозорларда
халқаро
сифат
,
сертификатлашти
-
риш
,
қадоқлаш
талабларини
жорий
этиш
орқали
рақобатдошлигини
ошириш
;
−
хомашё
ресурсларини
чуқур
қайта
ишлаш
,
юқори
қўшилган
қийматли
маҳсулотларни
ишлаб
чиқаришни
йўлга
қўйиш
ва
бу
борадаги
иқтисодий
-
ҳуқуқий
механизмларни
янада
ривожлантириш
;
−
янги
иш
ўринларини
барпо
этиш
,
малакали
ишчи
-
муҳандислар
,
хўжалик
ва
бошқарув
кадрларини
тайёрлаш
,
малакасини
ошириш
каби
бир
қатор
муҳим
масалаларни
ҳал
қилиш
имконини
беради
.
Шу
муносабат
билан
миллий
иқтисодиётга
инвестицияларни
,
биринчи
навбатда
тўғридан
-
тўғри
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишнинг
муҳим
ташкилий
шаклларидан
бири
бўлган
мамлакат
ҳудудида
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
ташкил
этиш
тажрибаси
ўзининг
ижобий
самарасини
бериб
келмоқда
.
Ўзбекистонда
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
тузиш
билан
боғлиқ
қонун
лойиҳаларини
ишлаб
чиқиш
1995
йилда
бошланган
[2].
Ўзбекистон
Республикасининг
1995
йил
30
августдаги
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
, 1998
йил
24
декабрдаги
“
Инвестиция
фаолияти
тўғрисида
”
ги
, 1998
йил
30
апрелдаги
“
Чет
эл
инвестициялари
тўғрисида
”
ги
, “
Чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларининг
кафолатлари
ва
уларни
ҳимоя
қилиш
чоралари
тўғрисида
”
ги
,
шунингдек
2001
йил
7
декабрдаги
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
қонунлари
;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2005
йил
11
апрелдаги
“
Тўғридан
-
тўғри
хусусий
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишни
рағбатлантириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
,
2016
йил
26
октябрдаги
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
фаолиятини
фаоллаштириш
ва
кенгайтиришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
фармонлари
;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
7
августдаги
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
самарали
фаолият
кўрсатиши
учун
вазирликлар
,
идоралар
ва
жойлардаги
давлат
ҳокимияти
органларини
мувофиқлаштиришни
кучайтириш
ва
уларнинг
масъулиятини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
, 2017
йил
25
октябрдаги
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
ва
кичик
саноат
зоналари
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
қарорлари
ва
бошқа
бир
қатор
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
республикамиз
ҳудудида
фаолият
кўрсатувчи
эркин
иқтисодий
зоналар
ҳудудига
хорижий
инвестициялар
кириб
келишини
таъминловчи
муҳим
норматив
-
ҳуқуқий
асослардир
[3, 116-
бет
].
Бу
борада
Ўзбекистон
Ҳукумати
томонидан
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
алоҳида
механизм
сифатида
у
берадиган
келгусидаги
иқтисодий
самара
,
миллий
иқтисодий
институтлар
билан
муваффақиятли
ҳаракат
қилиши
кабилар
ўрганиб
чиқилди
.
Олинган
хулосалар
ва
жамланган
хориж
тажрибалари
асосида
1996
йил
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
қонун
(
бундан
кейинги
ўринларда
“
қонун
”
деб
юритилади
)
қабул
қилинди
[4].
Мазкур
қонун
прогрессив
кўринишда
бўлиб
,
мамлакатимиз
ҳудудларида
инвесторлар
фаолиятини
янада
либераллаштириш
орқали
тўғридан
-
тўғри
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишни
рағбатлантиришга
қаратилган
.
Энг
асосийси
,
қонун
орқали
эркин
иқтисодий
ҳудудларнинг
ҳуқуқий
мақоми
белгилаб
олинди
.
Ушбу
қонунга
мувофиқ
,
“
Эркин
иқтисодий
зона
–
минтақани
жадал
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
учун
мамлакат
ва
чет
эл
капиталини
,
истиқболли
технология
ва
бошқарув
тажрибасини
жалб
этиш
мақсадида
тузиладиган
,
аниқ
белгиланган
маъмурий
чегаралари
ва
алоҳида
ҳуқуқий
тартиботи
бўлган
махсус
ажратилган
ҳудуддир
”[5].
Мазкур
қонуннинг
алоҳида
эътибор
талаб
этадиган
жиҳатлари
шуки
,
унда
инвесторларни
ҳар
томонлама
ҳуқуқий
жиҳатдан
ҳимоя
қилиш
бўйича
муҳим
кафолатлар
акс
этган
,
жумладан
:
−
инвесторларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатлари
тўлиқ
ҳуқуқий
жиҳатдан
кафолатланди
;
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
−
эркин
иқтисодий
ҳудуддаги
ҳар
қандай
инвесторларга
давлат
органлари
томонидан
етказилган
зарарларни
қоплаб
берилиши
қонуний
мустаҳкамланди
;
−
эркин
иқтисодий
ҳудудларда
хорижий
корхоналар
учун
алоҳида
валюта
режимлари
жорий
этилиши
белгиланди
.
Мамлакатимизда
ҳам
бошқа
давлатлар
сингари
эркин
иқтисодий
ҳудудларнинг
бир
нечта
турларини
тузиш
қонуний
жиҳатдан
белгилаб
қўйилган
.
Мамлакатимизда
ўрнатилган
тартибга
кўра
,
эркин
иқтисодий
зона
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
қарори
билан
ташкил
этилади
.
Эркин
иқтисодий
зонанинг
мақоми
,
шунингдек
унинг
қанча
муддатга
ташкил
этилиши
мазкур
зонани
ташкил
этиш
тўғрисидаги
қарор
билан
,
унинг
чегаралари
эса
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
белгиланади
.
Эркин
иқтисодий
зонанинг
фаолият
кўрсатиш
муддатини
узайтириш
белгиланган
муддат
тугашидан
камида
уч
йил
олдин
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
қарори
билан
амалга
оширилади
[7].
Бу
тартибнинг
жорий
этилиши
эркин
иқтисодий
ҳудудларнинг
фаолияти
давомида
ўз
ички
имкониятларини
тўғри
баҳолашга
имконият
яратади
.
Эркин
савдо
зоналари
.
Эркин
савдо
зоналари
консигнация
[8, 251-
бет
]
омборларини
,
эркин
божхона
зоналарини
,
шунингдек
товарларга
ишлов
бериш
,
уларни
ўраш
-
жойлаш
,
саралаш
,
сақлаш
зоналарини
ўз
ичига
олади
.
Эркин
савдо
зоналари
чегарага
туташ
пунктларда
,
аэропортларда
,
темир
йўл
узелларида
ёки
Ўзбекистон
Республикаси
божхона
ҳудудининг
бошқа
жойларида
тузилади
.
Эркин
ишлаб
чиқариш
зоналари
.
Эркин
ишлаб
чиқариш
зоналари
–
тадбиркорликни
рағбатлантириш
,
иқтисодиётнинг
устун
тармоқларига
чет
эл
инвестицияларини
жалб
этиш
,
истиқболли
технологияларни
жорий
этиш
мақсадида
хўжалик
-
молиявий
фаолиятнинг
алоҳида
тартиботи
жорий
этиладиган
ҳудудлардир
.
Эркин
ишлаб
чиқариш
зоналари
экспортга
йўналтирилган
ишлаб
чиқариш
зоналарини
,
агрополисларни
,
тадбиркорлик
зоналарини
,
индустриал
-
иқтисодий
зоналарни
ва
бошқа
зоналарни
ўз
ичига
олади
.
Эркин
илмий
-
техникавий
зоналар
,
эркин
илмий
-
техникавий
зоналар
алоҳида
ажратилган
ҳудудлардан
иборат
бўлиб
,
у
ерда
илмий
-
ишлаб
чиқариш
ва
ўқув
марказлари
жамланади
ҳамда
улар
учун
илмий
ва
ишлаб
чиқариш
имкониятини
ривожлантиришга
қаратилган
махсус
ҳуқуқий
тартибот
ўрнатилади
.
Эркин
илмий
-
техникавий
зоналар
юксак
технологиялар
амал
қиладиган
зоналар
,
технопарклар
,
минтақавий
инновация
марказлари
–
технополислар
шаклида
ташкил
этилади
.
Мазкур
қонунга
мувофиқ
,
эркин
иқтисодий
зоналарда
инвесторларнинг
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
барча
кафолатлари
ва
имтиёзларига
риоя
этилиши
таъминланади
.
Қолаверса
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
қарори
билан
қўшимча
кафолатлар
ва
имтиёзлар
назарда
тутилиши
мумкин
.
Кўриб
ўтилган
юқоридаги
қонунда
давлат
органлари
ва
бошқа
органлар
ёхуд
мансабдор
шахсларнинг
юридик
ва
жисмоний
шахслар
фаолиятига
асоссиз
аралашуви
натижасида
инвесторларга
етказилган
зарарнинг
ўрни
,
шунингдек
бой
берилган
фойда
ҳамда
етказилган
маънавий
зиён
суд
тартибида
қопланиши
ёки
компенсация
қилиниши
кераклиги
қайд
этилган
.
Таъкидлаш
керакки
,
қабул
қилинган
қонунда
эркин
иқтисодий
зонани
ривожлантириш
дастурига
алоҳида
эътибор
қаратилган
.
Қонунга
кўра
,
эркин
иқтисодий
зона
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тасдиқлайдиган
дастурга
мувофиқ
ривожлантирилади
.
Эркин
иқтисодий
зонани
ривожлантириш
дастури
ишлаб
чиқариш
ва
бозор
инфратузилмасини
яратишни
,
алоҳида
ҳуқуқий
тартиботни
таъминлашни
,
юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
фаолиятини
иқтисодий
рағбатлантириш
чораларини
ўз
ичига
олишини
назарда
тутган
бўлиб
,
ривожлантириш
дастурини
молиявий
таъминлаш
зонанинг
ўз
ресурслари
ҳамда
хусусий
ва
бошқа
манбалардан
маблағлар
жалб
этиш
,
шу
жумладан
халқаро
дастурлар
ҳисобига
,
шунингдек
мазкур
ҳудудни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантиришга
республика
бюджетидан
ва
маҳаллий
бюджетдан
ажратиладиган
маблағлар
ҳисобига
амалга
оширилиши
белгиланган
.
Бундан
ташқари
,
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
ҳамда
26.05.2000
йилда
янги
таҳрирда
қабул
қилинган
“
Ташқи
иқтисодий
фаолият
тўғрисида
”
ги
қонунларда
эркин
иқтисодий
зоналарида
амал
қиладиган
ҳуқуқий
тартиботнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
белгиланган
.
Унга
кўра
,
эркин
иқтисодий
зоналарда
алоҳида
божхона
,
валюта
,
солиқ
тартиботи
,
шунингдек
фуқаролар
кириши
,
чиқиши
ва
бу
ерда
бўлишининг
,
меҳнат
муносабатлари
,
молия
-
кредит
фаолиятининг
алоҳида
тартиботлари
ҳамда
инвестицияларни
жалб
этишга
,
тадбиркорликни
ривожлантиришни
рағбатлантиришга
ва
ҳудудни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантиришга
қаратилган
бошқача
тартибот
ўрнатилиши
мумкин
.
Алоҳида
божхона
тартиботи
,
эркин
иқтисодий
ҳудудларда
алоҳида
божхона
тартиботи
:
−
товарларни
олиб
кириш
ва
олиб
чиқиш
учун
божхона
божларини
бекор
қилиш
ёки
камайтиришни
;
−
экспорт
ёки
импорт
учун
тарифдан
ташқари
чеклашларни
бекор
қилиш
ёки
енгиллаштиришни
;
−
товарларни
белгиланган
тартибда
албатта
баённомага
киритган
ҳолда
эркин
иқтисодий
зонанинг
божхона
чегараси
орқали
олиб
ўтишнинг
соддалаштирилган
тартибини
назарда
тутиши
мумкин
.
Эркин
иқтисодий
зона
ҳудудида
алоҳида
божхона
тартиботини
Ўзбекистон
Республикасининг
божхона
органлари
таъминлайди
[9].
Ўзбекистон
Республикаси
Божхона
кодексининг
106-
моддасига
асосан
эркин
божхона
зонаси
божхона
режими
шундай
режимки
,
бунда
товар
муайян
жойлар
ва
ҳудудларда
божхона
тўловлари
тўланмаган
ҳамда
иқтисодий
сиёсат
чоралари
қўлланилмаган
ҳолда
жойлаштирилади
ва
шу
тарзда
ундан
фойдаланилади
.
Кодекснинг
107-
моддаси
билан
товарларни
эркин
божхона
зонаси
божхона
режимига
жойлаштириш
талаблари
ва
шартлари
белгилаб
берилган
.
Эркин
божхона
зонаси
божхона
режимига
ҳар
қандай
товар
жойлаштирилади
,
бундан
божхона
ҳудудига
олиб
кирилиши
тақиқланган
товарлар
ҳамда
ушбу
ҳудуддан
олиб
чиқилиши
тақиқланган
Ўзбекистон
товарлари
мустасно
[10].
Алоҳида
валюта
тартиботи
.
Айтиш
керакки
,
жаҳон
иқтисодиётида
эркин
иқтисодий
ҳудудлар
учун
амал
қиладиган
асосий
афзалликлардан
бири
бўлган
алоҳида
валюта
тартиботи
муҳим
ўринни
эгаллайди
.
Мамлакатимизда
ҳам
эркин
иқтисодий
ҳудудларда
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
80
амалдаги
қонунчиликка
мувофиқ
,
алоҳида
валюта
тартиботи
миллий
ва
чет
эл
валюталарининг
эркин
муомалада
бўлиши
ҳамда
айирбошланишини
назарда
тутади
.
Алоҳида
валюта
тартиботининг
амал
қилиш
тартибини
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банки
белгилайди
[11].
Ушбу
тартиботга
кўра
,
эркин
иқтисодий
ҳудудлар
ўзининг
хўжалик
юритиш
фаолияти
даврида
эркин
иқтисодий
зоналар
доирасида
иштирокчилар
ўртасида
тузилган
шартномаларга
мувофиқ
хорижий
валютада
ҳисоб
-
китоб
қилиш
ва
тўлаш
,
Ўзбекистон
Республикасининг
бошқа
хўжалик
юритувчи
субъектлари
-
резидентлари
томонидан
етказиб
берилган
товарлар
,
ишлар
(
хизматлар
)
учун
хорижий
валютада
тўлаш
,
шунингдек
,
экспорт
ва
импорт
қилинадиган
товарлар
учун
ўзларига
қулай
бўлган
тўлаш
ҳамда
ҳисоб
-
китоб
қилиш
шарт
ва
шаклларидан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
[12].
Ҳозирда
барча
тадбиркорлик
субьектлари
қатори
эркин
иқтисодий
ҳудудларга
ҳам
турли
йўналишдаги
молиявий
хизматлар
кўрсатиб
келинмоқда
.
Ушбу
хизматлар
орасида
алоҳида
валюта
режими
фаолияти
юзасидан
кўрсатиладиган
молиявий
хизматлар
ҳам
бор
.
Қуйида
“
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонасида
[13]
алоҳида
валюта
режими
фаолияти
,
амал
қилиш
тартиби
ва
бу
жараёнларда
тижорат
банклари
молиявий
хизматлари
кўриб
чиқилади
.
Ушбу
соҳа
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2013
йил
25
декабрдаги
“
Навоий
”
эркин
индустриал
-
иқтисодий
зонасида
алоҳида
валюта
режими
фаолияти
тартиби
тўғрисидаги
низомни
тасдиқлаш
ҳақида
”
ги
341-
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
Низом
[14]
асосида
олиб
борилади
.
Низомга
мувофиқ
,
“
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонаси
қатнашчилари
хизмат
кўрсатиш
учун
ваколатли
банкларни
мустақил
танлайдилар
ва
мазкур
бир
ёки
бир
неча
ваколатли
банкларда
хорижий
валютада
ҳисоб
рақамлари
очишга
ҳақли
.
Хорижий
валютада
талаб
қилиб
олинадиган
депозит
ҳисоб
рақамларини
,
шунингдек
талаб
қилиб
олинадиган
иккиламчи
депозит
ҳисоб
рақамларини
очиш
учун
“
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонаси
қатнашчилари
ваколатли
банкка
ҳисоб
рақамлари
очишга
ариза
,
давлат
солиқ
органлари
томонидан
берилган
солиқ
тўловчининг
индентификация
рақамини
бериш
тўғрисидаги
гувоҳноманинг
нусхаси
,
“
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонаси
қатнашчиси
рўйхатдан
ўтказилганлиги
тўғрисидаги
гувоҳноманинг
нусхаси
,
имзолар
намуналари
ва
муҳр
изи
туширилган
карточкаларни
2
нусхада
тақдим
этади
. “
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонаси
қатнашчиларининг
хорижий
валютадаги
маблағлари
ваколатли
банкларнинг
ҳисоб
рақамларида
сақланиши
ваколатли
банклар
томонидан
амалга
оширилади
.
Бундан
ташқари
,
экспорт
контрактлари
экспорт
қилувчи
хорижий
валютада
талаб
қилиб
олинадиган
депозит
ҳисоб
рақамларини
очган
жой
бўйича
ваколатли
банкда
ҳисобга
олиниши
керак
.
Экспорт
контрактларини
ваколатли
банкларда
ҳисобга
қўйиш
ариза
берилган
пайтдан
бошлаб
8
иш
соати
мобайнида
амалга
оширилади
.
Мазкур
жараёнларда
ўз
молиявий
хизматларини
кўрсатувчи
ваколатли
банклар
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банки
томонидан
белгиланадиган
шакл
бўйича
ва
муддатларда
“
Навоий
”
эркин
иқтисодий
зонаси
ҳудудида
амалга
ошириладиган
валюта
операциялари
тўғрисида
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банкига
ҳисобот
тақдим
этадилар
.
Эркин
иқтисодий
зоналарда
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солиш
.
Эркин
иқтисодий
зоналарда
меҳнат
муносабатлари
қонун
ҳужжатлари
,
жамоа
шартномалари
(
келишувлари
)
ва
якка
тартибдаги
меҳнат
шартномалари
(
контрактлари
)
билан
тартибга
солинади
.
Жамоа
шартномалари
ва
якка
тартибдаги
меҳнат
шартномалари
мазкур
корхоналар
,
муассасалар
ва
ташкилотлар
ходимларининг
аҳволини
қонун
ҳужжатларида
,
шунингдек
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
Ўзбекистон
Республикаси
ҳам
қатнашчиси
бўлган
конвенцияларида
назарда
тутилган
шартларга
нисбатан
ёмонлаштириши
мумкин
эмас
[15].
Шунингдек
, “
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
қонунга
асосан
,
мамлакатимизда
фаолият
олиб
бораётган
эркин
иқтисодий
зона
мустақил
бюджетга
эга
бўлиши
мумкин
.
Эркин
иқтисодий
зонанинг
бюджети
эркин
иқтисодий
зонанинг
Маъмурий
кенгаши
фойдаланиши
ва
бошқарувида
бўлган
ер
,
бинолар
ва
иншоотларни
ижарага
беришдан
,
хизматлар
кўрсатишдан
келадиган
тушумлардан
ва
қонун
ҳужжатларида
тақиқланмаган
бошқа
тушумлардан
шакллантирилади
.
Юқорида
таъкидланган
қонунда
эркин
иқтисодий
зоналарни
самарали
тарзда
бошқаришни
таъминлашга
қаратилган
қатор
механизмлар
ишлаб
чиқилган
.
Амалдаги
қонунга
биноан
,
мамлакатимизда
эркин
иқтисодий
зоналарнинг
фаолияти
Маъмурий
кенгаш
томонидан
мувофиқлаштирилади
.
Маъмурий
кенгашга
раис
бошчилик
қилиб
,
эркин
иқтисодий
зонанинг
чегаралари
Ўзбекистон
Республикасининг
маъмурий
-
ҳудудий
бирлиги
(
туман
,
шаҳар
,
шаҳардаги
туман
)
чегарасига
тўғри
келган
тақдирда
,
Маъмурий
кенгаш
раисининг
вазифаларини
ижро
этиш
тегишли
ҳоким
зиммасига
юкланади
.
Маъмурий
кенгаш
:
−
алоҳида
ҳуқуқий
тартиботга
риоя
этилиши
устидан
назоратни
амалга
оширади
;
−
эркин
иқтисодий
зонани
ривожлантириш
дастурини
ишлаб
чиқади
;
−
эркин
иқтисодий
зонада
жойлаштириш
учун
инвесторлар
танловини
амалга
оширади
;
−
эркин
иқтисодий
зонанинг
фаолият
кўрсатиши
билан
боғлиқ
масалалар
бўйича
давлат
бошқаруви
органларининг
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
фаолиятини
мувофиқлаштиради
;
−
эркин
иқтисодий
зонага
инвестицияларни
жалб
этиш
учун
қўшимча
шартлар
белгилайди
;
−
эркин
иқтисодий
зонанинг
ҳар
йилги
бюджетини
кўриб
чиқади
ва
тасдиқлайди
.
Маъмурий
кенгаш
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
ваколатларни
ҳам
амалга
ошириши
мумкин
.
Эркин
иқтисодий
зонада
давлат
мулки
ҳуқуқининг
ўзига
хос
жиҳатлари
. “
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
23-
моддасига
мувофиқ
,
эркин
иқтисодий
зона
чегараларида
жойлашган
давлат
мулки
объектлари
(
ер
,
сув
,
ер
ости
бойликлари
ва
бошқа
табиий
ресурслар
,
бинолар
,
иншоотлар
)
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
ўз
ваколатлари
доирасидаги
қарорига
кўра
оператив
бошқариш
ёки
хўжалик
юритиш
ҳуқуқи
асосида
эркин
иқтисодий
ҳудуд
Маъмурий
кенгашига
топширилиши
мумкин
.
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
Маъмурий
кенгашга
топширилган
ер
,
сув
,
ер
ости
бойликлари
,
бошқа
табиий
ресурслар
ва
объектлардан
оқилона
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
81
фойдаланилиши
ҳамда
уларнинг
муҳофаза
қилиниши
устидан
назоратни
таъминлайди
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
мамлакатимизда
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
ташкил
этиш
ва
улар
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
борасида
Ўзбекистонда
50
га
яқин
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунлари
,
Президент
Фармонлари
ва
қарорлари
,
Вазирлар
Маҳкамаси
қарорлари
вабул
қилинди
.
Бу
ўз
навбатида
эркин
иқтисодий
ҳудудларни
ташкил
этиш
жараёнларини
янада
оптималлаштириш
ва
уларни
рвиожлантиришда
муҳим
асос
бўлиб
хизмат
қилтб
келмоқда
.
Эркин
иқтисодий
ҳудудларга
хорижий
инвестицияларни
жалб
қилишни
ривожлантиришнинг
яна
бир
муҳим
йўналиши
сифатида
мавжуд
ҳуқуқий
асосларни
такомиллаштириш
бораисдаги
қуйидаги
амалий
таклифларни
амалиётга
жорий
этиш
ўзининг
ижобий
самарсини
бериши
мумкин
:
−
эркин
иқтисодий
зоналарнинг
иштирокчилари
–
тадбиркорлик
субъектлари
томонидан
тузиладиган
импорт
шартномаларини
экспертизадан
ўтказиш
жараёнини
соддалаштириш
ва
эркин
иқтисодий
зоналарнинг
иштирокчиларига
бериладиган
кредитлар
бўйича
гаров
таъминоти
суғурталанишини
расмийлаштиришда
0,5
фоиздан
ортиқ
бўлмаган
миқдорда
суғурта
мукофоти
ундирилишини
йўлга
қўйиш
;
-
эркин
иқтисодий
зоналарда
“
ягона
дарча
”
тамойили
асосида
барча
турдаги
давлат
хизматларини
кўрсатишга
,
жумладан
,
рухсат
бериш
тартиб
-
таомилларига
босқичма
-
босқич
ўтиш
ҳамда
олий
,
ўрта
махсус
касб
-
ҳунар
таълими
муассасаларида
эркин
иқтисодий
зоналарнинг
соҳа
кадрларига
бўлган
ҳозирги
ва
истиқболдаги
эҳтиёжларидан
келиб
чиқиб
,
уларнинг
эркин
иқтисодий
зоналарда
жойлашган
корхоналарда
ишлаб
чиқариш
амалиётини
ўташини
қонун
ҳужжатларида
белгилаб
қўйиш
;
-
эркин
иқтисодий
зоналарда
инвестиция
лойиҳаларини
амалга
ошириш
учун
ер
майдонлари
ажратишни
янада
соддалаштириш
мақсадида
инвестиция
лойиҳаларини
амалга
ошириш
учун
ер
майдонлари
ажратиш
,
туман
(
шаҳар
)
ҳокимининг
ер
майдонларини
ажратиш
тўғрисидаги
алоҳида
қарорисиз
,
маъмурий
кенгашларнинг
инвестиция
лойиҳаларини
танлаш
ва
амалга
ошириш
учун
эркин
иқтисодий
зоналар
ҳудудида
жойлаштириш
тўғрисидаги
баённомалари
билан
расмийлаштирилиш
амалиётини
қонун
ҳужжатларида
акс
эттириш
кабилардир
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
тўғрисида
”
Фармони
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
2017
й
., 6-
сон
, 70-
модда
)
Тошкент
ш
., 2017
йил
7
февраль
,
ПФ
-4947-
сон
2.
Согласно
Постановления
Кабинета
Министров
Республики
Узбекистан
от
14.02.1995
г
. N 54 «
О
реа
-
лизации
экономических
реформ
в
1994
году
и
основ
-
ных
направлениях
их
дальнейшего
углубления
».
3.
Камалов
М
.
М
.
Эркин
иқтисодий
зоналарнинг
ҳуқуқий
мақоми
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
ТДЮУ
,
2018. – 116
бет
.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
., 49-50-
сон
.
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
қонунининг
3-
моддаси
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
2005
й
., 49-50-
сон
.
6.
Расм
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
5-
моддаси
асосида
муаллиф
томонидан
тузилган
.
7.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
қонунининг
3-
моддаси
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
2005
й
., 49-50-
сон
.
8.
Консигнация
– (
лот
. Consignation –
ёзма
далил
,
ҳужжат
,
инг
. consigment) –
комиссион
товар
сотишнинг
бир
шакли
.
Бунда
товар
эгаси
(
консигнант
)
комиссионер
(
консигнатор
)
га
комиссионернинг
омборхоналаридан
сотиш
учун
товарни
беради
.
Концинацияни
воситачиларнинг
концигнациявий
омборхоналардан
товар
сотишининг
шарти
сифатида
кўриш
мумкин
.
Бу
ҳолда
воситачининг
омборхоналарига
келиб
тушган
товарга
бўлган
мулк
ҳуқуқи
товарнинг
сотилиш
пайтигача
сотувчига
тегишли
бўлади
.
Товарнинг
омборхонада
сақланиши
ва
унинг
сотишдан
олдинги
тайёрлашини
сотувчи
томонидан
амалга
оширилади
.
Омборхонада
товарни
етказиб
бериш
сотиб
олувчи
билан
шартнома
тузишдан
олдин
амалга
оширилади
.
Концигнацияда
кўрсатилган
муддат
ичида
товар
сотилмаса
,
у
товар
эгасига
қайтарилади
.
“
Ўзбекистон
юридик
энциклопедияси
”. –
Т
.:
Адолат
, 2010, 251-
бет
.
9.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
12-
модда
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
., 49-
50-
сон
.
(
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
Божхона
қўмитасининг
расмий
веб
-
сайти
)
маълумотлари
.
11.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
13-
модда
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
., 49-
50-
сон
12.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2016
йил
26
октябрьдаги
ПФ
-4853-
сон
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
фаолиятини
фаоллаштириш
ва
кенгайтиришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
Фармонига
мувофиқ
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2016
й
., 43-
сон
, 498-
модда
) «
Ангрен
»
ва
«
Жиззах
»
эркин
иқтисодий
зоналари
иштирокчилари
учун
шундай
тартиб
жорий
этилди
.
13.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2016
йил
26
октябрьдаги
ПФ
-4853-
сон
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
фаолиятини
фаоллаштириш
ва
кенгайтиришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
Фармонига
мувофиқ
мамлакатимизда
фаолият
юритувчи
барга
«
Навоий
»
эркин
индустриал
-
иқтисодий
зонаси
, «
Ангрен
»
ва
«
Жиззах
»
махсус
индустриал
зоналари
номини
бирхиллаштириш
мақсадида
уларни
«
Навоий
», «
Ангрен
»
ва
«
Жиззах
»
эркин
иқтисодий
зоналари
деб
аташ
қабул
қилинди
.
14. www.lex.uz (
Ўзбекистон
Республикаси
миллий
қонунчилик
электрон
базаси
).
15.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Эркин
иқтисодий
зоналар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
16-
модда
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
., 49-
50-
сон
.
