Вопросы совершенствования законодательства в сфере регулирования национального сегмента сети Интернет

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

32

рий

по

обычаям

делового

оборота

по

гражданскому

праву

».

На

основе

вышеизложенного

,

можно

сделать

вы

-

вод

о

том

,

что

глубокое

изучение

генезиса

и

детальное

правовое

регулирование

обычного

права

в

граждан

-

ско

-

правовых

отношениях

даст

возможность

эффек

-

тивного

применения

данного

института

в

цивилистиче

-

ском

обороте

.

Список

литературы

:

1.

Галенская

Л

.

Н

.

Унифицированные

правила

для

банковских

платёжных

обязательстви

//

Журнал

международного

частного

права

. 2015. –

№

1. –

С

. 4.

2.

Комментарий

МТП

к

Инкотермс

2000.

Толкование

и

практическое

применение

.

Публикация

МТП

.

№

620.

Пер

.

санг

. –

М

., 2002. –

С

. 9-11.

3.

Например

,

Кодекс

корпоративного

поведения

одобрено

Правительством

РФ

28

ноября

2001

г

.

См

:

Кодекс

корпоративного

поведения

. –

М

., 2003. –

С

. 87-89.

4.

Зыкин

И

.

С

.

Внешнеэкономические

операции

:

право

и

практика

. –

М

.: 1994. –

С

. 205-206.

5.

Гражданское

право

;

В

2-

х

т

.

Учебник

.

Отв

.

ред

.

проф

.

Е

.

А

.

Суханов

. –

М

., 1998.

Т

.1. –

С

42.

6.

Зиновьева

О

.

В

.

Обычаи

делового

оборота

в

российской

медицинской

предпринимательской

практике

и

специфика

их

доказывания

в

гражданском

процессе

. //htpp//www.med.law.ru/

7.

Брагинский

М

.

И

.,

Витрянский

В

.

В

.

Договорное

право

.

Книга

первая

:

общие

положения

. –

М

., 2001. –

С

. 69.

8.

Гражданское

право

.

В

2-

х

т

.

Учебник

/

Отв

.

ред

.

Проф

.

Е

.

А

.

Суханов

. –

М

.: 1998.

Т

.1 –

С

. 68.

9.

Обычай

в

праве

. –

СПб

.:

Издательство

«

Юридический

центр

пресс

», 2004. –

С

. 11-12.

10.

Шершеневич

Г

.

Ф

.

Курс

гражданского

права

.

Т

.1.

Введение

Вып

. 1. –

С

. 187-188.

11.

Реклама

:

Законодательные

и

нормативные

акты

.

Судебная

практика

и

судебны

епреценденты

.

Международные

правила

обычая

делового

оборота

. – 3-

е

изд

.,

перераб

.

и

доп

. –

М

.: «

Ось

– 89» 2006. –

С

. 159-166

12.

Обычай

в

праве

:

Сборник

. –

СПб

:

Издательство

«

Юридический

центр

пресс

», 2004. –

С

. 119.

13.

Мекка

О

.,

Штыкова

Н

.

Применение

судами

обычаев

делового

оборота

и

торговых

обыкновений

//

Рос

.

юстиция

2001. –

№

9. –

С

. 34.

14.

Комментарий

к

Гражданскому

кодексу

Республики

Узбекистан

Т

.1

(

часть

первая

)

Министерство

юстиции

Республики

Узбекистан

–

Т

.:

Vector – Press. 2010. 700

с

.

15.

Гражданское

торговое

и

смежное

право

капиталистических

стран

.

Обязательственное

право

.

Сборник

нормативных

актов

. –

М

.,1989.

И

.

Р

.

Рустамбеков

ТДЮУ

“

Халқаро

тижорат

(

хусусий

)

ҳуқуқи

”

кафедраси

мудири

,

ю

.

ф

.

н

.,

доц

.

ИНТЕРНЕТ

ТАРМОҒИНИНГ

МИЛЛИЙ

СЕГМЕНТИНИ

ТАРТИБГА

СОЛИШДА

ҚОНУН

ҲУЖЖАТЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

МАСАЛАЛАРИ

Аннотация

:

Мақолада

Интернет

тармоғининг

хусусиятлари

ва

ундаги

муаммолар

ўрганилган

.

Муаллиф

томонидан

миллий

Интернет

сегменти

,

унда

вужудга

келувчи

фуқаролик

-

ҳуқуқий

муносабатлар

,

уларнинг

ҳуқуқий

тартибга

солиниши

таҳлил

қилинган

.

Мақола

якунида

муаллиф

томонидан

миллий

интернет

сегменти

ва

ундаги

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солишни

такомиллаштириш

бўйича

таклифлар

илгари

сурилган

.

Калит

сўзлар

:

Интернет

,

миллий

сегменти

,

интернет

муносабатлар

,

виртуал

муносабатлар

,

интернет

ҳуқуқи

.

Аннотация

:

В

статье

изучены

характерные

черты

сети

Интернет

и

возникающие

в

ней

проблемы

.

Со

стороны

автора

проведен

анализ

национального

сег

-

мента

сети

Интернет

,

возникающих

в

ней

гражданско

-

правовых

отношений

и

их

правового

регулирования

.

В

заключении

автор

излагает

свои

заключения

по

со

-

вершенствованию

правового

регулирования

нацио

-

нального

сегмента

сети

интернет

и

возникающих

в

ней

гражданско

-

правовых

отношений

.

Ключевые

слова

:

Интернет

,

национальный

сегмент

,

интернет

отношения

,

виртуальные

отношения

,

интернет

право

.

Annotation:

In the article characteristic features of the

Internet and problems arising in the net are studied. The
author carried out analysis of national segment of the In-
ternet, civil relations and their legal regulation. In the con-
clusion the author expresses his position in improvement
of legal regulation of a national segment of the Internet
and the arising civil relations in the net.

Key words:

Internet, national segment, relation Inter-

net, virtual relations, Internet right.

Ҳозирги

вақтда

Интернет

ҳуқуқий

тартибга

солиш

амалда

мавжуд

бўлмаган

мураккаб

техник

тизимнинг

самарали

ва

муваффақиятли

ривожланиши

намунаси

бўлиб

ҳисобланади

.

Интернет

тармоғининг

кенг

ривожланиши

ва

ижтимоий

ҳаётда

қўлланилиши

уни

алоқа

воситасидан

оммавий

ижтимоий

ҳодисага

айлантирди

ва

бу

Интернет

тармоғида

юзага

келувчи

ижтимоий

муносабатларни

ҳуқуқи

тартибга

солиш

билан

боғлиқ

бир

қатор

масалалар

пайдо

бўлишини

белгилади

.

Интернет

борасидаги

муносабатларни

у

ёки

бу

даражада

тартибга

соладиган

мавжуд

норматив

ҳуқуқий

ҳужжатларга

келсак

,

уларни

қуйидагича

тавсифлаш

мумкин

.

1.

Интернетга

доир

кенг

қамровли

(

кодекслаштирилган

)

қонунчилик

жаҳоннинг

бирон

-

бир

мамлакатида

мавжуд

эмас

.

Мавжуд

норматив

(

қонун

ости

)

ҳужжатлар

билан

тармоқ

фаолиятининг

алоҳида

жиҳатлари

тартибга

солинади

.

2.

Интернет

борасидаги

муносабатларга

татбиқ

этиш

мумкин

бўлган

нормалар

тарқоқ

ҳолатда

бўлиб

,

уларга

бошқа

ҳуқуқ

соҳаларининг

қонун

ҳужжатларида

дуч

келиш

мумкин

.

Биринчи

навбатда

улар

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

33

интеллектуал

мулк

ва

саноат

мулки

тўғрисидаги

қонун

ҳужжатларига

киритилган

.

3.

Интернет

борасидаги

муносабатларни

халқаро

(

давлатлараро

)

даражада

тартибга

солиш

деярли

мавжуд

эмас

.

Юқорида

келтирилган

мисол

у

тез

орада

,

ҳеч

бўлмаса

икки

тарафлама

асосда

талаб

этилишини

тасдиқлайди

.

Умуман

олганда

,

Интернет

ўз

хусусиятларига

кўра

одатдаги

жамиятдан

анча

фарқ

қиладиган

алоҳида

оммавий

макондир

. “

Алоҳида

оммавий

макон

”

ҳақида

гап

борганда

,

мазкур

“

макон

”

доирасидаги

муносабатларни

алоҳида

тартибга

солиш

талаб

этилишини

тахмин

қилиш

ҳам

ўринли

бўлади

.

Айни

вақтда

,

амалдаги

қонун

ҳужжатлари

нормаларини

Интернетдан

фойдаланишни

тартибга

солишга

қўллаш

мумкинми

,

деган

савол

ўз

жавобини

топмаган

.

Е

.

Б

.

Леанович

қайд

этишича

,

ҳозирги

вақтда

мазкур

муаммоларнинг

бирортаси

ҳам

қонунчилик

даражасида

ўз

ечимини

топмаган

.

Интернет

-

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

эндигина

шаклланмоқда

ва

уни

ривожлантириш

йўллари

ҳам

белгиланмаган

[

Леанович

Е

.

Б

.

Проблемы

правового

регулирования

Интернет

-

отношений

с

иностранным

элементом

//

http://evolutio.info/index.php?option=com_content&task=vi
ew&id=385Itemid=51].

Умуман

олганда

,

қонун

чиқарувчи

амалдаги

қонун

ҳужжатлари

Интернетдан

фойдаланиш

жараёнида

юзага

келувчи

муносабатларга

татбиқ

этилиши

мумкинлигини

эътироф

этиши

мумкин

.

Бироқ

амалдаги

қонун

ҳужжатларини

“

тармоқдаги

”

муносабатларга

бевосита

қўллаш

айрим

ҳолларда

яхши

натижалар

бериши

,

айрим

ҳолларда

у

ёки

бу

муносабатлар

ноадекват

тартибга

солинишига

олиб

келиши

,

баъзи

ҳолларда

эса

мақбул

бўлмаслиги

мумкин

.

Шу

сабабли

,

амалдаги

қонун

ҳужжатларини

“

тармоқдаги

”

муносабатларга

қўллаш

имконияти

ҳақида

мулоҳаза

юритганда

,

бу

ерда

гап

мазкур

нормаларни

айний

ижтимоий

муносабатларга

эмас

,

балки

фақат

ўхшаш

ижтимоий

муносабатларга

ўхшашлик

бўйича

қўллаш

ҳақида

боришини

унутмаслик

керак

.

Ҳозирги

вақтда

Интернет

тармоғининг

серқирра

табиатини

ҳуқуқий

тартибга

солишни

тушунишга

нисбатан

бир

нечта

ёндашув

юзага

келган

.

Чет

эллик

бир

қатор

муаллифлар

Интернетга

оммавий

ахборотни

тарқатиш

манбаси

сифатида

қарайдилар

.

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Оммавий

ахборот

воситалари

тўғрисида

”

ги

2007

йил

15

январь

Қонуни

4-

моддасида

оммавий

ахборот

воситасига

қуйидаги

таъриф

берилган

: “

Оммавий

ахборотни

даврий

тарқатишнинг

доимий

номга

эга

бўлган

ҳамда

босма

тарзда

(

газеталар

,

журналлар

,

ахборотномалар

,

бюллетенлар

ва

бошқалар

)

ва

(

ёки

)

электрон

тарзда

(

теле

-,

радио

-,

видео

,

кинохроникал

дастурлар

,

умумфойдаланишдаги

телекоммуникация

тармоқларидаги

веб

сайтлар

)

олти

ойда

камида

бир

марта

нашр

этиладиган

ёки

эфирга

бериладиган

(

бундан

буён

матнда

чиқариладиган

деб

юритилади

)

шакли

ҳамда

оммавий

ахборотни

даврий

тарқатишнинг

бошқа

шакллари

оммавий

ахборот

воситасидир

”

[

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

,

2007

й

., 3-

сон

, 20-

модда

.].

Бошқа

бир

ёндашув

Интернетга

ахборот

узатиш

воситаси

ёки

алоқа

воситаси

сифатида

қарашни

назарда

тутади

.

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатларида

Интернет

тармоғининг

ҳуқуқий

моҳияти

шундай

акс

эттирилган

.

Масалан

,

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Телекоммуникациялар

тўғрисида

”

ги

1999

йил

20

август

, “

Ахборотлаштириш

тўғрисида

”

ги

2003

йил

11

декабрь

қонунларида

,

шунингдек

Маълумотларни

узатиш

тармоқлари

,

шу

жумладан

Интернет

хизматларини

кўрсатиш

қоидаларида

[

Ўзбекистон

алоқа

ва

ахборотлаштириш

агентлиги

Бош

директорининг

«

Маълумотларни

узатиш

тармоқлари

,

шу

жумладан

Интернет

хизматларини

кўрсатиш

қоидаларини

тасдиқлаш

тўғрисида

» 2004

йил

01

октябрдаги

1417-

сон

буйруғи

].

Интернет

бутунжаҳон

ахборот

тармоғи

,

яъни

умумий

фойдаланиладиган

ахборот

-

телекоммуникация

тармоғи

сифатида

таърифланган

.

Адабиётларда

ҳам

аксарият

муаллифлар

тармоқнинг

ахборот

билан

боғлиқ

жиҳатига

урғу

берадилар

[

Просвирнин

Ю

.

Г

.

Информационное

зако

-

нодательство

. –

Воронеж

, 2000. –

С

.64;

Копылов

В

.

А

.

Информационное

право

. –

М

., 2002. –

С

.234;

Тедеев

А

.

А

.

Электронная

коммерция

. –

М

., 2002. –

С

.9].

Аммо

,

бундан

ташқари

,

Интернет

тармоғи

ҳақида

юридик

хусусиятга

эга

бўлган

тасаввур

амалга

оширилаётган

тадқиқотларда

ўз

аксини

топади

[

Бачило

И

.

Л

.

Интернет

как

явление

для

системы

права

//

Проблемы

информа

-

тизации

. –

М

., 2000.

Вып

. 3. –

С

.4;

Абдужалилов

А

.

Ин

-

тернет

как

объект

научно

-

правового

исследования

.

Информационное

право

.

ЕврАзЮж

. –

№

6 (37). 2011;

Малахов

С

.

В

.

Гражданско

-

правовое

регулирование

отношений

в

глобальной

компьютерной

сети

Интернет

:

дис

. …

канд

.

юрид

.

наук

. –

М

., 2001].

Шундай

қилиб

,

норматив

ҳужжатларда

ҳам

,

назарий

манбаларда

ҳам

Интернет

ҳуқуқий

тушунчасига

таъриф

беришда

муайян

келишмовчиликлар

мавжуд

.

Мазкур

масалани

тушунишга

нисбатан

ёндашувлардаги

тарқоқлик

,

шунингдек

кўп

сонли

таърифларда

акс

эттириладиган

функционал

белгиларнинг

бир

хил

эмаслиги

тегишли

муносабатларни

тартибга

солувчи

ҳуқуқий

манбалар

доирасидаги

тафовутни

белгилайди

[

Горшкова

Л

.

В

.

Правовые

проблемы

регулирования

частноправовых

отношений

международного

характера

в

сети

Интернет

:

Дис

. ...

канд

.

юрид

.

наук

. –

М

., 2005].

Интернет

тармоғини

ҳуқуқий

тартибга

солишда

одатларнинг

ўрни

ва

аҳамиятини

кўрсатиб

ўтиш

лозим

.

Стихияли

равишда

юзага

келган

ва

шакллантирилган

,

шунингдек

ҳеч

қаерда

қайд

этилмаган

одатлар

,

ўзига

хос

“

тармоқ

одоби

” (netiquette)

қоидалари

хулқ

-

атвор

стандартига

айланган

.

Ҳозирги

вақтда

бундай

қоидаларни

Интернетда

муфассал

баён

этилган

кўринишда

,

шарҳлар

билан

бирга

топиш

мумкин

.

Бироқ

мазкур

қоидалар

,

табиийки

,

мажбурий

хусусиятга

эга

эмас

.

Шундай

қилиб

,

Интернет

тармоғи

иштирокчиларининг

муносабатлари

норматив

ҳужжатлар

билан

тартибга

солиниши

лозим

.

Айни

вақтда

шуни

қайд

этиб

ўтиш

лозимки

,

Интернет

тармоғига

доир

кодекслаштирилган

қонунчилик

жаҳоннинг

биронта

ҳам

мамлакатида

мавжуд

эмас

.

Интернет

тармоғини

қонун

йўли

билан

тартибга

солиш

ва

унинг

норматив

-

ҳуқуқий

базасини

шакллантириш

жараёнларининг

таҳлили

мавжуд

норматив

базани

тизимлаштириш

лозимлигини

кўрсатади

.

Ҳуқуқни

тизимлаштиришнинг

вазифаси

ижтимоий

муносабатлар

айрим

гуруҳларини

ҳуқуқий

тартибга

солиш

қонуниятлари

ва

хусусиятларини

оптимал

ўрганишни

таъминлашдан

иборат

.

Шу

сабабли

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

34

тадқиқот

объекти

–

Интернет

тармоғидаги

муносабатларни

тартибга

солувчи

нормалар

ҳуқуқ

тизимида

қандай

ўрин

эгаллашини

аниқлаш

муҳимдир

.

Адабиётларда

мазкур

нормаларнинг

ўрни

хусусида

турли

нуқтаи

назарлар

илгари

сурилган

.

Аксарият

муаллифлар

[

Масалан

:

Тедеев

А

.

А

.

Электронная

ком

-

мерция

. –

М

., 2002. – 9

с

;

Копылов

В

.

А

.

Информацион

-

ное

право

. –

М

., 2002. –

С

.234;

Бачило

И

.

Л

.

Интернет

как

явление

для

системы

права

//

Проблемы

информа

-

тизации

. –

М

., 2000.

Вып

. 3. –

С

.4;

Малахов

С

.

В

.

Граж

-

данско

-

правовое

регулирование

отношений

в

глобаль

-

ной

компьютерной

сети

Интернет

:

Автореф

.

дис

.

...

канд

.

юрид

.

наук

. –

М

., 2001. –

С

.13].

Интернет

тармоғининг

ахборот

билан

боғлиқ

жиҳатини

қайд

этар

экан

,

Интернет

тармоғидаги

муносабатлар

ахборот

ҳуқуқи

доирасида

кўриб

чиқилиши

лозим

,

деган

хулосага

келади

[

Венгеров

А

.

Б

.

Право

и

информация

в

условиях

автоматизации

управления

(

Теоретические

вопросы

). –

М

., 1978. –

С

.47;

Тихомиров

Ю

.

А

.

Публич

-

ное

право

.

Учебник

. –

М

., 1995. –

С

.339;

Копылов

В

.

А

.

Информационное

право

. –

М

., 1997. –

С

.34;

Рассолов

М

.

М

.

Информационное

право

:

Учебное

пособие

. –

М

.,

1999.

–

С

.55;

Грязин

И

.

Н

.

Информационно

-

компьютерное

право

:

отрасль

права

или

отрасль

зако

-

нодательства

/

Ученые

записки

Тартуского

государ

-

ственного

университета

.

Вып

. 864. 1989

г

. –

С

.20].

Кўпгина

мамлакатларнинг

қонунлари

бу

соҳада

тармоқ

фаолиятининг

алоҳида

жиҳатларини

,

энг

аввало

унга

етказиб

берувчилар

орқали

уланиш

,

тегишли

алоқа

линияларини

тақдим

этиш

масалаларини

тартибга

солади

.

Интернет

борасидаги

муносабатларга

татбиқ

этиш

мумкин

бўлган

нормаларга

интеллектуал

мулк

ва

саноат

мулки

тўғрисидаги

норматив

ҳужжатларда

,

шунингдек

шартли

равишда

“

телекоммуникация

ҳуқуқи

”

деб

аталадиган

бўлимда

дуч

келиш

мумкин

.

Мазкур

йўналишда

АҚШнинг

“

Алоқа

воситаларида

одоб

сақлаш

тўғрисида

”

ги

қонуни

[

АҚШнинг

Алоқа

воситаларида

одобга

риоя

этиш

тўғрисидаги

1996

йил

1

февраль

Қонуни

(Communications Decency Act)].

айниқса

машҳур

.

Қонунда

одоб

-

ахлоқ

қоидаларини

бузадиган

ахборот

ва

тасвирларни

компьютер

тармоқлари

ва

бошқа

алоқа

воситаларида

жойлаштирганлик

учун

,

агар

мазкур

ахборотдн

фойдаланиш

имконияти

чекланмаган

бўлса

,

турли

жиноий

жазолар

назарда

тутилган

.

Мазкур

қонун

ҳатто

Интернетда

цензура

ўрнатишга

ғайриҳуқуқий

уриниш

сифатида

баҳоланганига

қарамай

,

у

АҚШдаги

серверларнинг

эгалари

ва

операторлари

томонидан

,

умуман

олганда

,

ижро

этилмоқда

.

Шу

билан

бир

вақтда

,

ўрнатилган

тақиқларни

“

четлаб

ўтиш

”

усуллари

яхши

маълум

– “

номақбул

”

ахборотни

АҚШда

эмас

,

балки

,

айтайлик

,

Багама

оролларида

,

яъни

АҚШ

жиноий

юрисдикцияси

доирасидан

ташқарида

жойлаштиришнинг

ўзи

кифоя

[

Чибинев

В

.

М

.,

Глушков

А

.

В

.

Проблемы

правового

регулирования

интернет

-

отношений

//

Юрист

. –

М

., 2005. –

№

7].

Интернет

тармоғининг

ахборот

билан

боғлиқ

жиҳатига

қайтиб

,

Интернет

тармоғини

фақат

алоқа

воситаси

сифатида

таърифлаганда

,

белгилар

,

ёзма

матн

сигналлари

,

тасвирлар

ва

товушларни

ёки

ҳар

қандай

хабарларни

симли

,

радио

,

оптик

ёки

бошқа

электромагнит

тизимлар

орқали

узатиш

,

нур

кўринишида

таратиш

ёки

қабул

қилишни

тартибга

солувчи

ҳуқуқий

манбаларнинг

тегишли

доирасини

кўрсатиш

мумкин

.

Бу

ҳолда

Интернет

“

Алоқа

тўғрисида

”

ги

Ўзбекистон

Республикаси

Қонунининг

амал

қилиш

доирасига

киритилиши

лозим

[

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Алоқа

тўғрисида

”

ги

1992

йил

13

январь

Қонуни

//

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Кенгашининг

Ахборотномаси

, 1992

й

., 3-

сон

, 159-

модда

;

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлисининг

Ахборотномаси

, 1998

й

., 3-

сон

, 38-

модда

; 2000

й

., 5-6-

сон

, 153-

модда

; 2003

й

., 5-

сон

, 67-

модда

;

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

, 2014

й

., 20-

сон

, 222-

модда

].

Ҳозирги

вақтда

Интернет

тармоғининг

норматив

-

ҳуқуқий

асоси

ҳақида

гапирганда

,

Интернет

тармоғини

оммавий

ахборот

воситаларига

киритишга

асосланган

ёндашув

қизғин

баҳс

-

мунозараларга

сабаб

бўлади

.

Бунда

шуни

қайд

этиб

ўтиш

лозимки

,

оммавий

ахборот

воситалари

даврийлигининг

расмий

мезонлари

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Оммавий

ахборот

воситалари

тўғрисида

”

ги

Қонунида

акс

эттирилган

[

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Оммавий

ахборот

воситалари

тўғрисида

”

ги

ЎРҚ

-78-

сон

Қонуни

(

янги

таҳрирда

)

//

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

, 2007

й

., 3-

сон

, 20-

модда

].

Қонун

нормаларига

кўра

,

оммавий

ахборотни

даврий

тарқатишнинг

доимий

номга

эга

бўлган

ҳамда

босма

тарзда

(

газеталар

,

журналлар

,

ахборотномалар

,

бюллетенлар

ва

бошқалар

)

ва

(

ёки

)

электрон

тарзда

(

теле

-,

радио

-,

видео

,

кинохроникал

дастурлар

,

умумфойдаланишдаги

телекоммуникация

тармоқларидаги

веб

сайтлар

)

олти

ойда

камида

бир

марта

нашр

этиладиган

ёки

эфирга

бериладиган

(

бундан

буён

матнда

чиқариладиган

деб

юритилади

)

шакли

ҳамда

оммавий

ахборотни

даврий

тарқатишнинг

бошқа

шакллари

оммавий

ахборот

воситасидир

.

Мазкур

тушунчадан

келиб

чиққанда

,

Интернет

тармоғидаги

ҳар

қандай

веб

-

сайт

оммавий

ахборот

воситаси

ҳисобланиши

мумкин

ёки

ҳисобланади

ва

бу

юридик

жиҳатдан

унча

тўғри

эмас

.

Қонун

чиқарувчи

мазкур

масалани

қонун

ости

ҳужжатлари

даражасида

тартибга

солишга

ҳаракат

қилган

.

Ўзбекистон

Республикасида

оммавий

ахборот

воситаларини

давлат

рўйхатидан

ўтказиш

тартиби

тўғрисидаги

низомга

[

Постановление

Кабинета

Министров

Респуб

-

лики

Узбекистан

от

11

октября

2006

года

№

214 «

О

дальнейшем

совершенствовании

порядка

государ

-

ственной

регистрации

средств

массовой

информации

Республики

Узбекистан

» //

Собрание

законодатель

-

ства

Республики

Узбекистан

, 2006

г

.,

№

41,

ст

. 415;

2007

г

.,

№

14,

ст

. 141; 2009

г

.,

№

10-11,

ст

. 115; 2012

г

.,

№

44,

ст

. 507; 2013

г

.,

№

34,

ст

. 458; 2015

г

.,

№

1,

ст

. 9,

№

26,

ст

.

338].

мувофиқ

давлат

рўйхатидан

ўтказилиши

лозим

бўлган

оммавий

ахборот

воситаларига

маҳсулотлари

Интернет

глобал

тармоғи

орқали

тарқатиладиган

оммавий

ахборот

воситалари

(

газеталар

,

журналлар

,

ахборотномалар

,

бюллетенлар

,

альманахлар

,

теле

-,

радио

-,

видео

-,

кинохроникал

дастурлар

)

киради

.

Мазкур

Низомда

белгиланган

талабларга

кўра

,

барча

веб

-

сайтлар

эмас

,

балки

фақат

тегишли

талабларга

мос

келадиган

ва

веб

-

сайтлар

сифатида

рўйхатдан

ўтказилган

веб

-

сайтлар

оммавий

ахборот

воситалари

ҳисобланади

.

Бугунги

кунда

Ўзбекистон

Республикасининг

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларида

Интернет

тармоғи

ҳуқуқий

тушунчаси

белгиланмаган

ва

амалдаги

қонун

ҳужжатлари

тармоқнинг

ўзини

ҳам

,

унда

юзага

келувчи

муносабатларни

ҳам

тартибга

солмайди

.

Бинобарин

,

Интернет

тармоғини

тартибга

солишнинг

умумий

,

асосий

масалаларини

қамраб

оладиган

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжат

мавжуд

эмас

.

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

35

Шундай

қилиб

,

агар

Интернет

фақат

ахборот

билан

боғлиқ

нуқтаи

назардан

тушуниладиган

бўлса

,

тармоқда

юзага

келувчи

муносабатлар

фақат

ахборот

борасидаги

муносабатларни

тартибга

соладиган

ҳуқуқ

манбаларининг

амал

қилиш

доирасига

кириши

лозим

.

Бу

ҳолда

халқаро

даражада

маълумотлар

узатиш

йўли

билан

ахборот

айирбошлашни

тартибга

соладиган

бир

қатор

халқаро

битимларни

кўрсатиш

мумкин

: 1992

йилги

Иқтисодий

ахборот

айирбошлаш

тўғрисидаги

битим

[

Соглашение

об

обмене

экономической

информацией

. –

Минск

, 26

июня

1992

г

. //

http://pravo.levonevsky.org/bazaby/mdogov/megd4475.ht
m]; 1992

йилги

Давлатлараро

даражада

илмий

-

техникавий

ахборот

айирбошлаш

тўғрисидаги

битим

[

Соглашение

о

межгосударственном

обмене

научно

-

технической

информацией

. –

Минск

. 26

июня

1992

г

. //

http://pravo.levonevsky.org/bazaby/mdogov/megd4472.ht
m];

1994

йилги

Ҳуқуқий

ахборот

айирбошлаш

тўғрисидаги

битим

ва

бошқалар

.

Ўзбекистон

Республикасининг

қуйидаги

қонунлари

миллий

даражада

почта

ва

телекоммуникациялар

,

шу

жумладан

Интернет

фаолияти

,

уни

ташкил

этиш

ва

ривожлантириш

,

шунингдек

радиочастота

ресурси

соҳасидаги

ижтимоий

муносабатларни

тартибга

соладиган

асосий

қонун

ҳужжатлари

ҳисобланади

:

Ахборот

эркинлиги

принциплари

ва

кафолатлари

тўғрисида

;

Фаолиятнинг

айрим

турларини

лицензиялаш

тўғрисида

;

Почта

алоқаси

тўғрисида

;

Радиочастота

спектри

тўғрисида

;

Алоқа

тўғрисида

;

Телекоммуникациялар

тўғрисида

.

Ахборотлаштириш

соҳаси

қуйидаги

қонун

ҳужжатлари

билан

тартибга

солинади

:

Электрон

ҳисоблаш

машиналари

учун

яратилган

дастурлар

ва

маълумотлар

базаларининг

ҳуқуқий

ҳимояси

тўғрисида

;

Оммавий

ахборот

воситалари

тўғрисида

;

Электрон

ҳужжат

айланиши

тўғрисида

;

Электрон

тижорат

тўғрисида

;

Электрон

рақамли

имзо

тўғрисида

;

Ахборотлаштириш

тўғрисида

.

Медиа

-

макон

ҳам

турдош

хусусиятга

эга

бўлган

қуйидаги

қонун

ҳужжатлари

билан

тартибга

солинади

:

Реклама

тўғрисида

;

Стандартлаштириш

тўғрисида

;

Эркин

иқтисодий

зоналар

тўғрисида

;

Истеъмолчиларнинг

ҳуқуқларини

ҳимоя

қилиш

тўғрисида

;

Архивлар

тўғрисида

.

Мамлакатимизда

кўп

сонли

қонун

ости

ҳужжатлари

ҳам

қабул

қилинган

.

Аммо

бугунги

кунда

Интернет

тармоғини

тартибга

солишга

қаратилган

алоҳида

қонун

Ўзбекистонда

мавжуд

эмас

.

МДҲ

мамлакатларини

олсак

,

мазкур

мамлакатлар

қонун

ҳужжатларининг

таҳлили

улар

Интернет

-

сиёсатни

ривожлантириш

жараёнининг

турли

босқичларида

тургани

,

аммо

барча

мамлакатлар

учун

умумий

жиҳатлар

борлигини

кўрсатади

.

Шундан

келиб

чиқиб

,

вазиятни

қуйидагича

тавсифлаш

мумкин

[

Ана

-

лиз

законодательств

по

правовому

регулированию

Интернет

стран

СНГ

(2007

год

)

//

http://www.medialawca.org/document/-2463]:

1.

МДҲ

мамлакатларида

“

Интернет

тўғрисида

”

кенг

кўламли

қонун

мавжуд

эмас

.

2.

МДҲнинг

бир

қатор

мамлакатларида

“

Интернет

”

сўзи

қонун

ҳужжатларида

ҳатто

тилга

олинмаган

.

Қоида

тариқасида

,

Интернетни

тартибга

солиш

масалалари

концепциялар

,

стратегиялар

,

ҳукумат

қарорлари

ва

турли

низомларда

кўриб

чиқилади

.

3.

Қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

турли

оқибатларга

олиб

келади

:

а

)

айрим

мамлакатларда

бундай

қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

Интернет

ҳукумат

аралашувисиз

ривожланиши

учун

имконият

яратади

.

Аммо

бу

ҳолда

ҳукумат

исталган

вақтда

Интернет

устидан

ўз

назоратини

ўрнатишга

ҳаракат

қилиши

мумкин

;

б

)

бошқа

мамлакатларда

Интернетни

тартибга

соладиган

қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

ҳукумат

ҳаракатлари

учун

эркинлик

беради

,

яъни

нимани

рухсат

этиш

ва

нимани

тақиқлашни

амалдорлар

ўзбошимчалик

билан

ҳал

қиладилар

.

4.

Интернет

ҳукумат

томонидан

меъёрдан

ортиқ

тартибга

солинадиган

мамлакатлар

ҳам

йўқ

эмас

ва

уларда

бўлғуси

ислоҳотнинг

мақсади

тармоқни

мазкур

чеклашлардан

озод

қилишдан

иборат

.

5. “

Тартибга

солувчи

”

қонун

айрим

мамлакатларга

Интернетдан

фойдаланиш

соҳасида

юзага

келувчи

ҳуқуқий

муносабатларни

тартибга

солиш

имконини

беради

.

6.

Барча

мамлакатларда

Интернет

“

тақдири

”

унга

бевосита

тегишли

бўлмаган

қоидаларга

кўп

жиҳатдан

боғлиқ

.

7.

Интернет

-

бозорни

ривожлантиришнинг

энг

таъсирчан

воситаси

унинг

ўзини

ўзи

тартибга

солишидир

.

Тармоқда

муносабатларни

тартибга

солишнинг

мазкур

усули

Интернет

-

ҳамжамиятнинг

барча

аъзоларини

қаноатлантирадиган

қоидаларни

белгилаш

ва

давлат

аралашувини

оқилона

даражада

чеклаш

имконини

беради

.

“

Интернет

тўғрисида

”

қонун

қабул

қилиш

ҳақида

таклифлар

ҳам

мавжуд

.

Шу

муносабат

билан

МДҲ

Парламентлараро

ассамблеяси

топшириғига

кўра

МДҲнинг

“

Интернет

тўғрисида

”

ги

модель

қонуни

лойиҳаси

ишлаб

чиқилган

.

Таҳлил

МДҲ

мамлакатларида

Интернет

тўғрисида

кенг

кўламли

қонун

йўқлигини

кўрсатади

.

МДҲнинг

айрим

мамлакатларида

“

Интернет

”

сўзи

қонун

ҳужжатларида

ҳатто

тилга

ҳам

олинмайди

(

Интернетни

тартибга

солиш

масалалари

концепциялар

,

стратегиялар

,

ҳукумат

қарорлари

ва

турли

низомларда

кўриб

чиқилади

).

Қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

турли

оқибатларга

олиб

келади

:

биринчидан

,

айрим

мамлакатларда

бундай

қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

Интернет

ҳокимият

органлари

аралашувисиз

ривожланиши

учун

имконият

яратади

;

иккинчидан

,

баъзи

мамлакатларда

Интернетни

тартибга

соладиган

қонун

ҳужжатларининг

йўқлиги

ҳокимият

органлари

ҳаракатлари

учун

эркинлик

беради

,

яъни

нимани

рухсат

этиш

ва

нимани

тақиқлашни

амалдорлар

ўзбошимчалик

билан

ҳал

қиладилар

;

учинчидан

,

айрим

мамлакатларда

Интернет

ҳукумат

томонидан

меъёрдан

ортиқ

тартибга

солинади

.

Интернет

соҳасида

қонун

ҳужжатларини

янада

уйғунлаштиришнинг

мақсади

мазкур

чеклашларни

олиб

ташлашдир

. “

Тартибга

солувчи

”

қонун

айрим

мамлакатларга

Интернетдан

фойдаланиш

соҳасида

юзага

келувчи

ҳуқуқий

муносабатларни

тартибга

солиш

имконини

беради

;

тўртинчидан

,

Интернетни

ривожлантиришнинг

энг

таъсирчан

воситаси

унинг

ўзини

ўзи

тартибга

солишидир

.

Тармоқда

муносабатларни

тартибга

солишнинг

мазкур

усули

Интернет

-

ҳамжамиятнинг

барча

аъзоларини

қаноатлантирадиган

қоидаларни

белгилаш

ва

давлат

аралашувини

оқилона

даражада

чеклаш

имконини

беради

.

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

36

Қонун

ҳужжатларини

уйғунлаштириш

учун

ҳар

бир

мамлакат

ўзидаги

вазиятга

татбиқан

жаҳон

ҳамжамияти

томонидан

яратилган

,

қуйидаги

ҳужжатларда

ифодаланган

принциплардан

мумкин

қадар

кенг

фойдаланиши

лозим

:

–

Глобал

ахборот

жамияти

Окинава

хартияси

, G-8

саммити

,

июль

, 2000;

–

Ахборот

жамиятини

ривожлантириш

масалалари

бўйича

олий

даражадаги

умумжаҳон

учрашуви

принципларининг

Женева

Декларацияси

(2003);

–

Ахборот

жамиятини

ривожлантириш

масалалари

бўйича

олий

даражадаги

умумжаҳон

учрашувининг

Женева

ҳаракатлар

режаси

(2003);

–

Ахборот

жамияти

масалалари

бўйича

олий

даражадаги

умумжаҳон

учрашувининг

Тунис

мажбурияти

(2005);

–

Ахборот

жамияти

масалалари

бўйича

олий

даражадаги

умумжаҳон

учрашувининг

ахборот

жамияти

учун

Тунис

дастури

(2005);

–

Интернетни

бошқариш

бўйича

Глобал

форум

қарорлари

ва

тавсиялари

.

Модель

қонун

4

бобдан

иборат

.

Биринчи

боб

умумий

қоидаларга

,

қонуннинг

амал

қилиш

доирасига

,

лойиҳада

фойдаланиладиган

асосий

атамаларга

бағишланган

;

унда

Интернетни

тартибга

солиш

жараёнларининг

субъектлари

кўрсатилган

,

барча

томонлар

–

давлатлар

,

фойдаланувчилар

,

Интернет

хизматлари

операторлари

иштирок

этиши

лозимлиги

акс

эттирилган

.

Иккинчи

боб

Интернет

билан

боғлиқ

ҳуқуқий

муносабатларни

тартибга

солиш

принципларига

бағишланган

,

асосий

жараёнлар

ва

Интернетни

тартибга

солишга

қўйиладиган

талаблар

белгиланган

,

давлатнинг

Интернетни

ривожлантириш

,

ундан

очиқ

ва

камситишларсиз

фойдаланишни

таъминлаш

бўйича

мажбуриятлари

кўриб

чиқилган

.

Учинчи

бобда

тартибга

солиш

жараёни

барча

иштирокчиларининг

ҳуқуқлари

ва

мажбуриятлари

,

Интернетни

тартибга

солишнинг

асосий

йўналишлари

белгиланган

.

Шунингдек

мазкур

бобда

Интернетни

тартибга

солиш

соҳасида

халқаро

ҳамкорлик

принциплари

ва

йўналишлари

белгиланади

,

Интернет

билан

боғлиқ

ҳуқуқий

муносабатларга

хос

муаммолар

ҳал

этилади

.

Тўртинчи

боб

модель

қонуннинг

тавсия

этиладиган

ҳужжат

сифатидаги

мақомини

белгилайдиган

якунловчи

қоидаларга

бағишланган

.

Юқорида

айтилганлар

таҳлили

Ўзбекистон

Республикасида

мазкур

қонуннинг

қабул

қилиниши

қуйидаги

оқибатларга

олиб

келиши

мумкин

,

деган

хулосага

келиш

имконини

беради

:

–

модель

қонунда

белгиланган

бир

қатор

янги

тушунчаларни

амалдаги

қонун

ҳужжатларига

киритиш

зарурати

;

–

Ўзбекистон

Республикасида

Интернетни

бошқариш

соҳасида

жорий

вазиятни

асосий

манфаатдор

томонлар

:

давлат

,

бизнес

ва

фуқаролик

жамиятининг

шериклиги

асосида

қонун

йўли

билан

мустаҳкамлаш

;

–

давлатнинг

Интернетни

ривожлантириш

ва

ундан

фойдаланишни

таъминлаш

борасидаги

мажбуриятлари

;

–

Интернетни

тартибга

солишнинг

асосий

йўналишлари

ва

асосий

манфаатдор

томонлар

:

давлат

,

бизнес

ва

фуқаролик

жамиятининг

ваколатлари

.

Кўриб

чиқилаётган

соҳада

қонун

йўли

билан

тартибга

солиш

тизими

ҳақида

гапирганда

,

мазкур

муаммони

ечишнинг

тўрт

йўли

амалда

мавжуд

:

а

)

қонун

йўли

билан

тартибга

солишдан

воз

кечиш

ва

ўзини

ўзи

тартибга

солишга

умид

қилиш

.

Ҳозирги

вақтда

бу

йўлдан

боришнинг

иложи

бўлмаса

керак

,

чунки

амалдаги

норматив

ҳужжатлар

“

тармоқдаги

”

муносабатларга

ўхшашлик

бўйича

бўлса

ҳам

татбиқ

этилади

;

б

)

кўриб

чиқилаётган

муносабатларни

алоҳида

(

махсус

)

ҳуқуқий

тартибга

солиш

.

Бу

йўл

самарали

бўлмаса

керак

,

чунки

амалдаги

(

масалан

,

интеллектуал

мулкни

муҳофаза

қилиш

соҳасидаги

)

қонун

ҳужжатларининг

кўп

сонли

нормаларини

такрорлаш

зарурати

билан

боғлиқ

;

в

)

амалдаги

қонун

ҳужжатларини

ўзгартириш

ва

“

тармоқдаги

”

ижтимоий

муносабатлар

хусусиятини

ҳисобга

олган

ҳолда

янги

норматив

ҳужжатлар

қабул

қилиш

.

Умуман

олганда

,

бу

йўлдан

бориш

мумкин

,

аммо

у

қонун

ҳужжатлари

тегишли

нормаларининг

тарқоқлигига

олиб

келиши

мумкин

;

г

)

кўриб

чиқилаётган

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

асосларини

мустаҳкамлайдиган

“

ҳадли

”

норматив

ҳужжат

(

қонун

)

қабул

қилиш

ва

сўнг

“

в

”

бандини

ҳаётга

татбиқ

этиш

.

Бизнингча

,

айнан

шу

йўлни

танлаш

мақсадга

мувофиқ

,

шу

сабабли

унга

батафсилроқ

тўхталамиз

.

Интернет

тўғрисидаги

“

ҳадли

”

қонун

кенг

кўламли

(

турли

ҳуқуқ

соҳалари

нормаларидан

иборат

)

бўлиши

ва

қуйидагиларни

белгилайдиган

қоидаларни

ўз

ичига

олиши

лозим

:

–

қонун

ҳужжатлари

тузилмасини

ва

Интернет

тармоғига

доир

давлат

сиёсати

асосларини

;

–

“

тармоқдаги

”

муносабатларга

қонун

ҳужжатларини

,

биринчи

навбатда

–

фуқаролик

қонунчилигини

қўллаш

принципларини

;

– “

тармоқдаги

”

ижтимоий

муносабатларни

уларнинг

хусусиятини

ҳисобга

олган

ҳолда

тартибга

солишнинг

айрим

фундаментал

принципларини

,

шу

жумладан

:

сайтларга

кирувчилар

сонини

мажбурий

ҳисобга

олиш

тизими

асосларини

;

домен

номлари

ва

тармоқдаги

бошқа

объектларнинг

юридик

табиати

ҳамда

уларни

қонун

йўли

билан

тартибга

солишга

нисбатан

ёндашувлар

тўғрисидаги

масаланинг

принципиал

ечимини

;

муҳокама

қилиш

ва

аниқлик

киритишни

талаб

этадиган

бошқа

масалаларни

.

Ўз

-

ўзидан

равшанки

,

юқорида

зикр

этилган

ҳадли

қонун

билан

бир

қаторда

,

фақат

“

тармоқдаги

”

муносабатларни

тартибга

солишга

бағишланган

бошқа

норматив

ҳужжатлар

ҳам

қабул

қилиниши

мумкин

(

масалан

,

Интернет

воситаларидан

фойдаланган

ҳолда

савдо

қилиш

ва

хизматлар

кўрсатиш

тўғрисидаги

қонун

).

Натижада

тўлалигича

“

тармоқдаги

”

муносабатларни

тартибга

солишга

бағишланган

норматив

ҳужжатлар

кичик

тизими

пайдо

бўлиши

лозим

.

Мазкур

кичик

тизим

бошида

юқорида

зикр

этилган

“

ҳадли

”

қонун

,

шунингдек

кўрсатилган

муносабатларга

амалдаги

қонун

ҳужжатларини

ўхшашлик

бўйича

самарали

қўллаш

имконини

берадиган

нормалар

туради

.

Амалга

оширилган

таҳлил

Интернет

тармоғида

юзага

келувчи

муносабатларга

қўллаш

мумкин

бўлган

нормалар

турли

қонун

ҳужжатларидан

ўрин

олганини

кўрсатади

.

Мазкур

муносабатлар

ўз

терминологияси

,

хусусиятига

эга

ва

кўпгина

ҳуқуқ

соҳалари

билан

ўзаро

алоқага

киришади

.

Аммо

,

шунга

қарамай

,

Интернет

-

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2016

№

3

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

37

муносабатлар

ўзига

хос

хусусиятларга

эга

бўлгани

боис

,

мавжуд

ҳуқуқ

соҳаларининг

бирортаси

ҳам

уларни

тўлиқ

тартибга

солишга

қодир

эмас

.

Шу

сабабли

,

кўрсатилган

муносабатлар

алоҳида

,

кенг

кўламли

ҳуқуқ

соҳаси

ёрдамида

тартибга

солиниши

лозим

,

чунки

Интернетдаги

муносабатлар

бошқа

ҳуқуқ

соҳалари

,

чунончи

:

фуқаролик

,

жиноят

,

меҳнат

,

солиқ

,

ахборот

,

муаллиф

ҳуқуқи

ва

ҳоказолар

билан

тартибга

солинадиган

турли

масалаларга

дахлдордир

.

Бинобарин

,

Интернет

тармоғидаги

муносабатларни

тартибга

солиш

ҳуқуқ

тизимининг

ўз

алоҳида

предметлари

ва

усулларига

эга

бўлган

мавжуд

барча

соҳалари

ёрдамида

амалга

оширилади

.

Мазкур

муносабатлар

гетероген

хусусиятга

эга

бўлгани

боис

,

улар

предмети

сифатида

бир

нечта

ҳуқуқ

соҳасининг

бир

турдаги

муносабатлари

амал

қиладиган

кенг

кўламли

институтни

ўзида

ифодалаш

учун

“

турдош

соҳалар

”

нинг

ҳуқуқий

тартибга

солиш

объекти

бўлиши

мумкин

эмас

.

Шундай

қилиб

,

Интернет

тармоғида

юзага

келадиган

муносабатлар

миллий

ҳуқуқнинг

кўп

сонли

соҳалари

нормаларининг

ҳуқуқий

тартибга

солиш

объекти

ҳисобланади

.

Бу

ерда

Интернет

тармоғида

юзага

келувчи

фуқаролик

-

ҳуқуқий

муносабатлар

ва

халқаро

хусусиятга

эга

бўлган

хусусий

ҳуқуқий

муносабатларни

тартибга

соладиган

фуқаролик

ҳуқуқи

ва

халқаро

хусусий

ҳуқуқ

биринчи

даражали

аҳамият

касб

этади

.

Интернет

-

муносабатлар

–

бу

иштирокчилари

Иентернетда

субъектив

ҳуқуқлар

ва

мажбуриятларнинг

эгалари

сифатида

амал

қиладиган

виртуал

макондаги

ижтимоий

(

шу

жумладан

ахлоқий

,

маънавий

ва

бошқа

)

муносабатлардир

.

Бу

соҳа

ҳаракатчан

бўлиши

лозим

,

чунки

Интернет

жадал

суръатларда

ривожланмоқда

ва

мавжуд

нормалар

Интернет

-

муносабатлар

соҳасини

етарли

даражада

тартибга

солишга

қодир

эмас

.

Мазкур

муносабатлар

ўзига

хос

хусусиятга

эга

бўлгани

туфайли

ва

уларни

тартибга

солишнинг

самарадорлигини

янада

ошириш

учун

улар

давлат

билан

бир

қаторда

,

мазкур

муносабатларнинг

иштирокчилари

томонидан

ҳам

тартибга

солиниши

лозим

.

Аммо

уларнинг

ваколатлари

аниқ

белгилаб

қўйилиши

керак

.

Бундан

ташқари

,

Интернет

-

муносабатлар

тармоқда

шаклланаётган

муайян

хулқ

-

атвор

қоидалари

(

одатлар

)

ни

аста

-

секин

норматив

-

ҳуқуқий

мустаҳкамлашдан

иборат

бўлган

ўзини

ўзи

тартибга

солиш

усули

ёрдамида

тартибга

солиниши

лозим

.

Интернет

тармоғини

тартибга

солишда

ахборот

-

ҳуқуқий

фаолият

вазифаларини

амалда

бажариш

муносабати

билан

юзага

келадиган

муносабатларнинг

турлари

диққат

марказида

туриши

лозим

.

Интернет

ҳуқуқи

турли

-

туман

субъектлар

тармоқда

ўз

вазифаларини

бажаришлари

натижасида

юзага

келадиган

муносабатларни

тартибга

солиши

лозим

.

Юқорида

қайд

этиб

ўтилганидек

,

халқаро

ҳуқуқий

ҳужжатлар

қабул

қилиш

ва

сўнг

уларни

Ўзбекистон

Республикаси

томонидан

ратификация

қилиш

Интернет

тармоғини

ва

Интернет

-

муносабатларни

тартибга

солишни

ривожлантиришнинг

айниқса

перспектив

йўналишига

айланиши

лозим

.

Мазкур

ҳуқуқий

ҳужжатларда

Интернет

билан

боғлиқ

асосий

муаммолар

ўз

ечимини

топиши

лозим

.

Интернет

-

муносабатлар

соҳасидаги

халқаро

норматив

ҳужжатларда

мазкур

муносабатларга

нисбатан

қўлланиладиган

асосий

тушунчалар

турли

давлатларнинг

қонун

ҳужжатларида

улар

ҳар

хил

талқин

қилинишининг

олдини

олиш

учун

белгилаб

қўйилиши

;

давлатлар

юрисдикцияси

,

провайдерларнинг

жавобгарлиги

сингари

муҳим

масалалар

ҳал

этилиши

;

Интернет

тармоғида

ҳуқуқбузарликлар

ва

жиноятларга

қарши

халқаро

даражада

курашиш

,

шунингдек

тармоқ

хавфсизлигини

таъминлашнинг

асосий

йўналишлари

белгиланиши

лозим

.

Бундан

ташқари

,

кўрсатилган

ҳужжатларда

Интернетдан

эркин

фойдаланиш

ҳамда

Интернет

тармоғи

хизматлари

операторларининг

фаолиятини

асоссиз

равишда

чеклашга

,

шу

жумладан

ахборот

ресурсларидан

фойдаланиш

дискриминацион

тартибини

ўрнатишга

йўл

қўймаслик

шартлари

,

шунингдек

халқаро

ахборот

айирбошлашдан

фойдаланиш

тартиби

;

Интернетда

хизматлар

эркин

бозорини

ривожлантириш

шартлари

,

монополиялашув

ва

инсофсиз

рақобатга

йўл

қўйилмаслиги

белгиланиши

лозим

.

Ўзбекистон

Республикасида

Интернет

-

муносабатларни

алоҳида

ҳуқуқ

соҳасига

ажратишдан

ташқари

,

Интернет

соҳасида

ҳаракатлар

доираси

ва

фаолият

принципларини

,

бу

соҳадаги

давлат

сиёсатининг

асосий

йўналишларини

,

Интернетдаги

фаолиятнинг

айрим

йўналишларини

(

масалан

,

Интернет

-

банкларни

)

лицензиялаш

ва

сертификатлаштириш

тўғрисидаги

умумий

қоидаларни

мустаҳкамлайдиган

алоҳида

қонун

ишлаб

чиқилиши

лозим

.

Мазкур

норматив

ҳужжатда

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатларига

мувофиқ

тарқатилиши

чекланган

ёки

тақиқланган

маълумотларни

Интернет

каналлари

орқали

узатиш

учун

Интернетдан

фойдаланувчилар

ва

алоқа

операторларининг

жавобгарлиги

назарда

тутилиши

лозим

.

Бизнингча

,

кўрсатилган

муносабатлар

“

Интернет

тармоғидан

фойдаланишни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

тўғрисида

”

ва

“

Интернет

тармоғининг

миллий

сегменти

тўғрисида

”

ги

қонунлар

билан

тартибга

солиниши

лозим

.

Мазкур

қонунлар

қабул

қилиниши

натижасида

Интернет

тармоғида

у

ёки

бу

муносабатлардан

келиб

чиқадиган

мажбуриятларни

бажариш

,

қайси

вақтдан

бошлаб

бундай

мажбуриятлар

бажарилган

деб

ҳисобланишини

белгилаш

ва

улар

бажарилганини

ҳужжатлар

билан

тасдиқлаш

масалалари

ўз

ечимини

топади

.

Бундан

ташқари

,

алоқа

операторининг

маълумотларни

ҳужжатлаштириш

муддатлари

ва

тартибини

бузганлик

учун

жавобгарлиги

назарда

тутилади

.

Аммо

шуни

ҳисобга

олиш

лозимки

,

мазкур

қонунлар

қабул

қилинган

халқаро

ҳуқуқий

ҳужжатларда

кўрсатилган

асосий

қоидаларни

такрорламаслиги

,

балки

Интернет

-

муносабатлар

соҳасида

мавжуд

ва

яратиладиган

қонун

ҳужжатларини

янада

яхши

қўллаш

учун

уларга

аниқлик

киритиши

зарур

.

Кўрсатилган

қонунлар

кенг

кўламли

(

турли

ҳуқуқ

соҳаларининг

нормаларидан

иборат

)

бўлиши

ва

қонун

ҳужжатлари

тузилмасини

ва

Интернет

тармоғига

доир

давлат

сиёсати

асосларини

белгилайдиган

қоидаларни

ўз

ичига

олиши

лозим

.

Интернет

-

муносабатлар

соҳасида

янги

норматив

ҳужжатлар

қабул

қилишдан

ташқари

,

мазкур

муносабатларни

тартибга

солиш

манбаларига

Интернет

соҳаси

субъектлари

томонидан

ишлаб

чиқиладиган

одоб

кодекслари

ва

стандартларни

тенглаштириш

зарур

.

Бу

таклиф

шунга

асосланадики

,

аксарият

Интернет

-

муносабатлар

айнан

шундай

лозим