ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
Н
.
М
.
Сулаймонова
,
ТДЮУ
ўқитувчиси
ФУҚАРОЛИК
СУДЛАРИДА
СУД
ХАРАЖАТЛАРИНИ
УНДИРИШНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ЖИҲАТЛАРИ
:
АМАЛИЁТ
ВА
НАЗАРИЯ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
фуқаролик
судларида
суд
харажатларини
ундиришнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
ёритилган
бўлиб
,
амалиёт
ва
назариядаги
афзаллик
ва
камчиликлар
,
суд
харажатлари
билан
боғлиқ
умумий
қоидалар
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
процесси
,
фуқаролик
су
-
ди
,
суд
харажатлари
,
давлат
божи
,
даъво
баҳоси
.
Аннотация
:
в
этой
статье
освещаются
особенно
-
сти
судебных
издержек
в
гражданских
судах
,
анализи
-
руются
преимущества
и
недостатки
практики
и
теории
,
а
также
общие
правила
,
связанные
с
судебными
рас
-
ходами
.
Ключевые
слова
:
гражданский
процесс
,
граждан
-
ский
суд
,
судебные
расходы
,
государственная
пошли
-
на
,
цена
иска
.
Annotation:
this article highlights the specifics of court
costs in Civil Courts, analyzes the advantages and disad-
vantages of practice and theory, and general rules related
to litigation costs.
Key words:
civil procedure, civil court, court expens-
es, state duty, cost of claim.
Мамлакатимизда
демократик
ўзгаришларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
борасида
олиб
борилаётган
ислоҳот
-
ларнинг
замирида
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
ва
бу
борада
суд
ҳокимиятининг
ролини
ошириш
устувор
вазифага
айланди
.
Ҳар
бир
шахсга
ўз
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
суд
орқали
ҳимоя
қилиш
,
давлат
органларининг
,
мансабдор
шахсларнинг
,
жамоат
бирлашма
-
ларининг
ғайриқонуний
хатти
-
ҳаракатлари
устидан
судга
шикоят
қилиш
ҳуқуқи
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
44-
моддасида
мустаҳ
-
камлаб
қўйилди
ва
кафолатланди
[1].
Шунингдек
,
юз
бераётган
ижтимоий
-
иқтисодий
ўзгаришлар
,
фуқароларнинг
ҳуқуқий
маданиятининг
ўсиши
,
уларнинг
бузилган
ҳуқуқ
ва
эркинликларининг
суд
тартибида
ҳимоя
қилишнинг
ривожланиши
ва
кен
-
гайишига
олиб
келмоқда
.
Бу
эса
ўз
навбатида
суд
-
ҳуқуқ
соҳасида
кенг
кўламли
ислоҳотлар
амалга
оширилишига
сабаб
бўлмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
Мирзиёевнинг
2016
йил
21
октябрдаги
“
Суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
қилиш
,
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ишончли
ҳимоя
қилиш
кафолатларини
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармонида
[2] “
Суд
ҳокимияти
мустақиллиги
тўғрисидаги
конституциявий
нормаларга
ва
одил
судловни
амалга
ошириш
фаолиятига
аралашганлик
учун
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
принципига
оғишмай
амал
қилиниши
кераклигини
таъминлаш
,
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатларига
тажовуз
қилиш
ҳолатлари
бўйича
зудлик
билан
чоралар
кўриш
,
суд
фаолиятининг
очиқлиги
ва
шаффофлигини
таъминлаш
,
оммавий
ахборот
воситалари
ҳамда
аҳоли
билан
ҳамкорлик
қилишнинг
самарали
механизмларини
кенг
қўллашга
эътибор
қаратилиши
алоҳида
таъкидлаб
ўтилди
”.
Бу
билан
Ўзбекистон
Республикасида
судларнинг
ихтисослашуви
,
жиноят
,
фуқаролик
,
маъмурий
,
иқтисодий
судларга
бўлиниши
баробарида
,
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
суд
томонидан
ҳимоя
қилишда
катта
қадам
босилди
.
Ҳозирги
кунга
келиб
,
фуқароларнинг
фуқаролик
судларига
мурожаатлари
кўпайганлиги
,
бу
ҳолатлар
эса
фуқароларда
судга
нисбатан
фикри
ижобий
тарафга
ўзгарганлигида
кўринади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
2019
йил
1-
ярмидаги
иш
фаолияти
бўйича
ҳисоботи
тингланга
-
нида
ярим
йиллик
фаолият
2017-2021
йилларда
Ўзбе
-
кистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясида
белгилаб
берилган
вазифалар
ижросини
таъминлаш
-
га
,
одил
судловни
амалга
оширишда
фуқаролар
,
тад
-
биркорлик
субъектлари
ва
юридик
шахсларнинг
бу
-
зилган
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ҳамда
қонуний
ман
-
фаатларини
ҳимоя
қилишга
,
мамлакатимизнинг
ижти
-
моий
-
сиёсий
барқарорлигини
сақлаш
,
ҳуқуқбузарлик
ва
жиноятларнинг
олдини
олишга
қаратилганлиги
айтиб
ўтилди
.
Ҳисоботлар
натижалари
бўйича
2019
йилнинг
1-
ярим
йилида
фуқаролик
ишлари
бўйича
суд
-
лар
томонидан
35
мингдан
зиёд
фуқаролик
иши
сайёр
суд
мажлисларида
кўриб
чиқилгани
таъкидланди
.
Шунингдек
, 91
минг
744
иш
судларда
кўриб
чиқилган
-
лиги
,
ҳисобот
даврида
42
миллиард
сўмдан
зиёд
мажбурий
тўловларни
ундириш
ҳақида
38
минг
630
суд
буйруғи
чиқарилганлиги
,
кўриб
чиқилган
фуқаролик
ишлари
бўйича
79
минг
420
ҳал
қилув
қарори
чиқарилганлиги
,
ушбу
қарорлар
бўйича
талабларнинг
84,4
фоиздан
ортиғи
қаноатлантирилганлиги
таъкидланди
[3].
Бу
эса
кўрсаткичларнинг
қай
даражада
юқори
эканлигини
кўрсатади
.
Умумий
қоидаларга
кўра
,
фуқаролар
ўзларининг
бузилган
ҳуқуқлари
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
мақсадида
судга
фуқаролик
процессуал
қонунчиликда
белгиланган
тартибда
ёзма
равишда
даъво
ариза
(
ариза
,
шикоят
)
асосида
мурожаат
қилади
.
Ушбу
даъво
ариза
,
ариза
ва
шикоятларни
кўриб
чиқиш
учун
суд
уларни
қабул
қилиш
,
фуқаролик
ишини
қўзғатиш
,
ишни
кўришга
тайинлаш
,
керакли
ҳужжатларни
талаб
қилиб
олиш
ва
иш
натижаларига
кўра
ҳал
қилув
қарори
чиқарилиши
билан
якунланади
.
Бундай
процессуал
ҳаракатларни
амалга
ошириш
учун
,
албатта
,
суд
харажатлари
учун
давлат
божи
тўланганлигини
тўғрисидаги
тўлов
ҳужжатини
тақдим
этилиши
зарурлиги
инобатга
олинади
.
Фуқаролик
ишлари
бўйича
одил
судловни
амалга
оширишда
давлат
томонидан
сарфланадиган
маблағларнинг
муайян
қисми
ишдан
манфаатдор
шахслар
томонидан
тўланади
.
Қонун
бу
шахсларга
судларда
фуқаролик
ишларини
юритишда
сарф
қилинадиган
суд
харажатларини
,
яъни
давлат
божи
ва
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
бўлган
чиқимларни
қоплашни
юклайди
[4].
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
128-
моддасига
биноан
,
суд
харажатларининг
турлари
давлат
божи
ва
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
чиқимлардан
иборатдир
.
Давлат
божи
судларга
биринчи
инстанция
судига
бериладиган
суд
буйруғи
чиқариш
ҳақидаги
аризалардан
,
даъво
аризаларидан
,
давлат
органлари
ва
бошқа
органлар
,
шунингдек
мансабдор
шахслар
хатти
-
ҳаракатлари
(
қарорлари
)
устидан
берилган
шикоятлардан
,
алоҳида
тартибда
юритиладиган
ишлар
бўйича
аризалардан
,
ҳакамлик
суди
ҳал
қилув
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
қарорлари
билан
боғлиқ
ишлар
бўйича
аризалардан
,
суд
ҳужжатларига
нисбатан
апелляция
,
кассация
шикоятлари
,
назорат
тартибидаги
шикоятлардан
,
суд
ҳужжатлари
нусхаларини
берганлик
учун
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартиб
ва
миқдорда
ундирилади
.
Фуқаролик
ишлари
бўйича
давлат
божини
тўлаш
билан
боғлиқ
муносабатлар
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
XVII-
бўлими
,
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
ўнинчи
боби
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3-
ноябрдаги
533-
сонли
"
Давлат
божи
ставкалари
тўғрисида
"
ги
ва
1993
йил
19-
августдаги
423-
сонли
"
Хорижий
валютадаги
давлат
божлари
,
йиғимлар
ва
солиқ
бўлмаган
бошқа
тўловлар
ставкалари
тўғрисида
"
ги
қарорлари
билан
тартибга
солинади
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
"
Давлат
божи
ставкалари
тўғрисида
"
ги
533-
сонли
қарорида
айрим
фуқаролик
ишлари
бўйича
судга
мурожаат
қилганда
қатъий
сўммада
тўланиши
лозим
бўлган
давлат
божи
белгиланган
(
масалан
,
никоҳдан
ажратиш
тўғрисида
судга
бериладиган
даъво
аризалар
учун
биринчи
маротаба
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
2
баравари
миқдорида
,
такроран
никоҳдан
ажратиш
тўғрисида
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
4
баравари
миқдорида
давлат
божи
тўланади
[5]).
Одатда
,
давлат
божи
ариза
,
даъво
аризаси
,
шикоят
судга
берилгунга
қадар
тўланади
.
Лекин
қонунчиликда
шундай
ҳолатлар
ҳам
мавжудки
,
тўловчи
давлат
божини
тўлашдан
озод
қилиниши
,
давлат
божини
тўлаш
кечиктирилиши
ёки
бўлиб
-
бўлиб
тўланиши
мумкин
.
Давлат
божи
нақд
пулсиз
шаклда
тўланганлиги
факти
банкнинг
тўлов
қабул
қилинганлиги
тўғрисидаги
белгиси
бўлган
тўлов
топшириқномаси
билан
тасдиқланиши
шарт
.
Давлат
божи
нақд
пул
шаклида
тўланганлиги
факти
банк
томонидан
тўловчига
бериладиган
белгиланган
шаклдаги
квитанция
билан
ёки
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
солиқ
қўмитаси
белгилаган
шаклда
давлат
божини
қабул
қилган
ташкилот
ёки
мансабдор
шахс
томонидан
тўловчига
бериладиган
квитанция
билан
тасдиқланиши
керак
[6].
Фуқаролик
судларида
суд
харажатларини
ундиришда
низонинг
қандай
турга
мансублиги
эътиборга
олинади
.
Масалан
,
судга
мурожаат
қилинаётган
талаб
мулкий
ёхуд
номулкий
тусдалигига
қараб
давлат
божининг
миқдори
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
белгиланадиган
ставкалар
бўйича
аниқланади
.
Агар
судга
берилган
даъво
аризаси
мулкий
тусга
эга
бўлиб
,
низо
бўйича
даъво
баҳоси
чет
эл
валютасида
кўрсатилган
бўлса
,
давлат
божи
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
белгиланган
ставкалар
ва
тартибда
чет
эл
валютасида
ундирилади
.
Аризачининг
талаби
мулкий
хусусиятга
эга
бўлган
ҳолларда
давлат
божи
миқдори
даъвогар
томонидан
кўрсатиладиган
даъво
баҳосидан
келиб
чиққан
тарзда
белгиланади
ва
судья
томонидан
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
129
ва
130-
моддаларига
мувофиқ
текширилади
.
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
129-
моддаси
„
Даъвонинг
баҳоси
“
деб
номланиб
,
унда
қуйидагилар
белгиланган
:
1)
пул
ундириш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
ундириладиган
сўммага
қараб
;
2)
мол
-
мулкни
талаб
қилиб
олиш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
талаб
қилинаётган
мол
-
мулкнинг
қийматига
қараб
;
3)
бир
нечта
мустақил
талабдан
иборат
даъволар
бўйича
–
барча
талабларнинг
умумий
суммасига
қараб
;
4)
алимент
ундириш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
бир
йиллик
тўловларнинг
йиғиндисига
қараб
;
5)
муддатли
тўловлар
ва
пул
бериш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
тўловларнинг
ёки
бериладиган
пулларнинг
йиғиндисига
,
лекин
кўпи
билан
уч
йиллик
йиғиндисига
қараб
;
6)
муддатсиз
ёки
умрбод
тўловлар
ва
пул
бериш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
тўловларнинг
ёки
пулларнинг
уч
йил
ичидаги
йиғиндисига
қараб
;
7)
тўловларни
ёки
пул
беришни
камайтириш
ёхуд
кўпайтириш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
тўловлар
ёки
бериладиган
пуллар
камайтириладиган
ёки
кўпайтириладиган
сўммага
,
лекин
кўпи
билан
бир
йиллик
сўуммага
қараб
;
8)
тўловларни
ёки
пул
беришни
тўхтатиш
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
қолган
тўловлар
ёки
пуллар
йиғиндисига
,
лекин
кўпи
билан
бир
йиллик
йиғиндисига
қараб
;
9)
мол
-
мулк
ижараси
шартномасини
муддатидан
илгари
бекор
қилиш
ҳақидаги
даъволар
бўйича
–
шартнома
амал
қилишининг
қолган
муддатида
мулкдан
фойдаланиш
учун
тўланадиган
тўловларнинг
йиғиндисига
,
лекин
кўпи
билан
уч
йил
ичидаги
тўловларнинг
йиғиндисига
қараб
;
10)
хусусий
мулк
ҳуқуқи
асосида
фуқароларга
тегишли
иморатларга
эгалик
ҳуқуқи
тўғрисидаги
даъволар
бўйича
–
иморатнинг
бозор
қийматига
қараб
,
лекин
бу
миқдор
кадастр
қийматидан
,
бундай
баҳо
бўлмаганида
эса
,
мажбурий
суғурта
баҳосидан
кам
бўлмаслиги
керак
,
ташкилотларга
қарашли
иморатлар
бўйича
эса
–
иморатларнинг
ҳақиқий
баҳосидан
кам
бўлмаслиги
керак
[7].
Фуқаролик
процессуал
кодексига
асосан
,
даъво
-
нинг
баҳоси
даъвогар
томонидан
кўрсатилади
.
Даъво
-
гар
кўрсатган
баҳо
талаб
қилинаётган
мол
-
мулкнинг
ҳақиқий
қийматига
мувофиқ
эмаслиги
яққол
бўлса
,
даъвонинг
баҳосини
судья
белгилайди
.
Даъво
тақдим
этилган
вақтда
унинг
баҳосини
бел
-
гилаш
қийин
бўлса
,
давлат
божининг
миқдорини
судья
дастлабки
тарзда
белгилайди
ва
кейинчалик
ишни
ҳал
қилиш
чоғида
суд
белгилаган
даъво
баҳосига
мувофиқ
,
давлат
божининг
тўланмаган
қисми
ундирилади
ёки
ортиқча
олинган
қисми
қайтарилади
.
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
129-
моддаси
4-
бандига
асосан
алимент
ундириш
тўғрисидаги
даъво
-
ларда
даъво
баҳоси
қандай
белгиланади
деган
ўринли
савол
пайдо
бўлади
.
Унга
кўра
алимент
ундириш
ҳақидаги
барча
даъволардан
яъни
бунда
алимент
турларидан
қатъий
назар
,
бола
,
ота
-
она
,
эр
-
хотин
ва
бошқалар
таъминоти
учун
тўланадиган
алиментлар
учун
бож
12
ой
учун
алимент
тўловлари
жами
сўмма
-
сидан
ҳисоблаб
чиқилади
.
Тўловлар
миқдори
жавоб
-
гарнинг
охирги
иш
жойидаги
ўртача
ойлик
иш
ҳақи
(
да
-
ромади
)
дан
келиб
чиққан
ҳолда
аниқланади
.
Бунда
албатта
агар
алимент
ундирилган
муддат
12
ойдан
ошмаса
,
шу
давр
учун
алимент
тўловлари
умумий
сўммасидан
келиб
чиқиб
ҳисоб
-
китоб
қилинади
[8].
Шундай
ҳолатлар
ҳам
мавжудки
,
бунда
жавобгар
ишламайди
ёки
муқим
иш
жойига
эга
эмас
.
Бундай
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
вазиятда
давлат
божини
ҳисоблаш
учун
тўловлар
миқдори
ўртача
ойлик
иш
ҳақи
миқдоридан
келиб
чиққан
ҳолда
аниқланади
.
Айрим
ҳолатларда
тарафларнинг
мулкий
ҳолати
инобатга
олиниб
судъя
томонидан
алимент
қарзини
тўлашдан
озод
қилиш
,
алимент
миқдорини
ўзгартириш
(
бунда
камайтириш
ёки
кўпайтириш
назарда
тутилади
)
ҳақидаги
даъволар
бўйича
давлат
божи
тўловлар
камайган
,
кўпайган
ёки
бекор
қилинган
,
лекин
бир
йилдан
ортиқ
бўлмаган
давр
учун
белгиланган
сўммадан
келиб
чиққан
ҳолда
белгиланади
ва
даъвогардан
ундирилади
.
Фуқаролик
ишларининг
хусусиятларидан
келиб
чиқиб
,
бир
вақтнинг
ўзида
ҳам
мулкий
характердаги
ҳам
номулкий
характерга
эга
бўлган
мустақил
талаблардан
иборат
бўлган
аризалар
билан
мурожаат
қилиниши
мумкин
.
Бундай
ишлар
бўйича
давлат
божи
ҳар
бир
талаб
бўйича
алоҳида
,
яъни
мулкий
ва
номулкий
характердаги
аризалар
учун
белгиланган
тегишли
ставкалар
бўйича
ундирилади
.
Масалан
,
никоҳдан
ажратиш
ва
мол
-
мулк
ҳақидаги
талаб
битта
даъво
аризасида
қўйилганда
ёки
битта
ишга
бирлаштирилганда
,
давлат
божи
ҳар
бир
талаб
бўйича
алоҳида
ундирилади
.
Даъво
сўммаси
кўпайтирилганда
,
давлат
божининг
етишмаётган
сўммаси
даъво
миқдорининг
кўпайтирилганлиги
инобатга
олинган
баҳосига
мувофиқ
ундирилиши
лозим
,
даъвогар
томонидан
даъво
талаблари
камайтирилганда
эса
,
давлат
божи
қайта
ҳисоблаб
чиқилмайди
.
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
133-
моддасига
асосан
,
давлат
божини
тўлашни
кечиктиришга
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
ҳолларда
йўл
қўйилади
.
Бунда
суд
тарафларнинг
мулкий
аҳволига
қараб
,
улардан
бирининг
ёки
иккаласининг
давлат
даромадига
ундириладиган
суд
харажатларини
тўлашни
кечиктиришга
ёки
бўлиб
-
бўлиб
тўлашга
йўл
қўйиши
,
шунингдек
бу
харажатларнинг
миқдорини
камайтириши
мумкин
.
Ишнинг
якуни
бўйича
суд
харажатлари
тарафлар
ўртасида
тақсимланади
.
Бундай
ҳолатда
ҳал
қилув
қарори
қайси
тарафнинг
фойдасига
чиқарилган
бўлса
,
суд
шу
тарафга
,
иккинчи
тарафдан
,
гарчи
бу
тараф
давлат
даромадига
тушадиган
суд
харажатларини
тўлашдан
озод
этилган
бўлсада
,
иш
бўйича
қилинган
ҳамма
харажатларни
ундириб
беради
.
Агар
арз
қилинган
талаблар
қисман
қаноатлантирилган
бўлса
,
ушбу
моддада
кўрсатилган
сўммалар
жавобгардан
даъвогарга
талабларнинг
суд
томонидан
қаноатлантирган
қисмига
мутаносиб
равишда
,
жавобгарга
эса
даъвогар
арз
қилган
талабларнинг
рад
этилган
қисмига
мутаносиб
равишда
ундириб
берилади
.
Даъвогарнинг
талаблари
у
судга
мурожаат
қилганидан
сўнг
жавобгар
томонидан
ихтиёрий
равишда
қаноатлантирилганда
суд
харажатлари
жавобгарнинг
зиммасига
юклатилади
.
Агар
даъвогар
томонидан
неустойкани
ундириш
ҳақидаги
талаб
асосли
равишда
арз
қилиниб
,
бироқ
унинг
миқдори
суд
томонидан
камайтирилган
бўлса
,
суд
харажатлари
неустойканинг
камайтирилиши
ҳисобга
олинмаган
ҳолда
ундирилиши
лозим
бўлган
неустойка
сўммасидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
жавобгарнинг
зиммасига
юклатилади
.
Давлат
божини
тўлашдан
озод
этилган
давлат
органлари
ва
бошқа
органлар
,
шунингдек
ташкилотлар
томонидан
юридик
шахслар
ва
фуқароларнинг
манфаатларини
кўзлаб
тақдим
этилган
даъво
талабларини
қаноатлантириш
рад
этилган
ёки
улар
қисман
қаноатлантирилган
тақдирда
,
давлат
божи
манфаатлари
кўзланиб
даъво
тақдим
этилган
шахслардан
даъво
талабларининг
қаноатлантирилиши
рад
этилган
қисмига
мутаносиб
равишда
ундирилади
.
Агар
юқори
турувчи
инстанция
суди
ишларни
янгидан
кўриб
чиқиш
учун
юбормай
,
чиқарилган
ҳал
қилув
қарорини
ўзгартирса
ёки
янги
ҳал
қилув
қарорини
қабул
қилса
,
у
суд
харажатлари
тақсимотини
тегишинча
ўзгартиради
.
Ушбу
қоидалар
апелляция
,
кассация
ва
назорат
шикоятларини
берганда
тарафлар
тўлаган
давлат
божига
ҳам
тааллуқлидир
.
Амалиётда
суд
харажатларининг
тахминан
95 %
суд
қарори
билан
ундирилади
,
яъни
бунда
суд
харажатлари
олдиндан
тўланмайди
.
Шунингдек
,
суд
харажатларини
ундиришда
фуқаронинг
молиявий
ҳолати
инобатга
олиниши
лозим
.
Лекин
амалиётда
фуқаронинг
молиявий
ҳолатини
тасдиқловчи
умумий
мезонлар
ва
қийин
молиявий
аҳволни
тасдиқловчи
ҳужжатларнинг
тахминий
рўйхати
мавжуд
эмас
,
шунинг
учун
ҳам
бундай
ҳолатларни
инобатга
олишда
судъя
фуқаронинг
молиявий
аҳволини
ўзи
томонидан
баҳоланиши
билан
кифояланади
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
суд
харажатлари
юзасидан
айрим
таклиф
ва
тавсияларга
келинди
:
–
суд
харажатларидан
озод
қилиш
жараёнини
стандартлаштириш
лозим
:
–
суд
харажатларини
тўлашдан
озод
қилиш
борасида
стандартлар
қабул
қилиш
ва
улар
ҳақидаги
маълумотларни
кенг
тарғиб
қилиш
;
–
суд
харажатларини
тўлашдан
озод
қилиш
тўғрисидаги
аризанинг
ҳамда
суд
ажримининг
намунавий
шаклларини
ишлаб
чиқиш
;
–
суд
харажатлари
бўйича
Солиқ
кодекси
ва
Фуқаролик
процессуал
кодекси
нормаларини
уйғунлаштириш
лозим
:
–
даъво
аризасини
(
аризани
)
судга
топширишда
тўланиши
керак
бўлган
давлат
божи
миқдорининг
энг
кам
қийматини
белгилаш
ва
бу
ҳақида
процессуал
қонунчиликка
ўзгартириш
киритиш
;
–
ишни
тайинлашда
тўланиши
керак
бўлган
бошқа
хил
суд
йиғимлари
миқдорининг
энг
кам
қийматини
белгилаш
ва
бу
ҳақида
процессуал
қонунчиликка
ўзгартириш
киритиш
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Тошкент
, “
Ўзбекистон
”. 2019
йил
. 10-
бет
.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
Мирзиёевнинг
2016
йил
21
октябрдаги
“
Суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
қилиш
,
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ишончли
ҳимоя
қилиш
кафолатларини
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармони
//
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
2019
йил
1-
ярмидаги
иш
фаолияти
бўйича
ҳисоботи
//
4.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
. –
Тошкент
, “
Адолат
”,
2001
й
. 80-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Махкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
“
Давлат
божи
ставкалари
ҳақидаги
”
ги
533-
сон
қарори
. // www.lex.uz
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2009
йил
24
ноябрдаги
“
Фуқаролик
ишлари
бўйича
суд
харажатларини
ундириш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
14-
сон
қарори
// www.lex.uz
7.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодекси
. –
Т
.: “
Адолат
”. 2018
йил
.
8.
Хабибуллаев
Д
.
Ю
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
(
саволлар
ва
жавоблар
).
Ўқув
қўлланма
.
Тўлдирилган
ва
қайта
ишланган
4-
нашр
.–
Тошкент
,
ТДЮУ
нашрёти
, 2018
йил
. –320
б
.
Н
.
И
.
Аскаров
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратура
Академияси
марказ
бошлиғи
НОМЛАНМАГАН
ШАРТНОМАЛАРНИНГ
ЗАМОНАВИЙ
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАРДАГИ
ЎРНИ
Аннотация
:
қонунчиликда
кўрсатилмаган
янги
шартномалар
шаклларини
қидириш
фуқаролик
мносабатлари
иштирокчиларининг
доимий
шартномалар
шаклларини
соддалаштириш
фаолияти
билан
боғлиқ
.
Ушбу
мақолада
номланмаган
шартномаларни
вужудга
келиши
ҳамда
мазкур
шартномаларнинг
турлари
ва
таркиби
таҳлил
қилинган
.
Бундан
ташқари
,
мақолада
номаланмаган
шартномаларнинг
замонавий
турларига
ҳам
алоҳида
эътибор
қаратилган
.
Мақолада
номланмаган
шартномаларнинг
қонунчиликнинг
ўхшашлик
тамойили
бўйича
қўллашнинг
ўзига
хос
тарафлари
таҳлили
қилинади
.
Шартноманинг
мазкур
тури
бўйича
хорижий
ва
миллий
олимлар
фикрлари
таҳлил
қилинади
.
Мақолада
номланмаган
шартномаларни
юридик
жиҳатдан
тўғри
расмийлаштириш
нафақат
Ўзбекистон
,
балки
бутун
дунё
фуқаролик
ҳуқуқининг
устувор
йўналишларидан
бири
эканлиги
қайд
этилган
.
Калит
сўзлар
:
номланмаган
шартномалар
,
ҳуқуқий
муносабатлар
,
фуқаролик
ҳуқуқи
,
аралаш
шартномалар
,
аналогия
,
нотипик
битимлар
,
тартибга
солинмаган
муносабатлар
,
қонун
ижодкорлиги
Аннотация
:
поиск
новых
конструкций
договоров
,
не
описанных
в
законодательстве
,
связан
с
непрерыв
-
ным
поиском
участников
соглашений
упрощённых
и
взаимовыгодных
условий
договоров
.
В
данной
статье
описан
ход
возникновения
непоименованных
договоров
с
проведением
анализа
типологии
и
структуры
таких
соглашений
.
Кроме
этого
в
статье
уделено
особое
значение
современным
типам
заключаемых
непоименовнных
договоров
.
Также
в
статье
проанализирован
вопорос
применения
аналогии
права
к
непоименованным
договорам
.
Изучены
мнения
зарубежных
и
отечественных
учёных
по
данному
вопросу
.
Отмечено
,
что
изучение
вопроса
правильных
и
юридически
грамотно
составленных
немоименованных
договоров
на
сегодняшний
день
является
одной
из
приоритетных
отраслей
гражданского
права
не
только
в
Узбекистане
,
но
и
во
всём
мире
.
Ключевые
слова
:
непоименованые
договора
,
правовые
отношения
,
гражданское
право
,
смешанные
договора
,
аналогия
,
нетипичные
соглашения
,
не
установленные
правовые
отношения
,
правотворчество
Annotation:
The search for new constructions of con-
tracts not described in the legislation is connected with the
continuous search for participants of agreements of simpli-
fied and mutually beneficial contract terms. This article
describes the course of the emergence of unnamed con-
tracts with the analysis of the typology and structure of
such agreements. In addition, the article attaches special
importance to modern types of non-named contracts. Also,
the article analyzes the application of the law analogy to
unnamed treaties. The opinions of foreign and domestic
scientists on this issue have been studied. It is noted that
the study of the issue of correct and legally well-written
unnamed contracts is one of the priority branches of civil
law not only in Uzbekistan but throughout the world.
