ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
татбиқ
этишдаги
турли
ёндашувларни
бартараф
этишга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйҳати
:
1.
Гражданское
право
.
Т
.1.
Под
.
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
.:
Проспект
, 2003. –
С
. 368.
2.
Зокиров
И
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
. I
қисм
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2009. –
Б
. 548.
3.
Имомов
Н
.
Ф
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
муддатлар
ва
даъво
муддати
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
. 180.
4.
Максименко
Т
.
С
.
Особенности
заключения
договора
коммерческого
хранения
в
международном
торговом
обороте
//
Вестник
Таганрогского
института
управления
и
экономики
. – 2010. –
№
1
5.
Раҳимов
И
.
Бозор
иқтисодиёти
шароитида
битимлар
,
уларнинг
моҳияти
,
турлари
,
шакллари
ва
расмийлаштириш
тартиби
. –
Тошкент
.:
Ғафур
Ғулом
нашриёти
, 2007. –
Б
. 84.
6.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Р
.
Битимлар
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2009. –
Б
. 124.
7.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Р
.
Мажбурият
ҳуқуқи
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
. 320.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
шарҳ
. 1-
жилд
(
биринчи
қисм
)
Адлия
вазирлиги
. –
Т
.:
Vektor-Press, 2010. –
Б
. 782.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
шарҳ
:
Профессионал
шарҳлар
.
Т
.3. /
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
. –
Тошкент
: Baktria
press, 2013. –
Б
. 586.
С
.
Қуйлиев
,
ҳуқуқ
магистри
ТОВАР
КЕЛИБ
ЧИҚҚАН
ЖОЙ
НОМИДАН
ФОЙДАЛАНИШ
АСОСЛАРИ
ВА
ТАРТИБИ
Аннотация
:
мақолада
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
асослари
ва
тартиби
,
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланишга
оид
шартномалар
таҳлил
қилинди
.
Амалга
оширилган
таҳлиллар
натижасида
муаллиф
амалдаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштиришга
оид
таклифлари
илгари
сурилган
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
ҳуқуқи
,
интеллектуал
мулк
,
товар
келиб
чиққан
жой
номи
,
това
белгилари
,
шартнома
,
ҳуқуқ
эгаси
,
гувоҳнома
.
Аннотация
:
в
статье
предложен
анализ
основ
и
процедур
использования
наименования
места
происхождения
товара
,
а
также
контракты
на
использование
наименования
места
происхождения
товара
.
В
результате
проведенного
анализа
автор
предложил
предложения
по
совершенствованию
действующего
законодательства
.
Ключевые
слова
:
гражданское
право
,
интелектуальная
собственность
,
наименования
места
происхождения
товара
,
товарные
знаки
,
договор
,
правообладатель
,
свидетельство
.
Annotation:
the article analyzes the bases and
procedures for using the appellation of origin, as well as
contracts for the use of the appellation of origin. As a
result of the analysis, the author proposed proposals for
improving the current legislation.
Key words:
civil law, intellectual property, appellations
of origin, trademarks, contract, right holder, certificate.
Интеллектуал
мулк
объектларидан
фойдаланишда
мазкур
объектга
нисбатан
ҳуқуқ
эгалари
қонун
билан
тақиқланмаган
ҳар
қандай
хатти
-
ҳаракатни
амалга
оширишга
ҳақли
бўлади
.
Зеро
фойдаланиш
ҳар
доим
ҳуқуқларни
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
бўлади
.
Бундай
ҳолатда
ҳуқуқ
эгалари
ўзларининг
ҳуқуқларини
ўз
хоҳишлари
ва
ўз
манфаатларидан
келиб
чиқиб
амалга
оширадилар
.
Ўзбекистон
Республикасининг
2012
йил
24
сентябрдаги
“
Хусусий
мулкни
ҳимоя
қилиш
ва
мулкдорлар
ҳуқуқларининг
ҳимояси
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
моддаси
3-
қисмида
“
интеллектуал
мулк
объектларига
бўлган
мутлақ
ҳуқуқларнинг
эгалари
ва
тижорат
сирининг
эгалари
ушбу
Қонун
ҳамда
бошқа
қонунлар
билан
белгиланган
ҳуқуқлар
ва
кафолатлардан
фойдаланиши
”
белгиланган
бўлиб
,
ҳуқуқ
эгалари
ўз
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
қонунда
белгиланган
шартлар
ва
талабларга
риоя
этишлари
лозимлиги
назарда
тутилган
.
Интеллектуал
мулк
объектларидан
фойдаланишда
ҳуқуқ
эгаси
ҳар
доим
ҳам
мазкур
ҳуқуқни
ўзи
амалга
оширмаслиги
,
фойдаланишни
бошқа
шахсга
ўтказиши
мумкин
.
Бироқ
интеллектуал
мулкнинг
айрим
объектларидан
фойдаланишни
ҳуқуқ
эгаси
бошқа
шахсга
ўтказиши
мумкин
бўлмайди
ва
бу
ҳолат
айнан
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
(
кейинги
ўринларада
–
ТКЧЖН
)
га
кўзга
ташланади
.
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
асослари
ва
тартиби
ФК
ва
“
Товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
Қонунда
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
белгиланган
.
ФКнинг
1109-
моддаси
1-
қисмига
кўра
,
товар
чиқарилган
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахс
бу
номни
товарда
,
идиш
ва
ўровда
,
рекламада
,
босма
маълумотномаларда
,
ҳисобварақларда
ишлатиш
ҳамда
ушбу
товарнинг
фуқаролик
муомаласига
киритилиши
муносабати
билан
жой
номидан
бошқача
тарзда
фойдаланишга
ҳақлидир
.
Айнан
шундай
қоида
Қонуннинг
28-
моддаси
1-
қисмида
ҳам
белгиланган
бўлиб
,
унга
биноан
,
товар
келиб
чиққан
жой
номини
товарда
,
унинг
идиши
ҳамда
ўровида
,
пешлавҳаларда
,
расмий
бланкаларда
,
рекламада
,
босма
нашрларда
ва
товарни
фуқаролик
муомаласига
киритиш
билан
боғлиқ
бошқа
ҳужжатларда
ишлатиш
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
деб
ҳисобланади
.
Кўриниб
турибдики
,
агар
ФКда
ТКЧЖНдан
фойдаланишга
доир
мутлақ
ҳуқуқларни
қўлга
киритган
шахс
мазкур
қайси
соҳаларда
ва
қайси
объектларда
фойдаланишлари
мумкинлиги
аниқлаштирилади
ҳамда
бу
рўйхат
очиқ
қолдирилса
,
қонунда
ТКЧЖН
фойдаланиш
тушунчасига
таъриф
берилади
ва
ТКЧЖН
фойдаланишни
асосан
“
ҳужжатларда
ишлатиш
”
билан
боғлайди
.
Бундан
ташқари
,
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
объектлари
иккала
қонун
ҳужжатида
деярли
бир
хил
бўлсада
,
айрим
фойдаланиш
объектлари
фарқланади
.
Албатта
,
бу
ҳолат
жуда
катта
фарқ
бўлмаса
-
да
,
объектлар
доирасини
иккала
қонун
ҳужжатида
ҳам
бир
хилда
белгилаш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Қолаверса
,
қонунда
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
объектлари
доираси
кенгроқ
қилиб
белгиланган
.
Масалан
,
ФКдан
фарқли
равишда
қонунда
“
пешлавҳаларда
,
расмий
бланкаларда
”
ТКЧЖН
фойдаланиш
мумкинлиги
белгиланган
бўлса
,
қонунда
ўз
ифодасини
топмаган
“
ҳисобварақларда
”
ТКЧЖНни
ишлатиш
ФКда
ўз
ифодасини
топган
.
Фикримизча
,
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
объектлари
доираси
иккала
қонун
ҳужжатида
ҳам
бир
хилда
белгиланса
,
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
турли
хилдаги
ёндашувларнинг
олдини
олишга
хизмат
қиларди
.
ФКнинг
1109-
моддаси
3-
қисми
ва
қонуннинг
28-
моддаси
2-
қисмида
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
муомалага
киритиш
шартларини
белгилайди
ва
бунда
қуйидаги
фойдаланишга
нисбатан
қуйидаги
уч
турдаги
ҳаракатни
амалга
оширишга
йўл
қўйилмайди
:
1)
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
бошқа
шахсга
бериш
;
2)
бундай
ҳуқуқдан
бошқа
шахслар
фойдасига
воз
кечиш
тўғрисида
битимлар
тузиш
;
3)
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
бериш
.
И
.
И
.
Насриев
ва
Д
.
А
.
Огайлар
ФКнинг
1109-
моддасини
шарҳлар
экан
,
қуйидагиларни
билдириб
ўтишади
:
товар
ишлаб
чиқарилган
жой
номига
берилган
гувоҳнома
эгаси
фойдаланиш
ҳуқуқларининг
ҳажми
товар
белгиси
эгасининг
мутлақ
ҳуқуқлари
ҳажмига
нисбатан
анча
тордир
.
Номга
нисбатан
ваколатлар
шарҳланаётган
моддада
баён
қилинган
бўлиб
,
улардан
энг
аввало
,
товарлар
ва
уларнинг
ўровида
,
рекламасида
ва
бошқа
шу
кабиларда
фойдаланилади
.
Ҳуқуқ
эгаси
товар
чиқарилган
жой
номи
билан
боғлиқ
ҳолда
бошқа
шахс
фойдасига
воз
кечиш
,
бирор
-
бир
бошқа
битимлар
тузиш
имкониятига
эга
эмас
.
Худди
мана
шунда
товар
чиқарилган
жой
номидан
фойдаланиш
режимининг
ўзига
хос
хусусияти
ва
товар
белгисига
нисбатан
ваколатлар
борасидаги
асосий
фарқи
намоён
бўлади
[5, 529-
бет
].
О
.
Оқюловнинг
фикрича
,
ТКЧЖНдан
чексиз
доирадаги
шахслар
фойдаланиши
мумкин
.
Худди
шу
сабабли
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
бошқа
шахсга
беришга
,
уни
бошқа
шахсга
ўтказишга
,
бошқа
шахсга
бериш
,
уни
лицензия
асосида
фойдаланиш
учун
беришга
йўл
қўйилмайди
,
бу
ҳақдаги
битимлар
ўз
-
ўзидан
ҳақиқий
ҳисобланмайди
.
Товар
чиқарилган
жой
номига
бўлган
ҳуқуқ
мутлақ
(
мустақил
)
характерга
эга
эмаслиги
ва
уни
лицензия
асосида
бировга
ўтказиб
бўлмаслиги
уни
товар
белгисига
бўлган
ҳуқуқдан
ажратиб
туради
[3, 166-
бет
].
Айрим
муаллифлар
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
доирасини
кенгайтириш
ва
бу
хусусда
қонунчиликка
тегишли
ўзгартишлар
киритишни
таклиф
қилишади
.
Хусусан
,
Ю
.
Т
.
Гульбининг
фикрича
,
амалдаги
қонунчилик
гувоҳнома
эгаси
ТКЧЖНга
мутлақ
ҳуқуқни
тасарруф
этиш
ҳуқуқига
эга
эмаслигини
белгилайди
ва
бу
номни
бегоналаштириш
ёки
бошқа
шахсга
бериш
мумкин
эмаслигини
назарда
тутади
.
Бироқ
амалда
ТКЧЖНни
ўтказиш
мумкин
бўлган
ҳолатлар
мавжудлигини
кўриш
мумкин
.
Бунда
ТКЧЖН
ўтказилиши
мумкин
бўлган
умумҳуқуқий
ва
муайян
шартномавий
асослар
мавжудлигини
қайд
этиш
мумкин
.
Умумҳуқуқий
асослар
ФКнинг
умумий
қисмида
белгиланган
ва
фуқаролик
ҳуқуқлари
объектларининг
кўпчилиги
учун
универсал
ҳисобланади
.
Бундай
умумҳуқуқий
асосларга
қуйидагиларни
киритиш
мумкин
:
–
ТКЧЖНга
гувоҳнома
эгаси
бўлган
юридик
шахснинг
қайта
ташкил
этилиши
,
унинг
барча
шакллари
:
қўшиб
юбориш
,
қўшиб
олиш
,
бўлиш
,
ажратиб
чиқариш
,
ўзгартириш
;
–
гувоҳнома
эгаси
жисмоний
шахс
бўлган
ҳолларда
ворислик
.
Қайд
этиш
лозимки
,
товар
белгилари
учун
айний
бўлган
воситалар
билан
солиштирганда
ТКЧЖНни
юридик
шахснинг
устав
капиталига
улуш
сифатида
киритиш
имкони
мавжуд
эмас
[2, 38-
бет
].
Мазкур
фикрга
қўшилган
ҳолда
фуқаролик
ҳуқуқлари
объектларини
муомалага
киритишнинг
умумҳуқуқий
усулларидан
ТКЧЖН
муомалага
киритишда
фойдаланишни
ТКЧЖНни
бошқа
шахсга
ўтказишга
мисол
сифатида
келтириб
бўлмайди
.
Зеро
,
универсал
ҳуқуқий
ворислик
ва
ворисликда
ҳуқуқлар
бир
шахсдан
иккинчи
шахсга
ўтмайди
,
аксинча
,
бир
ҳуқуқ
субъектнинг
тугатилиши
(
жисмоний
шахсларда
вафот
этиши
)
натижасида
янги
ҳуқуқ
субъекти
вужудга
келади
ва
у
меросхўр
сифатида
ҳуқуқлар
эгасига
айланади
.
ТКЧЖНга
нисбатан
ҳуқуқлар
ҳам
интеллектуал
мулкнинг
бошқа
объектларига
нисбатан
ҳуқуқларда
бўлгани
каби
ворислик
асосда
меросхўрларга
ўтади
ва
юқорида
айтилганидек
ТКЧЖНга
нисбатан
фойдаланиш
ҳуқуқи
шахсий
номулкий
ҳуқуқ
эмас
,
балки
мулкий
ҳуқуқ
ҳисобланади
.
Юридик
шахснинг
устав
фондига
қўшиладиган
улушлар
ҳам
доим
фуқаролик
муомаласига
эркин
киритилиши
мумкин
бўлган
объектлар
саналади
ва
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
шахсга
берилиши
мумкин
бўлган
талаблар
ва
ҳуқуқлар
устав
фондига
киритилиши
мумкин
эмас
.
Бундай
ҳуқуқлар
ва
талабларга
алимент
талаблари
,
ҳаёт
ва
соғлиққа
етказилган
зарарларни
ундиришга
оид
талаблар
киради
.
Айнан
шу
жиҳатдан
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
ҳам
юридик
шахснинг
устав
капиталига
улуш
сифатида
киритилиши
мумкин
эмасдир
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
Ю
.
Т
.
Гульбин
ТКЧЖНни
бошқага
ўтказишда
умумҳуқуқий
асослар
билан
бирга
,
шартномали
асослар
ҳам
мавжудлигини
таъкидлайди
.
Унинг
фикрича
,
бундай
шартномалардан
бири
корхонани
ижарага
бериш
ҳисобланади
.
Қайд
этиш
лозимки
,
корхонани
сотиш
шартномасининг
объекти
сифатида
ўзида
товарларни
шахсийлаштириш
воситасига
нисбатан
мулкий
ҳуқуқларни
ифодаловчи
корхона
эътироф
этилади
.
Корхонани
сотиш
шартномасида
эса
бу
ҳолат
бир
оз
бошқача
кўринишга
эга
.
Бунда
ҳам
шартноманниг
объекти
бўлиб
умумий
қоидага
кшра
интеллектуал
ижодиёт
объектига
бўлган
ҳуқуқни
ифодаловчи
ягона
мулкий
комплекс
ҳисобланади
.
Бироқ
қонунда
“
корхонани
сотиш
шартномасига
мувофиқ
сотувчи
сотиб
олувчига
бутун
корхонани
мулкий
мажмуа
сифатида
топшириш
мажбуриятини
олади
,
сотувчи
бошқа
шахсларга
беришга
ҳақли
бўлмаган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
бундан
мустасно
”
лиги
белгиланган
бўлиб
,
мазкур
норма
ТКЧЖНдан
шартномавий
фойдаланишни
тақиқловчи
ҳуқуқий
режимга
тўлиқ
мос
келади
[2, 39-
бет
].
Фикримизча
,
бу
ўринда
корхонани
сотиш
шартномаси
асосида
интеллектуал
мулк
ҳуқуқи
объектларига
оид
мулкий
ҳуқуқларни
ўтказиш
масаласи
ФКнинг
489-
моддаси
2-
қисми
нормларига
асосланиши
лозим
.
Мазкур
нормага
мувофиқ
,
фирма
номи
,
товар
белгилари
,
хизмат
кўрсатиш
белгилари
ва
сотувчини
ҳамда
унинг
маҳсулотини
,
у
бажарадиган
иш
ёки
кўрсатадиган
хизматларни
шахсийлаштирадиган
бошқа
воситалардан
фойдаланиш
ҳуқуқлари
,
агар
корхонани
сотиш
шартномасида
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
сотиб
олувчига
ўтади
.
Мазкур
қоидадан
англашилишича
,
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
ҳам
сотувчидан
сотиб
олувчига
ўтади
ва
бунда
корхона
мулкий
комплекс
сифатида
ўзида
корхона
ишлаб
чиқараётган
товарларни
шахсийлаштириш
воситаларини
ҳам
ифода
этади
ва
корхона
сотиб
олувчига
ўтганидан
сўнг
ҳам
шу
номда
товар
ишлаб
чиқаришга
ҳақлидир
.
ФКнинг
85-
моддасига
мувофиқ
,
бутун
корхона
мулкий
комплекс
сифатида
кўчмас
мулк
ҳисобланади
.
Мулкий
комплекс
бўлган
корхона
таркибига
унинг
фаолияти
учун
мўлжалланган
ҳамма
мулк
турлари
,
шу
жумладан
ер
участкалари
,
бинолар
,
иншоотлар
,
ускуна
,
инвентар
,
хом
ашё
,
маҳсулот
,
талаб
қилиш
ҳуқуқи
,
қарзлар
,
шунингдек
корхонани
,
унинг
маҳсулоти
,
ишлари
ва
хизматларини
акс
эттирувчи
хусусий
аломатларга
(
фирма
номи
,
товар
белгилари
,
хизмат
кўрсатиш
белгилари
)
бўлган
ҳуқуқлар
ва
бошқа
мутлақ
ҳуқуқлар
,
агар
қонун
ёки
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
киради
.
Мулкий
мажмуа
сифатида
корхонанинг
таркибига
кирувчи
мол
-
мулкларнинг
рўйхати
аниқланиши
лозим
.
Сотиладиган
корхона
таркиби
ва
унинг
қиймати
корхонани
сотиш
шартномасида
инвентаризациялашнинг
белгиланган
қоидаларига
мувофиқ
ўтказиладиган
корхонани
тўлиқ
инвентаризациялаш
асосида
аниқланади
.
Умумий
қоидага
кўра
,
корхонанинг
предмети
мод
-
дий
ва
номоддий
неъматлардан
ташкил
топади
.
Кор
-
хона
предмети
ҳисобланган
моддий
неъматларга
кор
-
хонанинг
биноси
,
турли
хилдаги
ишлаб
чиқариш
воси
-
таларини
киритиш
мумкин
.
Номоддий
неъматларга
эса
корхонанинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
мутлақ
ҳуқуқ
объектлари
(
патент
,
фирма
номи
,
товар
белгиси
,
хиз
-
мат
кўрсатиш
белгиси
ва
ҳ
.
к
.)
киради
.
Шу
муносабат
билан
корхонани
сотиш
шартномаси
орқали
ТКЧЖНга
бўлган
гувоҳнома
ҳам
товар
белгиси
-
га
бўлган
гувоҳнома
ва
саноат
мулки
объектларининг
бошқа
турларида
бўлгани
каби
сотувчидан
сотиб
олувчига
ўтиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Зеро
,
ТКЧЖН
корхонанинг
номига
расмийлаштирилар
экан
,
корхона
номи
билан
сотилганда
унга
тегишли
бўлган
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
гувоҳномаси
ҳам
сотиб
олувчига
ўтмоғи
лозим
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
ва
франшизинг
шартномаларида
ҳам
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
имко
-
нияти
мавжуд
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқариш
шартномаси
бўйича
бир
тараф
(
бошқарувнинг
муассиси
)
иккинчи
тарафга
(
ишончли
бошқарувчига
)
мол
-
мулкини
муайян
муддатга
ишончли
бошқарувга
топширади
,
иккинчи
тараф
эса
ушбу
мол
-
мулкни
бошқарувнинг
муассиси
ёки
у
кўрсатган
шахс
(
фойда
олувчи
)
манфаатларини
кўзлаб
бошқариш
мажбуриятини
олади
(
ФКнинг
849-
моддаси
).
ФКнинг
851-
моддаси
1-
қисмига
кўра
,
ишончли
бошқариш
объектлари
корхоналар
ва
бошқа
мол
-
мулк
комплекслари
,
кўчмас
мулкка
мансуб
бўлган
алоҳида
объектлар
,
қимматли
қоғозлар
,
алоҳида
ҳуқуқлар
ва
бошқа
мол
-
мулкдан
иборат
бўлиши
мумкин
.
Товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқининг
берилиши
саноат
мулки
объектларининг
бошқа
турларига
мутлақ
ҳуқуқларни
беришдан
шуниси
билан
фарқ
қиладики
,
мазкур
ҳуқуқ
бошқа
шахсга
ўтказилиши
мумкин
эмас
.
Мазкур
ҳолатда
бу
ҳуқуқ
шахсий
номулкий
ҳуқуқнинг
ўтказилмаслигини
англатади
,
гарчи
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
шахсий
номулкий
ҳуқуқ
билан
муайян
боғлиқликка
эга
бўлмасада
[4, 188-
бет
].
Э
.
П
.
Гаврилов
,
Е
.
А
.
Данилиналарнинг
фикрича
,
фуқаролик
ҳуқуқида
учинчи
шахслар
(
ҳуқуқ
эгаси
билан
ҳуқуқий
муносабатга
киришмаган
)
га
муайян
чекланиш
(
тақиқ
)
лар
юклайдиган
ҳуқуқ
мутлақ
ҳуқуқ
ҳисобланади
.
Аксинча
,
учинчи
шахсларга
муайян
чеклашлар
юкламайдиган
ёки
юклаши
мумкин
бўлмаган
фуқаролик
ҳуқуқи
нисбий
(
мажбурият
)
ҳуқуқи
ҳисобланади
ва
мутлақ
ҳуқуқ
категориясига
алоқадор
бўлмайди
.
Товар
келиб
чиққан
жой
номига
бўлган
ҳуқуқнинг
мутлақлик
туси
қонунда
белгиланган
қоидалардан
келиб
чиқади
.
Қонунчиликка
кўра
,
гувоҳнома
олган
шахс
рўйхатдан
ўтказилган
номдан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
бўлади
ва
гувоҳнома
олмаган
ҳар
қандай
учинчи
шахснинг
рўйхатдан
ўтказилган
номдан
фойдаланиши
тақиқланади
.
Бу
ҳолат
эса
ТКЧЖНдан
фойдаланиш
ҳуқуқининг
мутлақлик
тусини
кўрсатади
.
Яъни
бунда
гувоҳнома
эгаси
номга
нисбатан
мутлақ
ҳуқуқ
эгаси
ҳам
ҳисобланади
ва
бу
ҳолат
қонунчиликда
белгиланган
тегишли
нормалардан
англашилади
.
Мутлақ
ҳуқуқларнинг
бошқа
турлари
каби
товар
келиб
чиққан
жой
номига
нисбатан
мутлақ
ҳуқуқлар
ижобий
ҳуқуқ
(
фойдаланиш
ҳуқуқи
)
ва
тақиқлаш
ҳуқуқи
(
учинчи
шахс
томонидан
фойдаланишга
рухсат
этилмаслик
ҳуқуқи
)
дан
ташкил
топади
.
Ушбу
иккала
ҳуқуқ
ҳам
ўзаро
уйғун
бўлиши
лозим
.
Тақиқ
мавжуд
бўлмаган
ҳолатдаги
ижобий
ҳуқуқ
мутлақ
ҳуқуқ
ҳисобланмайди
.
Бошқа
томондан
ижобий
ҳуқуқ
ҳаракати
доирасига
кирадиган
тақиқлаш
ҳуқуқи
ҳуқуқ
эгасининг
учинчи
шахслар
томонидан
муайян
ҳаракатни
амалга
оширишни
тақиқлаши
мумкинлигини
англатади
.
Гарчи
ҳуқуқ
эгасининг
ўзи
мазкур
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
ҳаракатларни
амалга
ошириши
мумкин
бўлмасада
[1,
2-3
бетлар
].
Бироқ
бу
ўринда
гувоҳнома
фақат
муайян
бир
турдаги
товарни
ишлаб
чиқаришда
жой
номидан
фойдаланишга
бўлган
мутлақ
ҳуқуқларни
мустаҳкамлашини
эсдан
чиқармаслик
лозим
.
Шу
сабабли
ТКЧЖНни
рўйхатдан
ўтказиш
ва
фойдаланиш
тўғрисида
гувоҳнома
олиш
учун
топширилган
талабномада
айнан
қайси
турдаги
товар
учун
бундай
номдан
фойдаланиш
сўралаётганлиги
кўрсатилади
.
Бу
эса
ТКЧЖНга
бўлган
ижобий
ҳуқуқ
шу
ҳуқуқ
эгаси
учун
фақат
гувоҳномада
белгиланган
товарларга
нисбатан
қўлланилиши
мумкинлигини
англатади
.
Аксинча
,
тақиқлаш
ҳуқуқи
бирмунча
кенг
маънода
тушунилиши
мумкин
.
Зеро
,
бунда
гувоҳнома
эгаси
гувоҳнома
олмасдан
жой
номидан
фойдаланишни
тақиқлаш
билан
бирга
,
жой
номига
ўхшаш
номдан
фойдаланиб
товар
ишлаб
чиқаришни
тўхтатишни
ҳам
талаб
қилишга
ҳақли
бўлади
.
Мазкур
таҳлиллардан
келиб
чиқиб
, “
Товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
28-
моддаси
номини
“
Товар
келиб
чиққан
жой
номига
мутлақ
ҳуқуқ
” –
деб
номлаш
мақсадга
мувофиқдир
.
“
Товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
28-
моддаси
3-
қисмида
айнан
ТКЧЖНга
ўхшаш
бўлган
,
истеъмолчини
чалғишига
сабаб
бўлувчи
номлардан
фойдаланиш
мумкин
эмаслиги
ва
бундай
фойдаланиш
деганда
,
айнан
қайси
ҳолатлар
тушунилиши
белгиланган
.
Унга
кўра
,
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
тўғрисидаги
гувоҳномаси
бўлмаган
шахсларнинг
товар
келиб
чиққан
жойнинг
рўйхатдан
ўтказилган
номидан
фойдаланишига
ҳатто
бунда
товар
келиб
чиққан
жойнинг
ҳақиқий
номи
кўрсатилган
ёки
ном
таржима
қилиб
ёхуд
“
кўринишдаги
”, “
турдаги
”, “
усулдаги
”
ва
шунга
ўхшаш
сўзларни
қўшиб
қўлланилган
тақдирда
ҳам
,
шунингдек
ҳар
қандай
товар
келиб
чиққан
жой
номи
ва
товарнинг
алоҳида
хусусиятлари
хусусида
истеъмолчини
чалғитиши
мумкин
бўлган
ўхшаш
белгилардан
фойдаланишга
йўл
қўйилмайди
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Гаврилов
Э
.
П
.,
Данилина
Е
.
А
.
Практика
охраны
наименований
мест
происхождения
товаров
:
что
изме
-
нилось
? //
Патенты
и
лицензии
. 2006. –
№
2. –
С
.2-3.
2.
Гульбин
Ю
.
Т
.
Гражданско
-
правовая
охрана
средств
индивидуализации
товаров
в
рыночных
усло
-
виях
:
Автореф
.
дис
…..
докт
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2010. –
С
.38.
3.
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқий
мақомининг
назарий
ва
амалий
муаммолари
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2004. –
Б
.166.
4.
Судариков
С
.
А
.
Право
интеллектуальной
собственности
. –
М
.:
Проспект
, 2010. –
С
.188.
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексига
шарҳлар
.
Т
.2. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
, 2012. – 529
б
.
Н
.
Сулаймонова
,
ТДЮУ
Фуқаролик
процессуал
ва
иқтисодий
процессуал
ҳуқуқи
кафедраси
ўқитувчиси
ФУҚАРОЛИК
ПРОЦЕССИДА
СУД
ХАРАЖАТЛАРИ
ВА
ЖАРИМАЛАРИ
:
РОССИЯ
ВА
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ
ҚИЁСИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси
ва
Россия
Федерациясининг
фуқаролик
процессларида
суд
харажатлари
ва
жарималари
билан
боғлиқ
масалаларнинг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлили
акс
эттирилган
.
Шунингдек
,
икки
давлат
қонунчилигидаги
солиқ
соҳасидаги
афзаллик
ва
камчиликлар
,
суд
чиқимлари
билан
боғлиқ
масалалар
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
процесси
,
фуқаролик
су
-
ди
,
суд
харажатлари
,
суд
жарималари
,
давлат
божи
,
даъво
баҳоси
,
суд
чиқимлари
.
Аннотация
:
в
данной
статье
отражается
сравни
-
тельно
-
правовой
анализ
вопросов
,
связанных
с
судеб
-
ными
расходами
и
штрафами
в
гражданском
процессе
Республики
Узбекистан
и
Российской
Федерации
,
а
также
проанализировано
преимущества
и
недостатки
в
налоговой
сфере
,
вопросы
связанные
с
судебными
издержками
в
законодательстве
двух
стран
.
Ключевые
слова
:
гражданский
процесс
,
граждан
-
ский
суд
,
судебные
расходы
,
судебные
штрафы
,
госу
-
дарственная
пошлина
,
цена
иска
,
судебные
издержки
.
Annotation:
in this article reflects a comparative legal
analysis of issues related to judicial expenses and fines in
the civil process of the Republic of Uzbekistan and the
Russian Federation. Also analyzed the advantages and
disadvantages in the tax sphere, issues related to legal
costs in the legislation of the two countries.
Key words:
civil procedure, civil court, court expens-
es, state duty, cost of claim,
legal costs.
Мамлакатимизда
фуқаролик
ишларини
,
хусусан
,
турли
хил
низоли
ишларни
юзага
келишини
олдини
олишда
,
қонунийлик
ва
ҳуқуқ
тартиботни
мустаҳкамлашда
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқ
нормаларини
ўзида
жамлаган
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
аҳамияти
беқиёс
.
Шунинг
учун
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқининг
амалиётга
татбиқ
этиш
билан
боғлиқ
ҳуқуқий
нормаларини
такомиллаштириш
,
уни
илмий
амалий
жиҳатдан
тадқиқ
этиш
ҳозирги
кунда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқининг
миллий
қонунчилик
нормаларини
Россия
Федерация
-
сининг
турдош
қонунчилигини
қиёсий
таҳлил
қилиш
орқали
ўрганиш
қонунчиликни
янада
такомиллашти
-
ришга
хизмат
қилади
.
Шунинг
учун
Ўзбекистон
ва
Россия
Федерациясида
суд
харажатларининг
ўхшаш
ва
фарқли
жиҳатларини
таҳлил
қилишни
мақсадга
мувофиқ
деб
билдим
.
Фуқаролик
ишлари
бўйича
одил
судловни
амалга
оширишда
давлат
томонидан
сарфланадиган
маблағларнинг
муайян
қисми
ишда
манфаатдор
бўлган
шахслар
томонидан
тўланади
.
Қонун
бу
шахсларга
(
фуқаролар
ва
ташкилотларга
)
судларда
фуқаролик
ишларини
юритиш
юзасидан
қилинадиган
суд
харажатларини
–
давлат
божи
ва
ишни
кўриш
