ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
Ҳ
.
Ботиров
,
юридик
фанлар
номзоди
СОЛИҚЛАР
ВА
БОШҚА
МАЖБУРИЙ
ТЎЛОВЛАР
БИЛАН
БОҒЛИҚ
МУНОСАБАТЛАРЛАРНИНГ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
билан
боғлиқ
муносабатларнинг
тартибга
солиниши
юзасидан
масалалар
ёритилган
.
Калит
сўзлар
:
солиқлар
,
бошқа
мажбурий
тўловлар
,
солиқни
белгилаш
,
солиқларнижорий
этиш
,
солиқларни
тўлаш
ваҳисоблаб
чиқариш
,
солиқ
назорати
,
солиқ
мажбуриятлари
.
Аннотация
:
в
данной
статье
раскрыты
вопросы
,
касающиеся
регулирования
отношений
,
связанных
с
налогами
и
другими
обязательными
платежами
.
Ключевые
слова
:
налоги
,
другие
обязательные
платежи
,
установление
налогов
,
введение
налогов
,
исчисление
и
уплата
налогов
,
налоговый
контроль
,
налоговые
обязательства
.
Annotation:
in this article questions are disclosedthat
concerning the regulation of relations related to taxes and
other mandatory payments.
Keywords:
taxes,
other
mandatory
payments,
establishment of taxes, realization of taxes, calculation
and payment of taxes, tax control, tax obligations.
Ўзбекистон
Республикасида
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
билан
боғлиқ
муносабатлар
бевосита
қонун
ҳужжатлари
билан
белгиланади
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўлов
муносабатлари
бу
–
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
белгилаш
,
жорий
этиш
,
ҳисоблаб
чиқариш
ҳамда
бюджетга
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
тўлаш
билан
боғлиқ
муносабатлар
,
шунингдек
солиқ
мажбуриятларини
бажариш
,
солиқлар
ҳуқуқи
процессуал
ҳаракатлари
билан
вужудга
келадиган
солиқ
назорати
,
солиқ
органларининг
ҳаракати
ва
ҳаракатсизлиги
устидан
шикоят
бериш
ҳамда
солиққа
оид
ҳуқуқбузарлик
учун
жавобгарлик
каби
муносабатларни
қамраб
олади
. [1]
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
белгилаш
давлат
ҳокимияти
органлари
,
мансабдор
шахслар
ҳамда
солиқ
тўловчи
юридик
ва
жисмоний
шахслар
ўртасида
юзага
келадиган
муносабатлардир
.
Аниқроқ
қилиб
айтганда
,
давлат
ҳокимияти
органлари
томонидан
солиқ
тўловчилар
учун
қўлланилиши
мужбурий
бўлган
қонун
ҳужжатларини
қабул
қилинишидир
.
Бу
эса
солиқ
мажбуриятларини
бажариш
,
солиқ
ҳуқуқи
процессуал
ҳаракатлари
билан
вужудга
келадиган
солиқ
назорати
,
солиқ
органларининг
ҳаракати
ва
ҳаракатсизлиги
устидан
шикоят
бериш
ҳамда
солиққа
оид
ҳуқуқбузарлик
учун
жавобгарлик
каби
муносабатларда
намоён
бўлади
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
лозимки
,
дастлаб
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
белгиланади
ва
шундан
кейин
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
муносабатлар
вужудга
келади
.
Бунга
кўра
агар
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
уларнинг
амалга
киритилиш
вақти
тўғридан
-
тўғри
кўрсатилмаган
бўлса
,
янги
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
белгиланишини
назарда
тутувчи
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
улар
расмий
эълон
қилинган
пайтдан
эътиборан
камида
уч
ой
ўтгач
амалга
киритилади
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
белгилаш
фақат
Солиқкодексига
тегишли
тартибда
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
орқали
амалга
оширилади
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
жорий
этишга
умумдавлат
ва
маҳаллий
миқёсида
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
бюджетга
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
тўловлар
тўланишини
таъминлаш
ва
(
ёки
)
ундириш
шартлари
ва
тартибларини
аниқ
белгиловчи
тегишли
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
қабул
қилиниши
тушунилади
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
жорий
этиш
билан
бирга
солиқ
мажбуриятларининг
аниқ
элементларини
ҳам
белгиланиши
зарур
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
жорий
этиш
санаси
Солиқкодекснинг
3-
моддасига
мувофиқ
улар
расмий
эълон
қилинган
пайтдан
эътиборан
камида
уч
ой
ўтгач
амалга
киритилади
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
ҳисоблаб
чиқаришга
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловни
ҳисоблаб
чиқариш
ва
тўлаш
учун
зарур
бўлган
элементлар
асосида
,
шунингдек
имтиёзлар
мавжуд
бўлса
,
шу
имтиёзлардан
келиб
чиқиб
,
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўлов
суммасини
солиқ
тўловчилар
томонидан
ҳисоблаб
чиқарилиши
ёки
ҳисоблаб
чиқариш
мажбурияти
юклатилган
давлат
солиқ
хизмати
органи
ёхуд
солиқ
агенти
томонидан
ҳисоблаб
чиқарилиш
муносабатлари
тушунилади
.
Шунингдек
,
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловни
ҳисоблаб
чиқаришнинг
асосий
қоидалари
Солиқкодекснинг
24
ҳамда
28-
моддаларида
белгиланган
нормалар
асосида
амалга
оширилади
. [2]
Ҳар
бир
солиқни
ёки
мажбурий
тўловни
ҳисоблаб
чиқаришнинг
алоҳида
тартиблари
билан
боғлиқ
муносабатлар
Солиқ
кодексининг
махсус
қисмида
ўз
ифодасини
топган
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлаш
нақд
пул
ва
нақд
пулсиз
шаклларда
,
тўловларни
ҳаммасини
ёки
бошқа
тартиблар
асосида
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлаш
солиқ
тўғрисидаги
Солиқкодексида
ёхуд
бошқа
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
талаблар
асосида
амалга
оширилади
.
Бунда
тўланиши
лозим
бўлган
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўлов
миқдорлари
белгиланган
муддатда
солиқ
тўловчи
ва
солиқ
агентлари
томонидан
тўланади
.
Ҳар
бир
солиқни
ёки
мажбурий
тўловларни
тўлашнинг
аниқ
тартиблари
ва
муддатлари
билан
боғлиқ
муносабатлар
Солиқ
кодексининг
махсус
қисмида
ўз
ифодасини
топган
.
Солиқ
мажбуриятларини
бажариш
деганда
солиқ
тўғрисидаги
Солиқ
кодексида
ёхуд
бошқа
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
юзага
келадиган
мажбуриятлар
солиқ
тўловчининг
ва
ваколатли
органларнинг
мажбурияти
деб
эътироф
этилади
.
Солиқ
тўловчиларнинг
мажбуриятлари
улар
томонидан
ўз
вақтида
ва
тўлиқ
ҳажмда
бажарилишини
,
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бухгалтерия
ҳисобини
юритиш
,
молиявий
ва
солиқ
ҳисоботини
тузиш
,
солиқ
текширувлари
ўтказилаётган
вақтда
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
ҳисоблаб
чиқариш
,
тўлаш
билан
боғлиқ
ҳужжатлар
ҳамда
маълумотларни
тақдим
этиш
,
шу
билан
бирга
давлат
солиқ
хизмати
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
органларининг
ва
бошқа
ваколатли
органларнинг
қонуний
талабларини
бажариш
ҳамда
мазкур
органларнинг
қонуний
фаолиятига
тўсқинлик
қилмаслик
каби
мажбуриятлардан
иборат
муносабатларни
тартибга
солади
.
Солиқ
органларининг
мажбуриятлари
бу
улар
томонидан
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этиши
,
солиқларнинг
тўғри
ҳисоблаб
чиқариш
,
бюджетга
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларига
тўлиқ
ҳамда
ўз
вақтида
тўланиши
,
шунингдек
уларнинг
ўз
вақтида
киритилиш
юзасидан
давлат
назоратини
амалга
ошириши
ва
бошқа
қонун
ҳужжатлари
талабларига
риоя
этиши
каби
мажбуриятларидан
иборат
муносабатларни
тартибга
солади
[3].
Солиқ
мажбуриятларини
бажаришнинг
барча
қоидалари
билан
боғлиқ
муносабатлар
Солиқ
кодексининг
2-
бўлимида
ўз
ифодасини
топган
.
Солиқ
назорати
муносабатлари
бу
–
солиқ
текширувларини
ўтказиш
,
шунингдек
улар
билан
боғлиқ
бўлган
ҳужжатларни
талаб
қилиб
олиш
,
олиб
қўйиш
,
кўздан
кечириш
ҳамда
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
тизимини
қўллаган
ҳолда
мажбуриятларни
ижросини
назорат
қилишдан
иборат
.
Солиқ
назоратининг
шакллари
ва
солиқ
текширувларини
ўтказиш
тартиби
билан
боғлиқ
муносабатлар
Солиқ
кодексининг
3-
бўлимида
ўз
ифодасини
топган
.
Солиқ
қонунчилигига
оид
ҳуқуқбузарликни
содир
этган
шахсларни
жавобгарликка
тортиш
масалалари
белгиланган
тартибда
амалга
оширилади
.
Солиқ
ҳуқуқи
ўзининг
хусусиятига
кўра
алоҳида
ҳуқуқ
тармоғи
сифатида
белгиланади
.
Бу
ўзида
мустақил
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилади
.
Бу
бевосита
ижтимоий
–
иқтисодий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
.
Айрим
олимларнинг
фикрига
кўра
бу
айрим
ҳуқуқ
тармоғининг
бир
қисми
сифатида
белгиланади
.
Хусусан
,
Н
.
П
.
Кучерявенконинг
фикрига
кўра
солиқ
ҳуқуқи
алоҳида
хуқуқ
тармоғи
эмас
,
балки
бу
молия
ҳуқуқини
бир
қисми
деб
ҳисоблайди
.
Чунки
бундаги
тартибга
солишга
қаратилган
муносабатлар
молиявий
–
иқтисодий
муносабатларни
ҳуқуқи
нуқтаи
назардан
тартибга
солишга
қаратилган
дейди
[4, 15-
бет
].
Муаллиф
эса
айрим
бошқа
олимларнинг
[5]
фикрига
қўшилган
ҳолда
ҳуқуқ
тармоқлари
ичида
солиқ
ҳуқуқи
мустақил
равишда
ривожланиб
бораётган
тармоқ
сифатида
алоҳида
муносатларни
тартибга
солади
ҳамда
бир
нечта
ҳукуқ
институтларни
ўзида
бирлаштиради
деб
ҳисоблайди
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
ўзгартириш
ёки
бекор
қилиш
эса
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тизимига
тегишли
тартибда
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
органлар
ёки
мансабдор
шахслар
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
36-
моддасига
асосан
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларга
оидянги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
қабул
қилинганлиги
муносабати
билан
илгари
қабул
қилинган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
зарур
ўзгартиришлар
ва
(
ёки
)
қўшимчалар
киритилади
ва
илгари
қабул
қилинган
барча
ҳужжатлар
ёки
уларнинг
қисмлари
,
агар
улар
янги
ҳуқуқий
нормаларга
зид
бўлса
ёхуд
янги
ҳужжат
билан
тўлалигича
қамраб
олинган
ёки
амалда
ўз
аҳамиятини
йўқотган
,
лекин
расман
ўз
кучини
йўқотган
деб
топилмаган
бўлса
,
ўз
кучини
йўқотган
деб
топилиши
керак
[6].
Шундай
қилиб
,
солиқ
тизимининг
умумий
принципларини
тартибга
солиш
фақат
Солиқ
кодексининг
нормалари
асосида
амалга
оширилиши
мумкин
.
Солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
белгилаш
,
жорий
этиш
ҳамда
тўлаш
билан
боғлиқ
муносабатлар
Солиқ
кодексида
тўғридан
-
тўғри
назарда
тутилган
бўлсагина
амалга
оширилади
,
бошқа
ҳолларда
рухсат
этилмайди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
16-
моддасининг
учинчи
қисмига
мувофиқ
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ўртасида
тафовут
бўлган
тақдирда
юқори
юридик
кучга
эга
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
қўлланилади
.
Шундай
қилиб
солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
барча
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
Солиқ
кодекси
қоидаларига
мувофиқ
бўлиши
керак
.
Агар
солиқ
солиш
масалаларига
оид
қабул
қилинган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
Солиқ
кодексининг
қоидаларига
мувофиқ
бўлмаганлиги
аниқланган
тақдирда
,
ҳар
доим
Солиқ
кодекси
қоидалари
қўлланилиши
лозим
.
Бундай
ҳолларда
Солиқ
кодексининг
қоидаларига
мувофиқ
бўлмаган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилган
орган
ёки
унинг
юқори
турувчи
органларига
бу
хусусида
хабар
берилиши
лозим
.
Бу
органлар
Солиқ
кодексига
мувофиқ
бўлмаган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатни
бекор
қилиши
ёки
унга
зарур
ўзгартишлар
киритиши
мумкин
,
агар
бекор
қилиш
ёки
ўзгартишлар
киритиш
рад
этилган
тақдирда
,
бу
ҳужжат
суд
томонидан
ҳақиқий
эмас
деб
топилиши
мумкин
.
Қуйидаги
ҳолатларда
солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
деб
топилиши
мумкин
.
Солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
барча
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилиш
бўйича
тегишли
органлар
Солиқ
кодексида
белгиланмаганлиги
боис
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
моддасида
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
органлар
ёки
мансабдор
шахсларЎзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
палаталари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Президенти
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
,
вазирликлар
,
давлат
қўмиталари
ва
идоралар
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
органлар
ёки
мансабдор
шахслар
белгиланган
.
Мазкур
органлар
ёки
мансабдор
шахслардан
ташқари
бошқалар
томонидан
солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилишга
ҳақли
эмас
.
Солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
барча
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилишнинг
белгиланган
тартиби
бузилган
ҳолда
қабул
қилинган
бўлса
,
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
деб
топилади
.
Бунда
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилишнинг
белгиланган
тартиби
қуйидаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
ўз
аксини
топган
:
Ўзбекистон
Республикаси
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
;
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Қонунлар
лойиҳаларини
тайёрлаш
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатасига
киритиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Қонуни
;
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатасининг
Регламенти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
;
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2005
йил
14
февралдаги
62-
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
Регламенти
”;
“
Идоравий
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
тайёрлаш
ва
қабул
қилиш
қоидалари
” (
рўйхат
рақами
2565, 2014
йил
28
февраль
.);
шунингдек
,
солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилишнинг
тартибини
белгиловчи
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
.
Қуйидаги
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
солиқ
муносабатлари
субъектларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
белгиланган
:
Солиқкодексининг
31-32-
моддаларига
мувофиқ
солиқ
тўловчининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
;
Ўзбекистон
Республикаси
“
Давлат
солиқ
хизмати
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
5-6-
моддаларига
мувофиқ
давлат
солиқ
хизмати
органларининг
ва
«
Давлат
божхона
хизмати
тўғрисида
»
ги
Қонунининг
5 - 6-
моддаларига
мувофиқ
давлат
божхона
хизмати
органларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
. [7]
Солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
солиқ
муносабатлари
субъектларининг
ҳуқуқларини
бекор
қиладиган
ёки
чеклайдиган
,
шунингдек
солиқ
муносабатлари
субъектларининг
Солиқ
кодексида
белгиланган
мажбуриятларининг
мазмунини
,
улар
ҳаракатларининг
асослари
,
шартлари
,
кетма
-
кетлиги
ёки
тартибини
ўзгартирадиган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинса
,
уни
қабул
қилган
орган
ёки
унинг
юқори
турувчи
органлари
томонидан
бекор
қилиниши
ёки
унга
зарур
ўзгартишлар
киритилиши
зарур
.
Агар
ушбу
органлар
бекор
қилишни
ёки
ўзгартишлар
киритишни
рад
этган
тақдирда
,
судга
тегишли
тартибда
мурожаат
этган
ҳолда
ушбу
ҳужжат
суд
томонидан
ҳақиқий
эмас
деб
топилиши
мумкин
.
Мисол
учун
,
Солиқ
кодексининг
89-
моддасига
кўра
қисқа
муддатли
текширув
ўтказиш
муддати
бир
иш
кунидан
ошмаслиги
керак
.
Қисқа
муддатли
текширув
ўтказиш
муддатини
узайтиришга
йўл
қўйилмайди
.
Бироқ
Назорат
қилувчи
органлар
томонидан
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
фаолиятини
текширишларни
ташкиллаштириш
тартиби
тўғрисидаги
низом
(2007
йил
3
сентябрь
, 1712-
сон
рўйхат
рақами
)
нинг
10-
бандида
истисно
тариқасида
давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
якка
тартибдаги
тадбиркорларнинг
молиявий
ва
товар
ҳужжатларини
текшириш
зарурати
бўлган
ҳолларда
,
камерал
назорати
натижасида
аниқланган
солиқ
қонунчилиги
бузилиши
ҳолатлари
асосида
Кенгаш
қарори
билан
якка
тартибдаги
тадбиркор
фаолиятини
бундан
кўпроқ
,
лекин
5
иш
кунидан
ошмаган
муддатда
текшириш
ўтказиш
кўзда
тутилиши
мумкинлиги
белгиланган
.
Мазкур
низомдаги
5
иш
кунидан
ошмаган
муддат
ўз
-
ўзидан
ноқонуний
ҳисобланади
.
Натижада
мазкур
низом
Назорат
қилувчи
органлар
фаолиятини
мувофиқлаштирувчи
Республика
кенгашининг
2017
йил
14
мартдаги
1-
сонли
“
Назорат
қилувчи
органлар
фаолиятини
мувофиқлаштирувчи
Республика
кенгаши
томонидан
қабул
қилинган
айрим
идоравий
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ўз
кучини
йўқотган
деб
топиш
тўғрисида
”
гиқарорига
(
рўйхат
рақами
2880, 2017
йил
6
май
)
асосан
бекор
қилинган
.
Шунинг
учун
мазкур
вазиятда
Солиқ
кодексида
белгиланган
мажбуриятларининг
мазмунини
,
улар
ҳаракатларининг
асослари
,
шартлари
,
кетма
-
кетлиги
ёки
тартибини
бошқа
қонун
ҳужжатлари
ўзгартирганлиги
сабабли
ушбу
қарама
-
қаршиликлар
бекор
қилиниши
керак
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
16-
моддасига
мувофиқ
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
ўзига
нисбатан
юқори
юридик
кучга
эга
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
мувофиқ
бўлиши
шарт
.
Шунингдек
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ўртасида
тафовут
бўлган
тақдирда
юқори
юридик
кучга
эга
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
қўлланилади
.
Агар
Солиқ
кодекси
билан
тақиқланган
ҳаракатларга
рухсат
берадиган
ёки
йўл
қўядиган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
қабул
қилинса
,
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
,
деб
топилади
.
Мисол
учун
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
хўжалик
суди
Пленумининг
2010
йил
18
июндаги
210-
сонли
“
Хўжалик
судлари
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодекси
Умумий
қисмини
қўллашнинг
айрим
масалалари
ҳақида
”
ги
қарорининг
23-
бандига
асосан
Солиқ
кодекси
70-
моддасининг
биринчи
қисмига
мувофиқ
камерал
назорат
солиқ
тўловчи
томонидан
белгиланган
тартибда
тақдим
этилган
молиявий
ва
солиқ
ҳисоботини
,
шунингдек
солиқ
тўловчининг
фаолияти
тўғрисида
давлат
солиқ
хизмати
органидаги
мавжуд
бошқа
ҳужжатларни
ўрганиш
ҳамда
таҳлил
этиш
асосида
амалга
ошириладиган
назоратдир
.
Солиқ
кодекси
71-
моддасининг
саккизинчи
қисмига
мувофиқ
нақд
пул
тушуми
келиб
тушишининг
хронометражи
натижаларидан
фақат
тақдим
этилаётган
солиқ
ҳисоботи
тўғрилигини
таҳлил
этиш
учун
ҳамда
солиқ
солиш
объектлари
ва
солиқ
солиш
билан
боғлиқ
объектлар
тўғрисидаги
маълумотлар
базасини
юритиш
учун
фойдаланилади
.
Камерал
назорат
ёки
хронометраж
натижаси
солиқ
тўловчини
жавобгарликка
тортиш
учун
асос
бўла
олмайди
Шунга
мувофиқ
агар
камерал
назорат
ёки
хронометраж
натижаси
бўйича
солиқ
тўловчи
жавобгарликка
тортилган
бўлса
,
ушбу
камерал
назорат
ёки
хронометраж
натижаси
бўйича
солиқ
тўловчини
жавобгарликка
тортиш
бўйича
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
деб
топилиши
лозим
.
Солиқ
кодексининг
2-
бобида
қўлланиладиган
асосий
тушунчаларнинг
мазмуни
,
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
билан
ўзгартирилган
ёки
бу
тушунчалар
Солиқ
кодексида
қўлланилганидан
бошқача
маънода
қўлланилган
бўлса
,
ушбу
норматив
-
ҳуққий
ҳужжат
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
деб
топилади
.
Юқорида
келтирилган
ҳолатлардан
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларнинг
лоақал
биттаси
мавжуд
бўлган
тақдирда
солиқ
солиш
масалаларига
дахлдор
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
Солиқ
кодексига
мувофиқ
эмас
деб
топилади
.
Агар
давлат
органи
ёки
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
Солиқ
кодексига
мувофиқ
бўлмаган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатни
қабул
қилса
,
шунингдек
мазкур
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
солиқ
тўловчининг
ҳуқуқлари
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
бузса
,
бундай
вазиятда
Солиқ
кодексининг
31-
моддасига
кўра
солиқ
тўловчи
томонидан
қонун
ҳужжатларидаги
номувофиқликларни
бартараф
этиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
бўйича
ҳамда
бузилган
ҳуқуқ
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
тиклаш
бўйича
ҳужжатни
қабул
қилган
органга
ёки
унинг
юқори
турувчи
органларига
ҳамда
бир
пайтнинг
ўзида
судга
ҳам
шикоят
аризаси
билан
мурожаат
қилиши
мумкин
.
Ҳужжатни
қабул
қилган
орган
ёки
унинг
юқори
турувчи
органи
солиқ
тўловчининг
аризасига
мазкур
вазиятлардан
келиб
чиқиб
,
белгиланган
тартибда
жавоб
қайтариши
шарт
.
Ҳужжатни
қабул
қилган
орган
ёки
унинг
юқори
турувчи
орган
уни
бекор
қилишга
ёки
зарур
ўзгартишлар
киритишга
ҳақли
.
Бу
органлар
Солиқ
кодексига
мувофиқ
бўлмаган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатни
бекор
қилишни
ёки
унга
зарур
ўзгартишлар
киритишни
рад
этган
тақдирда
,
солиқ
тўловчининг
аризасига
биноан
бу
ҳужжат
суд
томонидан
ҳақиқий
эмас
деб
топилиши
мумкин
.
Суд
ҳужжатни
ҳақиқий
эмас
деб
топган
тақдирда
,
солиқ
тўловчининг
бузилган
ҳуқуқлар
Фуқаролик
кодексининг
11-
моддасида
назарда
тутилган
усулларда
ҳимоя
қилиниши
керак
[1].
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ҳар
қандай
жисмоний
ёки
юридик
шахс
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
билан
боғлиқ
муносабатларни
қўллаш
жараёнида
вужудга
келадиганвазиятларни
аниқлашда
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
талқин
этиш
орқали
қонун
ҳужжатларининг
юридик
кучига
,
муддатига
ҳамда
уларнинг
Солиқ
кодексига
мувофиқлигини
эътибор
қаратиши
талаб
этилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Солиқ
кодекси
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2017. –
№
1. 1-
модда
,
№
16. 265-
модда
,
№
24. 487-
модда
,
№
37. 978-
модда
).
2.
Ўзбекистон
Республикасининг
Солиқ
кодекси
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
.
– 2017.–
№
1. 1-
модда
,
№
16. 265-
модда
,
№
24. 487-
модда
,
№
37.978-
модда
).
3.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
солиқ
хизмати
тўғрисида
”
Қонунининг
6-
моддаси
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2017. –
№
1. 1-
модда
,
№
24. 487-
модда
).
4.
Кучерявенко
Н
.
П
.
Общие
положения
налогового
права
России
.
Учебник
. –
М
., 2001. –
С
.15.
5.
Кузнеченкова
В
.
Е
. «
Современное
понимание
налогового
права
РФ
» //
Экономический
вестник
Ростовского
государственного
университета
. 2009.
№
4 (
часть
3);
Основы
налогового
права
:
учебно
-
методическое
пособие
. (
отв
.
Ред
.
Шевелева
Н
.
А
.). –
М
.
2001.
6.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
– 2017. –
№
37. 978-
модда
).
7.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
солиқ
хизмати
тўғрисида
”
Қонунининг
6-5-
моддаси
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
.
– 2017. –
№
1. 1-
модда
, “
№
24. 487-
модда
);
Давлат
божхона
хизмати
тўғрисида
(
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
. –2015. –
№
33.
439-
модда
,
№
52. 645-
модда
).
8.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
(
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
– 2017. –
№
16. 265-
модда
).
С
.
Султанова
,
магистр
права
,
правовед
ПОВЫШЕНИЕ
КАЧЕСТВА
НОРМОТВОРЧЕСКОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
ПОСРЕДСТВОМ
ПРИМЕНЕНИЯ
МОДЕЛИ
«
УМНОЕ
РЕГУЛИРОВАНИЕ
»
Аннотация
:
целью
данной
статьи
является
обоб
-
щение
основных
характеристик
модели
«
умного
регу
-
лирования
»
на
пути
повышения
качества
нормотвор
-
ческой
деятельности
,
анализируется
Концепция
со
-
вершенствования
нормотворческой
деятельности
в
разрезе
поставленной
задачи
применения
модели
«
умного
регулирования
»
в
национальном
законода
-
тельстве
.
Ключевые
слова
:
модель
«
умного
регулирова
-
ния
»,
оценка
регуляторного
воздействия
,
качество
нормотворческой
деятельности
.
Аннотация
:
ушбу
мақоланинг
мақсади
норма
ижодкорлигининг
сифатини
оширишда
“
ақлли
тартибга
солиш
”
моделининг
асосий
тавсифларини
умумлашти
-
ришдир
.
Миллий
қонунчиликда
“
ақлли
тартибга
солиш
”
моделини
қўллаш
вазифаси
Норма
ижодкорлиги
фаолиятини
такомиллаштириш
концепцияси
нуқтаи
назаридан
таҳлил
қилинади
.
Калит
сўзлар
: “
Ақлли
тартибга
солиш
”
модели
,
тартибга
солиш
таъсирини
баҳолаш
,
норма
ижодкорлиги
фаолиятининг
сифати
.
Annotation:
The purpose of this article is to summa-
rize the main characteristics of the model of "smart regula-
tion" on the way to improve the quality of rule-making ac-
tivities. The concept of improving the rulemaking activities
is analyzed in the context of the task to apply the model of
"smart regulation" in national legislation.
Keywords:
The model of "smart regulation", regulatory
impact assessment, the quality of rule-making activities.
В
Стратегии
действий
по
пяти
приоритетным
направлениям
развития
Республики
Узбекистан
в
2017–2021
годах
[1]
одной
из
ключевых
задач
опреде
-
лено
коренное
повышение
качества
законотворческой
деятельности
,
направленное
на
усиление
влияния
принимаемых
законов
на
ход
общественно
-
политических
,
социально
-
экономических
,
судебно
-
правовых
реформ
.
Как
отметил
Президент
Республики
Узбекистан
Шавкат
Мирзиёев
в
Послании
к
Олий
Мажлису
,
состо
-
явшемуся
в
декабре
2017
года
: «
В
важнейшем
направлении
деятельности
парламента
–
законотвор
-
честве
также
наблюдается
ряд
ошибок
и
недостатков
.
Следует
признать
,
что
принятие
законов
и
подзакон
-
ных
актов
,
которые
в
большинстве
случаев
не
способ
-
ствуют
решению
каких
-
либо
конкретных
вопросов
,
а
иногда
противоречат
друг
другу
,
на
практике
приводит
к
множеству
проблем
» [2].
Именно
с
целью
предотвращения
негативных
яв
-
лений
была
принята
Концепция
совершенствования
нормотворческой
деятельности
[3].
Нормотворческая
деятельность
государства
очень
важна
,
так
как
эффективность
проводимых
в
стране
реформ
связана
с
совершенством
,
взаимосвязью
и
безупречной
реализацией
законов
и
правовых
норм
.
Как
отмечают
Матузов
Н
.
И
.,
Малько
А
.
В
.
право
-
творчество
является
составной
частью
более
широко
-
го
процесса
–
правообразования
,
под
которым
пони
-
