ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
–
Москава
, 2000. – 500
С
.
13.
Цалиев
А
.
М
.
Конституционно
-
правовая
ответ
-
ственность
Президента
Российской
Федерации
. //
Вестник
Владикавказского
научного
центра
, 2009. -
№
2.
–
С
. 20-23.
14.
Шеян
А
.
Н
.
Институт
правительственной
ответ
-
ственности
в
России
.
Дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Крас
-
нодар
, 2007. – 177
С
.
15.
Шон
Д
.
Т
.
Конституционная
ответственность
//
Государство
и
право
, 1995. -
№
7. –
С
. 35-43.
16.
Юридическая
энциклопедия
/
Отв
.
ред
.
Б
.
Н
.
Топорнин
. –
М
., 2001. – 1272
С
.
Д
.
Бекчанов
,
ДБА
катта
ўқитувчиси
ЎЗБЕКИСТОНДА
МАҲАЛЛИЙ
ДАВЛАТ
ҲОКИМИЯТИ
ОРГАНЛАРИНИНГ
ВАКОЛАТЛАРИ
ВА
ФАОЛИЯТ
СОҲАЛАРИ
Аннотация
:
Мазкур
мақола
Ўзбекистон
Республикасининг
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
ваколатлари
ва
уларнинг
фаолият
соҳасини
таҳлил
қилади
ва
очиб
беради
.
Шу
билан
бирга
ушбу
мақолада
бугунги
кун
талабидан
чиққан
ҳолда
мамлакатимиз
ҳудудларни
ривожлантиришда
маҳаллий
ҳокмият
органларининг
ўрни
ва
уларнинг
ваколатларига
доир
фикр
ва
мулохазалар
ўрин
олган
.
Калит
сўзлар
:
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
,
ваколат
,
фаолият
соҳаси
,
мустақил
,
юклатилган
,
ҳудудий
ривожланиш
,
иқтисодий
,
ижтимоий
.
Аннотация
:
В
статье
проводится
анализ
и
раскры
-
вается
полномочия
и
сфера
деятельности
местных
органов
власти
на
местах
в
Республике
Узбекистан
.
Так
же
,
в
статье
исходя
из
сегодняшней
реалии
дают
-
ся
предложения
касательно
дальнейшей
повышении
роли
и
полномочия
местных
органов
власти
в
разви
-
тии
регионов
страны
.
Ключевые
слова
:
местные
органы
власти
,
полномочие
,
сфера
деятельности
,
региональное
развитие
,
экономический
,
социальный
.
Annotation:
This article analyses and recovers the au-
thority and sphere of activities of local governments of
Uzbekistan. Moreover, the article considering the present
reality gives the recommendation in further increasing the
role and authority of local governments in order to regional
development.
Key words:
local government bodies, authority,
spheres of activities, regional development, economic,
social.
Давлат
жойларда
аҳоли
хавфсизлигини
таъминлаш
,
ҳудудларни
иқтисодий
ва
ижтимоий
ривожлантириш
ҳамда
давлат
хизматларини
аҳолига
етказиш
борасида
бир
қанча
ваколатларни
маҳаллий
ҳокимиятлар
зиммасига
юклайди
.
Маҳаллий
ҳокимиятларга
марказий
ҳокимият
томонидан
бериладиган
ваколатлар
даражаси
ҳар
бир
мамлакатда
турлича
бўлади
.
Кейинги
йилларда
,
глобаллашув
жараёнининг
кескин
тус
олиши
оқибатида
,
жаҳоннинг
кўп
мамлакатлари
(
ривожланган
ва
ривожланаётган
мамлакатлар
),
марказий
ҳокимият
ваколатларининг
баъзиларини
маҳаллий
ҳокимиятларга
ўтказиш
борасида
тегишли
сиёсат
олиб
бормоқдалар
.
Маҳаллий
ҳокимиятларнинг
фаолият
соҳалари
бевосита
қуйидаги
асосий
учта
омилга
боғлиқ
:
а
)
эркин
молиявий
маблағга
эга
бўлиши
ва
уни
мустақил
сарф
қилиш
ваколати
;
б
)
кадрларни
танлаш
,
тайинлаш
ва
тегишли
маҳаллий
ҳокимият
тизимида
қўшимча
бўлимлар
ва
лавозимларни
жорий
қилиш
ваколати
;
в
)
ҳудуд
бошқарувида
тегишли
ҳудуд
аҳолисининг
манфаатларини
инобатга
олиши
.
Маҳаллий
ҳокимиятларнинг
молиявий
манбалари
асосан
,
маҳаллий
солиқлар
,
юқори
турувчи
ҳокимият
томонидан
ажратилган
субсидия
,
субвенция
ва
кредитлар
,
маҳаллий
ҳокимиятга
тегишли
бўлган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
хўжалик
субъектлари
ва
маҳаллий
ҳокимият
томонидан
чиқариладиган
қимматли
қоғозлардан
тушган
маблағлардан
иборат
.
Кадрларни
танлаш
,
тайинлаш
ҳамда
қўшимча
бўлим
ва
лавозимларни
мустақил
таъсис
этиш
ваколати
,
маҳаллий
ҳокимият
фаолият
соҳаларини
кенгайтириш
ҳамда
ҳудудни
ривожлантиришда
муҳим
ўрин
тутади
.
Маҳаллий
ҳокимият
ўзининг
ижтимоий
ва
иқтисодий
хизматларини
кенгайтириши
учун
,
авваламбор
,
қўшимча
иш
ўринларини
очишни
талаб
қилади
.
Шунинг
учун
ҳам
мазкур
ваколатнинг
маҳаллий
ҳокимиятларда
мавжудлиги
ҳудуднинг
мустақил
тарзда
ривожланишига
замин
яратади
.
Маҳаллий
ҳокимиятнинг
фаолият
соҳасига
таъсир
қилувчи
муҳим
омиллардан
бири
бу
–
унинг
ҳар
қандай
фаолияти
бевосита
тегишли
ҳудуд
аҳолисининг
манфаатидан
келиб
чиқиши
лозимлиги
.
Бунинг
учун
аҳолининг
ҳудуд
бошқарувида
бевосита
ёки
билвосита
иштирок
этиш
имконияти
мавжудлиги
.
Юқоридаги
учта
омилни
инобатга
олган
ҳолда
мамлакатимизнинг
маҳаллий
давлат
ҳокимият
органлари
ваколатларини
:
жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
,
иқтисодий
,
ижтимоий
,
таълим
,
соғлиқни
сақлаш
,
экология
ва
маданият
соҳаларига
бўлган
ҳолда
таҳлил
қилишни
лозим
топдик
.
Ўзбекистонда
дуал
“
бўйсуниш
”
тизими
жорий
қилинганлигини
инобатга
олган
ҳолда
кўрадиган
бўлсак
,
маҳаллий
ҳокимият
ижро
органлари
бир
вақтнинг
ўзида
ҳудудий
ҳокимиятга
ва
юқори
турувчи
тегишли
бошқарма
,
вазирлик
ёки
қўмитага
бўйсунади
.
Яъни
,
бунда
маҳаллий
ҳокимиятлар
ўз
фаолиятини
тегишли
депутатлар
Кенгаши
орқали
ҳудуд
аҳолиси
манфаатини
юқори
турувчи
ҳокимият
билан
мувофиқлаштириш
асосида
амалга
оширади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
асосан
маҳаллий
ҳокимиятлар
қуйидаги
вазифаларни
амалга
ошириш
ваколатига
эга
: 1)
қонунийликни
,
ҳуқуқ
-
тартибот
ва
фуқароларнинг
хавфсизлигини
таъминлаш
; 2)
ҳудудларни
иқтисодий
,
ижтимоий
ва
маданий
ривожлантириш
; 3)
маҳаллий
бюджетни
шакллантириш
ва
уни
ижро
этиш
,
маҳаллий
солиқлар
,
йиғимларни
белгилаш
,
бюджетдан
ташқари
жамғармаларни
ташкил
қилиш
; 4)
маҳаллий
коммунал
хўжаликка
раҳбарлик
қилиш
; 5)
атроф
муҳитни
муҳофаза
қилиш
; 6)
фуқаролик
ҳолати
актларини
қайд
этишни
таъминлаш
[1].
Бундан
кўриниб
турибдики
,
мамлакатимизда
маҳаллий
ҳокимиятларга
муҳим
вазифалар
юклатилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
маҳаллий
ҳокимиятлар
вазифаларини
“
келишилган
”,
“
юклатилган
”
ва
“
мустақил
”
турларга
ажратган
ҳолда
таҳлил
қиламиз
.
Маҳаллий
ҳокимиятнинг
“
келишилган
”
вазифаларига
мамлакатнинг
барча
ҳудудларида
давлат
стратегик
сиёсатининг
бир
хиллигини
таъминлаш
мақсадида
юқори
турувчи
ҳокимият
ёки
унинг
ваколатли
органи
билан
келишган
ҳолда
амалга
оширадиган
вазифалари
киради
.
Бунда
маҳаллий
ҳокимият
томонидан
илгари
сурилган
маълум
бир
ташаббус
юқори
ҳокимият
ёки
унинг
органи
билан
келишиши
лозим
.
“
Юклатилган
”
вазифаларига
,
маҳаллий
ҳокимиятларга
юқори
турувчи
давлат
органлари
томонидан
(
республика
бошқарув
органлари
ёки
вилоят
ҳокимияти
)
юклатиладиган
вазифалар
киради
.
Булар
кўп
ҳолларда
ташаббус
юқори
ҳокимият
(
марказий
ёки
вилоят
)
томонидан
илгари
сурилиб
,
уни
жойларда
ижросини
таъминлаш
борасида
маҳаллий
ҳокимиятларга
юклатиладиган
вазифалардир
.
“
Мустақил
”
вазифаларига
эса
маҳаллий
ҳокимиятларнинг
,
юқори
ҳокимиятлар
аралашуви
минимал
даражада
бўлган
вазифаларини
киритишимиз
мумкин
.
Бунда
маҳаллий
ҳокимият
илгари
сурган
ташаббусни
амалга
оширишда
тўла
мустақил
бўладилар
.
Ўзбекистон
маҳаллий
ҳокимиятлар
бюджетининг
асосий
молиявий
манбаларига
маҳаллий
солиқлар
,
уларга
қарашли
мол
-
мулкни
ижарага
бериш
ёки
сотишдан
келадиган
тушумлар
,
кредит
ресурслари
,
шунингдек
,
республика
(
вилоятлар
,
Тошкент
шаҳри
)
бюджетидан
ажратилган
субвенциялар
ва
дотациялар
киради
i
.
Шу
билан
бирга
,
маҳаллий
ҳокимиятлар
бюджетдан
ташқари
ва
аниқ
мақсадга
қаратилган
фондларни
тузиш
ҳуқуқига
эга
[2].
Ҳудудда
аҳоли
хавфсизлигини
таъминлаш
ва
тартибни
сақлаш
борасида
Ўзбекистонда
маҳаллий
ҳокимиятлар
ваколатини
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
мазкур
йўналишга
ма
c
ъул
ташкилотларга
Ички
ишлар
,
Миллий
хавфсизлик
хизмати
бошқарма
ва
бўлимлари
,
прокуратура
бўлимларини
киритишимиз
мумкин
.
Шулардан
фақат
Ички
ишлар
бошқармалари
ва
улар
жойлардаги
бўлимлари
бир
вақтнинг
ўзида
икки
томонга
бўйсуниш
принципига
асосан
фаолият
олиб
боради
.
Миллий
хавфсизлик
хизмати
ва
прокуратура
бўлимлари
эса
тегишли
маҳаллий
ҳокимиятга
эмас
,
балки
тўғридан
-
тўғри
юқори
турувчи
тузилмаларига
бўйсунади
.
Маҳаллий
ҳокимиятнинг
ҳуқуқ
-
тартибот
ваколатларига
асосан
,
жиноятчиликнинг
олдини
олиш
,
профилактика
ишлари
ва
фуқароларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
ички
ишлар
бўлими
фаолиятини
назорат
қилиш
киради
.
Шу
билан
бирга
,
тегишли
ҳудуд
вакиллик
органи
прокурорнинг
ҳуқуқ
-
тартибот
борасида
олиб
бораётган
фаолияти
юзасидан
ахборотини
эшитиш
ҳуқуқига
эга
.
Ўзбекистонда
маҳаллий
ҳокимиятларнинг
таълим
сиёсатини
амалга
оширишдаги
ваколат
ва
вазифалари
,
асосан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Таълим
тўғрисида
”
ги
Қонунида
белгиланган
.
Унга
кўра
,
мазкур
соҳада
маҳаллий
ҳокимиятларга
қуйидаги
вазифалар
юклатилади
: 1)
таълим
муассасалари
фаолиятининг
ҳудуд
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш
эҳтиёжига
мувофиқлигини
таъминлайди
;
2)
ўз
ҳудудида
таълим
муассасаларини
(
республика
органларига
қарашли
ўқув
муассасалардан
ташқари
)
ташкил
қилади
,
тугатади
ва
уларнинг
низомларини
рўйхатга
олади
; 3)
ўз
ваколати
доирасида
ҳудудда
,
таълим
муассасаларини
молиялаштириш
миқдори
ва
имтиёзларни
белгилайди
; 4)
коллеж
ва
академик
лицейларни
бошқариш
вилоят
ҳокимияти
ваколатига
кирса
,
ўрта
мактаблар
ва
мактабгача
таълим
муассасалари
фаолиятини
назорат
қилиш
туман
ва
шаҳар
ҳокимияти
ваколатига
киради
.
Бундан
кўришимиз
мумкинки
,
таълим
сиёсатини
амалга
оширишда
Ўзбекистон
маҳаллий
ҳокимиятлари
асосан
“
юклатилган
”
ва
“
келишилган
”
вазифалари
доирасида
фаолият
юритади
.
Соғлиқни
сақлаш
борасида
Ўзбекистон
маҳаллий
ҳокимиятларининг
асосий
функцияларига
тўхталадиган
бўлсак
,
вилоят
ҳокимияти
даражасида
Соғлиқни
сақлаш
бошқармаси
мавжуд
бўлиб
,
унинг
асосий
фаолияти
ҳудудда
касалхоналар
доимий
равишда
самарали
иш
олиб
боришини
таъминлашдан
иборат
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
Ҳудуд
иқтисодиётини
ривожлантириш
борасида
маҳаллий
ҳокимиятлар
қуйидаги
вазифаларни
амалга
ошириб
келмоқда
: 1)
тадбиркорлик
субъектларини
рўйхатга
олиш
;
2)
тадбиркорларга
қонунда
белгиланган
тартибда
солиқ
имтиёзларини
жорий
қилиш
; 3)
марказий
ҳокимият
томонидан
тадбиркорлик
субъектларини
ривожлантириш
борасидаги
дастурларни
жойларда
ижросини
ташкил
этиш
ва
амалга
ошириш
; 4)
тадбиркорлик
субъектларига
ер
участкалари
ажратиш
; 5)
нақд
пул
тушумини
назорат
қилиш
ва
ҳудуддаги
банклар
фаолиятини
мувофиқлаштириш
.
Шу
билан
бирга
,
ҳар
йили
маҳаллий
вакиллик
органлари
томонидан
қабул
қилинадиган
ҳудудни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурларини
ишлаб
чиқадилар
.
Мазкур
дастурларда
асосан
ҳудудда
ишлаб
чиқаришни
кенгайтириш
,
иш
ўринлари
яратиш
каби
масалалар
ўз
аксини
топган
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 2016.
2.
Ўзбекистон
Республикасининг
1993
йил
2
сентябрдаги
“
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисида
”
ги
913-XII-
сон
Қонуни
.
Д
.
Ф
.
Нурмухамедова
,
самостоятельный
соискатель
Академии
государственного
управления
при
Президенте
Республики
Узбекистан
ГЕНЕЗИС
РАЗВИТИЯ
СИСТЕМЫ
«
СДЕРЖЕК
И
ПРОТИВОВЕСОВ
»
МЕЖДУ
ПАЛАТАМИ
ПАРЛАМЕНТА
В
ВЕЛИКОБРИТАНИИ
Аннотация
:
в
статье
дан
детальный
анализ
генези
-
су
развития
взаимоотношений
между
палатами
нацио
-
нального
Парламента
Великобритании
в
системе
«
сдержек
и
противовесов
»:
история
возникновения
пар
-
ламента
и
его
составляющих
палат
,
законодательные
и
бюджетные
процессы
,
практика
применения
права
аб
-
солютного
и
отлагательного
вето
,
полномочия
каждой
палаты
в
принятии
парламентских
актов
,
разного
рода
биллей
,
реформы
в
сфере
развития
парламентаризма
,
а
также
парламентская
практика
Великобритании
в
пре
-
одолении
разногласий
между
палатами
.
Ключевые
слова
:
взаимоотношения
палат
парла
-
мента
,
система
«
сдержек
и
противовесов
»,
законода
-
тельный
процесс
,
бюджетный
процесс
,
абсолютное
(
окончательное
)
вето
,
отлагательное
вето
,
парламент
-
ский
акт
,
финансовый
билль
,
частный
билль
,
парла
-
ментская
реформа
,
преодоление
разногласий
между
палатами
.
Аннотация
:
Ушбу
мақолада
Буюк
Британия
миллий
Парламентининг
палаталари
ўртасида
“
бир
-
бирини
тийиб
туриш
ва
мувозанатда
ушлаш
”
механизмидаги
муносабатларнинг
ривожланиш
генезиси
батафсил
таҳлил
қилинган
.
Шунингдек
,
Парламент
ва
унинг
таркибий
тузилмалари
ташкил
этилиши
тарихи
,
қонунчилик
ва
бюджет
жараёнлари
,
мутлоқ
ва
тўхтовсиз
вето
ҳуқуқини
қўллаш
амалиёти
,
ҳар
бир
палатанинг
парламент
актларини
ва
турли
хилдаги
қонун
лойиҳаларини
қабул
қилиш
амалиётидаги
ваколатлари
,
парламентаризмни
ривожлантириш
соҳадаги
ислоҳотлар
ҳамда
палаталар
ўртасидаги
келишмовчиликларни
бартараф
этиш
бўйича
Буюк
Британия
Парламенти
тажрибаси
ўрганилган
.
Калит
сўзлар
:
парламент
палаталари
ўртасидаги
муносабатлар
,
қонунчилик
жараёни
, “
бир
-
бирини
тийиб
туриш
ва
мувозанатда
ушлаш
”
тизими
,
қонунчилик
жараёни
,
бюджет
жараёни
,
мутлақ
вето
,
кечиктирилган
вето
,
парламент
акти
,
молия
лойиҳаси
,
хусусий
қонун
лойиҳаси
,
парламент
ислоҳоти
,
палаталар
ўртасидаги
келишмовчиликларни
бартараф
этиш
.
Abstract:
The article gives a detailed analysis of the
genesis of the relationship between the chambers of the
National Parliament of Great Britain in the system of “check
and balances”: the history of origin of the parliament and its
constituent chambers, legislative and budget processes, the
practice of applying the right of absolute and suspensive
veto, the powers of each chamber in adopting parliamentary
acts, various bills, reforms in the sphere of parliamentarism
development, as well as British parliamentary practice in
overcoming differences between the chambers.
Key words:
relations between the chambers of parlia-
ment, system of “check and balances”, legislative process,
budget process, absolute (final) veto, suspensive veto, par-
liamentary act, financial bill, private bill, parliamentary re-
form, overcoming disagreements between chambers.
