ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
Д
.
М
.
Бекчанов
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
бошқаруви
академияси
катта
ўқитувчиси
ХИТОЙ
ХАЛҚ
РЕСПУБЛИКАСИ
РИВОЖЛАНИШИДА
ДАВЛАТ
БОШҚАРУВ
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ
Аннотация
:
Мазкур
мақолада
Хитой
халқ
республикасининг
ривожланишида
давлат
бошқаруви
соҳасидаги
ислоҳотлари
ҳамда
уларнинг
иқтисодий
ривожланишга
кўрсатган
таъсири
таҳлил
қилинган
.
Мақолада
ислоҳотларнинг
асосий
йўналишлари
миллий
ва
регионал
миқёсда
кўрсатиб
берилган
.
Шунингдек
,
мақолада
ислоҳотларнинг
мафкуравий
жиҳатдан
таъминланиши
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
давлат
бошқарув
,
ислоҳотлар
,
мафкура
,
маҳаллий
бошқарув
,
қонунлар
.
Аннотация
:
В
данной
статье
проводится
анализ
реформы
государственного
управления
Китайской
Народной
Республики
и
ее
влияния
экономическому
развитию
страны
.
Статья
раскрывает
основные
направления
реформ
в
масштабе
страны
и
на
регио
-
нальном
уровне
.
Также
,
в
статье
анализируется
идео
-
логическая
обеспеченность
проводимых
реформ
.
Ключевые
слова
:
государственное
управление
,
реформы
,
идеология
,
законодательство
.
Annotation:
This article analyses the administrative
reforms of People Republic of China and its influence to
the economic development. Moreover, article highlights
the main directions of the reforms in republic and in local
level. Thus, in article examines the ideological support of
conducted administrative reforms in China.
Key words:
public management, reforms, ideology,
law.
Ҳар
қандай
мамлакатнинг
ривожланиши
ва
жаҳон
ҳамжамиятида
муносиб
ўрин
эгаллаши
авваламбор
тўғри
ва
самарали
сиёсий
ва
иқтисодий
йўлни
танлашидир
.
Хитой
Халқ
Республикаси
1978
йилдан
то
бугунги
кунгача
узлуксиз
равишда
юқори
қўрсаткичлар
билан
ривожланиши
айнан
бу
даврда
ички
ва
ташқи
сиёсатини
тубдан
ислоҳ
қилиб
,
янги
давр
талаблари
асосида
модернизация
этиб
борди
ва
бормоқда
.
Бугунги
кунда
Хитой
Халқ
Республикаси
жаҳоннинг
иккинчи
иқтисоди
(
АҚШдан
кейин
)
ҳисобланиб
, 2016
йил
ҳолатига
кўра
ЯММси
11.2
триллион
АКШ
долларни
ташкил
этади
.
Хитой
дунё
мамлакатлари
орасида
экспорт
бўйича
тўққизинчи
ва
импорт
бўйича
11
ўринда
.
Дунё
бўйича
тўғридан
-
тўғри
инвестицияларининг
10
фоизини
Хитой
Халқ
Республикасига
киритилган
инвестицияларга
тўғри
келса
,
хорижий
мамлакатларга
чиқарилган
инвестицияларнинг
40
фоизи
Хитой
Халқ
Республикаси
ҳиссасига
тўғри
келади
.
Дунё
аҳолисининг
21
фоизини
Хитой
Халқ
Республикаси
фуқаролари
ташкил
этади
.
Бу
эса
Хитойни
жаҳоннинг
иқтисодий
ва
сиёсий
аренасида
ўрни
тобора
ошиб
боришига
имкон
яратади
.
Хитой
Халқ
Республикаси
1949
йилда
ташкил
этилгач
,
Мао
Цзэдун
Хитойни
ривожлантиришнинг
коммунистик
мафкураси
асосида
қуриш
ғоясини
илгари
суради
ва
тез
суръатларда
ривожланишга
қаратилган
дастурлар
қабул
қилинади
.
1966-1976
йилларда
амалга
оширилган
“
Маданий
инқилоб
”
давлат
бошқарув
тизимига
катта
талофат
етказиб
,
вилоят
туман
ва
қишлоқ
даражасидаги
хокимиятлар
деярли
издан
чиқиб
кетди
.
Шу
билан
бирга
бу
даврда
,
ёш
ва
ўсмирлар
отрядлари
армияга
таянган
ҳолда
Мао
Цзэдунгни
“
ўнг
”
душманларига
қарши
курашиб
,
жамиятнинг
интеллектуал
,
маданий
соҳаларини
айниқса
ўрта
мактаб
тизимини
деярли
вайрон
қилиши
.
Бу
даврни
Хитойнинг
оммавий
ахборот
воситалари
“
йўқотилган
ўн
йиллик
”
деб
таъриф
берадилар
.[1]
1970
йилларнинг
ўрталарида
Хитой
аҳолисининг
90
фоизи
қишлоқ
ҳўжалигида
банд
бўлиб
аҳоли
жон
бошига
даромади
92-270
АҚШ
долларини
ташкил
этган
.
Мао
Цзэдуннинг
вафоти
“
Маданий
инқилоб
”
ни
тугашига
сабаб
бўлди
ва
бу
даврда
Дэн
Сяопиннинг
ҳокимият
тепасига
келиши
,
давлатни
ривожлантириш
борасида
янги
ғоя
ва
қарашларнинг
кириб
келишига
катта
туртки
бўлди
.
У
томонидан
илгари
сурилган
“
модернизациялашнинг
тўртта
йўналиши
”
яъни
,
қишлоқ
хўжалиги
,
саноат
,
армия
,
фан
ва
технологиялари
соҳасини
изчил
ривожлантириш
ғояси
,
Хитойни
ривожланишидаги
асосий
қадам
бўлди
.
Шунингдек
,
Дэн
Сяопин
Хитойни
ривожланиш
моделини
бирор
бир
давлатдан
нусха
кўчириш
эмас
,
балки
социализм
ривожланишининг
ўзига
хос
“
Хитой
модели
”
ни
яратиш
ғоясини
илгари
суради
.
Бунга
асосан
“
очиқлик
”
ислоҳоти
амалга
оширила
бошланади
.
Ушбу
ислоҳот
доирасида
,
мамлакатда
ишлаб
чиқариш
муносабатлари
тубдан
ўзгартирилиб
,
уни
иқтисодий
глобаллашув
жараёнларига
интеграциялаш
,
хорижий
капитални
,
ривожланган
давлатларда
эришилган
илм
ва
фан
ютуқларини
ҳамда
бошқарув
тажрибаларини
жалб
этишга
қаратилди
.
Шу
билан
бирга
,
Дэн
Сяопин
иқтисодий
ислоҳотларни
амалга
ошириш
учун
авваламбор
сиёсий
тизимни
ислоҳ
қилиш
лозимлигини
алоҳида
эътироф
этган
.
1978
йилга
келиб
Хитойнинг
давлат
бошқарув
тизимида
бир
қанча
муаммолар
мавжуд
бўлиб
булар
,
давлат
бошқарув
органларида
аниқ
функцияларнинг
йўқлиги
,
хокимият
органлари
ўртасида
вазифаларни
такрорланиши
,
марказий
ва
маҳаллий
бошқарув
органлари
ўртасида
ваколатларнинг
аниқ
тақсимланмаганлиги
ҳамда
давлат
аппаратида
бюрократиянинг
авж
олганлиги
.
Натижада
,
давлатнинг
иқтисодий
салоҳиятини
айниқса
саноатни
ривожлантириш
,
юқори
малакали
кадрлар
тайёрлашнинг
самарали
тизимини
шакллантириш
,
ишлаб
чиқаришни
ташкил
этиш
ҳамда
уни
самарадорлигини
оширишда
давлат
бошқарувининг
самарасиз
тизими
катта
тўсиқ
бўлган
.
Давлат
бошқаруви
сохасидаги
ислоҳотлар
1978
йилдан
бошланади
ва
шу
йили
,
давлат
бошқарув
ислоҳотларининг
асосий
тамоиллари
ишлаб
чиқилади
.
Бу
тамоиллар
қуйидагилардан
иборат
:
барча
ислоҳотлар
Хитой
коммунистик
партиясининг
етакчилигида
амалга
оширилиши
,
турли
қатлам
аҳолининг
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
оқилона
тартибга
солиниши
,
жамиятни
хаддан
зиёд
психологик
юк
юкланишга
йўл
қўймаслик
,
ижтимоий
қарама
-
қаршиликларни
вақтида
олдини
олиш
.
1978
-1982
йиллар
оралиғи
жамиятнинг
янгиланиши
йўлида
муҳим
давр
бўлиб
,
биринчи
уч
йилни
“
қайта
қуриш
йили
”
деб
эълон
қилинди
ва
бунда
“
Маданий
инқилоб
”
гоя
ва
саркитларидан
воз
кечиш
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
давлат
бошқарув
аппарати
ҳодимларини
“
тозалаш
”
ва
вазиятни
барқарорлаштиришга
қаратилди
.
Дэн
Сяопин
,
Мао
Цзэдунгнинг
ғояларини
буткул
қораламасдан
уни
баъзи
томонларини
такомиллаштирди
.
Хитойнинг
давлат
бошқаруви
соҳасидаги
ислоҳотини
5
та
босқичга
: 1982, 1988, 1993
ва
2003
йилларга
бўлинади
.
1980
йилдан
кейин
,
мамлакатда
мафкура
,
сиёсат
ва
ижтимоий
тизим
тубдан
ўзгарди
.
Мафкура
,
синфий
қарашдан
иқтисодий
ривожланишга
ўзгартирилиб
,
давлатнинг
“
режали
иқтисодиёти
”
ижтимоий
йўналтирилган
бозор
иқтисодиётига
алмаштирилди
.
Бунда
,
давлатнинг
иқтисодий
ресурсларни
тақсимлашдаги
ваколати
қисқартирилди
.
1982-1987
йиллар
оралиғидаги
давр
“
социализмни
Хитой
хусусияти
билан
ривожланиш
”
нинг
бошланиши
ҳисобланиб
,
бу
даврда
давлат
бошқарув
институтлари
ислоҳ
қилиниши
билан
бирга
фан
-
таълим
ва
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш
масалалари
ҳам
ўз
аксини
топди
.
Айниқса
1982
йили
Хитой
Халқ
Республикасининг
янги
Конституцияси
қабул
қилиниб
,
унда
“
маданий
инқилоб
”
даврида
фаолияти
тугатилган
Хитой
Халқ
Республикаси
Раиси
институти
қайта
тикланди
,
Бутун
Хитой
Халқ
Вакиллари
Кенгаши
доимий
қўмитаси
тузулиб
уни
ваколати
оширилди
.
Шунингдек
бу
даврда
,
ҳудудий
ва
маҳаллий
халқ
хокимияти
институти
ташкил
этилди
ва
барча
даражадаги
давлат
органларининг
функция
ва
вазифалари
аниқ
кўрсатилди
ҳамда
барча
даражадаги
давлат
хизматчиларининг
ваколат
муддати
аниқ
белгиланди
.
Шу
билан
бирга
,
барча
даражадаги
вакиллик
органлари
доимий
қўмиталарининг
ҳодимлари
бир
вақтнинг
ўзида
бошқарув
,
суд
ва
прокуратура
органларида
ишлашлари
чегараланди
.
Ушбу
ислоҳот
,
иқтисодиет
соҳасидаги
бошқарув
органларининг
салоҳиятини
ва
самарадорлигини
ошириш
мақсадида
бир
-
бирига
яқин
бўлган
давлат
органлари
бирлаштирилди
.
Бундан
ташқари
,
Бош
вазир
ўринбосарлари
сони
13
нафардан
2
нафарга
қисқартирилди
,
вазирлик
даражасидаги
мансаблар
540
тадан
180
тагача
камайтирилди
.
Вазир
даражасидаги
мансабдор
шахсларнинг
лавозимни
эгаллаш
ёши
64
дан
60
га
ва
бошқа
давлат
ҳизматчиларининг
ёши
эса
58
дан
54
га
тушурилди
.
Шу
билан
бирга
,
ҳукумат
ислоҳотларга
мойил
малакали
ёш
мутахассисларни
ишга
ёллади
ва
бунда
коллеж
битирувчиларининг
давлат
ҳизматидаги
улуши
37
фоиздан
52
фоизга
ошди
.
Янги
Конститутцияни
қабул
қилиниши
ва
унинг
доирасида
юқорида
келтирилган
ислоҳотларнинг
амалга
оширилиши
Хитой
Халқ
Республикасининг
сиёсий
ва
иқтисодий
ривожланишидаги
муҳим
қадам
бўлди
.
Ушбу
даврда
,
мафкуранинг
ўзгариши
,
давлат
бошқаруви
органлари
фаолияти
такомиллашиб
ваколат
ва
вазифалари
аниқ
белгиланиши
ва
давлат
ҳизматига
юқори
малакали
ёш
ҳизматчиларнинг
кириб
келиши
,
Ҳитой
Ҳалқ
Республикасининг
самарали
давлат
сиёсатини
ишлаб
чиқишда
ҳамда
уни
ҳаётга
тадбиқ
этишда
муҳим
ўрин
тутди
.
Шунингдек
, 1980-
1988
йилларда
давлат
ЯММнинг
ўсиши
йилига
ўртача
10,2%
ни
ташкил
этиб
,
ЯММнинг
аҳоли
жон
бошига
ҳисоби
194
АҚШ
долларидан
283
АҚШ
долларига
етди
.
Лекин
амалга
оширилган
ислоҳотлар
узоқ
муддатга
мўлжалланган
иқтисодий
ва
сиёсий
ривожланиш
стратегияни
амалга
оширишда
етарли
даражада
бўлмади
.
Ўзгариб
бораётган
жаҳоннинг
иқтисодий
ва
сиёсий
муҳитига
мослашиш
мақсадида
, 1980
йили
бошланган
сиёсий
ислоҳотларни
мантиқий
давоми
сифатида
,
1988
йилнинг
март
-
апрель
ойида
Бутун
Хитой
Халқ
Вакилларининг
сессиясида
сиёсий
ислоҳотлар
дастури
қабул
қилинди
.
1988-1993
йиллар
оралиғида
давлат
бошқаруви
органлар
тизими
ва
функцияларини
модернизация
қилиниб
қуйидаги
ислоҳотлар
амалга
оширилди
:
вазирлик
ва
давлат
қўмиталари
сони
45
дан
42
га
тушурилиб
,
бунда
12
та
вазирлик
ва
давлат
қўмитаси
қисқартирилиб
9
та
янги
лари
тузилди
,
булар
қаторида
,
энергетика
,
моддий
ресурсларни
бошқариш
,
қурилиш
,
авиация
ва
космос
саноати
,
автоматлаштириш
ва
электроника
саноати
каби
вазирликлар
.
Давлат
Кенгашининг
қўмита
ва
бўлимлари
77
тадан
39
тага
қисқартирилди
ва
5
та
янгиси
тузилди
.
Шунингдек
,
Давлат
Кенгашининг
аппарати
ҳодимларининг
умумий
сони
10
мингтага
қисқартирилди
.
Шу
билан
бирга
,
бу
даврдаги
ислоҳот
асосан
“
учта
тузатиш
”
га
қаратилган
.
Биринчиси
,
давлат
бошқарув
органларининг
функцияларини
тузатиш
.
Бундан
асосий
мақсад
,
барча
даражадаги
давлат
бошқарув
органларининг
функцияларини
аниқлаштириш
ва
давлатни
саноатдан
ажратиш
.
Иккинчиси
,
давлат
бошқарув
органлари
фаолиятини
оптималлаштириш
,
бунда
давлат
органларининг
бўлим
ва
бўлинмалари
сони
камайтирилди
.
Учинчиси
,
давлат
бошқарув
органларида
кадрларни
танлаш
ва
жой
-
жойига
қўйиш
.
Бу
борада
давлат
органларининг
муҳим
функцияларини
бажарилишини
таъминлаш
учун
зарур
бўлган
лавозимларнинг
турини
ва
сонини
аниқлаштириш
.
Шунингдек
,
давлатнинг
баъзи
бир
иқтисодий
функциялари
профессионал
каби
жамоат
ташкилотларига
ўтказилди
.
Умуман
олганда
, “
учта
тузатиш
”
ислоҳоти
давлат
органларида
қарор
қабул
қилиш
,
маслаҳат
бериш
,
йўналтириш
,
назорат
қилиш
,
ва
ахборот
оқими
ошишини
таъминлади
.
Шунга
қарамасдан
, 1988-1993
йиллардаги
ислоҳот
ўзининг
ижобий
натижалари
билан
бирга
партия
ва
давлат
хизматчилари
орасида
муҳолифатни
вужудга
келиши
,
инфляция
даражасини
ошиши
бу
даврдаги
ислоҳотларни
самарали
ҳаётга
тадбиқ
қилинишига
катта
салбий
таъсир
кўрсатди
,
айниқса
маҳаллий
даражада
.
Шу
билан
бирга
,
ислоҳотчилар
ва
консерваторлар
ўртасидаги
қарама
-
қаршиликлар
,
кўплаб
бўшлиқларни
вужудга
келтирди
,
бу
эса
коррупцияни
авж
олишига
шароит
яратди
.
1988
йилда
амалга
оширилган
ислоҳотлар
1991
йилга
келиб
давлат
хизматчиларининг
сони
40
млн
.
кишига
етди
,
бу
эса
давлат
бюджетининг
бир
йиллик
ҳаражатини
37
фоизини
ташкил
этди
.
Шунингдек
,
мазкур
давр
ислоҳотининг
яна
бир
муаммоси
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
аксарият
раҳбарларининг
ҳуқуқий
билимлари
сустлиги
,
янги
қабул
қилинаётган
қонун
ва
қарорларни
етарли
даражада
тушуниб
ҳаётга
тадбиқ
эта
олмаганлигида
акс
этди
.
1993
йили
Дэн
Сяопин
бошчилигида
Хитой
хукумати
бозор
иқтисодиёти
билан
социализмни
бирлаштириш
борасида
янги
“
назарияни
”
илгари
суриб
,
ислоҳотнинг
янги
босқичини
бошлаб
берди
.
Мазкур
назарияга
кўра
ислоҳотлар
биринчидан
:
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
социалистик
тузимни
тугатишни
ёки
кайта
кўриб
чиқишни
мақсад
қилиб
олмаслик
;
иккинчидан
,
юқори
даражада
марказлашган
режали
иқтисодий
тизим
ислоҳотнинг
объекти
бўлиши
лозим
.
Бунда
амалдаги
иқтисодий
тизимни
тубдан
қайта
ташкил
этиб
,
режали
иқтисодиётдан
бозор
иқтисодиётига
ўтиш
масаласига
қаратилди
.
Бу
даврдаги
ислоҳотлар
доирасида
,
давлат
бошқарув
органларининг
савдо
-
сотиқ
ва
ҳусусий
тадбиркорлик
тузилмалари
фаолияти
устидан
назорати
чекланди
.
Шу
билан
бирга
Давлат
Кенгаши
департаментлари
ўртасида
самарали
алоқа
ўрнатилди
ва
вазифаларнинг
такрорланиши
олдини
олиш
мақсадида
улар
ўртасида
ваколат
ва
вазифалар
аниқ
тақсимланди
ҳамда
ҳодимлар
сони
қисқартирилди
.
Ш
билан
бирга
, 1993
йили
давлат
хизматига
қабул
қилиш
имтиҳони
жорий
этилиши
,
давлат
хизмати
профессионаллигининг
ошиши
кузатилди
.
Шу
йили
давлат
хизматчиларини
тартибга
солувчи
илк
норматив
ҳужжат
– “
Давлат
хизматчилари
тўғрисида
вақтинчалик
Низом
”
қабул
қилинди
.
Давлат
бошқаруви
органларининг
бирлашиши
ва
қисқариши
натижасида
давлат
хизматчиларини
ҳеч
бири
ишдан
бўшатилмади
ва
кўпчилигини
иқтисодий
ташкилот
,
маҳаллий
хокимият
ва
малакасини
ошириш
институтларига
юборилди
.
Сиёсий
кўникмалар
ва
сай
ҳаракатлар
сустлиги
ҳамда
ислоҳотнинг
чегараланганлиги
1993
йилдаги
ислоҳотларнинг
мақсади
тўла
амалга
ошмади
.
1998
йилга
келиб
,
Хитой
Халқ
Республикаси
ривожланишнинг
янги
босқичига
кирди
ва
бир
қатор
янги
муаммоларни
вужудга
келтирди
.
Булар
,
ишсизлар
сонининг
ортиши
,
давлат
тасарруфидаги
тадбиркорлик
тузилмаларининг
иш
самарадорлиги
сустлиги
,
маҳаллий
талабнинг
тақчиллиги
,
коррупция
кенг
тарқалиши
,
аҳоли
ўртасида
даромадлар
фарқини
ошиши
ва
ҳудудларнинг
номутаносиб
ўсиши
.
Иқтисодиётни
ривожлантириш
ва
юқорида
келтирилган
муаммоларни
ечиш
учун
давлат
вазифаларни
қайта
кўриб
чиқиш
ва
такомиллаштириш
лозим
бўлди
. 1998
йил
март
ойида
бўлиб
ўтган
Бутун
Хитой
Халқ
вакилларининг
тўққизинчи
Конгрессида
давлат
бошқаруви
ислоҳотининг
янги
режаси
қабул
қилинди
.
Мазкур
режанинг
учта
асосий
принципиал
вазифаси
қуйидагилардан
иборат
қилиб
белгиланди
:
биринчиси
,
самарали
мувофиқлаштириладиган
ва
бошқариладиган
маъмурий
тизимни
яратиш
;
иккинчиси
,
юқори
малакали
ва
профессионал
бошқарувчилар
корпусини
яратиш
;
учинчиси
,
маъмурий
тизимни
Хитой
жамияти
ва
социалистик
бозор
иқтисодиётига
ҳамоханг
равишда
босқичма
-
босқич
ривожлантириб
бориш
.
Тез
суръатлар
билан
ривожланаётган
бозор
иқтисодиёти
ноқонуний
иқтисодий
фаолият
ва
паст
сифатли
маҳсулотларни
ишлаб
чиқарилиш
холатини
ривожланишига
замин
яратди
.
Бунга
қарши
курашиш
учун
Хитой
ҳукумати
,
қонунни
муҳофаза
қилувчи
ва
иқтисодий
соҳани
тартибга
солувчи
давлат
органлари
фаолиятини
кучайтириш
борасида
тегишли
чораларни
кўрди
.
1998-2000
йиллар
оралиғида
,
Хитой
бўйлаб
“
ягона
дарча
”
тизими
жорий
қилиниб
,
тадбиркорлик
фаолиятига
давлат
томонидан
рухсат
беришнинг
битта
жойда
амалга
ошириш
имконияти
яратилди
.
Бундан
кўзланган
асосий
мақсад
,
мамлакатда
тадбиркорлик
фаолиятини
юритиш
учун
қулай
шароит
яратиш
ва
шу
орқали
хорижий
инвесторларни
кенг
жалб
этиш
.
Кейинчалик
мазкур
тизим
маҳаллий
ахоли
учун
ҳам
хизмат
кўрсата
бошлаган
.
Бозор
иқтисодиётини
ривожлантиришга
қаратилган
ислоҳот
ижтимоий
муаммоларни
авж
олишига
олиб
келди
.
Мазкур
муаммоларни
бартараф
этиш
борасида
Меҳнат
вазирлиги
ўрнида
Меҳнат
ва
ижтимоий
ҳимоя
вазирлиги
ташкил
этилди
ва
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилишга
қаратилган
бир
қатор
дастурлар
ишлаб
чиқилиб
,
жорий
этилди
.
Шу
билан
бирга
,
бу
даврда
Хитой
марказий
ҳукуматининг
200
та
функциялари
маҳаллий
ҳокимиятларга
,
давлат
улуши
бўлган
корхоналарга
ва
фуқаролик
жамияти
институтларига
ўтказилди
.
1998
йилдаги
ислоҳотларнинг
ижобий
натижалари
билан
бирга
,
ечилиши
лозим
бўлган
муаммолар
хам
мавжуд
эди
.
Булар
,
баъзи
йирик
корхоналр
халигача
давлат
бошқаруви
органлари
томонидан
бошқарилиши
,
яъни
уларнинг
раҳбарларини
тайинлашда
ва
фаолиятини
амалга
оширишда
ва
давлат
ҳизматчиларининг
фаолиятида
сезиларли
даражада
ўзгаришлар
бўлмади
.
Шунингдек
,
глобализация
жараёнида
маҳаллий
иқтисодиётни
қўллаб
-
қувватлашнинг
меъёрий
ва
институтционал
тизими
мавжуд
эмас
эди
.
Шунга
қарамай
,
бу
даврдаги
ислоҳот
олдингиларига
қараганда
энг
самаралиси
ҳисобланиб
,
келажакдаги
ислоҳотлар
учун
замин
яратди
.
2003
йилда
янги
ислоҳотлар
даври
бошланди
.
Бунга
асосий
сабаб
бир
тарафдан
Хитой
Халқ
Республикасининг
2001
йили
ноябрь
ойида
Бутун
Жаҳон
Савдо
ташкилотига
аъзо
бўлгани
бўлса
,
иккинчи
тарафдан
Хитой
етакчиларининг
тўртинчи
авлоди
хокимиятга
келди
.
Бу
давр
ислоҳотининг
асосий
вазифалари
давлат
активларини
бошқариш
тизимини
янада
такомиллаштириш
,
мақроиқтисодий
назорат
тизимини
яхшилаш
,
молиявий
тизимни
мустаҳкамлаш
,
ички
ва
ташқи
савдони
интеграциялаштириш
,
озиқ
-
овқат
ва
ишлаб
чиқариш
ҳавфсизлигини
таъминлаш
режимини
жорий
этиш
.
Юқоридаги
вазифалардан
келиб
чиққан
ҳолда
қуйидагилар
амалга
оширилди
:
биринчидан
,
давлат
активларини
(
давлат
улуши
бор
корхоналарни
)
самарали
бошқариш
учун
Давлат
активларини
назорат
қилиш
комиссияси
ташкил
этилди
.
Мазкур
комиссия
,
Давлат
Кенгаши
томонидан
тўғридан
-
тўғри
бошқарилиб
келинган
давлат
улуши
бор
корхоналарни
,
давлат
мулкини
бошқаришда
марказлашган
ваколатлар
берилди
.
Шунингдек
,
мазкур
тузилма
давлат
улуши
бор
корхоналр
раҳбарларини
халқаро
бозорда
фаол
ва
самарали
иштирок
этишларига
яқиндан
кўмак
бериш
вазифаси
юклатилди
.
Иккинчиси
,
глобаллашган
бозор
иқтисодиётида
рискларни
бошқариш
,
молия
институтлари
ва
банклар
фаолияти
устидан
назоратни
амалга
ошириш
учун
Банк
назорати
комиссияси
тузилди
.
Ушбу
ўзгаришлар
,
Хитой
Халқ
Республикаси
иқтисодиётининнг
реал
ҳолати
билан
сиёсий
жараёнлар
ўртасидаги
тафовут
қисқартирилишига
эришилди
.
Хитой
Халқ
Республикаси
бошқарув
соҳасида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
мамлакатнинг
бозор
иқтисодиёти
асосида
ривожланиш
ва
давлатнинг
иқтисодий
салоҳиятини
юқори
даражага
олиб
чиқишда
муҳим
ўрин
тутди
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
Адабиётлар
рўйхати
1. Administrative Reform in China: Past, Present, and
Future by QUN WANG Southeast Review of Asian
Studies Volume 32 (2010) p. 103
2.
Общество
и
государство
в
Китае
: XL
научная
конференция
/
Ин
-
т
востоковедения
РАН
. -
М
.:
Ин
-
т
востоковедения
РАН
, 2010. – 470
с
.
3.
Гудошников
Л
.
М
.
Реформирование
системы
государственного
управления
в
КНР
//
Проблемы
Дальнего
Востока
. 2006,
№
4.
4.
Гудошников
Л
.
М
.,
Кокарев
К
.
А
.
Реформа
государственного
аппарата
//
Китай
на
пути
модернизации
и
реформ
: 1949–1999.
М
., 1999.
5.
Дандай
Чжунго
дэ
жэньши
гуаньли
(
Управление
кадрами
в
современном
Китае
):
В
2
тт
.
Пекин
, 1994.
6.
Дэн
Сяопин
вэньсюань
(
Избранные
произведения
Дэн
Сяопина
).
Пекин
, 1994.
Т
. 2.
C.
Юсупов
,
ТДЮУ
докторанти
МУРОЖААТ
ҚИЛИШ
ҲУҚУҚИ
ИНСТИТУТИ
:
АҚШ
ВА
ЕВРОПА
ДАВЛАТЛАРИ
ТАЖРИБАСИ
Анотация
:
мазкур
мақолада
давлат
органларига
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
масаласи
ривожланган
давлатлар
,
жумладан
АҚШ
,
Буюк
Британия
,
Италия
,
Франция
,
Испания
,
Болгария
,
Финландия
тажрибаси
асосида
ҳамда
илмий
жамоатчиликнинг
ушбу
соҳани
тартибга
солишга
қаратилган
назарий
ва
амалий
фикрлари
ҳамда
таклифлари
илмий
ёндашув
асосида
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
ариза
,
шикоят
,
мурожаат
,
квазисудлов
,
маъмурий
низолар
,
умумий
юрисдикция
судлари
,
маъмурий
-
судлов
,
муниципалитетларда
,
маҳаллий
тармоқ
бошқаруви
органлари
,
ярашувчилар
,
воситачилар
,
муқобил
усуллар
,
ҳаракатлар
эркинлиги
.
Анотация
:
в
настоящей
статье
на
основе
научного
подхода
проанализирован
опыт
стран
с
богатым
опытом
развития
обращений
физических
и
юридичеких
лиц
в
государственные
органы
,
в
том
числе
США
,
Великобритании
,
Италии
,
Франции
,
Испании
,
Болгарии
,
Финляндии
,
а
также
теоретические
и
практические
идеи
и
мнения
научной
общественности
касательно
регулирования
данной
сферы
.
Ключевые
слова
:
заявление
,
жалоба
,
обращение
,
квазиюстиция
,
административные
споры
,
суды
общей
юрисдикции
,
административное
муниципальное
судопроизводство
,
органы
местного
отраслевого
управления
,
примиряемые
,
посредники
,
альтернативные
способы
,
свобода
действий
.
Annotation:
in this article, on the basis of a scientific
approach, the experience of countries with rich experience
in developing the appeals of individuals and legal entities
to state bodies, including the United States, Britain, Italy,
France, Spain, Bulgaria, Finland, as well as theoretical
and practical ideas and opinions of the scientific communi-
ty Concerning the regulation of this sphere.
Keywords:
statement, complaint, appeal, quasi-
justice, administrative disputes, courts of general jurisdic-
tion, administrative municipal proceedings, local govern-
ment bodies, reconciled, intermediaries, alternative meth-
ods, freedom of action.
Ижтимоий
-
сиёсий
ислоҳотлар
кўрсатадики
,
демократик
қадриятлар
ва
қарашлар
ўзидан
ўзи
ҳокимият
органлари
фаолиятида
шаклланмайди
,
ҳатто
Конституция
ва
қонунлар
ҳам
уларнинг
қарор
топишига
ёрдам
беролмайди
.
АҚШ
Конституциясининг
қабул
қилинганига
икки
юз
йилдан
ошди
,
бироқ
жамиятда
ҳатто
90-
йилларда
ҳам
том
маънодаги
демократия
қарор
топмаган
.
Масалан
, 1986
йили
490
минг
сайланадиган
лавозимларни
қора
танли
аҳолининг
атиги
1,3%
и
,
аёлларнинг
эса
1,5%
и
эгаллаган
,
қолган
98,7%
ни
оқ
танли
, 98,5%
оқ
танли
эркаклар
эгаллаган
[1, 30-
бет
].
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
кўп
қонунлар
қабул
қилган
мамлакатда
ўтган
асрнинг
ўрталарида
ҳам
автобусларда
“
оқ
танли
учун
”, “
қора
танли
учун
”
деган
ёзувларни
кўриш
мумкин
эди
.
Ҳар
қандай
жамият
ёки
давлатда
демократик
талабларнинг
устуворлигини
ифодаловчи
мезонларнинг
бири
,
бу
,
шубҳасиз
фуқароларнинг
давлат
органларига
мурожаати
ва
уни
