ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
М
.
Ўразалиев
ТДЮУ
“
Жиноят
ҳуқуқи
ва
криминология
”
кафедраси
катта
илмий
ходим
изланувчиси
ВОЯГА
ЕТМАГАН
ШАХСНИ
ҒАЙРИИЖТИМОИЙ
ХАТТИ
-
ҲАРАКАТЛАРГА
ЖАЛБ
ҚИЛИШГА
ДОИР
ЖИНОЯТ
ҚОНУНЧИЛИГИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
қилишни
олдини
олиш
ва
жиноят
қонунчилигини
такомиллаштириш
масалалари
борасида
фикр
юритилади
.
Шунингдек
,
ушбу
масала
юзасидан
тегишли
таклиф
ва
тавсиялар
берилади
.
Калит
сўзлар
:
вояга
етмаган
шахс
,
спиртли
ичимликлар
,
гиёҳвандлик
,
истеъмол
қилиш
,
жиноят
,
мастлик
ҳолати
,
жалб
қилиш
,
олдини
олиш
.
Аннотация
:
В
настоящей
статье
автором
рассмот
-
рены
вопросы
профилактики
вовлечения
несовер
-
шеннолетних
в
антисоциальное
поведение
,
совер
-
шенствования
уголовного
законодательства
.
Также
,
автором
даны
соответствующие
рекомендации
и
предложения
.
Ключевые
слова
:
несовершеннолетние
,
алко
-
гольные
напитки
,
наркотики
,
употребление
,
преступ
-
ление
,
состояние
опьянения
,
вовлечение
,
профилак
-
тика
.
Annotation:
This article is considered developed of
criminal law issues and prevent juveniles’ delinquency, in
order will be given proposals and recommendations.
Key words:
juvenile, alcohol drinks, drugs, consumer,
crime, the state of intoxication, drunkenness, evolve, pre-
vent
.
Вояга
етмаган
шахсни
спиртли
ичимликлар
истеъмол
қилишга
,
гиёҳвандлик
ва
психотроп
ҳисобланмаган
,
лекин
кишининг
ақл
-
идрокига
таъсир
этадиган
восита
ва
моддаларни
истеъмол
этишга
жалб
қилганлик
учун
жиноий
жавобгарлик
жиноят
ҳуқуқи
фанидаги
муҳим
ва
ўрганилиши
талаб
этиладиган
мавзулардан
бири
ҳисобланади
.
Мазкур
ҳолат
,
аввало
,
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
қилганлик
учун
жавобгарлик
ҳам
вояга
етмаган
шахслар
билан
боғлиқ
жиноятлар
,
мазкур
жиноятларнинг
олдини
олиш
ва
вояга
етмаганлар
ўртасидаги
жиноятчиликка
қарши
курашда
муҳим
ҳуқуқий
аҳамият
касб
этиши
билан
белгиланади
.
Шу
ўринда
жиноят
ишлари
бўйича
судлар
томонидан
2010-2014
йиллар
давомида
ЖК
нинг
127-
моддаси
билан
кўрилган
жиноят
ишлари
бўйича
судланган
шахслар
ҳақидаги
маълумотларга
назар
ташласак
, 2010
йилда
316
нафар
шахс
, 2011
йилда
306
нафар
шахс
, 2012
йилда
288
нафар
шахс
, 2013
йилда
294
нафар
шахс
, 2014
йилда
796
нафар
шахсни
судланганлиги
аниқланди
[1].
Ушбу
статистик
маълумотлардан
шу
нарса
кўриниб
тўрибдики
,
вояга
етмаган
шахсларни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
этиш
2010
йилга
нисбатан
2014
йилга
келиб
ошганлигини
кўриш
мумкин
.
Бу
эса
,
ўз
навбатида
ушбу
жиноятчиликнинг
олдини
олишга
қаратилган
бир
қанча
вазифаларни
бажарилишини
ва
бу
борада
қонунчилик
механизмини
такомиллаштиришни
тақозо
этади
.
Вояга
етмаган
шахсни
спиртли
ичимликлар
истеъмол
қилишга
,
гиёҳвандлик
ва
психотроп
ҳисобланмаган
,
лекин
кишининг
ақл
-
идрокига
таъсир
этадиган
восита
ва
моддаларни
истеъмол
қилишга
жалб
қилиш
деганда
,
вояга
етган
шахснинг
вояга
етмаган
шахсда
санаб
ўтилган
ичимликлар
,
моддалар
ёки
воситаларни
истеъмол
қилишга
мойиллик
уйғотиш
ва
уларни
муттасил
истеъмол
қилишга
ўргатиб
қўйишга
қаратилган
ҳаракатларини
тушуниш
керак
(
алдаш
,
ишонтириш
,
ваъда
бериш
ва
бошқа
йўллар
билан
) [2, 115-
бет
.].
Вояга
етмаганлар
томонидан
спиртли
ичимликлар
,
гиёҳвандлик
ва
психотроп
ҳисобланмаган
,
лекин
кишининг
ақл
-
идрокига
таъсир
этадиган
восита
ва
моддаларни
,
доимий
равишда
узоқ
вақт
давомида
истеъмол
қилиш
натижасида
уларда
интеллектуал
ва
ахлоқий
фазилатлар
йўқолиб
боради
,
ижтимоий
фойдали
нарсалар
ўрнини
маст
бўлишга
интилиш
эгаллаб
олади
.
Маст
ҳолатда
бўлган
вояга
етмаган
шахслар
ўзларини
назорат
қила
олмай
қолиб
,
вазиятга
номувофиқ
бўлган
ҳиссиётлар
таъсирига
тушиши
натижасида
турли
жиноятларни
содир
этиши
мумкин
.
(
Масалан
;
ўғирлик
,
талончилик
,
безорилик
ва
бошқалар
)
Вояга
етмаганлар
томонидан
мастлик
ҳолатида
содир
этган
жиноятларнинг
ҳусусиятлари
,
кўпчилик
ҳолларда
,
уларнинг
маънавий
тубанликка
тушганлиги
,
салбий
хулқ
-
атворидан
далолат
беради
.
Бироқ
айрим
ҳолларда
мазкур
хатти
-
ҳаракатлар
ўсмирнинг
хулқ
-
атвори
хусусиятларига
умуман
мос
келмайди
,
мазкур
шахснинг
хатти
-
ҳаракатлари
,
ҳаёт
тарзига
зид
,
тасодифий
ҳол
бўлади
.
Айбдор
вояга
етмаганни
мунтазам
(
икки
ёки
ундан
ортиқ
)
равишда
спиртли
ичимлик
ёки
ақл
-
идрокига
таъсир
қиладиган
восита
ёки
моддаларни
истеъмол
қилишга
жалб
қилгандагина
жиноий
жавобгарликка
тортилиши
мумкин
.
Бу
ўринда
мунтазам
равишда
деганда
,
ҳаракатлар
ўртасида
жиддий
узилиш
бўлганлигига
эътиборни
қаратиш
лозим
.
Амалиётда
айбдорнинг
ҳаракатларида
бир
йил
давомида
камида
уч
маротаба
вояга
етмаган
шахс
спиртли
ичимликларни
,
гиёҳвандлик
ёки
психотроп
моддаси
ҳисобланмаган
,
лекин
одамнинг
ақл
-
идрокига
таъсир
қиладиган
восита
ёки
моддаларни
қайта
ва
қайта
истеъмол
қилишга
жалб
қилиш
аломатлари
мавжуд
бўлгандагина
жиноий
жавобгарлик
масаласи
кўрилиши
лозимлиги
эътироф
этилмоқда
[3, 453-
бет
.].
Жиноят
қонунининг
таҳлил
қилинаётган
нормасини
бошқа
давлатлар
ЖК
нормалари
билан
қиёсланганда
,
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
қилиш
,
шунингдек
вояга
етмаган
шахс
спиртли
ичимликларни
,
гиёҳвандлик
ёки
психотроп
моддаси
ҳисобланмаган
,
лекин
одамнинг
ақл
-
идрокига
таъсир
қиладиган
восита
ёки
моддаларни
қайта
ва
қайта
истеъмол
қилишга
жалб
қилиш
жинояти
учун
жавобгарлик
масаласи
ушбу
мамлакатлар
жиноят
қонунларида
мукаммалроқ
берилганлигини
кўрамиз
.
Масалан
,
вояга
етмаган
шахсни
ота
-
она
,
муаллим
ёки
қонун
бўйича
вояга
етмаган
шахсни
тарбиялаш
зиммасига
юкланган
шахс
томонидан
фоҳишалик
билан
шуғулланишга
,
дарбадарликка
жалб
қилиш
ва
бошқа
айрим
ҳаракатларга
кенгроқ
тўхталиб
ўтилган
[4, 106-
бет
.].
Бизнинг
фикримизча
,
жиноятга
жалб
қилган
шахс
бегона
,
шунингдек
вояга
етмаган
шахснинг
ота
-
онаси
,
педагог
ёки
уларнинг
тарбияси
билан
бевосита
шуғулланувчи
шахслар
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Бу
ўринда
бегона
шахс
ва
боланинг
ота
-
онаси
,
педагоги
ёки
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
уларнинг
тарбияси
билан
бевосита
шуғулланувчи
шахсларга
бир
хилда
жавобгарлик
белгиланганлигини
тўғри
деб
бўлмайди
.
Чунки
,
бу
шахслар
доимо
вояга
етмаган
шахслар
билан
биргаликда
бўлиб
,
уларнинг
тарбиясига
бевосита
кучли
таъсир
кўрсатадилар
.
Бизнингча
,
ЖК
127-
моддасига
она
-
оналар
,
педагог
ёки
вояга
етмаганлар
тарбиясига
масъул
бўлган
шахсларнинг
жавобгарлиги
масаласи
албатта
,
киритилиши
керак
.
Ўз
навбатида
,
бизга
тарихий
,
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш
ҳамда
қонунчилик
техникаси
тараққиёти
бўйича
яқин
бўлган
МДҲ
давлатлари
қонунларининг
қиёсий
таҳлили
бу
давлатларда
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
айнан
ота
-
онаси
,
педагог
ёхуд
қонунда
вояга
етмаган
шахсни
тарбиялаш
вазифаси
юклатилган
шахс
томонидан
амалга
оширилиши
учун
махсус
нормалар
борлигини
кўрсатади
.
Жумладан
,
Озарбайжон
Республикаси
ЖК
170-
моддаси
2-
қисми
,
Қирғизистон
Республикаси
ЖК
157-
моддаси
1-
қисми
,
Қозоғизистон
Республикаси
ЖК
133-
моддаси
2-
қисми
[5],
Арманистон
Республикаси
ЖК
165-
моддаси
2-
қисми
[6],
Молдова
Республикаси
ЖК
208-
моддаси
2-
қисми
[7],
Беларус
Республикаси
ЖК
172-
моддаси
2-
қисми
[8],
Россия
Федерацияси
ЖК
150-
моддаси
2-
қисми
[9],
Тожикистон
Республикаси
ЖК
165-
моддаси
2-
қисми
[10],
Туркманистон
Республикаси
ЖК
155-
моддаси
2-
қисмида
[11],
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
ёхуд
жиноятга
ота
-
онаси
,
ёхуд
унинг
ўрнидаги
шахс
,
педагог
ҳамда
қонун
билан
вояга
етмаган
шахсни
тарбиялаш
вазифаси
юклатилган
шахс
томонидан
жалб
қилганлик
учун
махсус
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
нормалар
мавжуд
.
Бундан
ташқари
мазкур
нормаларнинг
жиноят
қонунига
киритилиши
вояга
етмаган
шахсларни
яхшироқ
назорат
қилиш
имконини
берган
бўларди
.
Вояга
етмаганларни
жиноятга
жалб
қилиш
вояга
етмаганлар
тарбияси
учун
масъул
бўлган
мансабдор
шахс
томонидан
ҳам
содир
этилиши
мумкин
.
Бу
шахсларга
нисбатан
умумий
субъектга
нисбатан
белгиланган
жавобгарлик
ва
жазо
чораларининг
қўлланилиши
мақсадга
мувофиқ
эмас
.
ЖК
56-
моддасида
бу
шахсларнинг
назарда
тутилмаганлигини
инобатга
олсак
,
вояга
етмаганлар
тарбиясига
масъул
бўлган
мансабдор
шахс
томонидан
вояга
етмаганлар
жиноятга
жалб
қилинган
ҳолларда
юқоридаги
шахсларнинг
жиноий
жавобгарлигини
назарда
тутувчи
алоҳида
қисм
киритилиши
лозим
.
Фикримизча
,
ЖКдаги
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
қилишнинг
объектив
томонидаги
хатти
-
ҳаракатларни
ифодаловчи
нормалар
ҳамда
жиноятнинг
махсус
субъектлари
доираси
кенгайтирилиши
лозим
.
Чунки
мавжуд
моддада
вояга
етмаган
шахсларни
фоҳишаликка
жалб
қилиш
,
шунингдек
жиноий
хатти
-
ҳаракатларни
вояга
етмаган
шахснинг
ота
-
онаси
,
педагог
ёхуд
қонун
билан
вояга
етмаган
шахсни
тарбиялаш
вазифаси
юклатилган
шахс
томонидан
амалга
оширилиши
учун
жавобгарлик
белгиланмаган
.
Хулоса
қилиб
шуни
таъкидлашимиз
лозимки
,
спиртли
ичимликлар
,
гиёҳвандлик
ёки
психотроп
моддаси
ҳисобланмаган
,
лекин
одамнинг
ақл
-
идрокига
таъсир
қиладиган
восита
ёки
моддаларни
истеъмол
қилиш
вояга
етмаган
шахсларнинг
нормал
ривожланиши
ва
шахс
сифатида
шаклланишига
салбий
таъсир
кўрсатишини
эътиборга
олсак
,
уларнинг
тарбияси
учун
барчамиз
масъуллигимизни
ёдда
тутишимиз
зарур
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суд
маълумотларидан
(2015
йил
).
2.
М
.
Х
.
Рустамбоев
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
шарҳлар
.
Махсус
қисм
–
Тошкент
:
ILM-ZIYO, 2006. –
Б
. 115.
3.
Комментарий
к
уголовному
кодексу
Российской
Федерации
Под
.
ред
Л
.
Л
.
Кругликова
.
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2005. -
С
.453.
4.
Ахроров
Б
.
Д
.
Жиноят
қонунчилигининг
вояга
етмаганлар
тўғрисидаги
нормаларининг
либераллаштириш
масалалари
. “
Ёшларга
оид
давлат
сиёсатининг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
”
мавзусидаги
илмий
-
назарий
конференция
материал
-
лари
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2008. –
Б
. 106.
5.
law.edu.ru.pravoteka.24.com/.
6.
Уголовный
кодекс
Республики
Армения
. -
Ере
-
ван
.
Офиц
.
издание
. 2003.
7.
7.
Уголовный
кодекс
Республики
Молдова
/
Вступительная
статья
к
.
ю
.
н
.
А
.
И
.
Лукашова
–
СПб
.:
Юридический
центр
Пресс
, 2003.
8.
Уголовный
кодекс
Республики
Беларусь
.
При
-
нят
Палатой
представителей
1
июня
1999
года
.
Одоб
-
рен
Советом
Республики
24
июня
1999
года
/
Обзор
-
ная
статья
А
.
В
.
Баркова
. –
Минск
:
Амалфея
, 2000.
9.
Комментарий
к
Уголовному
кодексу
Россий
-
ской
Федерации
/
Отв
.
ред
.
В
.
М
.
Лебедев
–
М
.:
Юрайт
-
М
, 2001.
10. 10.
Уголовный
кодекс
Республики
Таджики
-
стан
.
Официальный
текст
. –
Душанбе
: «
Конуният
»,
1998.
11.
Уголовный
кодекс
Республики
Туркменистан
.
(asgabet net /stati /zakonodatelstvo).