ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
бўйича
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ва
уларнинг
лойиҳаларини
молиявий
ва
иқтисодий
экспертизадан
ўтказишга
оид
вазифаларини
тегишли
қонун
ҳужжатларида
белгилаш
лозим
.
Шундай
қилиб
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қабул
қилишда
уларни
иқтисодий
ва
молиявий
экспертизадан
ўтказиш
орқали
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
мазмунида
ҳуқуқий
ва
иқтисодий
талаблар
уйғун
ҳолда
ифода
этилади
.
Қонун
ҳужжатларининг
мазмуни
бозор
иқтисодиёти
қонуниятларига
зид
келса
бозор
муносабатларига
путур
етади
ва
уни
қабул
қилинган
мақсадга
эришиб
бўлмайди
.
Зеро
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
,
аввало
,
шахс
ва
жамият
манфаатларини
кўзлаб
,
демократик
бозор
иқтисодиёти
муносабатларини
тартибга
солади
ва
қўриқлайди
.
Умуман
олганда
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
воситасида
бозор
иқтисодиёти
барқарор
ривожланиши
таъминланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Янгича
фикрлаш
ва
ишлаш
–
давр
талаби
.
Т
.5. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1997. –
Б
.126
2.
Исломов
З
.
М
.
Общество
.
Государство
.
Право
. –
Ташкент
:
Адолат
, 2001. –
Б
.432
3.
Короткова
О
.
А
.
Экспертиза
законопроектов
и
законодательных
актов
:
теоретико
-
правовой
аспект
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
–
М
.: 2010. – C. 9.
4.
Абдуллаев
Б
.
Д
.
Ўзбекистон
Республикасида
қонун
ҳужжатлари
ҳуқуқий
экспертизасини
такомиллаштириш
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номз
....
дисс
.
‒
Тошкент
: 2010,
‒
Б
. 25.
5.
Саидов
А
.
Х
.
Конституциявий
ҳуқуқдан
–
конститу
-
циявий
иқтисодиёт
сари
.
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
–
демократик
ҳуқуқий
давлат
шаклланиши
ва
тараққиётининг
ишончли
ҳуқуқий
кафолати
”
мавзусидаги
Республика
илмий
-
амалий
давра
суҳбати
материаллари
тўплами
. –
Тошкент
:
ТДЮУ
, 2017. –
Б
. 14.
6.
ЎР
ҚҲТ
, 2016
й
., –
№
42, 484-
модда
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., –
№
13, 201-
модда
.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., –
№
20, 355-
модда
.
9.
Манба
10.
Манба
: ivo.garant.ru
Б
.
Латипов
,
мустақил
изланувчи
ҲУҚУҚ
-
ТАРТИБОТ
ОРГАНЛАРИ
ВА
ФУҚАРОЛИК
ЖАМИЯТИ
ИНСТИТУТЛАРИНИНГ
ЎЗАРО
ҲАМКОРЛИГИ
:
АСОСИЙ
ПРИНЦИПЛАРИ
ВА
ШАКЛЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтларининг
самарали
алоқаларини
йўлга
қўйишда
улар
ўртасидаги
ўзаро
ҳамкорлик
принциплари
ва
шаклларини
илмий
-
назарий
ҳамда
амалий
жиҳатдан
таҳлили
амалга
оширилган
.
Таҳлил
натижасида
муаллиф
томонидан
тегишли
таклиф
ва
хулосалар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
жамияти
,
ўзини
ўзи
бошқариш
,
жамоатчилик
назорати
,
ижтимоий
шериклик
.
Аннотация
:
в
статье
осуществлен
анализ
основных
научно
-
практических
аспектов
принципов
и
форм
сотрудничества
правоохранительных
органов
и
институтов
гражданского
общества
.
В
результате
исследования
автором
разработаны
соответствующие
выводы
и
предложения
.
Ключевые
слова
:
гражданское
общество
,
само
-
управление
,
общественный
контроль
,
социальное
партнерство
.
Annotation:
in the article, the analysis of the main sci-
entific and practical aspects of the principles and forms of
cooperation of law enforcement agencies and institutes of
civil society is carried out. As a result of the research the
author has developed the corresponding conclusions and
offers.
Keywords:
civil society, self-government, public con-
trol, social partnership.
Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясида
жамиятда
қонун
устуворлигини
,
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлашда
давлат
органларининг
фуқаролик
жамияти
тузилмалари
билан
яқин
ҳамкорлигини
йўлга
қўйиш
демократик
ислоҳотларнинг
устувор
йўналишларидан
бири
эканлиги
кўрсатиб
ўтилди
[5].
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёев
Конституциямизнинг
24
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузасида
қуйидагиларни
таъкидлади
: “
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
фаолиятида
очиқлик
ва
ошкораликни
таъминлаш
учун
биз
фуқаролик
жамияти
институтлари
,
оммавий
ахборот
воситалари
ва
аҳоли
билан
самарали
ҳамкорликни
кенг
йўлга
қўйишни
”
асосий
вазифа
деб
ҳисоблаймиз
[2, 11-
бет
].
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтларининг
самарали
алоқаларини
йўлга
қўйишда
улар
ўртасидаги
ўзаро
ҳамкорлик
принциплари
ва
шаклларини
илмий
-
назарий
ҳамда
амалий
жиҳатдан
чуқур
таҳлил
қилиш
,
бу
борадаги
устувор
йўналишларни
аниқлаш
ўта
муҳим
масала
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонунида
(2014
йил
25
сентябрда
имзоланган
)
мамлакатни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурларини
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ҳамда
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
дахлдор
бўлган
бошқа
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
қарорларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
ошириш
борасида
давлат
органларининг
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
ҳамкорлиги
–
ижтимоий
шериклик
предметини
ташкил
этиши
мустаҳкамланди
[7].
Ушбу
доирадаги
масалалар
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
фаолиятига
ҳам
тўла
тааллуқли
.
Мазкур
Қонуннинг
4-
моддасида
ижтимоий
шериклик
ҳамда
ҳамкорликнинг
қуйидаги
асосий
принциплари
таъкидлаб
ўтилган
:
қонунга
бўйсуниш
;
тенг
ҳуқуқлилик
;
очиқлик
ва
шаффофлик
,
ҳаммабоплик
;
мустақиллик
,
холислик
;
ўзаро
ҳурмат
,
манфаатларнинг
инобатга
олиниши
ва
масъулият
;
мажбуриятлар
қабул
қилишнинг
ихтиёрийлиги
.
Шу
жиҳатдан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигининг
шаклларини
қуйидаги
йўналишда
тадқиқ
этиш
мақсадга
мувофиқдир
:
биринчидан
,
ижтимоий
шерикликка
оид
халқаро
амалиётни
чуқур
ўрганган
ҳолда
ҳамкорликни
ташкил
этиш
шаклларининг
илмий
-
назарий
жиҳатларини
таҳлил
этиш
;
иккинчидан
,
мазкур
соҳанинг
ҳуқуқий
асосларида
белгиланган
ўзаро
ҳамкорлик
шакллари
ҳамда
уларнинг
амалга
оширилишини
илмий
жиҳатдан
таҳлил
қилиш
;
учинчидан
,
жамият
ҳаётидаги
муҳим
масалаларни
ҳал
этиш
юзасидан
ўзаро
ҳамкорликни
йўлга
қўйишдаги
устувор
йўналишларни
белгилаш
.
Аввало
,
давлат
ва
“
учинчи
сектор
”
ўртасидаги
ҳамкорлик
тобора
ривожланаётганини
жамият
ҳаётида
фуқаролик
жамияти
институтлари
ролининг
юксалиб
бораётганлиги
,
уларнинг
давлат
органлари
билан
ўзаро
ҳамкорлигига
эҳтиёж
ортиб
бораётганлиги
билан
изоҳлаш
мумкин
.
Ҳозирги
кунга
келиб
нодавлат
ташкилотлари
ижтимоий
,
иқтисодий
,
сиёсий
соҳада
давлат
ва
унинг
органлари
билан
тенг
ҳуқуқли
ҳамкорликка
кириша
оладиган
субъект
даражасига
чиқиб
бормокда
[4].
«
Ижтимоий
шериклик
»
атамаси
халқаро
амалиётда
кенг
қўлланилади
.
Иқтисодиёт
соҳасида
ижтимоий
шериклик
дейилганида
жамият
асосий
қатлам
ва
гуруҳларининг
энг
муҳим
ижтимоий
-
иқтисодий
манфаатлари
уйғунлиги
ва
мутаносиблигини
таъминлаш
мақсадини
кўзлаган
ижтимоий
муносабатларнинг
алоҳида
бир
тури
ҳамда
бозор
иқтисодиёти
ривожланишининг
қонуний
натижаси
тушунилади
.
Ижтимоий
шериклик
томонларининг
қонуний
манфаатлари
музокаралар
жараёнида
мувофиқлаштирилади
,
бунда
меҳнат
шароитлари
ва
меҳнатга
ҳақ
тўлаш
,
ҳодимларнинг
ижтимоий
ҳимояси
ва
бошқа
кафолатлар
ҳамда
уларнинг
корхона
фаолиятидаги
роли
ва
бошқа
ҳаётий
муҳим
масалалар
ўзаро
келишиб
олинади
.
Юқоридаги
келишувлар
тегишли
ҳужжатлар
-
шартномалар
,
битимлар
оркали
расмийлаштирилади
[3, 10-
бет
].
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисидаги
келишувлар
ва
шартномалар
томонларнинг
келишувига
биноан
икки
томонлама
ҳамда
кўп
томонлама
бўлиши
мумкин
.
Кўп
томонлама
келишувлар
ижтимоий
шерикликнинг
исталган
даражасида
тузилиши
мумкин
,
ижтимоий
шериклик
субъектлари
ўртасида
тузиладиган
маҳаллий
келишувлар
бундан
мустасно
” [6].
Ижтимоий
шериклик
шакли
унинг
мақсади
ва
ижтимоий
аҳамиятини
инкор
этмайди
.
Асосий
мақсад
-
ҳамкорликка
киришаётган
томонлар
,
улар
икки
,
уч
ёки
кўп
томонлама
бўлсин
,
муайян
самарали
натижага
эришишдир
.
Замонавий
институт
сифатида
шаклланган
“
ижтимоий
шериклик
”
−
айнан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасидаги
ҳамкорликнинг
муҳим
шаклидир
.
Бизнинг
фикримизча
,
мазкур
янги
институтнинг
имкониятларидан
юқоридаги
субъектлар
самарали
фойдаланиши
лозим
.
Бу
институтдан
фойдаланишда
унинг
ҳам
ўзига
хос
шаклларини
,
амалга
ошириш
йўналишини
тўғри
белгилаш
мақсадга
мувофиқ
.
Мазкур
соҳанинг
ҳуқуқий
асосларида
белгиланган
қоидалар
,
яъни
Ўзбекистон
Республикаси
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
6-
моддасига
асосан
ижтимоий
шерикликнинг
асосий
шакллари
қуйидагилардан
иборат
:
–
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
ва
фуқаролик
жамияти
бошқа
институтларининг
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурларини
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
оширишда
иштирок
этиши
;
-
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
ва
фуқаролик
жамияти
бошқа
институтларининг
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
оширишда
иштирок
этиши
;
–
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамияти
бошқа
институтлари
вакилларининг
давлат
органлари
ҳузуридаги
ишчи
гуруҳлар
комиссиялар
ва
жамоатчилик
-
маслаҳат
органлари
фаолиятида
иштирок
этиши
;
–
ижтимоий
шериклик
субъектлари
томонидан
биргаликда
тадбирлар
,
маслаҳатлашувлар
ва
музокаралар
ўтказиш
;
–
ижтимоий
шериклик
субъектлари
томонидан
ижтимоий
шериклик
тўғрисида
битимлар
ва
шартномалар
(
бундан
буён
матнда
битимлар
ва
шартномалар
деб
юритилади
)
тузиш
,
биргаликдаги
лойиҳалар
ва
режаларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
ошириш
;
–
ижтимоий
шериклик
субъектлари
ўртасида
ўзаро
қўллаб
-
қувватлаш
,
ахборот
алмашиш
.
Жамият
ҳаётидаги
муҳим
масалаларни
ҳал
этиш
юзасидан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фукаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигини
амалга
оширишдаги
устувор
йўналишларни
аниқлаш
муҳим
вазифалардан
биридир
.
Шу
асосда
ҳозирги
кунда
мамлакатимизда
амалга
оширилаётган
кенг
кўламли
демократлаштириш
жараёнларини
,
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятидаги
юксалишларни
,
фан
ва
техника
ютуқларини
,
нодавлат
ташкилотлари
фаоллашаб
бораётганини
ҳисобга
олган
ҳолда
қуйидаги
йўналишларда
ўзаро
ҳамкорликни
жорий
этиш
ва
янада
ривожлантириш
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
:
1.
Жамият
ҳаётидаги
долзарб
,
муҳим
ижтимоий
аҳамиятга
эга
бўлган
масалаларни
ҳал
этишда
ижтимоий
шериклик
тамойили
асосида
ҳамкорликни
ташкил
этиш
.
Бу
йўналишда
асосан
фуқаролик
жамияти
институтлари
кўпроқ
ташаббускор
бўлиши
лозим
.
Масалан
,
муайян
ташкилот
ёки
ҳудудда
узлуксиз
қонун
бузилиши
ҳолатлари
кузатилмоқда
.
Буни
кўп
ҳолларда
шу
ташкилотда
фаолият
олиб
бораётган
ходимлар
ёки
уларнинг
аҳволидан
доимо
хабардор
бўлган
фаол
фуқаролар
билади
.
Улар
мавжуд
қонун
бузилишига
эътиборсиз
муносабатда
бўлмасдан
,
аксинча
ҳуқуқбузарликка
нисбатан
муросасиз
хулқ
-
атворда
бўлиши
лозим
.
Шу
билан
бирга
бу
масалага
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
эътиборини
жалб
этиш
мақсадга
мувофиқ
.
Ўз
навбатида
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
органлар
ҳам
мазкур
муаммоларга
жиддий
эътибор
қаратиши
зарур
.
Олинган
ахборот
асосида
тегишли
чора
-
тадбирларни
амалга
оширилиши
шарт
.
2.
Фуқаролик
жамиятининг
муҳим
институти
ҳисобланган
оммавий
ахборот
воситалари
билан
ҳамкорликни
янада
кучайтириш
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
амалга
оширилаётган
амалий
ишларни
кенг
жамоатчиликка
етказишда
оммавий
ахборот
воситалари
муҳим
ўрин
эгаллайди
.
Бу
йўналишдаги
ҳамкорликнинг
таъсирчан
кўринишини
телеканаллар
орқали
намойиш
этилаётган
ҳуқуқий
мавзудаги
кўрсатувлар
,
хусусан
“
Бир
жиноят
изидан
”,
“
Инсон
ва
қонун
”, “
Одил
суд
”, “
Тараққиёт
дастури
”
ва
“
Ҳимоя
”
кабилар
орқали
кузатиш
мумкин
.
Бу
каби
кўрсатувлар
кўплаб
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олишга
,
аҳолини
ноқонуний
хатти
-
ҳаракатлардан
қайтаришга
,
ёшларни
ҳуқуқий
тарбиялашга
хизмат
қилмоқда
.
3
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
замонавий
технология
ва
усуллардан
фойдаланган
ҳолда
ўзаро
ҳамкорликни
самарали
ташкил
этиши
.
Бу
соҳада
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлашда
янги
технологиялардан
унумли
фойдаланиш
лозимлигини
қайд
этмоқчимиз
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
тадбиркорлик
субъектларининг
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
мақсадида
ташкил
этилган
“
ишонч
телефони
”
амалда
жуда
катта
самара
бермоқда
.
Бу
ҳақида
оммавий
ахборот
воситалари
орқали
махсус
реклама
ва
видеороликларнинг
кўрсатилиши
натижасида
аҳоли
ўзининг
ҳуқуқини
ҳимоя
қилишнинг
замонавий
усулидан
хабардор
бўлди
.
Биргина
2015
йил
давомида
прокуратура
органларининг
“007”
рақамли
махсус
“
ишонч
телефони
”
га
1782
та
мурожаатлар
келиб
тушган
ва
уларнинг
аксарияти
қаноатлантирилган
[9].
Прокуратура
томонидан
жорий
этилган
бу
механизм
орқали
ижобий
натижаларга
эришилаётганлиги
учун
бугунги
кунга
келиб
мамлакатимиздаги
бошқа
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
,
жумладан
Адлия
вазирлиги
,
Ички
ишлар
вазирлигида
ҳам
“
ишонч
телефонлари
”
жорий
этилди
.
2015
йилда
“
Ишонч
телефон
”
лари
орқали
адлия
идораларига
қилинган
мурожаатларнинг
96
фоизи
қаноатлантирилган
,
аризаларнинг
4
фоизини
қаноатлантириш
рад
этилган
.
Бу
рақамлар
нимадан
далолат
беради
?
Шикоят
билан
мурожаат
қилган
одамларнинг
у
ёки
бу
давлат
органлари
қарорларидан
норози
бўлишга
тўла
ҳақли
эканидан
далолат
беради
[1].
Фикримизча
,
буни
янада
такомиллашган
кўринишини
,
яъни
электрон
мурожаатларни
ҳам
кучайтириш
лозим
.
Бунинг
учун
махсус
веб
-
сайтларни
жорий
этиш
ва
у
орқали
аҳоли
муражаатларини
қабул
қилиш
механизмини
жорий
этилиши
лозим
.
Бу
борада
мамлакатимизда
«
Электрон
ҳукумат
тўғрисида
»
ги
қонуннинг
қабул
қилинганлигини
ҳам
алоҳида
эътироф
этиш
ўринли
[8].
4.
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
ҳамда
уларнинг
мансабдор
шахслари
фаолиятида
учраётган
қонун
бузилиши
ҳолатларини
бартараф
этиш
бўйича
жамоатчилик
назорати
асосидаги
ҳамкорлик
.
Бу
борада
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ходимларининг
асосий
вазифаси
фуқаролик
жамияти
институтларининг
жамоатчилик
назорати
асосида
тақдим
этган
материалларини
ўз
вақтида
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этишдан
иборат
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ўзи
жамоатчилик
назоратининг
субъекти
ҳисобланмайди
,
лекин
жамоатчилик
назорати
асосида
аниқланган
қонун
бузилиши
ҳолатлари
бўйича
тегишли
чораларни
амалга
ошириши
лозим
.
5.
Ҳуқуқий
тарғибот
йўналишида
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлиги
.
Ҳуқуқий
тарғибот
ишларини
амалга
оширишда
давлат
ва
фуқаролик
жамияти
институтларининг
ҳамкорлиги
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Чунки
янги
қабул
қилинаётган
қонунлар
,
давлат
дастурлари
,
қолаверса
,
мамлакат
раҳбарияти
томонидан
амалга
оширилаётган
ислоҳотларнинг
мазмун
-
моҳиятини
кенг
жамоатчиликка
етказишда
фуқаролик
жамияти
институтлари
,
хусусан
оммавий
ахборот
воситалари
,
сиёсий
партиялар
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
,
ижтимоий
ҳаракат
ва
бошқа
нодавлат
ташкилотлари
етакчи
ахборот
тарқатувчилар
ҳисобланади
.
Буни
эътиборга
олган
ҳолда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
фуқаролик
жамияти
билан
ҳамкорликни
самарали
ташкил
этса
,
кўплаб
ижобий
натижаларга
эришиши
мумкин
.
Бу
йўналишда
Ўзбекистон
республикаси
прокуратура
органларида
муайян
тажриба
тўпланган
.
Масалан
,
прокуратура
органлари
томонидан
ҳуқуқий
тарғибот
йўналишида
2015
йилда
127804
та
тадбирлар
ўтказилди
.
Оммавий
ахборот
воситалари
орқали
23567
марта
,
шундан
6665
таси
бевосита
телевидение
орқали
чиқишлар
ташкил
этилди
.
Тарғибот
тадбирларининг
74470
таси
бевосита
фуқароларнинг
яшаш
,
ўқиш
ва
иш
жойларида
ташкил
этилган
[9].
6.
“
Ақлий
марказлар
”
ўртасидаги
ҳамкорлик
.
Давлат
ва
нодавлат
ташкилотлари
тизимидаги
илмий
тадқиқот
марказлари
ўртасидаги
ҳамкорликни
кучайтириш
ҳам
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
Олий
ўқув
курслари
,
ёки
Адлия
вазирлиги
қошидаги
юристлар
малакасини
ошириш
маркази
ҳамда
Фуқаролик
жамияти
шаклланишини
мониторинг
қилиш
мустақил
институти
ўртасида
ҳамкорлик
.
Мазкур
ташкилотлар
ўзаро
ҳамкорлик
асосида
семинарлар
,
давра
-
суҳбатлари
ташкил
этади
.
Шунингдек
,
ахборот
таҳлилий
материалларни
тайёрлашда
,
ахборот
алмашинувида
ҳам
самарали
ҳамкорлик
йўлга
қўйилган
.
Унинг
натижасида
жамият
ҳаётида
мавжуд
муаммоларни
бартараф
этиш
бўйича
илмий
асосланган
таклифлар
ишлаб
чиқишга
эришилади
.
Бундай
ҳамкорликни
бошқа
нодавлат
жамоат
ташкилотлари
билан
ҳам
йўлга
қўйилиши
мақсадга
мувофиқ
.
7
.
Ёшларнинг
маънавий
,
ҳуқуқий
муҳофазасини
таъминлаш
йўналишидаги
ҳамкорлик
.
Мамлакатимиз
аҳолисининг
ярмидан
ортиғини
ёшлар
ташкил
этишини
эътиборга
олган
ҳолда
бу
йўналишга
алоҳида
эътибор
қаратилиши
лозим
.
Чунки
ёшлар
−
мамлакат
келажаги
.
Уларни
ҳар
томонлама
етук
,
комил
шахс
сифатида
тарбиялашга
мамлакатимизда
давлат
сиёсати
даражасида
эътибор
қаратилмоқда
.
Шундан
келиб
чиққан
ҳолда
қайд
этиш
лозимки
,
давлат
ва
нодавлат
ташкилотлари
мазкур
йўналишда
ҳам
ўзаро
ҳамкорликни
кучайтириши
лозим
.
2014
йил
6
февралда
эълон
қилинган
“
Ўзбекистон
Республикасида
ёшларга
оид
давлат
сиёсатини
амалга
оширишга
қаратилган
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
ПҚ
-2124
сонли
Қарори
[10]
эълон
қилинди
.
Ушбу
қарорда
ҳам
соғлом
фикрлайдиган
,
ҳар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
томонлама
етук
ёшларни
тарбиялашда
давлат
ва
нодавлат
ташкилотлари
зиммасига
қатор
вазифалар
юклатилган
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳам
мазкур
Қарор
ижросини
таъминлаш
,
хусусан
ёшларни
маънавий
-
мафкуравий
таҳдидлардан
ҳимоялашда
турли
нодавлат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
ҳамкорлиги
қайд
этилган
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасидаги
ҳамкорликнинг
энг
муҳим
шакли
ва
йўналиши
ҳисобланган
аҳолининг
ҳуқукий
билимлари
,
ҳуқуқий
онги
ва
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтириш
масаласини
алоҳида
тадқиқ
этиш
лозим
.
Шунингдек
,
мазкур
йўналишда
мавжуд
муаммоли
ҳолатлар
ва
уларни
бартараф
этиш
юзасидан
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқиш
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Аҳолининг
ҳуқуқий
фаоллигини
ошириш
масаласи
ҳар
бир
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
асосий
вазифаларидан
бири
сифатида
улар
фаолиятининг
ҳуқуқий
асосларида
мустаҳкамланган
.
Масалан
,
ички
ишлар
органлари
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
учун
,
аввало
,
аҳолининг
ҳуқуқий
фаоллигини
юксалтиришга
,
уларнинг
амалдаги
қонунлардан
хабардорлигини
оширишга
алоҳида
эътибор
қаратади
ва
бу
йўналишда
қатор
тадбирларни
амалга
оширади
.
Масалан
,
ички
ишлар
органлари
томонидан
гиёҳвандлик
,
терроризм
,
одам
савдосига
қарши
кураш
борасида
кўплаб
тушунтириш
ва
тарғибот
ишлари
амалга
оширилаётганлигини
алоҳида
қайд
этиш
мумкин
.
Ёки
фуқаролик
жамиятининг
муҳим
институтлардан
бири
ҳисобланган
оммавий
ахборот
воситалари
билан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
самарали
ҳамкорлик
қилаётганлигини
амалиётда
кузатиш
мумкин
. “
Автопатрул
”, “
Қонун
ҳимоясида
”, “
Қонун
ва
биз
”,
“
Қалқон
”,
“
Сайёр
камера
”
каби
қатор
телекўрсатувларни
тайёрлаб
,
эфирга
узатилаётгани
,
улар
аҳолига
манзур
бўлаётганлигини
,
ёшларнинг
тарбиясига
,
аҳолининг
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтиришга
ижобий
таъсир
кўрсатаётганлигини
алоҳида
мисол
сифатида
кўрсатишимиз
мумкин
.
Прокуратура
,
адлия
,
ички
ишлар
,
солиқ
ва
бошқа
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
ташкил
этилаётган
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
юксалтириш
борасидаги
тарғибот
тадбирларини
алоҳида
қайд
этиш
ўринли
.
Улар
томонидан
ҳар
йилда
минглаб
тадбирлар
ташкил
этилмоқда
[11].
Лекин
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасида
аҳолининг
ҳуқуқий
фаоллигини
юксалтириш
йўналишидаги
ижтимоий
шериклигини
жорий
этишда
айрим
муаммоли
ҳолатлар
,
ҳозирча
фойдаланилмаган
имкониятлар
ҳам
мавжуд
.
Масалан
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
аҳоли
ҳуқуқий
фаоллигини
оширишга
қаратилган
муайян
тадбирлар
ўтказилади
.
Лекин
бундан
фуқаролик
жамияти
институтларининг
вакиллари
хабарсиз
.
Ва
аксинча
,
фуқаролик
жамияти
институтлари
фаолиятига
оид
тадбирларда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
вакилларининг
иштироки
ҳам
қувонарли
даражада
эмас
.
Ҳар
икки
субъект
ўзича
фаолият
олиб
боради
.
Бунда
бири
томонидан
амалга
оширилган
ва
оширилаётган
ислоҳотлардан
бошқасининг
хабари
йўқлиги
уларнинг
натижасига
салбий
таъсир
кўрсатади
.
Фикримизча
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасида
самарали
ҳамкорликни
янада
кучайтириш
учун
қуйидаги
масалаларга
эътибор
қаратиш
лозим
:
Биринчидан
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ишлаб
чиқиш
ва
уни
амалга
оширишда
.
Бу
йўналишда
асосан
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
жамият
ҳаётидаги
муайян
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солиш
мақсадида
ишлаб
чиқилиши
режалаштирилган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
тайёрлаш
ва
уларни
муҳокама
қилишга
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакилларини
кенг
жалб
этишлари
лозим
.
Масалан
,
Ички
ишлар
вазирлиги
томонидан
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
бўйича
ишлаб
чиқилаётган
қонуности
ҳужжатларини
тайёрлаш
,
муҳокама
қилишга
фуқаролик
жамияти
институтлари
(
маҳалла
,
оммавий
ахборот
воситалари
ва
бошқалар
)
вакиллари
жалб
этилиши
бу
қоидаларнинг
янада
ҳаётийлигини
оширади
.
Иккинчидан
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
ўтказиладиган
ҳуқуқий
,
сиёсий
ва
маърифий
йўналишдаги
тадбирларга
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакилларини
кенг
жалб
этиш
амалиётини
кучайтириш
лозим
.
Бу
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
олиб
борилаётган
ислоҳотлар
,
амалий
ишлардан
кенг
жамоатчиликни
ҳабардор
қилишга
хизмат
қилади
.
Масалан
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларда
ҳар
ҳафтада
маърифат
дарслари
,
ижтимоий
-
сиёсий
ўқишлар
ташкил
этиш
анъанага
айланган
.
Бу
каби
тадбирларга
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакилларини
жалб
этилиши
соҳадаги
ислоҳотларни
кенг
жамоатчиликка
етказишда
муҳим
роль
ўйнайди
.
Учинчидан
,
ҳуқуқий
тарғибот
ишларини
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакиллари
биргаликда
ташкил
этиши
лозим
.
Бу
катта
самара
беради
.
Фуқаролик
жамияти
институтлари
халқ
ичидаги
муаммоларни
,
уларни
ташвишга
солаётган
масалаларни
бошқалардан
кўра
яхши
билади
.
Улар
ҳуқуқий
тарғибот
ишларида
ҳам
қайси
масалаларга
кўпроқ
эътибор
қаратиш
лозимлиги
бўйича
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
вакиллари
билан
маслаҳатлашиб
олсалар
,
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Ўз
навбатида
,
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакиллари
ҳам
тадбирлари
жонли
ва
амалий
мисолларга
бой
бўлиши
учун
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
вакилларини
кенг
жалб
этишга
алоҳида
эътибор
қаратишлари
зарур
.
Тўртинчидан
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
,
ҳамкорлигидаги
тадбирлар
оммавий
ахборот
воситалари
орқали
кенг
ёритилишига
эътиборни
кучайтириш
лозим
.
Оммавий
ахборот
воситалари
фуқаролик
жамияти
институтлари
орасида
энг
муҳимларидан
бири
ҳисобланади
.
Таъбир
жоиз
бўлса
,
халққа
энг
яқини
саналади
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ёки
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ҳамкорлигида
ўтказилаётган
аҳоли
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтириш
,
улар
фаоллигини
оширишга
қаратилган
тадбирлар
оммавий
ахборот
воситалари
орқали
кенг
ёритилса
,
ишнинг
самараси
10
−
20
баробар
ортади
.
Тадбирда
100
та
фуқаро
иштирок
эт
-
са
,
оммавий
ахборот
воситаси
камида
1000
та
аудито
-
риияни
қамраб
олади
.
Бешинчидан
,
жамоатчилик
назоратини
амалга
оширишда
ҳам
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ҳамкорлиги
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Бу
орқали
фуқаролик
жамияти
инсти
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
33
тутлари
жамиятдаги
айрим
қоидабузарликлар
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ходимлари
фаолиятида
учраётган
қонунга
зид
ҳаракатлар
бўйича
хабар
бериб
,
уни
олдини
олишлари
мумкин
.
Олтинчидан
,
ижтимоий
шерикликка
киришаётган
томонларнинг
ўзаро
ахборот
алмашишлари
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Бу
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
11-
моддасида
ўз
ифодасини
топган
.
Ўз
фа
-
олиятига
тааллуқли
масалалар
юзасидан
ахборот
ал
-
машиш
,
келгуси
фаолиятини
ташкил
этишда
муҳим
манба
бўлиб
хизмат
қилади
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Бош
прокуратураси
ва
Фуқаролик
жамияти
шаклланишини
мониторинг
қилиш
мустақил
институти
ўртасида
имзоланган
битимга
асосан
,
ушбу
ташкилотлар
ҳар
йилда
ўзаро
ахборот
алмашади
.
Бу
икки
томон
учун
тарғибот
ишларини
амалга
оширишда
фойдалидир
.
Бу
каби
шериклик
муносабатлари
бошқа
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасида
ҳам
ташкил
этилиши
мумкин
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
мамлакатимизда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасидаги
ижтимоий
шерикликнинг
таш
-
килий
-
ҳуқукий
асосларини
шакллантиришда
самарали
ислоҳотлар
амалга
оширилди
.
Бу
йўналишда
муайян
тажриба
тўпланди
.
Амалий
тажриба
натижасида
ҳам
-
корликнинг
янги
ва
замонавий
шакллари
жорий
этил
-
ди
.
Навбатдаги
муҳим
вазифа
ушбу
ҳуқуқий
меха
-
низмлардан
самарали
фойдаланишдир
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасидаги
ҳамкорликни
шиддатли
та
-
раққиётга
мос
ҳолда
ривожлантириш
бугунги
куннинг
талабидир
.
Айниқса
,
бу
ҳамкорликнинг
муҳим
шакли
ҳисобланган
–
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
юксалтириш
,
уларнинг
ҳуқуқий
фаоллигини
ошириш
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Бу
йўналишдаги
ўзаро
ҳамкор
-
ликдан
ҳар
икки
субъектлар
ҳам
,
давлат
ва
жамият
ҳам
,
фуқароларимиз
ҳам
бирдек
манфаатдордир
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Асосий
вазифамиз
−
жамиятимизни
ислоҳ
.
этиш
ва
демократлаштириш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
жараёнларини
янги
босқичга
кўтаришдан
иборат
//
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
23
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузасидан
.
Халк
сўзи
.
−
2015. 6
декабрь
.
2.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Қонун
устуворлиги
ва
инсон
манфаатларини
таъминлаш
–
юрт
тараққиёти
ва
халқ
фаровонлигининг
гарови
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2017. –
Б
.11.
3.
Саидов
А
.
Х
.
Ҳамкорлик
:
халкаро
ва
хорижий
тажриба
.
Ижтимоий
шериклик
вадавлат
қарорларини
қабул
қилишда
жамоатчилик
иштироки
масалалари
бўйича
халкаро
тажриба
/
тузувчилар
:
Н
.
Боржелли
ва
бошк
;
тарж
.:
Э
.
М
.
Эрназаров
,
О
.
О
.
Окюлов
.
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
Миллий
маркази
,
Ҳукукий
муаммоларни
ўрганиш
маркази
. -
Т
.:
ARTFLEX, 2012.
−
Б
. 10.
4.
Фуқаролик
жамияти
асослари
:
ўкув
қўлланма
/
А
.
Жалилов
,
У
.
Муҳаммадиев
,
Қ
.
Жўраев
ва
бошк
.
−
Тошкент
; 2015.
−
Б
. 120-125.
5.
Халқ
сўзи
.
−
2017
йил
8
февраль
.
6.
Шодмонов
А
.
Ижтимоий
шериклик
–
фукаролик
жамияти
тараккиётида
муҳим
омил
. //
Маҳалла
.
−
2011.,
−
№
43.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
−
2014.,
−
№
39, 488-
м
.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
−
2015.,
№
49, 611-
модда
.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратурасининг
2015
йилда
фуқароларнинг
ҳукуқ
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
йўналишидаги
фаолиятига
оид
ахборотидан
.
10. “
Ўзбекистон
Республикасида
ёшларга
оид
давлат
сиёсатини
амалга
оширишга
қаратилган
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
ПҚ
−
2124
сонли
Қарори
.
11.
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигининг
расмий
веб
-
сайти
htt
р
:// minjust.uz.
12.
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлигининг
расмий
веб
-
сайти
. htt
р
://mvd.uz.
13.
Якубов
Ш
.
У
.
Ижтимоий
шериклик
-
давлат
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигининг
замонавий
шакли
сифатида
//
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
Академиясининг
ахборотномаси
.
−
2013.
−
№
3 (35)
−
Б
. 35.
