ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
Б
.
И
.
Латипов
мустақил
изланувчи
ҲУҚУҚНИ
МУҲОФАЗА
ҚИЛУВЧИ
ОРГАНЛАР
ВА
ФУҚАРОЛИК
ЖАМИЯТИ
ИНСТИТУТЛАРИ
ҲАМКОРЛИГИНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИ
Аннотация
:
в
статье
исследованы
правовые
основы
сотрудничества
правоохранительных
органов
и
инститов
гражданского
общества
,
проанализированы
отличительные
особенности
нормы
законодательства
.
Ключевые
слова
:
правоохранительные
органы
,
институт
гражданского
общества
,
сотрудничество
,
право
.
Аннотация
:
мақолада
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ҳамкорилигининг
ҳуқуқий
асослари
ўрганилган
,
қонунчиликнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
,
фуқаролик
жамияти
институти
,
ҳамкорлик
,
ҳуқуқ
.
Annotation:
in this article were researched egal bases
of cooperation of law enforcement agencies and instit of
civil society, were analysed distinctive features of standard
of the legislation.
Key words: law enforcement agencies, institute of civil
society, cooperation, law.
Ҳуқуқий
давлатда
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳар
бир
ижтимоий
масала
,
муносабатлар
қонун
ҳужжатлари
билан
ҳуқуқий
тартибга
солинади
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлиги
ҳам
ўз
аҳамиятига
кўра
шундай
ижтимоий
муносабатлар
тизимини
ташкил
этади
.
Ўзбекистонда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлигининг
ҳуқуқий
асосларини
тадқиқ
этишда
,
аввало
,
мазкур
масаланинг
ижтимоий
аҳамияти
,
кенг
қамровли
экани
,
ўта
долзарблигини
эътибордан
қочирмаслик
лозим
.
Ўзбекистон
Республикаси
миллий
қонунчилик
тизимида
давлат
органларининг
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
билан
ҳамкорлигига
оид
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишга
қаратилган
30
дан
ортиқ
ҳуқуқий
нормалар
мавжуд
.
Улар
10
дан
ортиқ
амалдаги
қонунлар
ва
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
ўз
ифодасини
топган
[11].
Улар
жумласига
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
ва
“
Жамоат
бирлашмалари
тўғрисида
”
ги
,
“
Касаба
уюшмалари
,
унинг
ҳуқуқлари
ва
фаолиятининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
, “
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисида
”
ги
, “
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисида
”
ги
,
“
Нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
,
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
,
“
Ўзбекистон
Республикасида
ногиронларни
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
,
“
Жамоат
фондлари
тўғрисида
”
ги
, “
Нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
фаолиятининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
, “
Экологик
назорат
тўғрисида
”
ги
,
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
ва
бошқа
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунларини
киритиш
мумкин
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
58-
моддасида
қайд
этилишича
,
“
Давлат
жамоат
бирлашмаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
риоя
этилишини
таъминлайди
,
уларга
ижтимоий
ҳаётда
иштирок
этиш
учун
тенг
ҳуқуқий
имкониятлар
яратиб
беради
”.
Дарҳақиқат
,
давлат
аввало
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлиги
учун
тенг
шароитларни
таъминлашни
ўз
зиммасига
олмоқда
.
Бу
ҳамкорлик
учун
энг
муҳим
ва
зарур
бўлган
ҳуқуқий
асос
сифатида
баҳоланиши
лозим
.
Қолаверса
,
бу
норманинг
Конституция
даражасида
мустаҳкамланиши
давлат
томонидан
бундай
демократик
институтларнинг
эмин
-
эркин
ҳаракати
учун
яратилган
шароитдир
.
Шунингдек
,
Асосий
Қонуннинг
121-
моддаси
иккинчи
қисмига
асосан
, “
Қонунийлик
ва
ҳуқуқий
тартиботни
,
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилишда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларга
жамоат
ташкилотлари
ва
фуқаролар
ёрдам
кўрсатишлари
мумкин
”
лиги
белгиланган
.
Мазкур
норма
прокуратура
фаолиятининг
конституциявий
асосларини
ёритувчи
моддада
акс
этган
.
Бу
қоидани
айнан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигига
имкон
яратадиган
фундаментал
асос
сифатида
изоҳлаш
мумкин
.
Бу
орқали
нафақат
прокуратура
,
балки
барча
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
жамоат
бирлашмаларининг
ҳамкорлиги
асосида
иш
олиб
бориш
мумкинлиги
белгиланмоқда
.
“
Жамоат
бирлашмалари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонунининг
5-
моддасида
қайд
этилишича
: “
Давлат
жамоат
бирлашмалари
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
риоя
этилишини
таъминлайди
хамда
Конституцияга
мувофиқ
улар
ўз
уставларидаги
вазифаларни
бажаришлари
учун
шарт
-
шароит
яратилишига
кафолат
беради
” [5].
Яна
бир
мисол
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
моддасига
асосан
, “
Давлат
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
ҳукуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
риоя
этилишини
таъминлайди
,
уларга
ижтимоий
ҳаётда
иштирок
этиш
учун
тенг
ҳуқуқий
имкониятлар
яратиб
беради
.
Нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
алоҳида
ижтимоий
фойдали
дастурларига
давлат
кўмак
кўрсатиши
мумкин
” [7],
деган
қоида
ўз
ифодасини
топган
.
Шу
каби
ҳуқуқий
нормани
2003
йил
29
августда
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Жамоат
фондлари
тўғрисида
”
га
Қонунининг
8-
моддасида
ҳам
кузатиш
мумкин
.
Унда
белгиланишича
, “
фондларнинг
давлат
органлари
билан
ўзаро
муносабатлари
ижтимоий
шериклик
,
юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
асосида
қурилади
.
Давлат
органлари
фондларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
риоя
этилишини
таъминлайди
,
фондларнинг
ижтимоий
аҳамиятга
молик
дастурлари
ва
лойиҳаларини
қўллаб
-
қувватлаши
мумкин
.
Шу
билан
бирга
давлат
органлари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
фондлар
фаолиятига
аралашишга
,
шунингдек
,
фондларнинг
давлат
органлари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
фаолиятига
аралашишига
йўл
қўйилмайди
” [10].
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
28-
моддасида
белгиланишича
,
“
иш
берувчиларнинг
жамоат
бирлашмалари
ихтиёрий
жамоат
ташкилотлари
сифатида
тузилиб
,
фаолият
юритади
.
Уларнинг
мақсади
иқтисодиётни
,
тадбиркорлик
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
ташаббусини
ривожлантириш
,
самарадорлигини
ошириш
,
шунингдек
,
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органларида
,
касаба
уюшмалари
ҳамда
ходимларнинг
бошқа
вакиллик
органлари
билан
ўзаро
муносабатларда
корхоналар
,
улар
мулкдорларининг
манфаатларини
ифода
этиш
йўли
билан
ижтимоий
шерикликни
амалга
ошириш
,
хўжалик
ва
меҳнатга
оид
муносабатлар
соҳасида
уларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишдан
иборатдир
”.
Шунингдек
,
мазкур
кодекснинг
52-
моддасида
белгиланишича
, “
жамоа
келишувларида
ижтимоий
шериклик
ҳамда
уч
тарафлама
ҳамкорликни
ривожлантириш
,
жамоа
шартномаларини
тузишга
кўмаклашиш
,
меҳнат
низоларининг
олдини
олиш
,
меҳнат
интизомини
мустаҳкамлаш
тўғрисидаги
қоидалар
назарда
тутилиши
мумкин
” [9].
Мазкур
нормани
хорижий
мамлакатлар
амалиёти
,
уларнинг
қонунчилигидаги
меҳнат
соҳасидаги
ижтимоий
шериклик
муносабатларини
тартибга
соладиган
ҳуқукий
нормаларга
қиёслаш
мумкин
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигига
оид
нормалар
“
Нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
фаолиятининг
кафолатлари
тўғрисида
”
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунида
ҳам
ўз
ифодасини
топган
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигида
давлат
органларининг
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
билан
ҳамкорлигига
оид
махсус
нормалар
ҳам
мавжуд
.
Хусусан
,
“
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
12-
моддасида
Вазирлар
Маҳкамасининг
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
билан
ўзаро
муносабатларига
оид
нормалар
ўз
ифодасини
топган
бўлиб
,
унга
асосан
:
“
Вазирлар
Маҳкамаси
ўз
ваколатига
кирувчи
масалалар
юзасидан
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
билан
ўзаро
ҳамкорлик
қилади
ва
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
уларга
зарур
кўмак
кўрсатади
”
[2].
Албатта
,
аксарият
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
ижро
ҳокимияти
тизимига
киришини
эътиборга
олсак
,
Вазирлар
Маҳкамаси
даражасидаги
ҳамкорлик
улар
учун
ҳам
ўз
функционал
вазифаларини
амалга
оширишда
муайян
имкониятлар
яратади
.
Юқоридаги
қоидани
ҳуқукни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўзаро
ҳамкорлигига
оид
муҳим
норма
сифатида
баҳолаш
лозим
.
Чунки
,
Вазирлар
Маҳкамаси
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
98-
моддасига
асосан
,
ижро
этувчи
ҳокимиятни
амалга
оширади
.
Айнан
унга
нодавлат
ташкилотлари
билан
ҳамкорлик
қилиш
ваколатини
ҳуқуқий
жиҳатдан
мустаҳкамланиши
бу
Ўзбекистонда
давлат
ва
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ўзаро
ҳамкорлиги
ҳуқуқий
тартибга
солинганлигини
англатади
.
Ўзбекистонда
фуқаролик
жамияти
институтларини
давлат
органлари
билан
шериклигининг
яна
бир
муҳим
шакли
,
яъни
қонун
ижодкорлигидаги
ўзаро
ҳамкорлик
масалалари
ҳам
миллий
қонунчилигимизда
ўз
ифодасини
топган
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
20-
моддасида
лойиҳаларни
жамоатчилик
муҳокамасидан
ўтказишга
оид
қоидалар
белгиланган
бўлиб
,
унга
асосан
: “
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
лойиҳаларининг
жамоатчилик
муҳокамаси
манфаатдор
давлат
органлари
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ҳамда
бошқа
ташкилотлар
вакиллари
,
олимлар
ва
мутахассислар
иштирокида
ўтказилади
” [3].
Бу
қоида
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
қонун
ҳужжатларини
жамоатчилик
экспертизасидан
ўтказишдаги
иштирокига
ҳуқуқий
асос
бўлади
.
Мамлакатимиздаги
қатор
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
,
хусусан
Прокуратура
органлари
,
Адлия
вазирлиги
,
Ички
ишлар
вазирлигига
ўз
ваколати
доирасида
айрим
қонун
ости
ҳужжатларини
ишлаб
чиқиш
ваколати
берилган
.
Айнан
шу
жараёнда
жамоат
ташкилотлари
вакилларини
кенг
жалб
этиш
,
лойиҳаларни
улар
иштирокида
муҳокама
қилиш
ўзаро
ҳамкорликнинг
муҳим
йўналишидир
.
Бу
орқали
тайёрланаётган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
вакилларининг
фикрлари
асосида
янада
бойитилади
,
инсон
ҳуқуқларининг
айрим
йўналишларига
(
масалан
,
ногиронлар
,
аёлллар
ва
ҳ
.
к
.)
янада
эътибор
кучайтирилади
.
Шунингдек
,
қабул
қиланаётган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатнинг
янада
мукаммал
ва
халқчиллиги
таъминланади
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Жамоат
фондлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
8-
моддасида
фондларнинг
давлат
органлари
билан
ўзаро
муносабатлари
алоҳида
кўрсатилган
.
Унга
асосан
,
“
Фондларнинг
давлат
органлари
билан
ўзаро
муносабатлари
ижтимоий
шериклик
,
юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
асосида
қурилади
.
Давлат
органлари
фондларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
риоя
этилишини
таъминлайдилар
,
фондларнинг
ижтимоий
аҳамиятга
молик
дастурлари
ва
лойиҳаларини
қўллаб
-
қувватлашлари
мумкин
” [10].
Айрим
қонун
ости
ҳужжатларида
ҳам
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлигига
оид
нормаларни
учратамиз
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенати
Кенгашининг
2010
йил
30
декабрдаги
153-II-
сонли
Қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенати
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокурорининг
йиллик
ҳисоботини
ва
Ўзбекистон
Республикаси
адлия
вазирининг
давлат
бошқаруви
органлари
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
назорат
тузилмалари
томонидан
қонунларнинг
ижро
этилиши
ҳолати
тўғрисидаги
ахборотини
кўриб
чиқиш
Тартибининг
17-
бандига
асосан
, “
Сенат
қўмитасининг
мажлисига
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
,
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигининг
вакиллари
,
шунингдек
давлат
бошқаруви
органлари
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
назорат
тузилмаларининг
раҳбарлари
таклиф
қилинадилар
.
Сенат
қўмитасининг
мажлисига
давлат
органларининг
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлар
,
илмий
муассасаларнинг
вакиллари
,
мутахассислар
ва
олимлар
,
хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
вакиллари
,
шунингдек
оммавий
ахборот
воситаларининг
вакиллари
таклиф
қилиниши
мумкин
”
[8].
Бу
ҳам
ўзаро
ҳамкорликни
йўлга
қўйиш
учун
муҳим
имконият
сифатида
баҳоланиши
мумкин
.
Юқорида
қайд
этилган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
давлат
ва
нодавлат
ташкилотларини
ижтимоий
шериклигининг
у
ёки
бу
жиҳатларига
оид
муайян
қоидалар
учрасада
, 2010-2015
йилларга
қадар
Ўзбекистон
Республикасида
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ўртасидаги
муносабатларнинг
аниқ
чегараларини
акс
эттирган
,
мазкур
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишга
хизмат
қиладиган
ягона
қонун
қабул
қилиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
зарурати
мавжуд
эди
[13].
Бу
айниқса
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
фаолияти
жадаллик
билан
юксалиб
бораётган
ҳозирги
даврда
муҳим
аҳамиятга
эга
.
“
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
”
да
илгари
сурилган
таклифлар
асосида
2014
йил
25
сентябрда
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонун
қабул
қилинди
.
Мазкур
қонун
2015
йил
1
январдан
бошлаб
кучга
кирди
.
Ушбу
қонунда
ижтимоий
шерикликнинг
ташкилий
,
ҳуқуқий
,
институционал
,
молиявий
жиҳатлари
ўз
ифодасини
топган
[14].
Хусусан
, “
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
3-
моддасига
асосан
: “
Ижтимоий
шериклик
давлат
органларининг
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
мамлакатни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурларини
,
шу
жумладан
тармоқ
,
ҳудудий
дастурларни
,
шунингдек
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ҳамда
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
даҳлдор
бўлган
бошқа
қарорларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
ошириш
борасидаги
ҳамкорлигидир
” [1].
Демак
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳам
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
юқорида
қайд
этилган
қатор
йўналишларда
ижтимоий
шерикликка
киришиши
мумкин
.
Бундай
шериклик
муносабатларини
бугун
амалда
бир
қатор
ҳолатларда
кузатишимиз
мумкин
.
Масалан
,
ички
ишлар
органлари
томонидан
жамоат
ташкилотлари
билан
ҳамкорликда
қатор
тадбирлар
ўтказилмоқда
.
Бунга
маҳалла
билан
ҳамкорликда
ташкил
этилаётган
жойларда
болалар
спортини
ривожлантириш
,
уларнинг
бўш
вақтларини
мазмунли
ташкил
этиш
соҳасидаги
амалий
ишларни
мисол
сифатида
кўрсатишимиз
мумкин
.
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддасида
давлат
ва
нодавлат
ташкилотлари
ўртасидаги
ижтимоий
шерикликнинг
қуйидаги
соҳалари
алоҳида
кўрсатилган
:
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
,
қўллаб
-
қувватлаш
ва
унинг
ижтимоий
фаоллигини
ошириш
;
аҳолининг
бандлигини
таъминлаш
,
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликни
,
фермерликни
ривожлантириш
;
атроф
-
муҳитни
,
аҳолининг
соғлиғини
муҳофаза
қилиш
ва
соғлом
турмуш
тарзини
қарор
топтириш
;
ҳар
томонлама
баркамол
ва
соғлом
ёш
авлодни
шакллантириш
,
ёшларга
билим
бериш
,
уларни
маънавий
-
ахлоқий
жиҳатдан
тарбиялаш
ва
касбга
йўналтириш
;
оналик
ва
болаликни
,
шунингдек
хотин
-
қизларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
уларнинг
мамлакат
ижтимоий
-
сиёсий
,
социал
-
иқтисодий
,
маданий
ҳаётида
тўлақонли
иштирок
этишини
таъминлаш
,
соғлом
оилани
шакллантириш
;
фан
,
таълим
,
ахборотлаштириш
,
маданият
ва
спортни
ривожлантириш
;
аҳолининг
ҳуқуқий
билимлари
,
ҳуқуқий
онги
ва
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтириш
,
фуқаролик
жамияти
ва
демократик
ҳуқуқий
давлат
асосларини
мустаҳкамлаш
;
миллатлараро
,
маданиятлараро
тотувлик
ва
фуқаролар
тотувлиги
ғояларини
мустаҳкамлаш
,
кўп
асрлик
,
анъанавий
маънавий
-
ахлоқий
ҳамда
тарихий
-
маданий
қадриятларни
тиклаш
ва
сақлаш
;
истеъмолчиларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
[1].
Юқорида
қайд
этилган
йўналишларнинг
барчаси
бўйича
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ҳамкорлигини
амалга
ошириш
мумкин
.
Масалан
, “2016 -
Соғлом
она
ва
бола
йили
”
доирасида
қонунда
белгиланган
“
ҳар
томонлама
баркамол
ва
соғлом
ёш
авлодни
шакллантириш
,
ёшларга
билим
бериш
,
уларни
маънавий
-
ахлоқий
жиҳатдан
тарбиялаш
ва
касбга
йўналтириш
”
йўналишида
ўзаро
ҳамкорлик
қилиш
мумкин
.
Масалан
,
Прокуратура
органлари
вояга
етмаганлар
билан
тушунтириш
-
тарғибот
ишларини
амалга
оширишда
мазкур
йўналишдаги
нодавлат
ташкилоти
билан
,
ёки
ички
ишлар
органлари
ёшларни
спортга
кенг
жалб
этишда
спорт
федерациялари
билан
,
ёҳуд
адлия
органлари
ёшларни
касбга
йўналтириш
соҳасидаги
жамоат
бирлашмаларига
кенг
имконият
яратиш
орқали
,
шунингдек
,
Омбудсман
ёш
аёллар
,
болалар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилувчи
жамоат
ташкилотлари
билан
ҳамкорликни
ташкил
этиш
орқали
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддаси
биринчи
банд
тўртинчи
хатбошисида
кўрсатилган
йўналишда
муайян
чора
-
тадбирларни
амалга
оширишлари
мумкин
.
Ҳозирги
кунда
юқорида
қайд
этилган
ҳуқуқий
асосларга
таянган
ҳолда
айрим
йўналишларда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ҳамда
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
ўртасида
ўзаро
ҳамкорлик
йўлга
қўйилган
.
Масалан
,
2013
йилда
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
Прокуратураси
ва
Фуқаролик
жамияти
шаклланишини
мониторинг
қилиш
мустақил
институти
ўртасида
ўзаро
ҳамкорлик
бўйича
Меморандум
имзоланган
.
Мазкур
ҳамкорлик
Дастури
асосида
икки
ташкилот
ўртасида
бир
қатор
масалалар
юзасидан
келишувлар
мавжуд
.
Масалан
,
ўзаро
ахборот
алмашиш
,
биргаликда
тадбирлар
ўтказиш
ва
х
.
к
[12].
Мазкур
ҳуқуқий
асосларни
янада
такомиллаштириш
бугунги
куннинг
энг
муҳим
масалаларидан
бири
эканини
эътироф
этган
ҳолда
амалдаги
қонун
ҳужжатларини
янада
такомиллаштириш
юзасидан
аниқ
амалий
таклиф
ва
тавсиялар
ҳақида
фикр
юритамиз
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясида
,
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
Қонунида
давлат
ва
фуқаролик
жамияти
институтларининг
ўзаро
ҳамкорлигига
оид
нормалар
мавжуд
бўлса
-
да
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
фаолиятини
тартибга
соладиган
айрим
қонунларимизда
бу
масалага
етарлича
эътибор
қаратилмаган
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонунида
прокуратура
органларининг
жамоат
ташкилотлари
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
ўзаро
ҳамкорлигига
оид
махсус
нормалар
мавжуд
эмас
.
Албатта
,
прокуратура
органларининг
барча
фаолиятини
қонунда
акс
эттиришнинг
имкони
йўқ
.
Лекин
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясининг
121-
моддаси
иккинчи
қисмида
: “
Қонунийлик
ва
ҳуқуқий
тартиботни
,
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилишда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларга
жамоат
ташкилотлари
ва
фуқаролар
ёрдам
кўрсатишлари
мумкин
”
-
дея
акс
эттирилган
қоида
тармоқ
қонунларида
ёритилиши
ҳамда
уларнинг
ижро
механизмлари
аниқ
кўрсатилиши
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Прокуратура
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
тўғрисида
”
ги
қонунига
прокуратура
органларининг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлигини
белгилайдиган
,
мазкур
ўзаро
ҳамкорликнинг
ҳуқуқий
механизмларини
акс
эттирадиган
қўшимчалар
киритилиши
мақсадга
мувофиқдир
[6].
Бизнинг
фикримизча
,
аввало
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
4-
моддасидаги
“
Прокуратура
органлари
фаолиятининг
асосий
йўналишлари
»
га
“
Прокуратура
органларининг
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
юксалтиришда
,
ҳуқуқий
тарғибот
ишларини
амалга
оширишда
надавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
ҳамкорлиги
”
мазмунидаги
норма
қўшимча
сифатида
киритилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Мазкур
Қонуннинг
амалдаги
таҳриридаги
4-
модданинг
охирги
хатбошисида
“
қонун
ижодкорлиги
фаолиятида
ҳамда
жамиятда
ҳуқуқий
маданиятни
юксалтириш
ишида
иштирок
этиш
” -
мазмунидаги
норма
бўлсада
,
унинг
амалий
механизми
ёритиб
берилмаган
.
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
қонуни
ҳам
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтларининг
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
билан
ўзаро
ҳамкорлигини
кучайтириш
нуқтаи
назаридан
янада
такомиллаштирилиши
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Мазкур
Қонунда
ижтимоий
шериклик
субъектларининг
олтита
ҳамкорлик
йўналишлари
кўрсатилган
бўлса
-
да
,
айнан
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
билан
нодавлат
ташкилотларининг
ўзаро
ҳамкорликда
амалга
оширадиган
фаолият
йўналишлари
аниқ
қайд
этилмаган
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтлари
билан
асосан
,
аҳолининг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
юксалтириш
,
ҳуқуқий
тарғибот
ишларини
амалга
ошириш
,
ҳукуқбузарликлар
профилактикаси
,
ёшларнинг
ҳуқуқий
тарбиясини
кучайтириш
борасида
ҳамкорликни
амалга
оширадилар
.
Фикримизча
,
ушбу
фаолият
йўналиши
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
6-
моддасида
ҳамда
уни
амалга
оширишнинг
ҳуқуқий
механизмлари
алоҳида
янги
моддада
акс
этиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Айнан
шу
йўналишда
қонунга
қўшимчалар
киритилиши
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Шундай
қилиб
,
мамлакатимизда
мазкур
йўналишда
қабул
қилинган
қонунлар
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорлигини
янги
босқига
кўтаришга
,
аҳоли
турли
қатламларининг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
янада
самарали
ҳимоя
қилишга
,
юртимизда
тинчлик
-
осойишталик
ва
халқимиз
фаровонлигини
таъминлашга
хизмат
қилиши
табиий
.
Адабиётлар
рўйҳати
:
1. “
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахборотмомаси
, 2014
йил
, 9-
сон
, 247-
модда
.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2011
йил
. 12-
сон
, 8-
модда
.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2012
йил
. 52-
сон
, 583-
модда
.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2012
йил
.
ЎРҚ
-322-
сон
Қонуни
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборотномаси
, 1991
йил
,
№
4, 76-
модда
; 1992
йил
,
№
9, 363-
модда
;
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажли
-
сининг
Ахборотномаси
, 1997
йил
,
№
4-5, 126-
мод
-
да
;1998
йил
,
№
3, 38-
модда
; 2004
йил
,
№
1-2, 18-
модда
,
№
5, 90-
модда
.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлис
Ахбо
-
ротномаси
, 2001
йил
, 9-10-
сон
, 168-
модда
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Ахбо
-
ротномаси
, 1999
йил
.,
№
5, 115-
модда
.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
пала
-
таларининг
Ахборотномаси
, 2010
йил
, 12-
сон
, 549-
модда
.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
йил
, 1-
сонга
илова
.
10.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 2003
йил
, 9-10-
сон
, 141-
модда
.
11.
Ахмедшаева
М
.
А
.
Нажимов
М
.
К
.
Ижтимоий
ше
-
риклик
–
демократик
янгиланишларнинг
муҳим
омили
.
Халқ
сўзи
газетасининг
расмий
веб
-
сайти
: http//xs.uz;
Хамидова
К
.
Ижтимоий
шериклик
муносабтларининг
мустаҳкам
ҳуқуқий
асоси
.
Адолат
газетасининг
расмий
веб
-
сайти
: http//adolat.uz;
Ширинов
Ж
.
Ижтимоий
ше
-
риклик
–
фуқаролик
жамиятининг
муҳим
шарти
.
Ҳуқуқ
ва
бурч
газетасининг
расмий
веб
-
сайти
: http:
//huquqburch.uz;
Якубов
Ш
.
У
.,
Яшнарбеков
А
.
Я
.
Ижти
-
моий
шерикликнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
асосларини
та
-
комиллаштириш
–
давр
талби
.
Демократлаштириш
ва
инсон
ҳуқуқлари
. 2012
йил
.
№
1. –
Б
. 24-26.
12. “
Инсон
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишда
прокуратура
органларининг
фуқаролик
жамияти
иснтитутлари
би
-
лан
ўзаро
ҳамкорлиги
”
мавзусида
илмий
-
амалий
кон
-
ференция
материалларидан
.
13.
Набираев
А
.
Ижтимоий
шериклик
-
фуқаролик
жамияти
институтлари
ва
давлат
тузилмалари
ўзаро
муносабатларининг
ўзаги
.
Фуқаролик
жамияти
. 201 1.
№
3 (27). –
Б
. 26-28;
Абдураимова
Н
.
Ижтимоий
ше
-
рикликнинг
ҳуқуқий
асослари
.
Ўзбекистон
миллий
ах
-
борот
агентлигининг
расмий
веб
-
сайти
. htt
р
:/uza.uz.
14.
Хамидова
К
.
Ижтимоий
шериклик
муносабатла
-
рининг
мустаҳкам
ҳуқуқий
асоси
.
Адолат
ижтимоий
-
сиёсий
газетасининг
расмий
веб
-
сайти
: http//adolat.uz.
