ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
воспитатели
,
общественные
пункты
по
охране
общественного
порядка
,
религиозные
учреждения
)
занимаются
непосредственно
общей
и
индивидуальной
профилактикой
правонарушений
либо
организацией
общественной
деятельности
самодеятельных
формирований
по
предупреждению
антиобщественных
явлений
.
Отдельные
лица
выступают
в
роли
субъектов
предупредительной
деятельности
чаще
всего
в
формах
,
связанных
с
воспитанием
и
перевоспитанием
отдельных
лиц
(
в
частности
,
в
роли
родителей
,
педагогов
,
наставников
,
попечителей
,
общественных
воспитателей
),
и
в
связи
с
пресечением
преступлений
.
Проблема
предупреждения
преступлений
,
а
также
классификация
предупредительных
мер
является
для
криминологической
науки
одной
из
важнейших
и
,
безусловно
,
заслуживает
особого
внимания
.
В
данной
статье
предпринята
попытка
современного
подхода
к
отдельным
аспектам
указанной
проблематики
,
работа
над
которой
требует
дальнейшего
продолжения
.
Список
литературы
:
1.
Аванесов
Г
.
А
.
Криминология
. –
М
.:
Академия
МВД
,1984. –
С
. 336.
2.
Криминология
:
Дарслик
/
З
.
С
.
Зарипов
,
А
.
С
.
Якубов
,
Г
.
А
.
Аванесов
ва
бошқ
. –
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2006. –
С
. 152-158.
3.
Игошев
К
.
Е
.,
Шмаров
И
.
В
.
Социальные
аспекты
предупреждения
правонарушений
. –
М
.:
Юридическая
литература
, 1980.
4.
Антонян
Ю
.
М
.
О
понятии
профилактики
преступлений
//
Вопросы
борьбы
с
преступностью
. –
М
.:
Юридическая
литература
. 1977. –
№
26.
5.
Аванесов
Г
.
А
.
Криминология
. –
М
.:
Юридическая
литература
, 1984. –
С
. 339.
6.
Закон
Республики
Узбекистан
«
О
профилактике
правонарушений
»
от
14
мая
2014
года
,
№
ЗРУ
-371.
С
.
Ахмедова
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлари
номзоди
,
доцент
ЖАМОАТ
ТАРТИБИНИ
САҚЛАШ
ВА
ФУҚАРОЛАР
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШНИНГ
МОҲИЯТИ
Аннотация
:
в
настоящей
статье
раскрыты
суть
,
содержание
общественного
порядка
,
общественной
безопасности
и
их
обеспечения
,
оценены
взгляды
ве
-
дущих
российских
учёных
Ф
.
Е
.
Колонтаевского
,
Д
.
А
.
Коротченкова
,
Б
.
В
.
Россинского
,
Ю
.
Н
.
Старилова
на
особенности
обеспечения
охраны
общественного
порядка
во
время
проведения
массовых
меероприя
-
тий
,
а
также
даны
предложения
о
необходимости
при
-
нятия
Закона
Республики
Узбекистан
“
О
массовых
мероприятиях
”.
Ключевые
слова
:
общественный
порядок
,
обще
-
ственная
безопасность
,
охрана
общественного
поряд
-
ка
,
обеспечение
безопасности
граждан
,
массовые
ме
-
роприятия
,
органы
внутренних
дел
.
Аннотация
:
ушбу
мақолада
жамоат
тартиби
,
жамоат
хавфсизлиги
ва
уларни
таъминлашнинг
моҳияти
изоҳлаб
берилган
,
шу
билан
бирга
россиялик
етакчи
олимларидан
Ф
.
Е
.
Колонтаевский
,
Д
.
А
.
Коротченков
,
Б
.
В
.
Россинский
,
Ю
.
Н
.
Стариловларни
оммавий
тадбирлар
ўтказишда
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
фуқаролар
хавфсизлигини
таъминлашга
муносабатлари
ёритилиб
, ”
Оммавий
тадбирлар
”
тўғрисида
Ўзбекистон
Республикаси
қонуни
ишлаб
чиқиш
ва
уни
қабул
қилишга
оид
таклифлар
ва
мулоҳазалар
берилган
.
Калит
сўзлар
:
жамоат
тартиби
,
жамоат
хавфсизлиги
,
жамоат
тартибини
сақлаш
,
жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
,
оммавий
тадбирлар
,
ички
ишлар
органлари
.
Annotation
: this article is showed public rights, public
security and their implementing, in additionally, well-known
Russian
scientists
such
as
F.
Е
.K
о
l
о
nt
а
yevskiy,
D.
А
.K
о
r
о
tchenkov,B.V.R
о
ssinnkiy, Yu.N.Starilov`s who
work on public measures , keep public security and de-
fense of civil rights, by the way, is given advices about
“Public Measures” implementing the law of Republic of
Uzbekistan and adopting it.
Key words:
public rights, public security, defense of
public rights, keep public security, public measures, or-
gans of internal affairs.
Мамлакатамизда
ўтказилаётган
ижтимоий
–
иқтисодий
ислоҳотлар
даврида
жамоат
тартиби
ва
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
,
конституциявий
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлаш
,
шахс
ва
жамият
хавфсизлигининг
кафолати
сифатида
давлатнинг
ролини
кучайтириш
,
бунинг
учун
зарур
ҳуқуқий
базасини
такомиллаштириш
ва
уни
қўллаш
механизмини
ривожлантириш
ҳозирги
вақтда
миллий
хавфсизликни
таъминлаш
соҳасидаги
асосий
вазифалардан
бири
ҳисобланмоқда
.
“
Жаҳон
миқиёсида
глобаллашув
ва
рақобат
тобора
кучайиб
бораётган
бугунги
замонда
биз
дунёда
юз
бераётган
туб
ўзгаришлар
жараёнида
эгаллаб
турган
ўрнимизни
холисона
ва
танқидий
баҳолашимиз
,
тобора
ошиб
бораётган
ҳаёт
талабларига
жавоб
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
беришимиз
,
кечаётган
давр
билан
ҳамқадам
бўлишимиз
шарт
” [1, 6-
бет
].
Ҳозирги
замон
юридик
фани
ва
амалиёти
олдида
жамоат
тартибининг
моҳиятини
очиб
беришга
ва
уни
муҳофаза
қилиш
бўйича
умумдавлат
даражасида
чора
–
тадбирлар
ишлаб
чиқишга
нисбатан
янгича
ёндашув
вазифаси
турибди
.
Юридик
адабиётларда
жамоат
тартиби
тушунчаси
жамият
учун
ўта
катта
хавф
соладиган
объект
ва
предметлардан
техник
норма
ва
қоидаларга
риоя
қилинган
ҳолда
фойдаланишда
,
ёки
табиий
офат
,
ёки
бошқа
фавқулотда
ҳолатлар
билан
боғлиқ
махсус
шароитлар
пайдо
бўлганда
шаклланадиган
ижтимоий
муносабатлар
тизими
сифатида
талқин
қилинади
.
“
Жамоат
тартиби
”
ва
“
жамоат
хавсизлиги
”
атамалари
кенг
тарқалган
,
улар
ҳам
ҳалқаро
–
ҳуқуқий
ҳужжатларда
,
ҳам
турли
мамлакатларнинг
миллий
қонунчилигида
,
ҳам
ижтимоий
–
иқтисодий
ва
юридик
адабиётларда
кўп
ишлатилади
.
Ҳуқуқнинг
умумий
назарияси
қоидаларидан
келиб
чиқилса
,
кенг
маънода
жамоат
тартиби
деганда
,
мазкур
жамиятда
мавжуд
бўлган
ижтимоий
муносабатларнинг
барча
тизими
тушунилади
.
Кенг
маънодаги
жамоат
тартибининг
мазмуни
ижтимоий
муносабатларнинг
барча
тизимларини
ўз
ичига
олиб
,
давлат
ташкилотлари
,
жамоат
бирлашмалари
ҳамда
одамларнинг
хулқ
–
атворлари
шаклланишига
оид
иқтисодий
ва
сиёсий
тузилма
ҳамда
жамиятнинг
барча
соҳаларида
амал
қиладиган
ижтимоий
нормаларга
(
ҳуқуқ
нормаларига
),
тамойилларга
,
ғояларга
ва
қадриятларга
риоя
қилиш
орқали
шаклланган
жамоат
тартибини
англатади
.
Мазкур
маънода
жамоат
тартиби
давлатнинг
барча
ижтимоий
институтлари
муҳофазасининг
таъсири
остидаги
объекти
ҳисобланади
.
Жамоат
тартиби
тушунчасини
кенг
маънода
талқин
қилиш
бўйича
юқорида
келтирилган
қоидалар
мазкур
тушунчани
таснифлашда
маълум
аҳамиятга
эга
,
аммо
унинг
мазмунига
киритилган
ҳулққа
оид
қоидалар
тизими
сифатидаги
ҳуқуқ
талқини
,
қонунларни
йўриқномалар
билан
алмаштиришга
йўл
қўядиган
қонунчиликни
кенг
талқин
қилиниши
давлат
ва
ҳуқуқ
тўғрисидаги
замонавий
тасаввурларни
ўзида
тўлиқ
акс
эттирмайди
.
Тоталитар
жамиятда
инсон
давлат
ҳоки
-
мияти
механизмидаги
бир
винтик
(
бўғин
)
эди
,
холос
.
Унда
инсон
ҳуқуқлари
давлат
томонидан
белгилаб
қўйиладиган
норма
сифатида
тушунилар
эди
.
Жамоат
тартиби
соҳасида
мансабдор
шахсларнинг
ноқонуний
хатти
–
ҳаракатлари
устидан
шикоят
қилиш
ҳуқуқига
амалда
йўл
қўйилмас
эди
.
Жамоат
тартиби
тушунчасини
кенг
талқин
қилиш
билан
бирга
қонунчиликда
ва
юридик
адабиётларда
мазкур
тушунча
тор
маънода
ҳам
ишлатилади
.
Бунда
у
ижтимоий
муносабатларнинг
барча
тизимини
эмас
балки
фақат
унинг
ижтимоий
–
сиёсий
ҳаёти
ва
турмуш
-
нинг
турли
соҳаларида
шаклланган
маъноларнинг
мажмуасини
ўзида
акс
эттиради
.
Бундай
ёндашув
ҳуқуқ
ҳимояси
фаолиятининг
турли
соҳаларини
таҳлил
қилишда
ва
қонунга
қарши
тожовуз
объектини
аниқлашда
қўлланилади
.
Жамоат
тартиби
тушунчаси
тор
(
бевосита
)
маъно
-
даги
таърифи
жамоат
тартибини
муҳофаза
қилишда
иштирок
этадиган
ички
ишлар
идоралари
,
суд
,
проку
-
ратура
,
маъмурий
комиссиялар
ва
ваколатли
орган
-
ларнинг
ишларида
ўзининг
амалий
аҳамиятига
эга
бўлиб
,
улар
мазкур
соҳаларда
шаклланиб
бораётган
ижтимоий
муносабатларга
тажовуз
қиладиган
маъму
-
рий
ҳуқуқбузарлик
ва
жиноятларни
олдини
олишга
қа
-
ратилгандир
.
Россиялик
ҳуқуқшунос
олим
Е
.
Ф
.
Колонтаевскийни
фикрича
,
жамоат
тартиби
жамоатчилик
муносабатлари
тизимини
белгилаб
,
корхона
,
муассаса
ва
жамоат
таш
-
килотларини
фаолият
кўрсатиши
учун
шарт
-
шароитлар
яратиш
ҳамда
жамоатчилик
хавфсизлигини
таъминлашдан
иборат
[2, 245-
бет
.].
Жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлиги
ижтимоий
муносабатларнинг
ҳар
хил
тури
бўлиб
,
улар
ўртасида
чамбарчас
алоқадорлик
мавжуд
:
ушбу
гуруҳ
муносабатларнинг
ҳар
бири
бошқасининг
мавжудлик
шартидир
.
Бундан
ташқари
,
жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигининг
мазмуни
тегишли
ижтимоий
муносабатлар
шахс
ва
жамиятнинг
ҳаётий
муҳим
манфаатларига
кирадиган
шахс
шаъни
ва
қадр
–
қимматини
ҳурмат
қилиниши
,
жамият
ва
шахс
тинчлигини
ҳурмат
қилинишини
таъминлайдиган
соҳада
мос
келади
.
Бу
ҳол
жамоат
тартибини
ҳам
,
жамоат
хавфсизлигини
ҳам
,
Ўзбекистон
Республикаси
миллий
хавфсизлигини
ташкил
этувчи
элементларга
киритиш
имконини
беради
.
Қонун
ҳужжатларида
одатда
жамоат
тартибига
нисбатан
“
сақлаш
”
(
муҳофаза
қилиш
),
жамоат
хавфсизлигига
нисбатан
“
таъминлаш
”
терминлари
ишлатилсада
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
фаолиятининг
ушбу
турлари
мазмуни
асосан
мос
келади
.
Жамоат
тартибини
сақлаш
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлашнинг
маъмурий
–
ҳуқуқий
усули
мазмуни
маъмурий
ҳуқуқнинг
предмети
билан
боғлиқ
бўлиб
,
муайян
субъектларнинг
маъмурий
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинган
ва
қуйидагиларга
қаратилган
фаолияти
ҳисобланади
:
•
ижроия
ҳокимият
органларининг
ижтимоий
му
-
носабатларни
норматив
тартибга
солиш
;
•
жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигига
таҳдид
ҳисобланувчи
шарт
–
шароитлар
ва
омилларни
аниқлаш
,
уларни
бартараф
этиш
(
жумладан
жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигига
таҳдид
қилувчи
ғай
-
риқонуний
ҳаракатларнинг
олдини
олиш
ва
уларга
чек
қўйиш
);
•
жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигига
таҳдид
солувчи
ҳуқуқбузарликлар
ҳақидаги
ишлар
бўйича
маъмурий
юрисдикциясини
амалга
ошириш
.
Жамоат
тартиби
тушунчасини
қуйидагича
таърифлаш
мақсадга
мувофиқ
деб
хисоблаймиз
:
Жамоат
тартиби
асосан
жамоат
жойларида
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлашга
,
давлат
ташкилотла
-
ри
ва
жамоат
бирлашмаларининг
нормал
ишлаши
,
фуқароларнинг
конституциявий
ҳуқуқини
ҳимоя
қилинишини
,
инсоний
қадр
–
қимматларини
ва
ижти
-
моий
маънавиятини
ҳурмат
қилиш
учун
яхши
шарт
–
шароитлар
йўналтирилган
қонун
ва
бошқа
ижти
-
моий
нормалар
асосида
шаклланадиган
ва
ривожла
-
надиган
ихтиёрий
ижтимоий
муносабатлар
тизими
-
дир
.
Жамоат
тартибини
ушбу
тушунчасига
ўқув
адаби
-
ётларида
берилган
таърифдан
фарқли
равишда
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
сўзлари
билан
тўлди
-
рилган
.
Бизнинг
фикримизча
,
бундай
қўшимча
жамоат
тар
-
тиби
фуқароларнинг
ўз
шахсий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлашни
ўз
ичига
олган
янада
кенгроқ
тушунча
,
деган
маънонигина
англатмайди
.
Аксинча
,
у
мазкур
учта
бир
бири
билан
боғлиқ
,
бир
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
бирига
сингиб
кетган
ва
бир
бирини
тақоза
қиладиган
тушунчаларнинг
мустақиллигига
урғу
беради
.
Жамоат
тартиби
тушунчасига
юқорида
берилган
таъриф
ҳақиқий
воқеаликда
жамоат
тартибини
муҳофаза
қилиш
–
бу
айни
пайтда
фуқароларнинг
шах
-
сий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъмин
-
лаш
деган
мазмунга
асосланади
.
Ўз
навбатида
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавф
-
сизлигини
таъминлаш
бўйича
чора
–
тадбирлар
қабул
қилиш
жамоат
тартибини
ишончли
сақлашнинг
сўзсиз
шарти
сифатида
хизмат
қилади
.
Демак
бир
томондан
,
фуқароларнинг
шахсий
хавф
-
сизлиги
ҳолати
шахснинг
ҳаёти
,
соғлиғи
,
эркинлиги
,
турар
жойининг
дахлсизлигига
қарши
жиноят
содир
қилиш
орқали
бузилиши
мумкин
.
Кўплаб
одамларнинг
хавфсизлик
ҳолатига
,
яъни
жамоат
хавфсизлигининг
ҳолатига
одамларнинг
оммавий
равишда
тўпланиши
,
табиий
офатлар
ва
бошқа
фавқулотда
ҳолатлар
таъсир
қилади
.
Бундай
ҳолатда
жамоат
тартиби
муҳофазасини
самарали
ташкиллаштириш
фуқаро
-
ларнинг
шахсий
хавфсизлигига
ва
жамоат
хавфсизли
-
гига
раҳна
соладиган
жиноий
тажовузларнинг
олдини
олишга
кўмак
беради
.
Иккинчи
томондан
,
фуқаролар
,
мансабдор
шахслар
томонидан
йўл
ҳаракати
,
ёнғинга
қарши
қоидалар
,
му
-
аммолар
ва
низоларни
ҳал
қилиш
тизими
ҳамда
жамо
-
ат
хавфсизлигининг
бошқа
қоидаларини
билиш
ва
уларга
қатъий
риоя
қилиш
жамоат
тартибини
сақлаш
-
нинг
сўзсиз
шарти
ҳисобланади
.
Бироқ
,
уларга
риоя
қилмаслик
шаҳар
,
бошқа
аҳоли
пунктларининг
хаёт
фаолиятининг
бир
маромини
бузилишига
олиб
кели
-
ши
,
жамоат
тартибига
раҳна
соладиган
қўрқув
–
ваҳима
ҳолати
ва
аҳолининг
безовталанишини
келтириб
чиқариши
мумкин
.
Жамоат
хавфсизлиги
тушунчаси
шаснинг
,
жамият
ва
давлатнинг
ҳаётий
муҳим
манфаатларини
бошқа
ғайриқонуний
ҳатти
-
ҳаракатлар
ва
ижтимоий
тўқнашу
-
влар
,
табиий
офатлар
,
эпидемия
,
эпизоотия
,
ҳало
-
катлар
,
ёнғин
келтириб
чиқарган
фавқулотда
вазият
-
ларнинг
оқибатида
муҳофаза
қилиш
ҳолати
сифатида
таърифланади
.
Жамоат
тартиби
ва
хавфсизлигини
муҳофаза
қилиш
деганда
одамларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғини
сақлаш
,
уларнинг
шараф
ва
инсоний
қадр
–
қимматларини
,
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
,
эркинликла
-
ри
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
корхона
-
лар
,
муассасалар
ва
ташкилотларнинг
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
одамларнинг
меҳнат
қилиши
ва
хордиқ
чиқариши
,
давлат
органлари
,
жамоат
бирлашмалари
ва
меҳнат
жамоаларининг
нормал
ишлашига
яхши
мадад
берадиган
ҳамда
хотиржамлик
муҳитини
яра
-
тиш
бўйича
турли
давлат
органлари
ва
жамоат
бир
-
лашмалари
томонидан
тизимли
чора
–
тадбирлар
амал
-
га
ошириш
тушунилади
.
Жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
бўйича
чора
–
тадбирларни
амалга
ошириш
қонунбузарлик
ва
жами
-
ятга
қарши
бошқа
ҳатти
–
ҳаракатларнинг
олдини
олиш
ва
бартараф
қилишда
,
айбдорларни
жавобгарликка
тортишда
,
одамларнинг
ишлаб
чиқариш
ва
меҳнат
фаолиятида
ҳамда
уларнинг
моддий
ва
маънавий
эҳтиёжларини
қондиришда
уларнинг
мулоқотлари
учун
ваколатли
орган
ва
ташкилотлар
томонидан
нормал
хавфсиз
шароитлар
яратишда
,
фуқароларнинг
субъек
-
тив
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
ва
ўз
мажбурият
-
ларини
бажаришларида
,
жамият
хавфсизлигининг
қо
-
идалари
ва
нормаларини
бузиш
,
табиий
офатлар
ва
бошқа
ҳодисалар
туфайли
етказилган
зарар
ва
оқи
-
батларни
бартараф
қилишга
йўналтирилган
ҳара
-
катларда
ўз
ифодасини
топади
.
Илмий
адабиётлар
таҳлили
асосида
такидлаш
жо
-
изки
,
ушбу
йўналишда
илмий
изланишлар
олиб
борган
ҳуқуқшунос
олимларни
фикрича
,
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлиги
соҳаларининг
мураккаб
,
комплекс
хусуси
-
яти
уларни
муҳофаза
қилишнинг
турли
восита
ва
услубларини
яратиш
заруратини
тақазо
қилади
.
Ўрга
-
ниладиган
соҳаларда
ижтимоий
муносабатларни
тар
-
тибга
солиш
бўйича
чора
–
тадбирларнинг
ўзига
хос
хусусиятларидан
келиб
чиқиб
,
жамоат
тартиби
ва
жа
-
моат
хавфсизлигини
муҳофаза
қилишнинг
қуйидаги
турлари
ўрнатилган
:
маъмурий
–
ҳуқуқий
,
оператив
–
қидирув
,
жиноий
–
ҳуқуқий
ва
фуқаровий
–
ҳуқуқий
[3, 98-
бет
.].
Юқорида
баён
қилинган
илмий
мушохадалар
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
,
жамоат
хавфси
-
злиги
ва
уни
таъминлаш
бўйича
амалга
оширилаётган
чора
–
тадбирлар
билан
узвий
боғлиқ
эканлигида
яққол
намоён
бўлади
.
Бундай
ўзаро
боғлиқлик
фақат
ҳар
бир
алоҳида
олинган
шахснинг
хавфсизлиги
бутун
бир
жамият
хавфсизлиги
ҳолатига
боғлиқлигида
намоён
бўлмас
-
дан
,
балки
жамоат
хавфсизлиги
бир
пайтни
ўзида
мамлакат
ёки
аниқ
бир
шаҳар
ҳудудида
,
аҳоли
пункти
ва
муайян
бир
жойда
кўплаб
одамларнинг
ҳаётини
хавф
-
хатардан
асраб
қолишни
ҳам
англатади
.
Умуман
олганда
,
фуқароларнинг
шахсий
хавсизли
-
ги
тушунчасига
ҳар
бир
фуқаронинг
ўз
ҳаёти
,
соғлиғи
,
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
,
қадр
–
қиммати
,
шахсияти
ва
турар
жойининг
дахлсизлигига
қарши
ғайриқонуний
тажовузлардан
ҳимояланиши
ҳолати
,
деб
таърифлаш
мумкин
.
Шундай
экан
,
сиёсий
ижтимоий
ва
иқтисодий
жара
-
ёнлар
даврида
ўтказиладиган
ҳар
қандай
оммавий
тадбир
,
йиғилиш
,
митинг
,
ва
намойишлар
ҳамда
улар
-
ни
ўтказиш
даврида
фуқароларнинг
шахсий
хавфсиз
-
лиги
,
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
жамоат
хавфсизли
-
гини
таъминлаш
қонун
ва
бошқа
белгиланган
норматив
–
ҳуқуқий
ҳужжатлар
асосида
бўлиши
шарт
.
Мазкур
вазиятлар
оммавий
тадбирлар
ўтказишда
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
хавфсизлигини
таъмин
-
лашда
таъсирчан
механизмлар
беҳад
катта
аҳамият
касб
этади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
33-
моддасида
ҳам
оммавий
тадбирлар
қонунлар
асосида
ўтказилиши
аниқ
белгилаб
берилган
: - “
Фуқаролар
ўз
ижтимоий
фаолликларини
Ўзбекистон
Республикаси
қонунларига
мувофиқ
митинглар
,
йиғилишлар
ва
намойишлар
шаклида
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
-
дирлар
.
Ҳокимият
органлари
фақат
хавфсизлик
нуқтаи
назардангина
бундай
тадбирлар
ўтказилишини
тўхта
-
тиш
ёки
тақиқлаш
ҳуқуқига
эга
”.
Ички
ишлар
органларининг
узоқ
йиллик
амалий
тажрибаларидан
келиб
чиққан
холда
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлигини
оммавий
тадбирларни
ўтказиш
жа
-
раёнида
оммани
муайян
мақсадларда
ўтказадиган
йиғилишларини
асосий
белгиларини
кўриш
мумкин
.
Булар
қўйидагилардан
иборат
:
•
кўп
сонли
кишилар
оммасини
бўлиши
(10, 100
ва
млн
.)
бир
неча
минг
иш
ташлашлар
,
намойишлар
,
йирик
спорт
мусабақаларида
;
•
улар
ҳаракатининг
муайян
тарзда
ташкил
этилганлиги
;
•
бундай
оммавий
тадбирларни
жамоат
жойла
-
рида
амалга
оширилишини
;
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
•
тадбир
иштирокчилари
мақсадларининг
ягона
-
лиги
.
Кўрсатиб
ўтилган
белгилар
ўзаро
боғлиқ
бўлиб
,
оммавий
тадбирлар
жараёнида
уларнинг
жамланмаси
ва
мустаҳкам
уйғунлиги
юзага
келади
.
Санаб
ўтилган
ҳарактерли
белгиларни
умум
-
лаштирган
ҳолда
оммавий
тадбирларга
эътибор
бера
-
диган
бўлсак
,
оммавий
тадбирлар
ижтимоий
ҳаётнинг
у
ёки
бу
масканлари
бўйича
жамоатчилик
фикрини
ифодалаш
мақсадида
кўп
сонли
фуқаролар
томонидан
жамоат
жойларида
амалга
ошириладиган
фаол
ҳара
-
катларнинг
ташкилий
шакли
бўлиб
ҳисобланади
.
Россиялик
ҳуқуқшунос
олим
Д
.
А
.
Коротченковни
фикрича
,
оммавий
тадбирларни
ўтказишда
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлигини
таъминлашда
ўтказилаёт
-
ган
тадбирни
қонуний
ёки
ноқонуний
эканлиги
ҳам
кат
-
та
аҳамиятга
эгадир
.
Уюшган
оммавий
ҳаракатларни
хусусиятига
кўра
қонуний
ва
ноқонуний
турларга
ажратиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Ўз
навбатида
ноқонуний
оммавий
тадбирни
ҳам
икки
турга
ажратиш
таклиф
этилади
.
•
Жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигига
жиддий
таҳдид
қилмайдиган
ноқонуний
оммавий
тадбирлар
,
бундай
тадбирларга
“
транспорт
,
алоқа
ташкилотларини
ишини
бузмайдиган
,
куч
ишлатишга
асосланмаган
ноқонуний
йиғилишлар
,
митинглар
,
кўча
юришлари
ва
намойишлар
”
киритилади
.
•
Жамоат
тартиби
ва
жамоат
хавфсизлигига
жиддий
таҳдид
қиладиган
оммавий
уюшган
ҳаракатлар
(
оммавий
тартибсизликлар
).
Ноқонуний
оммавий
тадбирни
бундай
гуруҳларга
ажратишдан
мақсад
жамоат
тартиби
ва
хавфсизликни
таъминловчи
субъектларни
(
ички
ишлар
идоралари
ва
х
.
з
.)
махсус
воситалар
қўллаш
тўғрисидаги
ҳуқуқий
нормаларини
белгилашда
муҳим
аҳамиятга
эгадир
.
Ҳозирги
кунлардаги
бутун
дунёда
диний
экстре
-
мизм
ва
терроризм
хавфи
сақланиб
қолган
ҳолда
рес
-
публикамизда
ўтказилаётган
халқаро
,
республика
ва
маҳаллий
аҳамиятга
эга
бўлган
оммавий
ижтимоий
ва
спорт
тадбирлари
ўтказиладиган
жойлардаги
хавфси
-
злик
талаблари
ва
тадбир
ташкилотчилари
томонидан
тайёргарлик
кўриш
жараёнидаги
муаммолар
йўқ
эмас
.
Жумладан
,
амалдаги
(
қонуности
)
меъёрий
ҳуж
-
жатларда
оммавий
тадбирларни
ўтказишга
тайёргар
-
лик
кўришда
ички
ишлар
идораларининг
(
маъмурий
-
тактик
)
харакатлари
ва
хуқуқлари
аниқ
белгилаб
бе
-
рилмаганлиги
,
оммавий
тадбирларни
ўтказишга
тайёр
-
гарлик
кўриш
ва
ўтказишда
маҳаллий
ҳокимият
ва
фуқароларни
ўзини
–
ўзи
бошқариш
органларининг
,
оммавий
тадбир
ташкилотчилари
ва
жамоат
тартибини
таъминлашга
масъул
бўлган
субъектларнинг
вазифа
-
лари
ва
айниқса
уларнинг
жавобгарлиги
ҳуқуқий
жиҳатдан
аниқ
белгилаб
берилмаганлиги
ва
шу
жихат
-
дан
қонун
ости
ҳужжатларидаги
муаммоли
ҳолатлар
мавжуд
.
Шу
билан
бирга
оммавий
тадбирларни
ўтказишга
тайёргарлик
кўриш
,
уларни
ўтказишдаги
ҳуқуқбузар
-
ликлар
учун
жавобгарликлар
бўйича
маъмурий
қонун
-
чиликдаги
муаммолар
мавжудлиги
бизнинг
фикри
-
мизча
Оммавий
тадбирлар
тўғрисидаги
қонун
қабул
қилинишига
эхтиёж
мавжудлигидан
далолат
беради
деб
ўйлаймиз
.
Юқорида
айтилган
қонун
қабул
қилинса
унда
ал
-
батта
халқимизнинг
миллий
қадриятлари
ва
анъана
-
лари
инобатга
олган
ҳолда
мамлакатимизда
ўтказила
-
диган
фуқароларни
тўй
-
хашам
ва
марака
тадбирлари
-
ни
,
айниқса
масчидлардаги
диний
маросимларни
бу
-
гунги
кунда
вужудга
келган
шарт
–
шароити
,
жадалла
-
шув
,
глобаллашув
жараёнлари
,
шу
билан
бирга
диний
экстремистик
ва
террористик
ташкилотлар
фаолияти
-
нинг
реал
хавфи
мавжудлигини
албатта
ҳисобга
олган
ҳолда
ҳуқуқий
жиҳатдан
тартибга
солиш
лозим
деб
хисоблаймиз
.
Бундан
ташқари
оммавий
тадбирлар
тўғрисидаги
қонун
лойихасида
қуйидаги
тушунча
ўз
ифодасини
топса
ва
тарифланса
мақсадга
мувофиқ
бўларди
:
Оммавий
тадбир
–
йиғилишлар
,
митинглар
,
намойишлар
,
пикетлар
,
кўча
юришлари
шаклида
ёки
кўнгил
очар
,
театр
томоша
,
концерт
,
спорт
.
реклама
дастурлари
ҳамда
умумхалқ
,
диний
,
профессионал
байрамларни
ўтказиш
мақсадида
майдонларда
,
кўча
-
ларда
,
биноларда
,
ёпиқ
иншоотларда
ва
бошқа
жой
-
ларда
кишиларни
тўплашни
ташкил
этиш
.
Шу
боис
,
бизнингча
,
таклиф
этиладиган
қонун
лойиҳасида
“
Йиғилиш
”, “
Митинг
”, “
Намойиш
”, “
Пикет
”,
“
Кўча
юриш
”
каби
сиёсий
ҳаракатларни
ҳар
бирига
алоҳида
қуйидагича
таъриф
берилиши
лозим
:
Йиғилиш
–
жамият
учун
мухим
бўлган
муайян
бир
масалаларни
жамоа
бўлиб
муҳокама
қилиш
учун
фуқароларнинг
махсус
ажратилган
ёки
бунинг
учун
мослаштирилган
жойга
биргаликда
ҳозир
бўлишлари
;
Митинг
–
ижтимоий
–
сиёсий
масала
хусусиятига
эга
бўлган
долзарб
муаммолар
бўйича
ижтимоий
фик
-
рини
ошкора
билдириш
учун
фуқароларнинг
муайян
жойда
оммавий
равишда
ҳозир
бўлишлари
;
Намойиш
–
бир
гурух
шахсларнинг
ҳаракат
вақтида
плакатлар
,
транспарантлар
ва
бошқа
кўргазмали
та
-
швиқот
воситаларидан
фойдаланган
ҳамда
ижтимоий
кайфиятларни
уюшган
ҳолда
ошкора
ифодалаши
;
Пикет
–
ҳаракатсиз
ва
овоз
кучайтирувчи
техник
воситалардан
фойдаланмаган
ҳолда
,
пикет
қилинаёт
-
ган
объект
олдида
плакат
,
транспорант
ва
кўргазмали
ташвиқотнинг
бошқа
воситаларидан
фойдаланувчи
бир
ёки
ундан
ортиқ
фуқароларни
жойлаштириш
орқали
амалга
ошириладиган
ошкора
фикр
билдириш
шакли
;
Кўча
юриши
–
фуқароларнинг
муайян
муаммоларга
эътиборини
тортиш
мақсадида
аввалдан
белгиланган
йўналиш
бўйича
оммавий
равишда
ўтиши
.
Халқимизнинг
миллий
қадриятларини
ва
анъана
-
ларини
инобатга
олган
ҳолда
мамлакатимизда
ўткази
-
ладиган
фуқароларни
тўй
-
хашам
ва
марака
тадбирла
-
рини
ҳам
оммавий
тадбирларни
ўтказиш
тўғрисидаги
қонун
лойиҳасида
инобатга
олинса
мақсадга
мувофиқ
бўлади
деб
хисоблаймиз
.
Юқорида
таклиф
этилаётган
қонун
лойиҳасида
тўй
-
ҳашам
ва
марака
тадбирлари
тушунчалари
қуйидагича
ўз
ифодасини
топиши
лозим
деб
хисоблаймиз
:
Тўй
-
ҳашамлар
–
жисмоний
шахслар
томонидан
ои
-
ласи
билан
боғлиқ
никоҳ
,
суннат
тўйлари
,
туғилган
кун
,
юбилей
(
ўз
уйида
ўтказиладиганлари
бундан
мустас
-
но
)
га
айтилади
;
Маракалар
–
фуқаролар
томонидан
вафот
этган
яқинларини
хотиралаб
ўтказиладиган
марака
маро
-
симлари
.
Шундай
қилиб
,
жамоат
тартибини
сақлаш
,
фуқаро
-
ларнинг
шахсий
хавфсизлиги
ва
жамоат
хавфсизлиги
бир
–
бири
билан
узвий
боғланган
ижтимоий
ходиса
бўлиб
,
уларни
таъминлаш
ва
муҳофаза
қилиш
бўйича
комплекс
чора
–
тадбирларни
якдиллик
билан
амалга
оширилишини
тақозо
қилади
.
Мазкур
вазиятлар
оммавий
тадбирлар
ўтказишда
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
хавфсизлигини
таъминлашда
таъсирчан
механизмлар
беҳад
катта
аҳамият
касб
этади
.
Ҳар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
46
қандай
оммавий
тадбир
,
йиғилиш
,
митинг
,
ва
намойи
-
шлар
ҳамда
уларни
ўтказиш
даврида
фуқароларнинг
шахсий
хавфсизлиги
,
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
қонун
асосида
бўлиши
лозим
.
Адабиётлар
руйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
. –
Т
., 2010, 6-
бет
.
2.
Колонтаевский
Ф
.
Е
.
Организация
и
совершен
-
ствование
деятельности
милиции
общественной
без
-
опасности
.
Учебное
пособие
. –
М
.
Академия
МВД
Рос
-
сии
. 1995. – 245
с
.
3.
Россинский
Б
.
В
.,
Старилов
Ю
.
Н
.
Административ
-
ное
право
. –
М
.:
Норма
, 2010. – 98
с
.
Ш
.
Файзиев
,
ТДЮУ
катта
илмий
ходими
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
ЖИНОЯТ
ИШЛАРИ
ЮРИТУВИДА
СУРИШТИРУВНИНГ
ЯНГИ
АЛГОРИТМИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
амалдаги
суриштирув
фаолиятини
олиб
бориш
тартибини
танқидий
таҳлил
қилган
ҳолда
ҳамда
хорижий
давлатларнинг
тажрибасини
чуқур
ўрганган
ҳолда
янги
суриштирув
фаолиятини
шакллантиришга
қаратилган
таклифлар
илгари
сурилган
.
Калит
сўзлар
:
суриштирув
алгоритми
,
суриштирув
,
суриштирувчи
,
судгача
текширув
,
қисқартирилган
суд
фаолиятини
олиб
бориш
жараёни
.
Аннотация
:
в
данной
статье
на
основе
критическо
-
го
анализа
действующего
порядка
дознания
и
тща
-
тельного
рассмотрения
зарубежного
опыта
выдвинуты
конструктивные
предложения
по
совершенствованию
нового
алгоритма
дознания
.
Ключевые
слова
:
алгоритм
дознания
,
дознание
,
дознаватель
,
досудебные
стадии
,
упрощенное
произ
-
водство
.
Annotation
: in this article, based on a critical analysis
of existing order inquiries and careful consideration of in-
ternational experience made constructive proposals for
improving the new algorithm inquiry.
Key words:
algorithm inquiry, the inquiry, the pre-trial
stages, simplified production.
Амалдаги
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
суриштирувни
тартибга
солувчи
нормалари
таҳлили
шуни
кўрсатдики
, 339-434
моддалар
гальванизация
тушунчасининг
суриштирув
фаолиятига
киритилишидан
дарак
беради
.
Суриштирув
ишлари
жиноят
ишини
тергов
қилиш
жараёнининг
илк
босқичида
амалга
ошириладиган
фаолиятдир
.
Суриштирув
жиноятни
тергов
қилишда
катта
аҳамият
касб
этади
.
Шундай
экан
,
суриштирувнинг
қандай
олиб
борилиши
кўп
жиҳатдан
жиноят
ишининг
ижобий
ёки
салбий
якун
топишига
асос
бўла
олади
.
Маълум
жиноят
иши
юзасидан
маълумотларни
аниқлаш
суриштирув
ишлари
орқали
амалга
оширилиб
,
айнан
ушбу
фаолият
орқали
керакли
маълумотга
эришилади
.
Тергов
ҳаракатлари
ва
тезкор
-
қидирув
чораларини
биргаликда
олиб
бориш
суриштирувнинг
ўзига
хос
жиҳати
ҳисобланади
.
Дастлабки
тергов
ҳамда
суриштирув
доимо
жиноят
ишларини
тергов
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахслар
доираси
катта
бўлишини
тақозо
этган
.
Бу
илгари
ҳам
бўлган
[1],
ҳозир
ҳам
шундай
.
Хорижий
тажриба
амалиётини
тўғридан
-
тўғри
миллий
қонунчиликка
имплементация
қилиш
жиноятчилик
билан
кураш
масалаларига
чек
қўймади
.
Жиноят
судлов
иш
юритувида
суриштирувнинг
классик
шаклларини
дифференциал
таҳлил
қилиш
йўли
билан
,
ушбу
муаммони
ҳал
этиш
мумкин
назаримизда
.
Жиноят
процесси
шакллари
типологияси
жаҳонда
суриштирувнинг
асосан
уч
модели
амал
қилишидан
далолат
беради
.
