АХБОРОТ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ҲУҚУҚИ
♦
INFORMATION TECHNOLOGIES LAW
♦
ПРАВО
ИНФОРМАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
67
Ж
.
Ў
.
Муҳаммадиев
ТДЮИ
доценти
АХБОРОТ
ИНФРАТУЗИЛМАСИ
ИЖТИМОИЙ
СЕГМЕНТИ
ФАОЛИЯТИНИНГ
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАЪМИНЛАШ
Ахборот
инфратузилмаси
ижтимоий
сегменти
ҳуқуқ
объекти
сифатида
.
Таъминланувчи
фаолият
-
нинг
предметига
кўра
ахборот
инфратузилмасида
уч
асосий
сегмент
:
ижтимоий
сегмент
,
субъект
сегмент
ва
аралаш
сегментлар
фарқланади
.
Жамият
ва
давлат
манфаатларида
ахборот
фаолиятини
таъминлашга
қаратилган
ижтимоий
сегмент
оммавий
ахборот
ва
жамиятни
ахборотлаштириш
инфратузилмаларидан
ташкил
топади
.
Ахборот
инфратузилмаси
қайд
этилган
сегментларнинг
ижтимоий
функцияларидаги
фарқлар
-
ни
ҳисобга
олганда
,
улар
билан
боғлиқ
ижтимоий
му
-
носабатлар
муайян
ўзига
хослик
билан
тавсифланади
ва
тегишли
равишда
бу
муносабатларни
ҳуқуқий
тар
-
тибга
солиш
бир
-
биридан
фарқ
қилувчи
ҳуқуқий
меха
-
низмлар
ёрдамида
амалга
оширилади
.
Ахборот
инфратузилмасининг
ижтимоий
қисми
ом
-
мавий
ахборот
воситалари
(
ОАВ
),
китоб
ноширлиги
ва
умумий
фойдаланиладиган
ахборотлаштириш
инфра
-
тузилмаларидан
ташкил
топади
.
ОАВнинг
ҳуқуқий
ҳодиса
сифатидаги
моҳиятини
аниқлаш
қийин
масалалардан
бири
бу
муаммони
ечиш
оммавий
ахборот
соҳасидаги
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
механизмларини
таҳлил
қилишга
нис
-
батан
ёндашувларни
танлашга
кучли
таъсир
кўрсатади
.
Дарҳақиқат
,
бир
томондан
,
қонун
ҳужжатларида
ОАВ
тушунчасига
"
газеталар
,
журналлар
,
ахборотно
-
малар
,
бюллетенлар
,
ахборот
агентликлари
,
телеви
-
дение
(
кабелли
,
эфир
-
кабелли
телевидение
)
ва
ра
-
диоэшиттиришлар
,
ҳужжатли
кино
,
электрон
ахборот
тизими
,
шунингдек
,
доимий
номга
эга
бўлган
,
давлат
тасарруфидаги
,
мустақил
ва
бошқа
оммавий
даврий
нашрлар
"
1
деб
таъриф
берилган
.
Бунда
оммавий
ах
-
борот
деганда
"
шахсларнинг
чекланмаган
доираси
учун
мўлжалланган
босма
,
аудио
-,
аудиовизул
ва
бошқа
хабарлар
ва
материаллар
",
даврий
босма
нашр
деганда
– "
ўзгармас
ном
ва
жорий
сонга
эга
бўлган
,
йилда
камида
бир
марта
чиқадиган
газета
,
журнал
,
бюллетень
,
бошқа
нашр
"
тушунилади
.
Бошқача
айт
-
ганда
,
ОАВ
уч
белги
:
ўзгармас
ном
,
жорий
сон
ва
нашр
этишнинг
муайян
даврийлиги
мавжудлиги
билан
бел
-
гиланадиган
нашрдир
.
Бинобарин
,
М
.
А
.
Федотов
ОАВ
ҳуқуқ
субъекти
эмас
,
балки
объектидир
,
деган
фикрга
келади
2
.
У
тўпламлар
ва
бошқа
таркибий
асарлар
ту
-
зувчиларининг
муаллифлик
ҳуқуқи
қонун
йўли
билан
мустаҳкамланганлигига
3
асосланиб
,
ОАВ
"
бошқа
ин
-
теллектуал
мулк
объектларига
ўхшаш
ва
юридик
фик
-
ция
тарзида
тузилган
"
4
объект
,
деган
тўхтамга
келади
.
Унинг
фикрича
,
ОАВ
билан
боғлиқ
ҳолда
"
биз
айнан
юридик
фикцияга
дуч
келамиз
,
чунки
амалда
газета
ҳар
бир
алоҳида
сонининг
ҳар
бир
айрим
нусхаси
мав
-
жуд
бўлади
,
бироқ
мазкур
даврий
нашрнинг
илгари
чиққан
ва
келгусида
чиқадиган
барча
сонларини
қамраб
олувчи
ягона
умумий
объекти
сифатидаги
га
-
зета
мавжуд
бўлмайди
.
Боз
устига
,
айни
бир
газета
-
1
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 26.12.1997. N 541-I. 1-
модда
//
АҚТ
"Norma".
2
Федотов
М
.
А
.
Право
массовой
информации
как
институт
информационного
права
.
СПб
., 2001.
С
.313.
3
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
"
ги
қонуни
30.08.1996. 10-
модда
.
4
Федотов
М
.
А
.
Право
массовой
информации
...
С
.314.
нинг
илгари
чиққан
ва
келгусида
чиқадиган
барча
сон
-
ларини
мазкур
оммавий
ахборот
воситасининг
номи
бирлаштиради
"
5
.
Шундан
келиб
чиқиб
,
М
.
А
.
Федотов
ОАВ
тушунчасининг
янги
таърифини
таклиф
қилади
:
"
Оммавий
ахборот
воситаси
–
индивидуаллаштириш
воситаси
сифатида
номга
ва
даврий
босма
нашр
,
ра
-
дио
-,
теле
-,
видеодастур
,
кинохроникал
дастур
шакли
-
га
ёки
оммавий
ахборотни
даврий
тарқатишнинг
бошқа
шаклига
эга
бўлган
интеллектуал
фаолият
маҳсули
"
6
.
Бошқа
томондан
,
қонун
ҳужжатларида
"
ОАВ
маҳсулоти
"
тушунчаси
қайд
этилган
бўлиб
,
унга
"
дав
-
рий
босма
нашр
айрим
сонининг
тиражи
ёки
тиражи
-
нинг
бир
қисми
,
радио
-,
теле
-,
кинохроникал
дастур
-
нинг
айрим
сони
,
дастур
аудиоёзуви
ёки
видеотасви
-
рининг
тиражи
ёки
тиражининг
бир
қисми
"
7
,
деб
таъриф
берилган
.
Адабиётларда
"
маҳсулот
"
тушунча
-
сига
"
ишлаб
чиқариш
маҳсулотлари
мажмуи
ёки
ишлаб
чиқаришнинг
алоҳида
маҳсулоти
"
8
деб
,
"
ишлаб
чиқариш
"
тушунчасига
эса
,
"
жамиятнинг
ишлаб
чиқариш
кучларини
ҳам
,
одамларнинг
ишлаб
чиқариш
муносабатларини
ҳам
қамраб
олувчи
моддий
неъмат
-
лар
яратиш
ижтимоий
жараёни
"
9
деб
таъриф
берил
-
ган
.
Шундан
келиб
чиқиб
,
ОАВ
оммавий
ахборот
яра
-
тиш
ижтимоий
жараёнидир
.
У
мазкур
жараённинг
таш
-
килий
асосларини
ҳам
,
унинг
моддий
-
техникавий
неги
-
зини
ҳам
қамраб
олади
.
Интеллектуал
фаолият
нати
-
жасининг
бирон
-
бир
маҳсулоти
бўлиши
мумкин
эмас
.
Бундан
ташқари
,
қонун
ҳужжатларида
ОАВ
фаолияти
-
ни
тўхтатиб
туриш
ва
тугатиш
10
ҳамда
ОАВ
фаолияти
-
га
аралашишни
тақиқлаш
11
белгиланган
.
Фалсафадан
маълумки
,
фаолият
субъект
моҳиятининг
намоён
бўлиш
шакли
ҳисобланади
.
Бинобарин
,
айни
ҳолда
қонунчи
ОАВга
фаолият
режимини
ўзгартириш
талаби
қаратилиши
мумкин
бўлган
ва
ўз
томонидан
бошқа
шахслардан
ўзининг
фаолиятига
аралашмасликни
талаб
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
ҳуқуқ
субъекти
сифа
-
тида
ёндашган
.
Бизнингча
,
ОАВ
тушунчаси
мазмунининг
бу
дуа
-
лизми
объектив
хусусиятга
эга
ва
оммавий
ахборотни
тарқатиш
мазкур
шаклининг
объект
-
субъектли
хусу
-
сияти
билан
белгиланади
.
Бир
томондан
,
ОАВ
хабар
-
лар
тарзидаги
ахборот
,
шахсларнинг
чекланмаган
доираси
учун
мўлжалланган
материаллар
мажмуи
бўлиб
,
шу
нуқтаи
назардан
у
инсоннинг
интеллектуал
фаолияти
натижасида
юзага
келувчи
таркибий
асар
ҳисобланади
.
Фаолиятнинг
бу
натижаси
уни
тарқатишни
амалга
ошириш
имкониятини
берувчи
иш
муомаласи
талабларига
мувофиқ
расмийлаштирилади
ва
бу
талабларнинг
мазмунига
қараб
газета
,
журнал
,
ахборотнома
,
дастур
ва
шу
кабиларнинг
макети
,
сони
ёки
нусхаси
шакл
-
шамойилини
касб
этади
.
Бу
шаклда
ифодаланган
интеллектуал
фаолият
натижалари
,
М
.
А
.
Федотов
жуда
тўғри
таъкидлаганидек
,
фойдала
-
ниш
мутлақ
ҳуқуқи
ноширга
12
ёки
эфирга
узатиш
таш
-
5
Ўша
ерда
. 314-
б
.
6
Ўша
ерда
. 315-
б
.
7
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 26.12.1997. N 541-I. 1-
модда
.
8
Қўшжонов
М
.
Қ
.
ва
бошқалар
.
Русча
-
ўзбекча
луғат
//
Ўзбек
Совет
Энциклопедияси
Бош
редакцияси
.
Т
.II.
Тошкент
, 1983.
241-
б
;
Ожегов
С
.
И
.
Словарь
русского
языка
.
М
., 1986.
С
.528.
9
Қўшжонов
М
.
Қ
.
ва
бошқалар
.
Русча
-
ўзбекча
луғат
. 245-
б
;
Ожегов
С
.
И
.
Словарь
… .
С
.530.
10
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 16-
модда
.
11
Ўша
жойда
. 6-
модда
.
12
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
"
ги
қонуни
30
август
1996
й
.
10-
модда
.
АХБОРОТ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ҲУҚУҚИ
♦
INFORMATION TECHNOLOGIES LAW
♦
ПРАВО
ИНФОРМАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
68
килотига
1
тегишли
бўлган
муаллифлик
ҳуқуқининг
мус
-
тақил
объектлари
ҳисобланади
.
Бошқа
томондан
,
ОАВ
–
бу
даврий
нашр
.
Мазкур
даврийликнинг
мавжудлиги
муқаррар
тарзда
ўз
манфаатларини
қондириш
бораси
-
даги
фаолияти
тахминан
тенг
вақт
оралиқларида
ом
-
мавий
ахборотнинг
янги
нашрлари
пайдо
бўлишининг
асосий
сабаби
ҳисобланувчи
айрим
субъектнинг
мав
-
жудлигини
назарда
тутади
.
Юқорида
айтилганлардан
келиб
чиқиб
,
ОАВ
тушун
-
часининг
қуйидаги
таърифини
таклиф
қилиш
мумкин
:
ОАВ
–
ҳуқуқ
объекти
ва
субъекти
хоссаларига
эга
бўлган
мураккаб
ҳуқуқий
категория
.
ОАВ
ҳуқуқ
объ
-
екти
сифатида
ном
билан
бирлаштирилган
ва
бел
-
гиланган
даврийлик
билан
нашр
этиладиган
интел
-
лектуал
фаолият
натижалари
(
ОАВ
маҳсулотла
-
ри
)
нинг
тартибга
солинган
мажмуидир
.
ОАВ
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
муассис
ва
таҳририят
мажмуи
-
дан
ташкил
топувчи
ва
ОАВ
маҳсулотини
яратиш
ва
вақти
-
вақти
билан
чиқаришни
таъминловчи
юридик
фикциядир
.
Ҳуқуқ
субъектлари
ҳисобланувчи
ношир
ва
тарқатувчи
ОАВ
инфратузилмасининг
ташкилий
қисмини
ташкил
этади
.
ОАВ
инфратузилмасининг
фаолияти
оммавий
ах
-
боротни
ОАВ
таҳририятлари
томонидан
чекланмаган
тарзда
тарқатиш
учун
мўлжалланган
материалларни
вақти
-
вақти
билан
чиқариш
орқали
тарқатиш
муҳим
ижтимоий
вазифасини
бажаришдан
иборат
.
Бу
функция
оммавий
ахборот
ҳуқуқи
институти
би
-
лан
тартибга
солинувчи
ижтимоий
муносабатларнинг
бир
неча
гуруҳлари
доирасида
амалга
оширилади
.
М
.
А
.
Федотов
мазкур
институтни
қуйидаги
элементлар
-
дан
ташкил
топувчи
мустақил
ҳуқуқий
ҳодиса
сифати
-
да
тавсифлайди
:
ОАВнинг
юзага
келиши
;
ОАВ
маҳсулотини
тайёрлаш
ва
чиқариш
;
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиш
.
ОАВнинг
юзага
келиши
билан
боғлиқ
муносабатлар
уни
таъсис
этиш
ва
рўйхатга
олиш
,
унинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
тузилмасини
шакллантиришни
ўз
ичига
олади
.
Бу
муносабатларнинг
асосий
субъектлари
муассис
,
таҳририят
ва
ОАВни
рўйхатдан
ўтказишни
амалга
оширишга
ваколатли
ижро
этувчи
ҳокимият
органи
ҳисобланади
.
Қонун
ҳужжатларида
фуқаро
,
фуқаролар
бирлашмаси
,
корхона
,
муассаса
,
ташкилот
,
давлат
органи
2
,
бинобарин
,
жисмоний
ва
юридик
шахслар
ОАВ
муассиси
бўлиши
мумкинлиги
мустаҳкамланган
.
Бундан
ташқари
,
ОАВни
рўйхатга
олиш
тартиб
-
қоидалари
,
рўйхатга
олишдан
озод
қилиш
,
рўйхатга
олишни
рад
этиш
ва
рўйхатга
олишни
ҳақиқий
эмас
деб
эътироф
этиш
шартлари
белгиланган
.
ОАВни
иж
-
ро
этувчи
ҳокимият
органи
томонидан
рўйхатга
олиш
муассис
ва
таҳририят
ўртасида
шартнома
тарзида
расмийлаштириладиган
ҳуқуқий
муносабатлар
юзга
келиши
имкониятининг
шарти
ҳисобланади
.
Бунда
таҳририят
юридик
шахс
ташкил
этиши
мумкин
.
Муас
-
сис
ва
таҳририят
ўртасида
тузилган
шартномада
иш
-
лаб
чиқариш
,
мулкий
ва
молиявий
муносабатлар
бел
-
гиланади
.
Хусусан
,
таҳририятни
сақлаш
учун
маблағлар
ажратиш
ва
улардан
фойдаланиш
,
даро
-
мадни
тақсимлаш
,
фондлар
ташкил
этиш
ва
кўрилган
зарарларни
қоплаш
,
таҳририят
ходимларининг
яшаш
ва
меҳнат
шароитларини
таъминлаш
тартиби
белги
-
ланади
3
.
Шу
муносабат
билан
юзага
келувчи
ҳуқуқий
муносабатлар
фуқаролик
қонунчилиги
ва
меҳнат
қонунчилиги
билан
тартибга
солинади
.
1
Ўша
ерда
. 33-
мода
.
2
Федотов
М
.
А
.
Право
массовой
информации
…
С
.320.
3
Ўша
жойда
.
ОАВ
маҳсулотини
тайёрлаш
ва
чиқариш
ўз
фаолия
-
тини
профессионал
мустақиллик
асосида
олиб
борувчи
таҳририят
ва
ОАВ
маҳсулоти
ишлаб
чиқаришни
мод
-
дий
-
техник
жиҳатдан
таъминлайдиган
нашриёт
томони
-
дан
амалга
оширилади
.
Таҳририят
мазкур
интеллектуал
мулк
объектига
нисбатан
мулкий
ва
шахсий
номулкий
ҳуқуқларга
эга
бўлади
ва
уни
чиқариш
тартибини
,
яъни
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиш
вақти
ва
шартларини
бел
-
гилайди
.
Таҳририят
ва
нашриёт
ўртасидаги
ўзаро
муно
-
сабатлар
шартнома
билан
тартибга
солинади
.
Бу
шарт
-
номада
улар
ўртасидаги
ишлаб
чиқариш
,
мулкий
ва
молиявий
муносабатлар
,
ноширлик
ҳуқуқларининг
ўзаро
тақсимланиши
,
ноширнинг
ОАВ
маҳсулотини
ишлаб
чиқаришни
моддий
-
техник
жиҳатдан
таъминлаш
бора
-
сидаги
мажбурияти
ва
тарафларнинг
жавобгарлиги
бел
-
гиланади
.
Бу
муносабатлар
фуқаролик
ҳуқуқи
нормала
-
ри
билан
тартибга
солинади
.
Бундан
ташқари
,
фуқароларнинг
давлат
органлари
ва
ташкилотлари
,
жамоат
бирлашмалари
,
уларнинг
мансабдор
шахслари
фаолияти
ҳақидаги
ишончли
маълумотларни
ОАВ
орқали
тезкорлик
билан
олиш
ҳуқуқларини
амалга
оши
-
риш
мақсадида
давлат
органлари
,
ташкилотлари
,
жа
-
моат
бирлашмалари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
ОАВга
таҳририят
сўровига
биноан
,
шунингдек
матбуот
конференциялари
ўтказиш
,
маълумотлар
ва
статистик
материалларни
жўнатиш
йўли
билан
ва
бошқа
шакл
-
ларда
ўз
фаолияти
ҳақида
маълумотлар
тақдим
этади
-
лар
.
Бу
муносабатлар
маъмурий
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинади
.
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишни
тарқатувчи
ОАВ
бош
муҳаррирининг
рухсати
билан
амалга
оширади
.
Тарқа
-
тувчи
таҳририят
,
нашриёт
билан
тузилган
шартномага
биноан
ёки
бошқа
қонуний
асосларда
ОАВ
маҳсулоти
-
ни
тарқатишни
амалга
оширувчи
шахсдир
.
Китоб
ноширлиги
воситалари
оммавий
ахборот
инфратузилмасининг
чекланмаган
шахслар
доираси
учун
ягона
ном
билан
боғланмаган
айрим
хабарлар
ва
бошқа
материаллар
(
китоблар
)
чиқаришга
ихтисос
-
лашган
қисми
ҳисобланади
.
Бу
материалларнинг
асо
-
сий
яратувчиси
муаллиф
бўлиб
,
у
китоблар
чиқаришни
моддий
-
техник
жиҳатдан
таъминлаш
мақсадида
ношир
ва
тарқатувчи
билан
шартномалар
тузиши
мумкин
.
Бунда
юзага
келувчи
муносабатлар
фуқаролик
ҳуқуқи
нормалари
билан
тартибга
солинади
.
Ахборот
инфратузилмаси
ижтимоий
сегменти
фаолиятининг
хавфсизлигига
таҳдидлар
мазмуни
.
Ахборот
инфратузилмаси
фаолиятининг
хавфсизлиги
-
га
таҳдидлар
мазмуни
бу
инфратузилма
элементлари
-
га
зиён
етказиш
учун
имконият
яратувчи
омиллар
ва
ҳолатлар
билан
белгиланади
ва
мазкур
омиллар
ҳам
-
да
ҳолатлар
амалга
ошиб
,
ахборот
инфратузилмаси
элементларига
зиён
етказишига
сабаб
бўлувчи
ижти
-
моий
муносабатлар
мажмуи
тарзида
намоён
бўлади
.
Фаолиятни
издан
чиқаришга
қаратилган
таҳдидлар
бевосита
ахборот
инфратузилмаси
элементларига
қараб
алоқа
,
ахборотлаштириш
,
оммавий
ахборот
во
-
ситалари
ва
глобал
очиқ
ахборот
-
телекоммуникация
тизимларига
таҳдидлар
фарқланади
.
Бу
таҳдидларнинг
намоён
бўлиши
ахборот
инфратузил
-
масининг
тегишли
сегментлари
фаолиятини
издан
чиқаради
,
шу
билан
бир
қаторда
шахснинг
ижтимоий
манфаатлари
,
жамият
ва
давлатнинг
миллий
манфа
-
атлар
асосий
мазмунини
ташкил
этувчи
манфаатлари
-
нинг
камситилишига
сабаб
бўлади
.
Ахборот
инфратузилмаси
ижтимоий
сегменти
фао
-
лиятининг
хавфсизлигига
асосий
таҳдидлар
ахборот
агентликлари
,
оммавий
ахборот
воситаларини
ички
ахборот
бозоридан
сиқиб
чиқариш
,
шунингдек
миллий
,
шу
жумладан
давлат
ОАВнинг
Ўзбекистон
жамоатчи
-
лиги
ва
халқаро
жамоатчиликни
жамият
ҳаётидаги
энг
АХБОРОТ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ҲУҚУҚИ
♦
INFORMATION TECHNOLOGIES LAW
♦
ПРАВО
ИНФОРМАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
69
муҳим
воқеалардан
хабардор
этиш
борасидаги
фао
-
лиятига
тўсқинлик
қилишдан
иборат
1
.
Адабиётларда
"
сиқиб
чиқариш
"
тушунчасига
"
бар
-
тараф
этиш
,
кетишга
мажбурлаш
,
муомаладан
чиқа
-
риб
,
ўрнини
эгаллаш
"
2
деб
таъриф
берилган
.
ОАВнинг
ички
бозордан
сиқиб
чиқарилиш
хавфи
унинг
чет
эл
фуқаролари
ёки
ташкилотлари
томонидан
ташкил
этилган
ОАВ
монополлаштириши
,
шунингдек
эфирга
узатувчи
ташкилотлар
миллий
ОАВ
маҳсулоти
ўрнига
чет
эл
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиши
кўринишида
намо
-
ён
бўлади
.
Масалан
,
Ўзбекистон
фуқаролари
ва
иқти
-
содий
ривожланган
ҳорижий
мамлакатлар
фуқарола
-
рининг
турмуш
даражасидаги
жиддий
тафовутлар
уларнинг
оммавий
ахборот
маҳсулотлари
ишлаб
чиқа
-
ришни
ташкил
этиш
ва
уни
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
тарқатиш
имкониятларидаги
тафовутларни
ва
бунинг
оқибати
ўлароқ
,
ўз
маҳсулотини
тарқатиш
ҳуқуқи
учун
Ўзбекистон
фуқаролари
билан
рақобат
курашида
чет
эл
фуқаролари
ва
ташкилотларининг
иқтисодий
устунлигини
белгилайди
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
ОАВнинг
аксарият
қисми
иқтисодий
жиҳат
-
дан
заифлиги
айрим
ҳолларда
уларни
ўз
фаолияти
-
нинг
моддий
-
техника
таъминотини
такомиллаштириш
-
да
ёрдам
кўрсатиш
эвазига
чет
эл
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиш
учун
шарт
-
шароит
яратишга
мажбур
қилади
.
Мазкур
таҳдиднинг
ижтимоий
хавфлилиги
чет
эл
фуқаролари
ва
ташкилотлари
Ўзбекистон
Республика
-
сининг
ривожланиши
,
унинг
давлат
сиёсатига
доир
энг
муҳим
масалалар
хусусида
жамоатчилик
фикрининг
шаклланишига
ҳал
қилувчи
таъсир
кўрсатиш
имкония
-
тида
,
Ўзбекистон
фуқаролари
ва
ташкилотларининг
бу
жамоатчилик
фикрини
шакллантириш
имкониятлари
сезиларли
даражада
камайишида
,
фуқароларнинг
ах
-
борот
фаолияти
эркинлигига
бўлган
конституциявий
ҳуқуқларига
путур
етказилишидан
иборат
.
Миллий
,
шу
жумладан
давлат
ОАВнинг
Ўзбекистон
жамоатчилиги
ва
халқаро
жамоатчиликни
жамият
ҳаё
-
тидаги
энг
муҳим
воқеалардан
хабардор
этиш
бораси
-
даги
фаолиятига
тўсқинлик
қилиш
мамлакатда
ва
чет
элда
миллий
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишга
монелик
қилиш
кўринишида
намоён
бўлади
.
Монелик
қилиш
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишни
тақиқлаш
,
маҳсулот
тиражи
ёки
унинг
бир
қисмини
олиб
қўйиш
,
бу
маҳсу
-
лотни
тарқатиш
воситалари
ишини
радиоэлектрон
шовқинлар
ёрдамида
издан
чиқариш
йўли
билан
амал
-
га
оширилиши
мумкин
.
Таҳдидни
амалга
оширишнинг
асосий
субъектлари
аввало
чет
давлатларнинг
ижро
этувчи
ҳокимият
органларидир
.
Бу
таҳдиднинг
ижтимоий
хавфлилиги
фуқаролар
-
нинг
ахборот
фаолияти
соҳасидаги
халқаро
ҳуқуқнинг
умумэътироф
этилган
нормаларига
кирувчи
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
амалга
ошириш
имкониятининг
чекланишидан
иборат
.
Ахборот
инфратузилмаси
ижтимоий
сегменти
фаолиятининг
хавфсизлигини
ҳуқуқий
жиҳатдан
таъминлаш
.
Ахборот
инфратузилмаси
ижтимоий
сег
-
менти
фаолиятининг
хавфсизлигини
ҳуқуқий
таъмин
-
лаш
оммавий
ахборот
тизими
фаолиятининг
хавфсиз
-
лиги
билан
белгиланади
.
У
оммавий
ахборот
ички
бо
-
зорининг
шаклланиши
,
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
миллий
ва
хорижий
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиш
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солув
-
1
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Ахборотлаштириш
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 11.12.2003. N 560-II;
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
"
ги
қонуни
.12.12.2002
й
. N 439-II;
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
васиталари
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 26.12.1997. N 541-I.
2
Қўшжонов
М
.
Қ
.
ва
бошқалар
.
Русча
-
ўзбекча
луғат
.
Т
.I.
188-
б
.
Ожегов
С
.
И
.
Словарь
… .
С
.105.
чи
ҳуқуқий
нормалар
мажмуидан
ташкил
топади
.
Оммавий
ахборот
ички
бозорининг
шаклланиши
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солувчи
ҳуқуқий
нормалар
Ўзбекистон
оммавий
ахборот
воситаларини
таъсис
этишда
чет
эллик
юридик
шахслар
,
қўш
фуқароликка
эга
шахслар
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
иштирок
этишига
чекловларни
белгилайди
.
Масалан
,
чет
эллик
юридик
шахс
,
худди
шунингдек
устав
капиталида
чет
эл
иштироки
улуши
50
фоиз
ва
ундан
ортиқ
бўлган
Ўзбекистон
Республикасининг
чет
эл
иштирокидаги
юридик
шахси
теле
-,
видеодастурлар
муасссислари
бўлиши
мумкин
эмас
.
Бундан
ташқари
,
чет
эл
фуқароси
ёки
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
,
худди
шунингдек
устав
капиталида
чет
эл
иштироки
улуши
50
фоиз
ва
ундан
ортиқ
бўлган
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
чет
эл
иштирокидаги
юридик
шахси
дастурларни
ишончли
қабул
қилиш
зонаси
Ўзбекистон
Республика
-
си
аҳолиси
сонининг
ярми
ва
ундан
кўпроғини
қамраб
олувчи
намойиш
этиш
ёки
эшиттиришларни
амалга
оширувчи
ташкилотлар
(
юридик
шахслар
)
таъсис
этишга
ҳақли
эмас
3
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
миллий
ва
хо
-
рижий
ОАВ
маҳсулотини
тарқатиш
соҳасидаги
муноса
-
батларни
тартибга
солувчи
ҳуқуқий
нормалар
,
бир
то
-
мондан
,
миллий
ОАВ
маҳсулоти
ўрнига
чет
эл
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишга
йўл
қўйилмаслигини
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишга
лицензия
олиш
шартларидан
бири
сифатида
белгилайди
4
,
лицензия
шартлари
так
-
роран
бузилган
ҳолда
лицензияни
бекор
қилиш
имко
-
ниятини
назарда
тутади
5
,
бошқа
томондан
–
фуқаро
-
лар
,
мансабдор
шахслар
,
корхоналар
,
ташкилотлар
,
давлат
органлари
ОАВ
маҳсулотини
тарқатишга
моне
-
лик
қилишга
қаратилган
ҳаракатларни
амалга
оши
-
ришни
тақиқлайди
ва
айбдор
шахсларни
қонунда
бел
-
гиланган
маъмурий
жавобгарликка
тортиш
имконияти
-
ни
назарда
тутади
6
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
дает
понятие
соци
-
альному
сегменту
информационной
инфраструктуры
и
рассматривает
его
как
объект
права
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
возмож
-
ные
угрозы
безопасности
деятельности
социального
сегмента
информационной
инфраструктуры
.
В
заключении
автор
делает
выводы
и
вносит
пред
-
ложения
по
осуществлению
безопасности
деятельно
-
сти
социального
сегмента
информационной
инфра
-
структуры
.
Abstract
In the introductory part of the article the author gives
concept to social segment of information infrastructure and
considers it as object of law.
In the basic part of the article the author considers
possible threats to the safety of activity of social segment
of the information infrastructure.
In the conclusion the author makes offers on realiza-
tion of safety of activity of social segment of the informa-
tion infrastructure.
3
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
"
ги
қонуни
. 29-
модда
.
4
Ўша
ерда
. 30-
модда
.
5
Ўша
ерда
.
6
Ўзбекистон
Республикасининг
Маъмурий
Жавобгарлик
тўғрисидаги
кодекси
. 155-
модда
.
