ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
ҳам
мумкин
.
Қонунчилик
палатаси
томонидан
2010
йил
12
августда
қабул
қилинган
Сенат
томонидан
2010
йил
28
августда
маъқулланган
«
Вояга
етмаганлар
ўртасида
назоратсизлик
ва
ҳуқуқбузарликларнинг
профилактикаси
тўғрисида
»
ги
қонунда
Ота
-
она
ёки
ота
-
она
ўрнини
босувчи
шахслар
вояга
етмаганларнинг
ресторанлар
,
кафелар
,
барлар
,
клублар
,
дискотекалар
,
кинотеатрлар
,
компьютер
заллари
,
Интернет
тармоғидан
фойдаланиш
хизматларини
кўрсатиш
учун
жиҳозланган
хоналарда
ёхуд
бошқа
кўнгилочар
(
дам
олиш
)
жойларда
тунги
вақтда
улардан
бирининг
кузатувисиз
бўлишига
йўл
қўймаслик
чора
-
тадбирларини
кўриши
белгиланди
.
Оилада
ота
-
онанинг
фарзандларига
нисбатан
эътиборли
муносабатда
бўлиши
ўта
муҳим
ҳисобланади
.
Президентимиз
таъкидлаганидек
”
Оилада
,
мактабда
,
меҳнат
жамосида
,
маҳаллада
олиб
бориладиган
ахлоқий
тарбия
,
жамоатчилик
фикрининг
кучи
,
оммавий
ахборот
воситалари
,
руҳонийларнинг
обрў
-
эътибори
ҳамма
-
ҳаммаси
одамларимизда
қонун
бузилиши
билан
боғлиқ
ҳар
қандай
хатти
-
ҳаракатларга
нисбатан
барқарор
қаршиликни
шакллантиришга
қаратилмоғи
лозим
”
1
.
Алкоголизм
,
гиёҳвандлик
воситаларининг
истеъмолига
,
фоҳишабозликка
қарши
курашни
кучайтирмасак
,
улар
умуман
ёшларнинг
,
хусусан
мамлакатимиз
ёшлари
ва
улар
келажагининг
поймол
бўлишига
бевосита
сабаб
бўлиши
мумкин
.
Хулоса
қилиб
айтиш
мумкинки
,
алкоголизм
,
наркомания
,
фоҳишабозлик
каби
ижтимоий
салбий
иллатларга
қарши
курашда
ҳуқуқ
-
тартибот
органлари
томонидан
олиб
бориладиган
кураш
етарли
эмас
.
Бундай
салбий
иллатларга
қарши
кенг
жамоатчиликни
жалб
килиб
ўзаро
ҳамкорликда
ишлаш
керак
.
1
Каримов
И
.
А
.
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
.6-
том
.
Т
.:
Ўзбекистон
, 1998, - 95-
бет
.
Д
.
Каракетова
ТДЮИ
стажер
-
изланувчи
-
тадқиқотчиси
БЕЗОРИЛИК
ЖИНОЯТИНИНГ
СУБЪЕКТИВ
ТОМОНИ
БЕЛГИЛАРИ
Субъектив
томон
жиноят
таркибининг
зарурий
белгиси
бўлиб
,
у
мавжуд
бўлмаса
,
жиноят
таркиби
ҳам
бўлмайди
.
Жиноятнинг
субъектив
томони
–
жиноий
хулқ
-
атворнинг
ички
руҳий
хусусиятини
ифодаловчи
,
шахснинг
ўзи
содир
этган
қилмишининг
барча
белгилари
ва
унинг
юридик
жиҳатдан
аҳамиятли
бўлган
алоҳида
объектив
белгиларига
нисбатан
руҳий
муносабатидир
2
.
Б
.
Ф
.
Юсупов
айтганидек
,
фақат
қонунда
назарда
тутилган
айб
шаклининг
мавжудлиги
аниқланган
тақдирда
содир
этилган
қилмишда
жиноят
таркиби
ҳамда
жиноий
жавобгарлик
учун
асос
мавжуд
,
деб
топилиши
мумкин
3
.
Жиноятнинг
субъектив
томонини
аниқ
белгилаш
жиноятни
тўғри
квалификация
қилиш
ва
шахснинг
айби
даражасини
ҳисобга
олган
ҳолда
адолатли
жазо
тайинлашнинг
зарурий
шартидир
4
.
Шу
сабабли
ҳам
безорилик
жинояти
субъектив
томони
хусусияти
билан
боғлиқ
масаланинг
тўғри
ҳал
қилиниши
жиноятни
тўғри
квалификация
қилиш
,
асосийси
,
объектив
белгиларига
кўра
ўхшаш
жиноятлардан
фарқлаш
имконинин
беради
.
Мазкур
жиноятини
содир
қилишда
қасд
шаклининг
аниқ
бўлмаслиги
,
жиноят
мотиви
ва
мақсадининг
“
ноодатий
”
кўриниши
мазкур
жиноят
субъектив
томонини
алоҳида
ўрганиш
заруратини
туғдиради
5
.
Безорилик
жинояти
субъектив
томондан
қасддан
содир
этилиши
ҳақидаги
фикр
барча
олимлар
томонидан
бир
хилда
маъқулланади
.
Чунки
жиноят
қонунининг
ўзида
безорилик
“
жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимаслик
”
сифатида
ифодаланган
.
Жиноят
кодексининг
кўплаб
нормаларида
жиноят
қасддан
содир
этилиши
кўрсатилган
бўлса
ҳам
,
аммо
бирор
-
бир
нормада
жиноятнинг
тўғри
ёки
эгри
қасддан
содир
этилиши
акс
этмаган
.
Ваҳоланки
,
ЖК
21-
моддасида
қасднинг
ҳар
икки
турига
алоҳида
таъриф
бериб
ўтилган
.
Тергов
-
суд
амалиётида
ҳам
жиноятларни
тергов
қилишда
қасднинг
тури
ажратилмай
, “
қасддан
содир
этилган
”
деган
жумла
ишлатилади
.
Шу
сабабли
безорилик
жиноятида
қасднинг
қайси
тури
мавжуд
бўлиши
ҳақидаги
савол
кўплаб
мунозараларга
сабаб
бўлмоқда
.
Жиноят
ҳуқуқи
назариясида
бу
масалада
бугунгача
ягона
фикр
мавжуд
эмас
.
Айрим
олимлар
бу
жиноятга
ҳуқуқий
баҳо
беришда
қасднинг
турини
ажратмаган
ҳолда
,
бир
хил
,
яъни
“
қасддан
содир
этилган
”
деб
квалификация
қилади
6
.
2
Агаев
И
.
Б
.
Состав
преступления
:
понятие
,
элементы
,
значе
-
ние
:
учеб
.
пособие
. –
М
.:
Юристь
, 2008. –
С
. 142.
3
Юсупов
Б
.
Ф
.
Суд
ҳужжатларини
бажармаганлик
учун
жиноий
жавобгарлик
муаммолари
. –
Тошкент
:
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
, 2011. –
Б
.115-116.
4
Мирзаев
У
.
М
.
Ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
учун
жавобгарлик
.
Монография
. //
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
д
.,
проф
.
Б
.
Ж
.
Ахраров
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
,
2011. –
Б
.75.
5
Уголовное
право
.
Особенная
часть
:
Учебник
/
Под
ред
.
И
.
Я
.
Козаченко
,
З
.
А
.
Незнамовой
,
Г
.
П
.
Новоселова
. –
М
.:
Норма
,
2008. –
С
. 390.
6
Каусылгазы
Ж
.
Уголовно
-
правовая
и
криминологическая
характеристика
хулиганских
действий
по
законодательству
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
Аксарият
олимлар
безориликнинг
субъектив
томондан
тўғри
қасд
билан
содир
этилишини
таъкидлайдилар
.
Уларнинг
фикрича
,
безориликни
эгри
қасддан
содир
этиш
мумкин
,
деб
ҳисоблаш
безорилик
тушунчасини
кенгайтириб
юборилишига
ва
шахс
ҳамда
мулкка
қарши
жиноятлардан
фарқининг
йўқолишига
сабаб
бўлади
.
Безорилик
агар
эгри
қасддан
содир
этилса
,
жамоат
жойида
содир
этилган
ҳар
қандай
қилмиш
безорилик
,
деб
баҳоланиши
лозим
бўлади
,
чунки
бундай
ҳолатларда
жамоат
тартибининг
бузилишига
эгри
қасд
билан
муносабатда
бўлади
.
Безориликда
шахс
жамоат
тартибини
қўпол
равишда
бузаётганини
,
жамоага
нисбатан
ҳурматсиз
муносабатда
бўлаётганини
англайди
ва
шундай
оқибатлар
юз
беришини
истайди
1
.
Безорилик
жиноятини
тўғри
қасддан
содир
этилишини
таъкидловчиларнинг
келтирган
асослари
тўғри
эмас
.
ЖК
21-
моддасига
кўра
тўғри
қасддан
содир
этиладиган
моддий
таркибли
жиноятларда
қасднинг
тафаккурий
белгиси
айбдорнинг
қилмишни
ижтимоий
хавфлилигини
англаши
ва
унинг
натижасида
келиб
чиқиши
мумкин
бўлган
оқибатга
кўзи
етишида
ифодаланса
,
иродавий
белгиси
келиб
чиқиши
лозим
бўлган
оқибатни
исташида
намоён
бўлади
.
Безорилик
жинояти
объектив
томонини
таҳлил
қилганимизда
,
жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимаслик
натижасида
жамоат
тартибининг
бузилишини
мазкур
жиноятнинг
оқибати
,
деб
баҳоламаслик
лозим
.
Чунки
жамоат
тартибининг
бузилиши
қилмишнинг
ижтимоий
хавфлилигини
ифодалайди
.
Айбдор
ўз
қилмиши
билан
жамоат
тартибини
бузаётганлиги
ва
ижтимоий
хавфли
эканини
англаши
,
бунинг
натижасида
баданги
шикаст
етказиши
ёки
мулкни
нобуд
қилиш
ёхуд
унга
шикаст
етказиш
мумкинлигига
кўзи
етиши
тўғри
қасднинг
тафаккурий
белгисини
ифодаласа
,
баданга
шикаст
етказиш
ёки
мулкка
анча
миқдорда
шикаст
етказиш
ёхуд
уни
нобуд
қилишни
исташ
иродавий
белгисини
ифодалаши
лозим
.
М
.
Х
.
Рустамбоевнинг
:
“
безорилик
жинояти
субъектив
томондан
тўғри
қасд
билан
содир
этилади
,
айбдор
жамоат
тартибини
бузаётганини
,
дўппослаётганини
,
баданга
шикаст
етказаётганини
ёки
ўзганинг
мулкини
нобуд
қилаётганини
ёки
унга
шикаст
етказаётганини
англайди
ва
бу
ҳаракатларни
амалга
оширишни
истайди
”
2
,
деган
фикри
асосли
бўлсада
,
безориликнинг
субъектив
томони
умумий
тарзда
акс
эттирилган
.
Безорилик
формал
-
моддий
таркибли
жиноят
бўлгани
учун
қасднинг
белгилари
ҳам
турлича
бўлади
.
Монголии
:
Автореф
...
канд
.
юрид
.
наук
: 12.00.08. –
СПб
: 2008,
-
С
. 18.
1
Шинкурак
В
.
М
.
Ответственность
за
хулиганство
в
Российском
уголовном
праве
:
Дис
...
канд
.
юрид
.
наук
:
12.00.08. –
Волгоград
:
В
.
А
.
МВД
России
, 2002. –
С
. 84.;
Уго
-
ловное
право
Российской
Федерации
.
Особенная
часть
/
Под
ред
.
Л
.
В
.
Иногамовой
-
Хегай
,
А
.
И
.
Рарога
,
А
.
И
.
Чучаева
.
М
.:
ИНФРА
-
М
,
КОНТРАКТ
, 2006. –
С
. 315.
2
Рустамбоев
М
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
ҳуқуқи
курси
. V
том
.
Махсус
қисм
.
Жиноят
хавфсизлиги
ва
тартибига
қарши
жиноятлар
.
Ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
.
Олий
таълим
муассасалари
учун
дарслик
. –
Тошкент
: ILM ZIYO, 2011. –
Б
.163.
Безориликнинг
фақат
эгри
қасд
билан
содир
этилишини
таъкидловчи
олимлар
ҳам
йўқ
эмас
3
.
Н
.
Ивановнинг
ёзишича
,
безорилик
қоида
тариқасида
эгри
қасд
билан
содир
этилади
.
Айбдор
безорилик
ҳаракатларини
содир
эта
туриб
,
жамоат
тартибини
қўпол
равишда
бузиш
фактига
нисбатан
бефарқ
муносабатда
бўлади
,
шунинг
учун
ҳам
қилмишга
бўлган
муносабати
эгри
қасд
белгиларига
мос
тушади
4
.
Бу
фикр
ҳам
қасд
тушунчаси
ва
унинг
белгиларига
мос
келмайди
.
Бу
ҳақда
қуйида
келтириладиган
фикрларимиз
асосида
ягона
хулосага
келиш
мумкин
.
Безорилик
жиноятини
содир
этишда
қасднинг
ҳар
икки
тури
:
тўғри
ва
эгри
қасд
мавжуд
бўлиши
мумкинлигини
айтувчилар
ҳам
бор
5
.
А
.
Н
.
Игнатовнинг
фикрича
,
безорилик
қоида
тариқасида
тўғри
қасд
билан
содир
этилади
,
яъни
субъект
жамоат
тартибини
қўпол
равишда
бузилишига
сабаб
бўлган
ижтимоий
хавфли
қилмиш
содир
этаётганини
англайди
ва
жамиятга
нисбатан
ҳурматсизлик
қилишни
истайди
.
Шахс
ўз
қилмиши
жамоат
тартиби
ва
манфаатларини
бузиши
мумкинлигига
кўзи
етиб
,
жамиятга
нисбатан
ҳурматсизликка
йўл
қўйиб
бераётганини
англаб
содир
қилса
,
безорилик
эгри
қасддан
содир
этилган
ҳисобланади
6
.
Л
.
В
.
Сердюк
ҳам
безориликни
субъектив
томондан
тўғри
ёки
эгри
қасддан
содир
этиш
мумкин
деб
ҳисобласа
-
да
,
қасднинг
ҳар
икки
турини
ҳам
ижтимоий
хавфли
оқибатларга
бўлган
руҳий
муносабатдан
келиб
чиқиб
белгилайди
.
Бунда
субъект
бирор
оқибат
келиб
чиқишини
истайди
,
бошқа
оқибатларга
онгли
равишда
йўл
қўйиб
беради
ёки
уларга
нисбатан
бефарқ
муносабатда
бўлади
7
.
Амалиёт
ходимларининг
ҳам
безорилик
қасднинг
айнан
қайси
тури
билан
содир
этилиши
ҳақидаги
фикрлари
турлича
бўлиб
,
тергов
-
суд
ходимлари
ўртасида
ўтказилган
сўровда
иштирок
этганларнинг
“
Безорилик
жиноятида
қасднинг
қайси
тури
мавжуд
бўлади
?”
деган
савол
бўйича
билдирган
фикрлари
қуйидагича
кўриниш
хосил
қилган
: 40% -
фақат
тўғри
қасд
, 29 % -
тўғри
ва
эгри
қасд
, 10% -
эгри
қасд
, 25% -
қасднинг
ажратилиши
квалификацияга
таъсир
қилмайди
деб
жавоб
берган
.
Безорилик
жинояти
қасднинг
қайси
тури
билан
содир
этилади
деган
саволга
жавоб
бериш
учун
жиноят
қонуни
мазмунидан
келиб
чиқиш
зарур
.
ЖК
21-
моддасида
тўғри
қасднинг
икки
тури
ажратилган
.
Шахс
содир
этган
шахс
ўз
қилмишининг
ижтимоий
хавфлилик
хусусиятини
англаса
ва
шундай
қилмишни
содир
этишни
истаган
бўлса
,
бундай
жиноятлар
тўғри
қасддан
содир
этилган
ҳисобланади
.
Бу
тушунча
формал
таркибли
жиноятларга
хос
бўлиб
,
ҳар
қандай
3
Косарев
И
.
И
.
Хулиганство
и
хулиганские
побуждения
как
уголовно
-
правовой
феномен
:
Автореф
...
канд
.
юрид
.
наук
:
12.00.08. –
М
.:
ФГБОУ
ВПО
МГЛУ
, 2012. –
С
. 20.
4
Иванов
Н
.
Хулиганство
:
проблемы
квалификации
//
Россий
-
ская
юстиция
. 1996.
№
8.
С
. 39-41;
Иванов
Н
.
Г
.
Мотив
пре
-
ступного
деяния
.
Учебное
пособие
. –
М
:
МЦ
при
ГУК
МВД
России
, 1997. –
С
. 10.
5
Уголовное
право
России
.
Часть
Особенная
.
Уголовное
право
Российской
Федерации
.
Особенная
часть
:
Учебник
/
Под
ред
.
д
.
ю
.
н
.,
проф
.
Б
.
Т
.
Разгильдиева
и
к
.
ю
.
н
.,
доц
.
А
.
Н
.
Красикова
. –
Саратов
:
СЮИ
МВД
России
, 1999. –
С
. 425.
6
Игнатов
А
.
Спорные
вопросы
квалификации
хулиганства
//
Советская
юстиция
, 1987. -
№
2. –
С
. 14.
7
Сердюк
Л
.
В
.
Насилие
:
криминологическое
и
уголовно
-
правовое
исследование
. –
М
., 2002.
С
. 231.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
формал
таркибли
жиноят
субъектив
томондан
фақат
тўғри
қасд
билан
содир
этилишини
англатади
.
Жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимаслик
уриш
-
дўппослаш
билан
боғлиқ
ҳолда
содир
этилганида
,
айбдор
жамиятда
ўрнатилган
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимай
уриш
дўппослаш
ҳаракатларини
содир
этишнинг
ижтимоий
хавфлилигини
англайди
ва
бундай
қилмиш
содир
этишни
истаб
ҳаракат
қилади
.
ЖК
21-
моддаси
2-
қисмига
кўра
агар
шахс
ўз
қилмишининг
ижтимоий
хавфли
хусусиятини
англаган
,
унинг
ижтимоий
хавфли
оқибатларига
кўзи
етган
ва
уларнинг
юз
беришини
истаган
бўлса
,
бундай
жиноят
тўғри
қасддан
содир
этилган
,
деб
топилади
.
Тўғри
қасднинг
тафаккурий
белгиси
содир
этилган
қилмишнинг
ижтимоий
хавфлилигини
англаш
ва
ижтимоий
хавфли
оқибатларни
олдиндан
кўра
билишда
ифодаланади
.
Тўғри
қасднинг
иродавий
белгиси
шахснинг
ижтимоий
хавфли
оқибатларни
келиб
чиқишни
исташида
ифодаланади
.
Демак
,
безорилик
ҳаракатларини
содир
этаётган
шахс
жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимасликнинг
ижтимоий
хавфли
хусусиятини
(
жамоат
тартибини
бузишини
)
англайди
,
бунинг
натижасида
шахснинг
соғлиғига
шикаст
етказиши
ёки
мулкни
нобуд
қилиш
ёхуд
унга
шикаст
етказиши
мумкинлигига
кўзи
етади
(
тафаккурий
белги
)
ва
бундай
оқибатларни
келиб
чиқишини
истайди
(
иродавий
белги
).
Безорилик
жиноятини
содир
этганлиги
учун
судланган
шахслар
ўртасида
ўтказилган
сўровда
иштирок
этганларнинг
фақат
8%
безорилик
ҳаракатларини
содир
этаётганида
қилмиши
натижасида
муайян
оқибат
келиб
чиқишини
истаб
ҳаракат
қилгани
,
яъни
жиноятни
тўғри
қасддан
содир
этганлигини
таъкидлаган
.
Сўровда
иштирок
этганларнинг
37 %
эса
ўз
жинояти
натижасида
аниқ
бир
оқибатнинг
келиб
чиқишига
кўзи
етсада
,
лекин
ўз
ҳаракатлари
билан
бундай
оқибат
келиб
чиқишига
бефарқ
муносабда
бўлганини
қайд
этиб
,
уларнинг
асосий
мақсади
жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
менсамасликка
қаратилганини
айтган
.
Тўғри
,
безори
жамоат
тартибини
бузган
вақтда
жиноят
натижасида
келиб
чиқадиган
оқибатларни
юз
беришини
истаб
ҳаракат
қилади
,
лекин
айрим
ҳолларда
жиноят
натижасида
келиб
чиқадиган
оқибатга
онгли
равишда
йўл
қўйиб
беради
ёки
келиб
чиқиши
мумкин
бўлган
оқибатга
нисбатан
бефарқ
муносабатда
бўлиши
ҳам
мумкин
.
Бундай
ҳолларда
қилмиш
келиб
чиққан
оқибатга
қараб
квалификация
қилинади
.
Демак
,
безорилик
субъектив
томондан
қасднинг
тўғри
ва
эгри
қасд
билан
содир
этилади
.
Бундан
ташқари
безорилик
ҳаракатларини
содир
этаётган
шахс
кўпчилик
ҳолларда
келиб
чиқадиган
оқибатга
нисбатан
бефарқ
муносбатда
бўлгани
учун
(
сўровда
иштирок
этганларнинг
-55%)
қасднинг
ноаниқ
тури
мавжуд
бўлади
.
Безорилик
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
жиноят
содир
этиш
мотивидир
.
Жиноят
ҳуқуқи
назариясида
жиноят
содир
этиш
мотивини
бирор
жиноят
таркибининг
зарурий
белгиси
,
деб
ҳисоблашнинг
икки
шарти
мавжуд
: 1)
ЖК
Махсус
қисм
нормасининг
диспозициясида
мотивни
кўрсатиш
орқали
; 2)
аниқ
бир
жиноят
таркибининг
юридик
табиатига
кўра
мотив
зарурий
белги
сифатида
талаб
этилиб
,
мазкур
нормани
Махсус
қисмда
назарда
тутилган
бошқа
норма
билан
фарқлаш
орқали
аниқланади
.
Муаллифларнинг
аксарияти
безорилик
мотивини
аниқламасдан
туриб
,
қилмишни
безорилик
сифатида
баҳолаш
мумкин
эмаслигини
айтади
1
.
В
.
Мальцев
безорилик
жинояти
безорилик
мотиви
билан
бирга
,
бошқа
мотивлар
(
ўч
олиш
,
нафратланиш
,
ёқтирмаслик
)
туфайли
ҳам
содир
этилиши
мумкинлигини
таъкидлайди
.
Бунда
қилмиш
жамиятга
ва
бошқа
шахсларга
нисбатан
ҳурматсизликда
ифодаланиши
зарур
2
.
Бу
каби
қарама
-
қаршиликларнинг
сабаби
қуйидагиларда
кўринади
:
биринчидан
,
безорилик
тушунчасининг
кўп
маъноли
эканлиги
ўзига
хос
қийинчиликни
кетириб
чиқариб
,
уни
бошқа
мотивлардан
фарқлаш
ва
ажратишни
қийинлаштиради
3
;
иккинчидан
,
безориликнинг
кўпинча
бошқа
жиноятлар
билан
боғлиқ
ҳолда
содир
этилиши
ўхшаш
қилмишлардан
фарқлашда
қийинчиликларни
юзага
келтиради
;
учинчидан
,
ЖК
277-
моддасида
безориликнин
мотиви
аниқ
ифодаланмаган
,
жамиятда
юриш
-
туриш
қоидасини
қасддан
менсимасликда
ифодаланувчи
объектив
белги
кўрсатилган
.
Фикримизча
,
келтириб
ўтганларимиз
жиноят
қонунининг
камчилиги
бўлиб
,
қонунни
бир
хилда
қўлланиши
ва
жиноятларни
тўғри
квалификация
қилинишига
салбий
таъсирини
кўрсатади
.
Безорилик
мотиви
баҳоловчи
хусусиятга
эгалиги
учун
ҳам
қонунда
унинг
тушунчаси
берилмаган
.
Шунинг
учун
безорилик
мотивининг
хусусияти
,
ўзига
хос
белгиларини
ўрганиш
орқали
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
тегишли
қарорига
безорилик
мотиви
тушунчасини
киритиш
лозим
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Безорилик
мотиви
тушунчасининг
лўнда
ва
шу
билан
бирга
мазмунан
кўп
нарсани
акс
эттирадиган
таърифини
бериш
зарурати
бу
белгининг
ҳуқуқий
табиатидан
,
айнан
ЖК
277-
моддаси
ва
безорилик
белгиси
мавжуд
бўлган
бошқа
моддалар
билан
квалификация
қилиниши
лозим
бўлган
ҳар
бир
ҳолатда
ушбу
белгини
аниқлаш
шартлигидан
келиб
чиқади
.
Бироқ
назария
ва
амалиётда
безорилик
мотивини
аниқлаш
мураккабдир
.
Амалиётда
эса
жиноий
ҳулқ
-
атворга
сабаб
бўлган
барча
мавҳум
,
тергов
жараёнида
аниқланмаган
ва
ўрганилмаган
ниятлар
безорилик
мотивига
киритилади
.
Бундай
ҳолат
мотивни
аниқлашнинг
мураккаблиги
,
яъни
шахс
руҳий
ҳолатини
кўз
билан
кўриш
мумкин
эмаслиги
ва
фақатгина
содир
этилган
қилмиш
орқали
аниқлаш
мумкинлиги
билан
асослантирилади
.
Безорилик
ҳаракатлари
кўп
қиррали
эканлиги
боис
унинг
асл
маъносини
аниқлаш
анча
қийин
ҳисобланадир
.
Шунинг
учун
ҳам
XX
аср
бошларида
безорилик
“
мотивсиз
”
ва
“
сабабсиз
”
жиноят
деган
фикрлар
билдирилган
4
.
Кейинчалик
бу
фикр
инкор
этилиб
,
олимлар
томонидан
безорилик
жиноятини
безорилик
мотивисиз
содир
этиш
мумкин
эмаслиги
айтилган
.
1
Н
.
Г
.
Иванов
ва
И
.
И
.
Косаревлар
безорилик
мотиви
деганда
,
биринчи
навбатда
шахсни
ўзининг
“
мени
”
ни
1
Гаухман
Л
.
Д
.
Квалификация
преступлений
:
закон
,
теория
,
практика
. –
М
.:
АО
«
Центр
ЮрИнфор
», 2003. –
С
. 165.;
Рарог
А
.
И
.
Субъективная
сторона
и
квалификация
преступлений
. –
M.:
Профобразование
, 2001. –
С
. 102.
2
3
Мальцев
В
.
Ответственность
за
хулиганство
//
Законность
,
2000. -
№
7. –
С
. 8-9.
4
Гроздниский
М
.
М
.
Уголовный
кодекс
,
Комментарий
. –
М
.:
Право
и
жизнь
, 1927. –
С
. 125.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
кўрсатишга
ундовчи
ёки
кутилаётган
хавфдан
ҳимоя
қилишга
асосланган
,
шахс
хулқининг
кутилмаганда
ўзгаришига
таъсир
қилувчи
омил
тушунлиши
керак
,
деб
ҳисоблайди
1
.
А
.
О
.
Қодировнинг
фикрича
,
безорилик
мотиви
ҳар
доим
ҳам
соф
ҳолда
учрайвермайди
,
кўпинча
бошқа
мотивлар
билан
қўшилиб
кетади
2
.
Безорилик
нияти
рашк
,
ўч
олиш
,
нафрат
,
ҳасад
ва
бошқа
мотивлар
билан
қўшилиб
кетиши
мумкин
,
шу
сабабли
ҳар
бир
вазиятда
нафақат
бу
мотивларни
фарқлаш
,
балки
,
жиноят
содир
қилишда
улардан
қайси
бири
етакчилик
қилганини
аниқлаш
муҳимдир
.
Шу
билан
бирга
,
жиноятни
квалификация
қилишда
бошқа
бир
мотивнинг
йўқлиги
ёки
умуман
жиноят
содир
этиш
мотивининг
мажуд
эмаслиги
сабабли
қилмишни
безорилик
ниятида
содир
этилгани
ҳақида
хулоса
чиқариш
мумкин
эмас
3
.
Чунки
безорилик
мотиви
муайян
мазмунга
эга
бўлиб
,
безориликнинг
мазмунсиз
ёки
мотивсиз
эканини
билдирмайди
.
Ҳуқуқшунос
олимларнинг
бундай
хулосага
келиши
жиноят
қонунида
тегишли
тушунчанинг
йўқлиги
ва
уларнинг
безорилик
мотиви
мазмунини
билмасликлари
билан
боғлиқдир
.
В
.
Ф
.
Щепельков
бу
ҳолатга
эътибор
қаратиб
,
норма
диспозициясида
жиноят
мотивининг
йўқлиги
бошқаларга
ўзини
қарши
қўйишга
уриниш
билан
боғлиқ
бўлмаган
қилмишларни
ҳам
безорилик
сифатида
квалификация
қилинишига
сабаб
бўлашини
айтади
.
Шунинг
учун
муаллиф
безориликнинг
субъектив
томонини
аниқлаштиришни
таклиф
қилган
бўлса
ҳам
,
ўз
таклифини
келтирмаган
4
.
Баъзи
олимлар
безорилик
мотивини
безориликнинг
қонунда
мустаҳкамланган
белгиларига
мурожаат
қилиш
орқали
аниқлаб
,
айбдорнинг
жамоат
тартибини
қўпол
бузишга
ва
жамоатга
нисбатан
ҳурматсизлигини
ифодалашга
интилиши
,
деб
тушунади
5
.
Улар
безорилик
мотивини
шунчалик
кенг
талқин
қиладиларки
,
охир
оқибат
унинг
бошқа
жиноий
мотивлардан
фарқи
қолмайди
.
Безорилик
мотиви
жиноят
таркиби
объектив
томонида
ўз
аксини
топгани
боис
,
баъзи
ҳуқушунослар
безорилик
мотивини
объектив
томоннинг
белгилари
билан
аралаштириб
юборилган
.
А
.
Ж
.
Аметовнинг
фикрича
,
безорилик
мотиви
безорилик
ҳаракатлари
бўлиб
,
субъект
жиноий
қилмишнинг
ўзидан
,
жамоат
тартибининг
бузилишидан
роҳатланади
,
у
жамиятда
ўрнатилган
қоидаларга
зид
хулқ
-
атворидан
қониқиш
ҳосил
қилади
6
.
Безорилик
мотивининг
белгиларини
ажратишга
ҳудди
шундай
ёндашган
олимлардан
бири
C.B.
Борисов
бўлиб
,
унинг
уч
белгисини
ажратган
: 1)
қилмишнинг
жамоат
жойида
содир
этилиши
; 2)
бошқа
шахслар
кўз
ўнгида
содир
этилиши
; 3)
бундай
1
Иванов
Н
.
Г
.,
Косарев
И
.
И
.
Хулиганство
и
хулиганские
побуждения
как
уголовно
-
правовой
феномен
–
М
.:
Юнити
-
Дана
, 2011. –
С
. 119.
2
Қодиров
А
.
О
.
Жозони
оғирлаштирувчи
ҳолатлар
–
Тошкент
:
Адолат
, 1998. –
Б
. 88.
3
Бородин
С
.
В
.
Преступления
против
жизни
. –
СПб
.:
Юрид
.
центр
Пресс
, 2003. –
С
. 168-169
4
Щепельков
В
.
Ф
.
Сотношение
мотива
и
цели
преступления
//
Законность
, 2001. -
№
4. –
С
. 40.
5
Иванов
Н
.
А
.
Хулиганство
:
проблемы
квалификации
//
Российская
юстиция
, 2005. -
№
8 –
С
. 35.
6
Аметов
А
.
Ж
.
Безориликнинг
ижтимоий
хавфлилиги
//
“
Жиноят
қонунчилигини
такомиллаштириш
муаммолари
”
мавзусидаги
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
тўплами
–
Тошкент
, 2010. –
Б
. 315.
ҳаракатлар
содир
этилишига
жабрланувчининг
сабабчи
эмаслиги
7
.
Л
.
А
.
Андреевнинг
ёзишича
,
безорилик
мотиви
инсон
қадр
-
қимматини
ҳурмат
қилмаслик
,
бошқаларнинг
манфаатларига
эътиборсиз
муносабатда
бўлиш
,
жамоат
тартибини
бузувчи
ҳаракатлар
орқали
ўзини
кўрсатишга
интилишда
ифодаланувчи
худбинлик
билан
боғлиқдир
8
.
А
.
И
.
Коробеев
: “
Безорилик
мотиви
айбдорнинг
ўтакетган
манманлигини
намоён
қилиши
,
жамиятдаги
мавжуд
ахлоқий
ва
қонуний
таъқиқларга
нисбатан
муросасизлиги
,
манманлигини
ифодалаши
,
ўзининг
агрессив
ҳаракатлари
билан
инсон
қадрини
пастга
уришга
интилишидир
”
деб
ифодалайди
9
.
A.B.
Глуздаков
безорилик
,
безорилик
ҳаракатлари
ва
безорилик
мотиви
ўртасидаги
фарқни
ажратиш
қийин
,
деб
ҳисоблайди
10
.
А
.
В
.
Рагулин
: “
Безорилик
–
шахсни
жамиятга
нисбатан
ҳурматсизлигини
ифодалашга
интилишида
намоён
бўлувчи
ва
жамоат
тинчлигини
,
нормал
меҳнат
қилиш
шароитлари
,
фуқароларнинг
дам
олиши
,
корхона
,
муассаса
ва
ташкилотларнинг
нормал
ишлашини
таъминловчи
умум
эътироф
этган
нормаларга
эътиборсизлигини
ифодаловчи
мотивлардир
”,
деб
таъриф
беради
11
.
Р
.
Г
.
Сулейманов
безорилик
мотиви
ҳақида
ўзига
хос
фикр
билдирган
.
Унинг
таъкидлашича
,
безориликда
жиноят
субъектининг
ўзи
англаган
ёки
англамаган
салбий
эҳтиёжлари
,
манфаатлари
мажмуи
тушунилади
12
.
Лекин
ушбу
фикр
асосли
эмас
.
Сабаби
,
ҳар
қандай
салбий
эҳтиёж
ёки
манфаатлар
безориликнинг
мотиви
бўлиши
мумкин
эмас
.
Безорилик
айнан
жиноят
содир
этиш
мотиви
билан
бошқа
ўхшаш
жиноятлардан
фарқ
қилгани
учун
бундай
ёндашув
безориликнинг
бошқа
жиноятлардан
фарқини
йўққа
чиқаради
.
Г
.
Н
.
Берзенков
безорилик
мотивини
мураккаб
,
деб
ҳисоблаб
,
унга
ўтакетган
худбинлик
,
шахсий
эркинликлар
чегараси
ҳақидаги
нотўғри
тасаввур
,
қўполлик
,
бирдан
қизишиб
кетиш
кабиларни
киритса
13
,
А
.
Н
.
Попов
безорилик
мотивини
айбдорда
бирор
сабабсиз
жабрланувчи
билан
ҳисоб
-
китоб
қилишга
ундовчи
шахснинг
худбинлиги
ва
тажовузкорлиги
деб
баҳолайди
14
.
Ўзбекистон
Респуб
л
икаси
Олий
суди
Пленумининг
24.09.2004
йилдаги
“
Қасддан
одам
ўлдиришга
оид
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
13-
сонли
қарорида
безорилик
мотивига
хос
бўлган
умумий
7
Борисов
C.B.
Хулиганство
:
уголовно
-
правовые
и
криминоло
-
гические
аспекты
.
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 2005. C. 136.
8
A
ндреева
И
.A.
Квалификация
убийств
,
совершенных
при
отягчающих
обстоятельствах
.
СПб
.:
Юридический
центр
Пресс
1998. –
С
. 32.
9
Российское
уголовное
право
.
Курс
лекций
/
Под
ред
.
А
.
И
.
Коробеева
.
Т
. III.
Владивосток
, 2000.
С
. 115.
10
Глуздаков
A.B.
Криминологическое
исследование
хулиган
-
ства
и
преступлений
,
совершенных
из
хулиганских
побужде
-
ний
.
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 2004. C. 31
11
Рагулин
A.B.
Хулиганство
:
уголовно
-
правовые
аспекты
.
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
Челябинск
, 2005. C. 12.
12
Сулейманов
Р
.
Г
.
Хулиганство
:
Теоретические
и
правопри
-
менительные
аспекты
:
Автореф
...
канд
.
юрид
.
наук
:
12.00.08. –
Саратов
:
Сарат
.
гос
.
акад
.
права
2009. –
С
. 20
13
Курс
уголовного
права
.
Особенная
часть
.
Т
. 3:
Учебник
для
вузов
/
Под
ред
.
Г
.
Н
.
Борзенкова
и
В
.
С
.
Комисарова
. –
М
.:
Зерцало
-
М
, 2002. –
С
. 127.
14
Попов
А
.
Н
.
Преступления
против
личности
при
смягчающих
обстоятельствах
. –
СПб
.:
Юридический
центр
Пресс
, 2001. –
С
.86.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
белгилар
тўғри
ажратиб
берилган
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Унга
кўра
безорилик
оқибатида
,
яъни
жамиятга
ва
умум
томонидан
эътироф
этилган
ахлоқ
қоидаларига
рўй
-
рост
ҳурматсизлик
туфайли
содир
этилган
(
масалан
,
ҳеч
бир
сабабсиз
ёки
арзимаган
сабаб
туфайли
)
қасддан
одам
ўлдириш
ЖК
97-
моддаси
иккинчи
қисми
"
л
"
банди
билан
квалификация
қилиниши
лозим
.
Бунда
айбдорнинг
феъл
-
атворида
жамоат
тартибига
ошкора
бўйсунмаслик
,
атрофдагиларга
нисбатан
ўзини
қарши
қўйиш
,
беписандлик
намойиш
этиш
истаги
мавжуд
бўлади
1
.
Безорилик
мотиви
мураккаб
бўлиб
,
ўз
ичига
қатор
ўхшаш
ниятларни
қамраб
олади
.
Безорилик
мотиви
тушунчасини
бериш
учун
ҳар
бир
безорилик
жиноятида
намоён
бўладиган
энг
муҳим
белгиларига
эътибор
қаратиш
зарур
.
Шу
ўринда
Ю
.
И
.
Ляпунов
томонидан
безорилик
мотивига
берилган
таъриф
эътиборга
моликдир
.
Унинг
фикрича
“
безорилик
мотивини
айбдорнинг
жамиятда
ўрнатилган
аҳлоқ
нормалари
,
атрофдагиларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
нисбатан
ҳурматсизлигини
намойиш
қилишга
бўлган
интилиши
сифатида
таърифланиши
тўғри
бўлади
”
2
.
С
.
В
.
Борисов
ҳам
ушбу
фикрни
мустаҳкамлаган
ҳолда
унга
“
барча
томонидан
тан
олинган
аҳлоқ
нормалари
”
деган
жумлани
киритиб
,
ундан
шахсни
жамиятда
ўрнатилган
қоидаларни
“
атрофдагилар
”
нинг
кўз
ўнгида
бузиш
белгисини
чиқаришни
таклиф
этган
.
Унинг
фикрича
,
безорилик
мотивига
бундай
таъриф
берилиши
мазкур
жиноят
фақатгина
жамоат
жойларида
содир
этилиши
мумкин
,
деган
нотўғри
хулосага
сабаб
бўлаши
мумкин
3
.
Бундан
ташқари
,
безорилик
мотивининг
ўзига
хос
жиҳатини
,
айниқса
,
юзага
келиш
механизмини
ҳисобга
олиб
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суд
Пленумининг
юқоридаги
қарорида
айтилганидек
,
безорилик
мотивининг
пайдо
бўлишида
ташқи
сабабларнинг
мавжуд
эмаслиги
ёки
мажуд
бўлса
ҳам
аҳамиятсиз
сабаблар
таъсирида
юзага
келиши
муҳим
ўрин
тутишини
акс
эттириш
мақсадга
мувофиқ
бўларди
.
Агар
қилмиш
жабрланувчи
ёки
бошқа
шахслар
томонидан
айбдорнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
бузилишига
сабаб
бўлган
салбий
хулқ
-
атворга
жавоб
тарзида
содир
этилса
,
қилмиш
безорилик
сифатида
квалификация
қилиниши
мумкин
эмас
.
Суд
-
тергов
амалиётида
ўз
танишлари
ёки
яқин
кишиларига
нисбатан
зўрлик
ишлатиб
,
содир
этилган
безорилик
ҳаракатларида
жиноят
қандай
мотивлар
сабабли
содир
этилгани
аниқланаши
шарт
бўлсада
,
бу
масалага
эътибор
берилмайди
.
Биз
томонимиздан
ўрганилган
ўз
танишларига
ёки
яқин
кишиларига
нисбатан
безорилик
мотиви
билан
зўрлик
ишлатиб
содир
этилган
содир
этилган
баданга
шикаст
етказиш
билан
боғлиқ
жиноят
ишларининг
барчасида
қилмиш
шахсга
қарши
жиноят
сифатида
квалификация
қилинган
.
Масалан
, 2008
йил
10
май
куни
соат
15:00
ларда
фуқаро
К
.
ўзига
тегишли
бўлган
«
МАТИЗ
»
русумли
давлат
автомашинасида
онаси
Х
.
ни
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006, 2-
жилд
. –
Тошкент
: “O’qituvchi”
НМИУ
,
2007. –
Б
. 110.
2
Ляпунов
Ю
.
И
.
Соотношение
хулиганства
и
преступлений
против
личности
//
Социалистическая
законность
. 1980, -
№
9.
–
С
. 45.
3
Борисов
С
.
В
.
Понятие
хулиганства
//
Вестник
Барнаульского
юридического
института
МВД
России
, 2005. -
№
9. –
С
.17-19.
соғлиғидан
хабар
олгани
бориб
,
автомашинасини
кўчада
тўхтатганида
,
қўшиниси
Т
.
маст
ҳолатда
бўлиб
,
К
.
га
“
Нимага
машинангни
уйимни
олдига
қўйдинг
”
деб
машина
ойнасини
синдирган
вақтда
,
К
.
унинг
олдига
келиб
“
Қўшни
бу
нима
қилганиз
?”
деганида
,
К
.
ни
қўлидаги
таёқ
билан
бир
нечаб
бор
уриб
,
унга
ўртача
оғирликдаги
шакст
етказган
.
Суд
Т
.
нинг
ҳаракатларини
ЖК
105-
моддаси
1-
қисми
билан
квалификация
қилиб
жазо
тайинлаган
4
.
Суд
Т
.
нинг
жиноят
содир
этишига
“
арзимаган
ҳолат
”,
яъни
К
.
машинасини
айбдорнинг
уйи
олдига
тўхтатгани
сабаб
бўлиб
,
улар
ўртасида
илгари
келишмовчилик
бўлмагани
,
айбдор
жамиятда
юриш
туриш
қоидасини
қасддан
менсимасдан
К
.
нинг
мулкига
ва
соғлиғига
шикаст
етказганлигини
ҳисобга
олмай
,
уларнинг
қўшни
ва
олдиндан
танишлигига
эътибор
қаратиб
қилмишни
ЖК
105-
моддаси
билан
квалификация
қилган
.
Ваҳоланки
Т
.
нинг
ҳаракатлари
ЖК
277-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
ва
“
б
”
бандлари
билан
квалификация
қилиниши
лозим
эди
.
Шу
билан
бирга
қилмиш
безорилик
мотиви
билан
содир
этилганми
ёки
йўқми
?
деган
масала
,
ҳар
доим
жиноятнинг
ташқи
,
яъни
объектив
томонини
таҳлил
қилиш
орқали
аниқланиши
лозим
.
Шунинг
учун
у
ёки
бу
жиноятни
содир
этишда
безорилик
мотивининг
мавжуд
бўлиши
қатор
объектив
омилларга
боғлиқ
бўлиб
,
бунга
қуйидагиларни
киритиш
мумкин
:
а
)
қилмишнинг
жамоат
жойида
содир
этилиши
;
б
)
қилмишнинг
жамоат
жойида
содир
этилмаган
бўлса
ҳам
,
бошқаларга
аниқ
бўлиши
мумкин
бўлган
шароитда
содир
этилиши
;
в
)
ҳеч
ким
бўлмаган
жойда
,
бегона
шахсларга
нисбатан
содир
этилиши
;
г
)
жабрланувчи
томонидан
атайлаб
юзага
келтирилган
вазият
туфайли
содир
этилмай
,
балки
,
унинг
содир
этилиши
учун
бирор
сабабнинг
бўлмаслиги
ёхуд
арзимаган
сабаб
туфайли
содир
этилиши
.
Келтирилган
ҳолатларнинг
барчаси
ёки
улардан
бири
безорилик
мотиви
мавжудлигидан
далолат
бериши
мумкин
.
Лекин
уларнинг
сўнггиси
ЖКда
безорилик
мотиви
билан
боғлиқ
ҳолда
содир
этиладиган
жиноятларнинг
ҳар
бирида
аниқланиши
шарт
бўлиб
,
юридик
жиҳатдан
аҳамиятли
бўлган
барча
белгиларни
таҳлил
қилгандан
кейингина
якуний
хулосага
келиш
мумкин
.
Юқорида
келтириб
ўтган
асосларимизни
ҳисобга
олиб
,
безорилик
мотивини
ҳеч
қандай
ташқи
сабабларсиз
ёки
арзимаган
сабаб
туфайли
айбдорнинг
ўзини
умум
тан
олган
ахлоқ
нормаларига
,
бошқа
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
беписандлигини
намойиш
қилишга
ундовчи
ҳис
-
туйғу
сифатида
таърифлашимиз
мумкин
.
Ва
бизнинг
фикримизча
,
бу
тушунчани
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
14.06.2002
йилда
қабул
қилинган
"
Безориликка
оид
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
ҳақида
"
ги
9-
сон
қарорига
киритилиши
мақсадга
мувофиқ
бўларди
.
Безорилик
жинояти
субъектив
томони
белгиларини
ҳисобга
олиб
,
қуйидаги
ўзига
хос
белгиларини
ажратишимиз
мумкин
:
қасд
,
яъни
шахсга
нисбатан
зўрлик
ишлатиш
,
мулкига
шикаст
етказиш
ёки
нобуд
қилиш
орқали
айбдорни
жамоат
тартибини
бузиш
ёки
унга
нисбатан
ҳурматсизлигини
аниқ
намоён
4
Жиззах
вилояти
жиноят
ишлари
бўйича
судининг
2008
йил
арзивидан
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
қилиши
;
мотив
–
безорилик
жинояти
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
бўлиб
,
айбдорни
ҳеч
қандай
ташқи
сабабларсиз
ёки
арзимаган
сабаб
туфайли
ўзини
умум
тан
олган
ахлоқ
нормаларига
,
бошқа
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
беписандлигини
намойиш
қилишга
ундовчи
ҳис
-
туйғу
;
ташқи
ҳолат
билан
боғлиқ
бўлмаган
айбдорнинг
безорилик
ҳаракатини
содир
этишга
бўлган
ички
эҳтиёжи
ушбу
жиноятнинг
мақсадидир
.
Ш
.
Ходжаев
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ОЗОДЛИКДАН
МАҲРУМ
ҚИЛИНГАН
ЖАБРЛАНУВЧИ
ВА
ГУВОҲЛАР
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШГА
ҚАРАТИЛГАН
ЧОРАЛАР
ТАВСИФИ
Жиноятдан
жабрланганлар
,
гувоҳлар
ва
жиноят
процессининг
бошқа
иштирокчиларини
давлат
томонидан
ҳимоя
қилиш
ғоят
муҳим
вазифа
бўлиб
турган
бир
вақтда
озодликдан
маҳрум
қилиш
муассасаларида
сақланаётган
жабрланувчи
ва
гувоҳлар
хавфсизлигини
таъминлаш
янада
муҳимроқ
тус
олади
.
Озодликдан
маҳрум
қилинганлар
жумласидан
бўлган
жабрланувчилар
ва
гувоҳлар
хавфсизлигини
таъминлаш
масалалари
айрим
қонун
ости
актларида
айтилган
бўлсада
,
аммо
Ўзбекистонда
ушбу
масала
юзасидан
махсус
қонун
қабул
қилинган
эмас
.
Барча
қонун
ости
актлари
қабул
қилинган
қонун
асосида
бўлиши
керак
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
25-
моддасида
“
Ҳар
ким
эркинлик
ва
шахсий
дахлсизлик
ҳуқуқига
эга
”
дейилган
.
Аммо
ана
шу
эркинлик
ва
шахсий
дахлсизликни
таъминлайдиган
махсус
қонун
қабул
қилинмас
экан
,
бу
Конституциявий
қоида
декларатив
қоида
бўлиб
қолаверади
.
Тўғри
Ўзбекистон
Конституциясининг
26,27, 43, 44, 45
ва
жазо
моддаларида
ҳамда
Жиноят
кодексининг
қатор
моддалари
орқали
шахснинг
ҳаёти
,
соғлиғи
,
шаъни
,
қадр
-
қиммати
ва
бошқа
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
ҳимоя
қилинади
1
.
Конституция
мамлакатимизнинг
асосий
қонуни
ҳисобланиб
,
унда
энг
асосий
нормалар
мустаҳкамланиб
,
улар
қонунлар
ва
бошқа
норматив
ҳужжатларда
ривожлантирилади
.
Жабрланувчи
ва
гувоҳларга
нисбатан
бўладиган
хавф
-
хатарлар
рўйхати
ҳам
,
хавфсизлик
чоралари
ҳам
Конституцияда
белгиланмаган
ва
белгилашнинг
иложи
ҳам
йўқ
.
Аммо
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясига
мувофиқ
равишда
ишлаб
чиқилган
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексида
фуқаролик
бурчини
бажараётган
шахсларни
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
муҳим
ҳуқуқий
нормалар
белгиланган
.
Мазкур
нормалар
озодликдан
маҳрум
қилинган
жазони
ўтаётган
жабрланувчи
ва
гувоҳларга
ҳам
бевосита
тааллуқлидир
.
Бу
ҳақдаги
фикрлар
маълум
даражада
тадқиқотимизнинг
олдинги
бобида
баён
қилинган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
55-
моддасида
жабрланувчининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
баён
қилинган
бўлиб
,
бу
нормада
унинг
фақат
мажбуриятлари
баён
қилинган
,
аммо
унинг
хавфсизлигини
таъминлаш
масаласида
ҳеч
нарса
айтилмаган
.
Мазкур
Кодекснинг
66-
моддасида
гувоҳнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
баён
қилинган
бўлиб
,
у
ана
шу
моддада
белгиланган
мажбуриятларни
бажармаганлиги
учун
қонунда
белгиланган
тарзда
жавобгар
бўлиши
тўғрисида
айтилган
.
Аммо
уни
ҳимоясини
таъминлаш
тўғрисида
ҳеч
нарса
айтилмаган
.
Ушбу
моддалардаги
қоидалар
озодликдан
1
Ҳамроев
Элдор
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
жиноят
ҳуқуқининг
манбаи
сифатида
.-
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2011.
–
Б
. 7.
