ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
70
Н
.
С
.
Салаев
ТДЮУ
“
Жиноят
ҳуқуқи
”
кафедраси
доценти
,
ю
.
ф
.
н
.
МАҲКУМЛАРНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ҲОЛАТИГА
ПРОФИЛАКТИК
НУҚТАИ
НАЗАРДАН
ЁНДАШУВ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
тушунчаси
ва
ўзига
хос
хусусиятлари
баён
этилган
.
Унда
маҳкумларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
таҳлил
этилган
.
Профилактика
чораларини
қўллаш
самарадорлигини
ошириш
мақсадида
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолатига
оид
қонунчилик
ва
амалиётни
такомиллаштириш
юзасидан
халқаро
ҳуқуқ
нормаларини
инобатга
олган
ҳолда
тегишли
таклиф
ва
тавсиялар
тақдим
этилган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
-
ижроия
кодекси
,
маҳкум
,
ҳуқуқий
ҳолат
,
ҳуқуқ
,
мажбурият
,
профилактика
,
жиноий
жазо
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
.
Аннотация
:
в
этой
статье
описываются
концепция
и
особенности
правового
положения
осужденных
.
Бы
-
ли
проанализированы
права
и
обязанности
осужденных
.
Принимая
во
внимание
нормы
международного
права
по
совершенствованию
законодательства
и
практики
касательно
правового
положения
осужденных
,
были
представлены
соответствующие
предложения
и
рекомендации
для
повышения
эффективности
профилактических
мер
.
Ключевые
слова
:
уголовно
-
исполнительный
кодекс
,
осужденный
,
правовое
положение
,
право
,
обязанность
,
профилактика
,
уголовное
наказание
,
лишение
свободы
Annotation:
this article describes the concept and pe-
culiarities of the legal situation of convicts. The rights and
duties of convicts were analyzed. Taking into account the
norms of international law to improve legislation and prac-
tice regarding the legal status of convicts, relevant pro-
posals and recommendations were presented to improve
the effectiveness of preventive measures.
Key words:
criminal-Executive Code, convict, legal
position, law, duty, prevention, criminal punishment, im-
prisonment
Маҳкумлар
,
фуқароларнинг
алоҳида
тоифаси
сифатида
махсус
ҳуқуқий
мақомга
эгадирлар
,
аммо
,
жиноий
жазоларнинг
алоҳида
турларини
ўтаётган
шахсларнинг
ҳуқуқий
мақомида
фарқлар
ҳам
мавжуд
.
Маҳкумнинг
мақоми
фуқароларнинг
умумий
ҳуқуқий
мақомидан
сезиларли
даражада
фарқ
қилади
.
1)
маҳкумларнинг
айрим
умумфуқаролик
ҳуқуқ
ва
эркинликлардан
фойдаланиши
учун
чекланади
.
Бунда
жиноий
жазонинг
содир
этилган
жиноятга
давлатнинг
муносабати
сифатидаги
моҳияти
намоён
бўлади
; 2)
маҳкумлар
ҳуқуқий
ҳолати
уларга
ҳуқуқий
чеклашлар
қонунда
амалда
қўллашни
ўз
ичига
олади
ва
бундай
чеклашларни
мустаҳкамланади
.
Ҳуқуқий
чеклашлар
маҳкум
махсус
мақомининг
бир
қисмигина
,
холос
.
Бундан
ташқари
,
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
махсус
элементлари
:
а
)
уларнинг
умумфуқаролик
ҳуқуқий
мақомида
ўхшашликка
(
ана
-
лог
)
бўлмайди
;
б
)
уларнинг
мазмуни
умумфуқаролик
ҳуқуқий
мақомига
боғлиқ
эмас
,
балки
у
ёки
бу
жазо
турини
ижро
этиш
хусусиятларини
акс
эттиради
.
Жиноят
-
ижроия
ҳуқуқи
фанида
бу
масала
хусусида
турли
нуқтаи
назарлар
мавжуд
,
яъни
маҳкумлардан
ҳукмда
билан
белгиланган
барча
мажбуриятларни
аниқ
ва
сўзсиз
бажариш
талаб
этилади
.
Аммо
қонунда
бу
талаб
қилиш
билан
бир
қаторда
,
маҳкумларга
муа
-
йян
ҳуқуқлар
ҳам
берилди
ва
уларни
белгиланган
тар
-
тибда
ҳимоя
қилиш
учун
имконият
яратилди
;
маҳкумнинг
ҳуқуқий
ҳолати
унга
юклатилган
субъектив
мажбуриятлар
ва
унинг
жазони
ўташ
даврида
эга
ҳуқуқлари
йиғиндисидир
;
жазони
ўтаётган
шахслар
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
учун
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
мажбуриятларни
бажарадилар
ва
маҳкумлар
қонун
ҳужжатларида
учун
назарда
тутилган
,
ҳуқуқлардан
суд
ҳукмидаги
келиб
чиқадиган
чеклашлар
билан
фойдаланадилар
;
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
уларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
сифатидаги
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатларини
республикаси
қонунларида
белгиланган
чеклашларни
,
шунингдек
улар
бажаришдан
озод
қилиниши
мумкин
бўлмаган
мажбуриятларни
(
қонунда
белгиланган
ҳоллардан
ташқари
)
ўз
ичига
олади
.
Жиноий
жазо
давлат
мажбурлов
чораларининг
бир
шаклидан
бўлиб
,
у
фуқаронинг
ҳуқуқий
мақомига
сезиларли
даражада
таъсир
кўрсатади
,
чунки
жазо
қонунда
белгиланган
ҳуқуқий
чеклашлар
йиғиндисидир
.
Чеклашларнинг
юридик
шакли
мажбурият
юклайдиган
ва
тақиқлайдиган
нормаларда
ўз
ифодасини
топади
.
Белгиланган
чеклашлар
амал
қила
бошлаши
билан
шахс
махсус
ҳуқуқий
мақомининг
муайян
тури
ёки
жазога
ҳукм
қилинган
шахснинг
ҳуқуқий
ҳолати
юзага
келади
.
Умуман
олганда
,
мазкур
тоифага
мансуб
фуқароларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
уларга
юкланган
субъектив
мажбуриятлар
ва
жазони
ўташ
давридаги
ҳуқуқларни
ўзида
ифодалайди
.
ЖИК
8-
моддасидаги
маҳкумлар
ҳуқуқий
ҳолатининг
асослари
аниқ
ва
тўлиқ
ифода
этилмаган
,
бундан
ташқари
,
тушунарсиз
баён
этилган
.
Маҳкумларнинг
ҳуқуқий
мақомини
таҳлил
қилар
эканмиз
,
қонундаги
бундай
ноаниқ
ва
бўшлиқлар
амалиётда
турлича
талқин
қилиниши
,
маҳкумлар
ҳуқуқларига
етарли
эътибор
қаратилмаслигига
,
адолатсизликка
,
ўз
навбатида
,
тизимнинг
профилактик
функцияси
самарасизлигига
олиб
келади
.
Шу
сабабдан
,
ЖИКнинг
2-
бобидаги
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолатига
оид
нормаларни
қайта
кўриб
чиқиш
,
уларни
аниқ
ва
тушунарли
баён
этиш
,
маҳкумларнинг
асосий
ҳуқуқлари
ва
мажбуриятларини
айнан
ушбу
бобда
тўлиқ
акс
эттириш
мақсадга
мувофиқ
.
ЖИК
8-
моддасини
қуйидаги
таҳрирда
баён
этиш
таклиф
этилади
:
“
Маҳкумларнинг
инсон
ва
фуқаро
сифатидаги
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатлари
муҳофаза
этилади
,
уларга
нисбатан
қўлланиладиган
ахлоқ
тузатиш
воситала
-
рининг
қонунийлиги
,
шунингдек
уларнинг
шахсий
хавфсизлиги
ва
ҳуқуқий
ҳимояси
таъминланади
.
Маҳкумлар
,
ушбу
Кодекс
ва
бошқа
қонунлардаги
истисно
,
чеклашларни
инобатга
олган
,
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
учун
назарда
тутилган
ҳуқуқлар
ва
эркинликларга
эга
бўладилар
ва
мажбу
-
риятларни
бажарадилар
.
Хорижий
фуқаролар
ва
фуқаролиги
бўлмаган
маҳкумлар
агар
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномасида
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
жиноят
-
ижроия
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилганидан
бошқача
қоидалар
белгиланган
бўл
-
маса
,
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
учун
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
71
белгиланган
ҳуқуқлар
,
эркинликларга
эга
бўладилар
ва
мажбуриятларни
бажарадилар
.
Маҳкумларнинг
ҳуқуқлари
ва
мажбуриятлари
,
шу
-
нингдек
уларнинг
ҳуқуқларини
чеклашлар
муайян
жа
-
зо
ёки
бошқа
жиноят
-
ҳуқуқий
таъсир
чоралари
тури
-
ни
ижро
этиш
тартиби
ва
шартларидан
келиб
чиққан
ҳолда
белгиланади
.
Маҳкумларни
жинси
,
ирқи
,
миллати
,
тили
,
дини
,
ижтимоий
келиб
чиқиши
,
эътиқоди
,
шахси
,
яшаш
жойи
ва
ижтимоий
мавқеига
кўра
таҳқирлаш
ёки
камситиш
тақиқланади
.
Маҳкум
жазо
ёки
бошқа
жиноят
-
ҳуқуқий
таъсир
чорасини
ижро
этиш
учун
етиб
келиши
билан
жазо
ва
бошқа
жиноят
-
ҳуқуқий
таъсир
чорасини
ижро
этувчи
орган
ёки
муассаса
ходими
маҳкумга
унинг
ҳуқуқлари
,
мажбуриятлари
ва
ҳуқуқларидаги
чекловларни
,
шу
-
нингдек
ички
тартиб
қоидалар
тўғрисидаги
маълу
-
мотларни
ёзма
равишда
тақдим
этиши
ҳамда
ту
-
шунтириши
шарт
.”.
ЖИКда
маҳкумларнинг
асосий
ҳуқуқлари
ва
мажбу
-
риятларига
алоҳида
эътибор
қаратилиб
,
у
маҳкумлар
билан
муомалада
бўлишга
доир
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳуж
-
жатлар
нормаларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишлаб
чиқилган
.
Маҳкумлар
билан
муомалада
бўлишга
доир
халқаро
ҳужжатлар
ҳам
мажбурий
,
ҳам
тавсиявий
ху
-
сусиятга
эга
бўлган
нормаларни
ўз
ичига
олишини
ёддан
чиқармаслик
лозим
.
Масалан
маҳкумларни
қий
-
ноққа
солиш
ёки
уларга
нисбатан
бошқа
ғайриинсоний
ёки
камситувчи
муомала
турлари
қўлланилишининг
тақиқланиши
мажбурий
норма
бўлиб
,
ЖИК
4-
м
. 2-
қ
.
да
ўз
аксини
топган
бўлса
,
Минимал
стандарт
қоидаларда
ҳар
бир
маҳкумни
алоҳида
камерада
сақлаш
тўғриси
-
даги
қоида
ёки
маҳкумлар
овқатининг
сифатли
эга
бўлиши
лозимлиги
ҳақидаги
норма
кўпроқ
тавсиявий
хусусиятга
эга
ҳисобланади
,
чунки
ҳозирги
вақтда
бу
талабларни
бажаришга
иқтисодий
сабабларга
кўра
ҳар
қандай
давлат
ҳам
қодир
эмас
.
Умуман
олганда
,
буни
Минимал
стандарт
қоидаларнинг
ўзи
ҳам
талаб
қил
-
майди
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖИК
4-
моддасида
жино
-
ят
-
ижроия
қонун
ҳужжатлари
ва
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳуж
-
жатларнинг
ўзаро
нисбати
мустаҳкамланган
.
Мазкур
нормага
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикасининг
жи
-
ноят
-
ижроия
қонун
ҳужжатлари
халқаро
ҳуқуқнинг
жа
-
зони
ижро
этиш
ва
маҳкумлар
билан
муомалада
бўлишга
тааллуқли
принциплари
ва
нормаларини
ино
-
батга
олади
.
Маҳкумлар
умумий
,
фуқаролик
муносабатларининг
,
шунингдек
жазони
ўташ
шартларига
оид
махсус
муно
-
сабатларнинг
субъектларидир
.
Маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
уларга
юклатилган
мажбуриятлардан
ва
уларга
тегишли
бўлган
ҳуқуқлар
ва
қонуний
ман
-
фаатлардан
таркиб
топади
.
Фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликлари
суд
ҳук
-
ми
билан
фақат
жиноят
ва
жиноят
-
ижроия
қонун
ҳуж
-
жатларида
назарда
тутилган
даражада
чекланиши
мумкин
.
Ҳукм
қилинган
шахсларнинг
қолган
ҳуқуқлари
ва
эркинликлари
Ўзбекистон
Республикасининг
барча
фуқаролари
билан
тенг
даражада
қўриқланиши
ва
ҳимоя
қилиниши
лозим
.
Давлат
маҳкумларнинг
қонуний
манфаатларини
қўриқлашни
ва
ҳимоя
қилинишини
ҳам
кафолатлайди
.
Бу
ерда
маҳкумларнинг
яқинлари
,
қариндошлари
,
маҳкум
у
ёки
бу
қонуний
муносабатлар
билан
боғлан
-
ган
меҳнат
жамоалари
аъзолари
,
акциядорлар
ва
бошқа
шахсларнинг
қонуний
манфаатлари
ҳам
назар
-
да
тутилади
.
Шу
сабабли
,
давлат
томонидан
айбдорни
муайян
жиноят
учун
жазоланар
экан
,
юқорида
келтирилган
,
содир
этилган
қилмиш
билан
асло
боғлиқ
бўлмаган
субъектларнинг
манфаатларини
камситмас
-
лиги
керак
.
Жазони
ижро
этувчи
органлар
ва
муасса
-
салар
амалий
фаолиятида
мазкур
қоидага
риоя
эти
-
лиши
лозим
.
Маҳкумларни
ахлоқан
тузатиш
воситаларини
амалда
қўллашнинг
қонунийлиги
ва
мазкур
шахсларни
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
қуйидагиларни
ўз
ичига
оладиган
кафолатлар
тизими
билан
таъминланади
:
–
маҳкумларнинг
ўз
таклифлари
,
аризалари
,
шико
-
ятларини
йўллашга
бўлган
ҳуқуқи
ва
уларни
кўриб
чиқиш
тартибини
;
–
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
маҳаллий
ўзини
ўзи
бошқарув
органларининг
назоратини
,
суд
назорати
ва
идоравий
назоратни
,
прокурор
назоратини
,
жазони
ижро
этувчи
органлар
ва
муассасалар
маъмурияти
томонидан
қонунларга
риоя
этилиши
устидан
жамоатчилик
назоратини
;
–
мазкур
муассасалар
ва
органларга
бошқа
шах
-
слар
ташриф
буюриши
имкониятини
.
Маҳкумларнинг
асосий
ҳуқуқлари
рўйхати
ЖИК
9-
моддасида
мустаҳкамланган
.
Аммо
мазкур
рўйхат
ҳам
тўлиқ
эмас
.
Тадқоқот
доирасида
ушбу
масала
бўйича
маҳкумлар
ўртасида
ўтказилган
сўровда
,
респон
-
дентларнинг
74 %
и
қонунда
уларга
берилган
ҳуқуқлар
тўлиқ
ва
етарли
эмаслигини
,
бу
ўз
навбатида
уларга
муайян
қийинчиликлар
туғдиришини
қайд
этганлар
.
Бизнингча
,
маҳкумларнинг
ҳуқуқлари
ушбу
моддада
тўлиқ
баён
этилиши
зарур
.
Жумладан
,
мазкур
моддада
қўшимча
равишда
маҳкумларнинг
қуйидаги
ҳуқуқларни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
:
–
Ўзбекистон
Республикаси
Президентига
авф
этиш
тўғрисида
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
илтимоснома
киритиш
;
–
инсоний
қадр
-
қиммати
тан
олиниши
,
қийноққа
солиш
,
зўрлик
ва
бошқа
қаттиқ
ёки
ғайриинсоний
ёхуд
камситувчи
муомала
турлари
ва
таъсир
чораларидан
ҳимояланиш
;
–
шахсий
хавфсизлигини
таъминлаш
;
–
психологик
хизмат
кўрсатувчи
ходим
ёки
шундай
хизмат
кўрсатиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахсдан
психологик
ёрдам
олиш
–
зарур
ҳолларда
,
жазони
ижро
этиш
муассасаси
бошлиғи
рухсати
билан
нотариал
хизматлардан
фойдаланиш
.
Шунингдек
, 9-
моддани
эшитиш
,
сўзлаш
ёки
кўриш
қобилияти
паст
бўлган
ногиронлар
учун
дактилология
(
имо
-
ишоралар
орқали
ифодаланадиган
тил
)
ёки
Брайл
алифбоси
орқали
мутахассислар
хизматидан
фойдаланиш
имконияти
яратилишига
доир
норма
билан
тўлдириш
мақсадга
мувофиқ
.
Маҳкумларнинг
ҳуқуқий
ҳолатини
белгилашда
уларнинг
ҳуқуқлари
билан
бир
қаторда
мажбуриятларини
мустаҳкамлаш
ҳам
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Мазкур
қоида
суднинг
жазо
қўллаш
тўғрисидаги
ҳукмини
ижро
этиш
мажбуриятидан
келиб
чиқади
.
Ушбу
мажбуриятни
маҳкумнинг
ўзи
ҳам
бажариши
,
яъни
жазони
унинг
барча
қийинчиликлари
ва
маҳрумликлари
билан
ўташи
,
муайян
ҳуқуқлар
,
имкониятларни
йўқотиши
ва
бошқа
салбий
оқибатларга
тоқат
қилиши
лозим
.
Маҳкумлар
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
унинг
фуқаролари
учун
назарда
тутилган
мажбуриятларни
бажаришлари
лозим
, (
ЖИК
8-
м
. 1-
қ
.)
бунда
уларнинг
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
72
умумфуқаролик
мажбуриятларини
бажариши
назарда
тутилади
.
ЖИК
13-
м
. 1-
қ
.
иккинчи
хатбошисида
маҳкумларга
жазони
ижро
этувчи
муассаса
ёки
орган
маъмуриятининг
қонунга
асосланган
талабларини
бажариш
мажбуриятини
юклнган
.
Акс
ҳолда
жазони
тўлиқ
ҳажмда
,
аниқ
ва
белгиланган
муддатда
ижро
этиш
мумкин
эмас
.
Бунда
маҳкумларнинг
ҳар
қандай
буйруқ
ва
кўрсатмаларини
эмас
,
балки
фақат
қонунга
асосланган
талабларни
бажариши
назарда
тутилади
.
Қўйилаётган
талабнинг
қонунга
асосланганини
маъмурият
мазкур
ходимининг
маҳкумдан
муайян
ҳаракатни
бажаришни
талаб
қилишга
ваколатли
ёки
ваколатли
эмаслиги
ҳақидаги
мулоҳазадан
эмас
,
балки
талабнинг
умумий
тавсифидан
келиб
чиқиб
аниқлаш
лозим
.
Жазони
ижро
этиш
муассасаларида
ягона
режим
-
педагогик
талаблар
белгиланади
ва
уларнинг
маҳкумлар
томонидан
бажарилишини
жиноий
жазони
ижро
этиш
тизимининг
барча
ходимлари
таъминлайди
.
Маҳкум
ЖИЭ
муассасаси
ходимининг
талабини
маҳкум
унинг
қонуний
эмаслигига
ҳавола
қилган
ҳолда
бажармагани
асосли
бўлиши
лозим
(
масалан
,
талаб
соф
шахсий
хусусият
касб
этади
,
ҳуқуқий
нормада
назарда
тутилмаган
,
қонунга
зид
ва
ҳ
.
к
.).
ЖИК
13-
м
. 2-
қ
.
да
маҳкумларнинг
ўз
зиммаларига
юклатилган
мажбуриятларини
бажармаслиги
қонунда
белгиланган
жавобгарликка
сабаб
бўлиши
назарда
тутилган
.
Бир
томондан
,
жавобгарликка
тортиш
интизомий
тартибда
,
унинг
махсус
турларини
қўллаш
йўли
билан
амалга
оширилиши
мумкин
(
масалан
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазони
ижро
этишда
маҳкумлар
интизомий
бўлинмага
–
ҳибсхона
ёки
карцерга
киритиб
қўйилиши
мумкин
),
бошқа
томондан
эса
,
мазкур
интизомий
жазолар
лозим
даражада
самара
бермагани
,
янада
қаттиқ
чора
–
жазо
турини
оғирроғи
билан
алмаштириш
(
масалан
,
озодликни
чеклашни
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
алмаштириш
),
жазони
ижро
этиш
муассасасининг
турини
ўзгартириш
(
масалан
,
манзил
-
колониядан
қўриқланадиган
жазони
ижро
этиш
колониясига
ўтказиш
)
қўлланилиши
мумкин
.
Жазони
ўташ
тартибини
ашаддий
бузувчи
маҳкумларга
жавобгарликни
амалга
ошириш
чораси
сифатида
уларни
турли
жазони
ижро
этиш
муассасаларидан
камера
типидаги
ягона
бинога
ўтказиш
қўлланилиши
ҳам
мумкин
.
ЖИКнинг
маҳкумлар
ҳуқуқий
ҳолатини
тартибга
солишга
бағишланган
бобининг
алоҳида
моддасида
маҳкумларнинг
адвокатлардан
малакали
юридик
ёрдам
олиш
ҳуқуқи
мустаҳкамланган
(
ЖИК
10-
м
.).
Маҳкумларга
юридик
ёрдам
олиш
учун
адвокатлар
билан
холи
учрашувлар
уларнинг
аризасига
ёки
адвокатнинг
илтимосномасига
кўра
берилади
.
Адвокат
билан
учрашувни
маҳкумнинг
ўзи
рад
этганлиги
сабабли
адвокатнинг
маҳкум
юридик
ёрдам
олиши
учун
у
билан
учрашув
берилиши
тўғрисидаги
илтимосномасини
қаноатлантириш
рад
этилганлиги
адвокат
маҳкум
билан
холи
суҳбатлашганидан
кейин
тасдиқланиши
керак
,
бу
ҳақда
баённома
тузилиб
,
у
маҳкум
,
адвокат
ва
жазони
ижро
этиш
муассасаси
маъмуриятининг
вакили
томонидан
имзоланади
.
Халқаро
стандартларни
рўёбга
чиқариш
нуқтаи
назаридан
бугунги
кунда
энг
муҳим
вазифалар
:
жазоларни
ижро
этишнинг
маҳкумларга
инсоний
муносабатни
таъминлайдиган
тартиби
ва
шароитларини
яратиш
,
инсон
ҳуқуқларига
риоя
этиш
ҳисобланади
.
Бунинг
учун
жуда
тез
вақт
ичида
жиноий
жазони
ижро
этиш
тизимида
:
–
маҳкумларнинг
ижтимоий
-
ахлоқий
ҳимояланганлик
даражасига
,
жазони
ўташ
давридаги
хулқ
-
атвори
ва
соғлиғининг
ҳолатига
кўра
уларни
сақлаш
шароитларини
дифференциация
қилишни
такомиллаштириш
;
–
маҳкумларнинг
яшаш
жойига
яқин
ерда
жазони
ўташ
муассасалари
тизимини
яратиш
;
–
маҳкумларнинг
инсоний
муносабатга
риоя
этиши
,
ҳуқуқлари
ва
манфаатларини
,
қонунга
итоаткор
хулқ
-
атворини
рағбатлантиришнинг
устунлигини
таъминлаш
;
–
маҳкумлар
улар
муассасага
келган
биринчи
кундан
бошлаб
уларни
озодликка
чиқиши
учун
тайёрлаш
;
–
жиноят
-
ижроия
тизимини
жазони
ўтаган
шахсларни
реабилитация
қилиш
тизими
билан
ўзаро
ҳамкорликни
таъминлаш
;
–
зўрлик
ишлатиб
содир
этилган
жиноятлар
ва
бошқа
қилмишлар
учун
ҳукм
қилинганларни
,
ижобий
тавсифланадиган
ва
режимни
ашаддий
бузувчилар
деб
топилган
маҳкумларни
алоҳида
-
алоҳида
сақлашни
эътибордан
қочирмаслик
;
–
маҳкумлар
ҳуқуқларининг
кафолатланган
минимумини
кенгайтириш
;
–
маҳкумларга
пуллик
маиший
,
тиббий
,
соғломлаштириш
ва
бошқа
хизматлар
кўрсатиш
тизимини
яратиш
;
–
муассасаларда
психология
хизматини
ташкил
этиш
;
–
барча
маҳкумлар
учун
иш
жойларини
яратиш
,
ўз
қизиқишлари
билан
мос
келадиган
касбларни
ўзлаштиришни
таъминлаш
ва
бошқ
.
амалга
ошириш
зарур
.
