ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
А
.
Адхамов
ТДЮИ
магистранти
СУДЛАНГАНЛИК
ТУШУНЧАСИ
ВА
УНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ОҚИБАТЛАРИ
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
77-
моддасида
судланганликнинг
ҳуқуқий
ахамияти
кўрсатилган
бўлиб
,
унга
кўра
,
судланганлик
шахснинг
содир
этган
жинояти
учун
ҳукм
этил
-
ганлигидан
келиб
чиқадиган
ҳуқуқий
ҳолатдир
1
.
Жазо
тайинланган
айблов
ҳукми
қонуний
кучга
кирган
кундан
бошлаб
,
шахс
судланган
,
суд
то
-
монидан
жазодан
озод
қилинган
шахс
эса
суд
-
ланмаган
деб
ҳисобланади
.
Судланганлик
ЖКда
назарда
тутилган
ҳол
-
ларда
ва
шахс
янги
жиноят
содир
этгандагина
ҳуқуқий
ахамиятга
эга
бўлади
.
Судланганлик
муддатининг
ўтиб
кетганлиги
ёки
судланганликнинг
олиб
ташланиши
муноса
-
бати
билан
унинг
барча
ҳуқуқий
окибатлари
бе
-
кор
бўлади
.
Жазони
ўтаган
,
аммо
қонуннинг
ўзгариши
би
-
лан
бундай
қилмиш
жиноят
деб
хисобланмайди
-
ган
тақдирдагина
,
шунингдек
,
содир
қилинган
жи
-
ноят
учун
тайинланган
жазони
ўтаб
бўлиниши
билан
судланганлик
холатининг
тугалланиши
белгиланган
бўлса
,
шахс
судланмаган
деб
ҳи
-
собланади
.
Судланганликнинг
жиноят
-
ҳуқуқий
оқибатлари
шундан
иборатки
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жи
-
ноят
Кодексининг
78-
моддасида
судланганлик
холатининг
тугалланиши
кўрсатилган
,
яъни
:
Шахснинг
судланганлик
холати
қуйидаги
ҳол
-
ларда
тугалланади
:
а
)
шартли
хукм
қилинганларга
нисбатан
–
синов
муддати
тугаган
кундан
бошлаб
;
б
)
хизмат
бўйича
чеклаш
ёки
интизомий
қисмга
жўнатиш
тарзидаги
жазоларни
ўтаб
чиққач
;
в
)
жарима
жазоси
ижро
этилган
кундан
кей
-
ин
,
шунингдек
,
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
ёки
ахлоқ
тузатиш
ишлари
жазолари
ўтал
-
ганидан
кейин
бир
йил
ўтгач
;
г
)
қамоқ
жазоси
ўталганидан
кейин
икки
йил
ўтгач
;
д
)
беш
йилдан
кўп
бўлмаган
муддатга
озод
-
ликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
ўталганидан
кейин
тўрт
йил
ўтгач
;
е
)
беш
йилдан
ортиқ
,
лекин
ўн
йилдан
кўп
бўлмаган
муддатга
озодликдан
махрум
қилиш
жазоси
ўталганидан
кейин
етти
йил
ўтгач
;
ж
)
ўн
йилдан
ортиқ
,
лекин
ўн
беш
йилдан
кўп
бўлмаган
муддатга
озодликдан
махрум
қилиш
1
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
77-
моддаси
.
жазоси
ўталганидан
кейин
ўн
йил
ўтгач
2
.
Ана
шу
муддатлар
мобайнида
шахс
судланган
деб
ҳисобланади
,
лекин
судланганлик
муддатини
ҳисоблаш
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
асо
-
сий
ва
қўшимча
жазоларни
ўтаб
бўлган
ёки
бу
жазолардан
озод
қилинган
кундан
бошланади
ва
шу
муддатлар
ўтмасдан
шахс
янги
жиноят
содир
этса
,
муқаддам
судланган
шахс
томонидан
жино
-
ят
содир
этилган
деб
ҳисобланади
ва
бунда
жи
-
ноят
қасддан
содир
этилганлиги
ёки
эҳтиётсиз
-
ликдан
содир
этилганлигининг
аҳамияти
йўқдир
.
Ушбу
муддатлар
ўтганидан
кейин
агар
шахс
янги
жиноят
содир
қилмаган
бўлса
,
унинг
судлан
-
ганлиги
ўз
-
ўзидан
бекор
бўлади
.
Аммо
ўн
беш
йил
ва
ундан
ортиқ
муддатга
озод
-
ликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
ўтаб
чиққан
шахс
-
ларнинг
судланганлиги
ўз
-
ўзидан
бекор
бўлмай
,
фақат
суд
судланганликни
олиб
ташлайди
3
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
79-
моддасида
судланганликнинг
олиб
ташланиши
аниқ
кўрсатиб
берилган
бўлиб
,
унга
кўра
,
агар
шахс
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
ўтаб
бўлганидан
кейин
унга
нисбатан
маъмурий
жазо
ёки
интизомий
таъсир
чоралари
қўлланилмаган
бўлса
,
жамоат
бирлашмаси
,
фуқароларнинг
ўзини
-
ўзи
бошқариш
органи
,
жамоа
ёки
жазони
ўтаб
чиққан
шахснинг
ўзи
берган
илтимосномаси
-
га
кўра
суд
ЖКнинг
78-
моддасида
назарда
тутил
-
ган
муддатларнинг
камида
ярми
ўтганидан
кейин
унинг
судланганлигини
олиб
ташлаши
мумкин
.
Ўн
беш
йил
ва
ундан
ортиқ
муддатга
озодлик
-
дан
маҳрум
қилиш
жазосини
ўтаб
чиққан
шахс
-
лар
ҳамда
ўта
хавфли
рецидивистлар
,
агар
улар
жазони
ўтаб
чиққанидан
кейин
ўн
беш
йил
мо
-
байнида
янги
жиноят
содир
этмасалар
,
суд
улар
-
нинг
судланганлигини
олиб
ташлаши
мумкин
деб
белгилаб
қўйилган
.
Судланганликни
олиб
ташланиши
,
бу
–
қонун
-
да
кўрсатилган
судланганликнинг
тугалланиши
муддати
ўтмасдан
бекор
қилинишидир
4
.
Муайян
жиноятни
содир
этишда
айбланиб
,
хукм
қилинган
шахснинг
қасддан
янги
жиноят
со
-
дир
этиши
,
унинг
тузалиш
йўлига
ўтиб
олишни
истамаётганлигини
кўрсатади
ва
шахсга
нисба
-
тан
қаттиқроқ
жиноят
-
ҳуқуқий
чораларни
қўллашни
тақозо
қилади
.
Жиноят
қонунида
суд
-
ланганлик
институтини
белгилаш
ана
шунинг
учун
хам
мухимдир
.
Шунинг
учун
ҳам
шахс
судланганлик
муддати
мобайнида
янги
жиноят
содир
этса
бир
қатор
жи
-
2
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
78-
моддасига
қаранг
.
3
Усмоналиев
М
.
Жиноят
Ҳуқуқи
:
Дарслик
. (
Умумий
қисм
).
Тошкент
, 2005. 617-
б
.
4
Рустамбоев
М
.
Х
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
-
га
шарҳлар
.
Тошкент
, 2006. 537-
б
.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
ноят
-
ҳуқуқий
оқибатлар
вужудга
келади
:
1)
судланганлик
муддати
мобайнида
шахс
қас
-
ддан
янги
жиноят
содир
этса
,
Ўзбекистон
Респуб
-
ликаси
Жиноят
Кодексининг
56-
моддаси
биринчи
қисмининг
"
н
"
бандида
белгиланишига
кўра
,
жазо
-
ни
оғирлаштирувчи
холат
хисобланади
;
2)
қасддан
қилган
жиноят
учун
судланганлик
муддати
мобайнида
ҳар
қандай
қасддан
жиноят
содир
этиш
рецидив
жиноят
деб
топилади
.
3)
қасддан
қилган
жинояти
учун
судланган
шахс
яна
ўша
жиноятга
ўхшаш
жиноятни
қасддан
содир
этса
,
хавфли
рецидив
жиноят
,
шахс
эса
хавфли
рецидивист
деб
хисобланади
;
4)
Жиноят
кодексининг
34-
моддасининг
учинчи
қисмида
назарда
тутилган
асослар
мавжуд
бўлса
,
шахс
ўта
хавфли
рецидивист
деб
топили
-
ши
мумкин
;
5)
судланганлик
муддати
мобайнида
янги
жи
-
ноят
содир
этилса
,
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
65,66,66
1
-
моддаларида
назарда
тутилган
жавобгарликдан
озод
қилиш
қўлланилмаслиги
мумкин
;
6)
судланганлик
муддати
мобайнида
шахс
ян
-
ги
қасддан
жиноят
содир
этса
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
ЖКнинг
70,71-
моддаларида
назарда
тутилган
жазодан
озод
қилиш
қўлланилмаслиги
мумкин
;
7)
илгари
қасддан
жиноят
содир
этганлиги
учун
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосига
хукм
қилиниб
,
судланганлик
муддати
мобайнида
қас
-
ддан
янги
жиноят
содир
қилган
шахсларга
нисба
-
тан
шартли
ҳукм
қилиш
(
ЖКнинг
72-
моддасининг
7-
қисми
)
қўлланилмайди
;
8)
илгари
қасддан
содир
этган
жинояти
учун
озодликдан
махрум
этишга
хукм
қилинган
шахс
қасддан
янги
жиноят
содир
этса
,
жазони
ўташдан
муддатидан
илгари
шартли
озод
қилиш
(
ЖКнинг
73-
моддаси
)
ва
жазони
енгилроғи
билан
алмаш
-
тиришни
(
ЖКнинг
74-
моддаси
)
қўллаш
учун
суд
тайинланган
жазонинг
кўпроқ
қисмини
ўтаб
бўлганлиги
талаб
қилинади
ва
қонунда
белгилан
-
ган
бошқа
оқибатлар
келиб
чиқиши
мумкин
1
.
Юқоридагилардан
хулоса
қилиб
айтиш
мум
-
кинки
,
судланганлик
институти
ва
унинг
ҳуқуқий
оқибатлари
миллий
қонунчиликда
белгиланган
ва
тартибга
солинган
,
лекин
ўз
навбатида
бу
инсти
-
тут
такомиллаштирилиши
ва
либераллаштири
-
лиши
лозим
деб
ўйлаймиз
.
1
Усмоналиев
М
.
Жиноят
хукуки
… 616-
б
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
анализирует
по
-
нятие
судимости
по
законодательству
Республики
Узбекистан
.
В
основной
части
рассматриваются
правовые
последствия
судимости
и
вопрос
снятия
судимости
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
данный
институт
следует
совершенствовать
и
либерализировать
в
направлении
демократиза
-
ции
общества
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
makes analyze of concept of previous conviction
under the legislation of the Republic of Uzbekistan.
In the basic part the author discuss legal conse-
quences of previous conviction and question of re-
moval of previous conviction.
In the conclusion the author comes to opinion,
that the given institute should be improved and li-
beralized in direction of society democratization.
