Цифровизация и виртуализация ведения судебных дел в рамках развития цифровой экономики Узбекистана

CC BY f
35-40
146
10
Поделиться
Гулямов, С., & Сидиков, А. (2020). Цифровизация и виртуализация ведения судебных дел в рамках развития цифровой экономики Узбекистана. Обзор законодательства Узбекистана, (1), 35–40. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/331
С Гулямов, Ташкентский государственный юридический университет

доктор юридических наук, профессор

А Сидиков, Высшая школа судей при Высшем совете судей Республики Узбекистан

Начальник Управления

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В рамках данной статьи, обоснованы и предложены новые фундаментальные, концептуально- базовые принципы судебной реформы – цифровизация и виртуализация экономического судопроизводства, которая позволит существенно обеспечить доступ физических и юридических лиц к правосудию, обеспечить его максимальную открытость и прозрачность. Данная концепция в практическом аспекте реализует принцип независимости и объективности при вынесении судебных решений, будет служить антикоррупционным механизмом и способствовать предотвращению незаконного вмешательства в дела судьи и давления на него со стороны прокуратуры или иных органов власти, что явится концептуальным подходом для пересмотра не только арбитражного, но и гражданского, уголовного, административных процессов и даст существенный толчок в дальнейшем развитии судебной системы любой страны.

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

35

С

.

С

.

Гулямов

,

юридик

фанлари

доктори

,

профессор

А

.

С

.

Сидиков

,

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенгаши

ҳузуридаги

Судьялар

олий

мактаби

бўлим

бошлиғи

ЎЗБЕКИСТОННИНГ

РАҚАМЛИ

ИҚТИСОДИЁТИ

РИВОЖЛАНИШИ

ШАРОИТИДА

ИҚТИСОДИЙ

СУД

ИШЛАРИНИ

ЮРИТИШНИ

РАҚАМЛАШТИРИШ

ВА

ВИРТУАЛЛАШТИРИШ

Аннотация

:

В

рамках

данной

статьи

,

обоснованы

и

предложены

новые

фундаментальные

,

концептуально

-

базовые

принципы

судебной

реформы

цифровиза

-

ция

и

виртуализация

экономического

судопроизвод

-

ства

,

которая

позволит

существенно

обеспечить

до

-

ступ

физических

и

юридических

лиц

к

правосудию

,

обеспечить

его

максимальную

открытость

и

прозрач

-

ность

.

Данная

концепция

в

практическом

аспекте

реа

-

лизует

принцип

независимости

и

объективности

при

вынесении

судебных

решений

,

будет

служить

анти

-

коррупционным

механизмом

и

способствовать

предот

-

вращению

незаконного

вмешательства

в

дела

судьи

и

давления

на

него

со

стороны

прокуратуры

или

иных

органов

власти

,

что

явится

концептуальным

подходом

для

пересмотра

не

только

арбитражного

,

но

и

граж

-

данского

,

уголовного

,

административных

процессов

и

даст

существенный

толчок

в

дальнейшем

развитии

судебной

системы

любой

страны

.

Ключевые

слова

:

информационные

технологии

,

цифровая

экономика

,

пандемия

,

реформы

,

принципы

,

антикоррупционный

механизм

,

прозрачность

,

демо

-

кратия

,

право

,

законодательство

,

правосудие

,

судо

-

производство

,

арбитраж

,

удаленный

доступ

,

электрон

-

ный

документооборот

,

ЭЦП

.

Abstract:

Within the framework of this article, new

fundamental, conceptual and basic principles of judicial
reform are substantiated and proposed - digitalization and
virtualization of economic legal proceedings, which will
significantly provide access to justice for individuals and
legal entities, ensure its maximum openness and trans-
parency.

In practical terms, this concept implements the princi-

ple of independence and objectivity in judicial decisions,
will serve as an anti-corruption mechanism and will help to
prevent unlawful interference in the affairs of a judge and
pressure on him by the prosecutor's office or other authori-
ties, which will be a conceptual approach for reviewing not
only arbitration, but and civil, criminal, administrative pro-
cesses and will give a significant impetus to the further
development of the judicial system of any country.

Keywords:

IT, digital economy, pandemic, reforms,

principles, anti-corruption, transparency, democracy, law,
legislation, justice, legal proceedings, arbitrage, remote
access, e-document, EDS.

Иқтисодиётни

рақамлаштириш

дунё

сиёсатидаги

сўнгги

ўн

йилликнинг

асосий

тенденцияларидан

бири

бўлиб

келмоқда

.

Айниқса

,

кибермаконда

иқтисодий

алоқаларнинг

долзарблиги

ортмоқда

.

Виртуал

дунё

тобора

кўпроқ

ҳақиқий

ҳаётнинг

бир

қисмига

айланиб

бормоқда

.

Виртуал

иқтисодиёт

эса

ҳақиқий

иқтисоди

-

ётнинг

бир

қисмига

айланмоқда

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

томонидан

2020

йил

Илм

,

маърифат

ва

рақамли

иқтисодиётни

ривожлантириш

йили

деб

эълон

қилинди

.

Шу

сабабли

ҳам

Ўзбекистон

Республикасида

давлат

,

жамият

ва

хусусий

бошқарувнинг

барча

соҳаларида

кенг

кўламли

ислоҳотлар

амалга

оширилмоқда

.

Рақамли

иқтисодиётнинг

ривожланиши

шароитида

рақамлаштириш

зарурати

суд

соҳасида

ҳам

,

яъни

суд

ишларини

юритиш

жараёнида

намоён

бўлмоқда

.

Вир

-

туал

маконда

суд

ишларини

юритиш

,

умуман

олганда

,

карантин

шароитида

,

яъни

суд

жараёнида

иштирок

этувчиларнинг

шахсан

ҳозир

бўлиш

имконияти

бўлма

-

ган

ҳолларда

,

долзарб

аҳамият

касб

этмоқда

.

Бизнинг

фикримизча

,

барқарор

ривожланишга

эришиш

учун

рақамли

билимлар

ва

ахборот

техноло

-

гияларини

чуқур

ўзлаштириш

лозим

,

бу

эса

тараққиёт

-

га

эришиш

учун

энг

қисқа

йўлдан

боришга

имкон

бера

-

ди

.

Қулай

инвестициявий

муҳитни

яратиш

суд

тизими

-

нинг

самарадорлиги

билан

бевосита

боғлиқдир

.

Ўз

ваколатларини

самарали

амалга

оширадиган

ва

та

-

рафларнинг

ҳуқуқ

ва

манфаатларини

муносиб

ҳимоя

қилинишини

таъминлайдиган

суд

тизимини

ривожлан

-

тириш

Ўзбекистон

иқтисодиётига

инвестицияларни

жалб

қилишда

муҳим

омил

ҳисобланади

.

Мазкур

мақола

доирасида

биз

суд

ислоҳотларининг

янги

концепцияси

иқтисодий

суд

ишларини

юритишни

рақамлаштириш

ва

виртуаллаштиришни

таҳлил

қилдик

ва

таклиф

бердик

,

бу

эса

одил

судловга

жисмоний

ва

юридик

шахсларнинг

эришишини

сезиларли

тарзда

таъминлашга

имкон

яратиб

,

унинг

максимал

тарзда

очиқ

ва

шаффоф

бўлишини

таъминлайди

.

Бизнинг

фикримизча

,

ушбу

концепция

амалий

жиҳатдан

суд

қарорларини

қабул

қилишда

му

-

стақиллик

ва

холислик

тамойилини

амалга

оширади

,

бу

нафақат

иқтисодий

,

балки

фуқаролик

,

жиноий

,

маъмурий

процессларини

қайта

кўриб

чиқишда

кон

-

цептуал

ёндашув

бўлиб

хизмат

қилади

ва

мамлакат

суд

тизимининг

янада

ривожланишига

муҳим

туртки

бўлади

.

Кўпгина

вазирлик

ва

идоралар

,

Ўзбекистон

корхо

-

налари

ҳали

ҳам

рақамли

технологияларни

тўлиқ

жо

-

рий

этишдан

узоқдир

,

десак

муболаға

бўлмайди

.

Ал

-

батта

, “

рақамли

иқтисодиёт

ни

шакллантириш

учун

тегишли

инфратузилма

,

улкан

ресурслар

ва

ишчи

кучи

талаб

этилади

.

Аммо

,

қанчалик

қийин

бўлмасин

,

биз

бу

ишни

бугун

бошлашимиз

керак

,

акс

ҳолда

эртага

жуда

кеч

бўлади

.

Шу

сабабли

ҳам

рақамли

иқтисодиётга

тез

суръатларда

ўтиш

кейинги

беш

йилда

бизнинг

устувор

вазифамиз

бўлади

[1].

Эҳтимол

,

виртуал

суд

жараёни

суд

келажаги

ҳисо

-

бланади

,

чунки

бу

суд

жараёнинининг

барча

иштирок

-

чилари

учун

уларнинг

вақтлари

ва

пулларини

тежаш

орқали

,

шунингдек

,

ҳар

қандай

пандемиядан

қатъий

назар

,

суд

жараёнини

осонлаштиради

.

Адолат

билан

айтиш

керакки

,

Ўзбекистоннинг

иқти

-

содий

судида

иш

юритишда

масофадан

туриб

суд

ишларини

юритиш

учун

баъзи

чоралар

кўрилди

.

Ви

-

деоконференцалоқа

орқали

суд

процессларини

ўтка

-

зиш

,

процесс

иштирокчиларини

томонларнинг

шахсий

ҳисоблари

ёки

электрон

почта

орқали

хабардор

қилиш

,

даъво

аризаларини

электрон

шаклда

бериш

-

булар

-

нинг

барчаси

иқтисодий

жараёнларни

такомиллашти

-

ришга

қаратилган

бўлиб

,

иштирокчиларга

судгача

ва

суд

ҳаракатларини

масофадан

туриб

амалга

ошириш

-

га

имкон

беради

.

Бироқ

,

суд

жараёнини

такомиллаштиришдаги

сези

-

ларли

ютуқларга

қарамай

,

процессуал

кодексларнинг

ва

суд

процессларида

ахборот

технологияларидан


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

36

фойдаланишни

тартибга

солувчи

бошқа

норматив

ҳужжатлар

деярли

ўтган

аср

тушунчалари

ҳисобланган

"

телеграммалар

,

факслар

,

телетайплар

ва

бошқа

алоқа

воситалари

"

тушунчалари

билан

чекланган

бўлиб

,

улардан

замонавий

кибермаконда

фойдала

-

нишни

мураккаблаштиради

.

Суд

ишларини

юритишни

рақамлаштириш

ва

вир

-

туаллаштириш

учун

қонунчилик

базасини

яратиш

,

ай

-

ниқса

рақамли

иқтисодиётни

ривожлантириш

йилида

катта

ютуқ

бўлар

эди

,

деб

ҳисоблаймиз

.

Шу

муносабат

билан

,

иқтисодий

суд

ишларини

юритишни

такомиллаштириш

мақсадида

,

иқтисодий

ва

бошқа

суд

ишларини

юритишнинг

қуйидаги

концепту

-

ал

ва

базавий

тамойиллар

ва

тартиб

-

таомилларни

,

уларнинг

хусусиятларини

ҳисобга

олган

ҳолда

,

Ўзбе

-

кистон

Республикаси

қонунчилигида

мустаҳкамлашни

таклиф

қиламиз

:

-

даъво

аризасини

ёки

суд

буйруғини

бериш

тўғри

-

сидаги

аризани

фақат

даъвогар

ёки

аризачининг

элек

-

трон

почтасидан

Ўзбекистон

Республикаси

Иқтисодий

процессуал

кодекси

(

бундан

буён

матнда

ЭПК

деб

юритилади

)

да

назарда

тутилган

талабларга

мувофиқ

иқтисодий

суднинг

ягона

электрон

почтасига

фақат

электрон

шаклда

бериш

;

-

ишда

иштирок

этаётган

шахсларга

виртуал

суд

жараёни

вақти

тўғрисида

уларнинг

электрон

почта

манзиллари

ёки

шахсий

кабинетларига

хабар

қилини

-

ши

керак

;

-

даъво

аризаси

ёки

суд

буйруғи

қайтарилган

ёки

уни

қабул

қилиш

рад

этилган

тақдирда

,

судья

бу

ҳақида

ажрим

қабул

қилади

ва

уни

даъвогар

ёки

ари

-

зачига

электрон

почта

орқали

ёки

уларнинг

шахсий

кабинетига

юборади

;

-

иш

юритиш

учун

даъво

аризаси

қабул

қилинганда

ва

иш

қўзғатилиши

билан

суд

жараёни

иштирокчила

-

рига

процессуал

даъво

аризасини

қабул

қилиш

ва

вир

-

туал

суд

мажлисини

тайинлаш

тўғрисида

электрон

хабар

бериш

виртуал

суд

зали

(

кейинги

ўринларда

виртуал

зал

деб

юритилади

)

га

кириш

учун

паролларни

иқтисодий

суднинг

веб

-

сайтида

тақдим

этган

ҳолда

электрон

почта

ёки

иштирокчиларнинг

шахсий

кабине

-

тлари

орқали

амалга

оширилади

;

-

виртуал

хона

-

ёпиқ

суҳбат

учун

майдон

бўлиб

,

ун

-

га

фақат

суд

жараёни

иштирокчилари

пароль

орқали

киришлари

мумкин

.

Шу

билан

бирга

,

иштирокчилар

виртуал

залга

ҳам

шахсий

компютердан

,

ҳам

Интер

-

нетга

уланган

мобил

қурилмалардан

киришлари

мум

-

кин

.

Ишни

кўриб

чиқиш

учун

белгиланган

вақтда

судья

суд

процессининг

барча

иштирокчиларининг

виртуал

иштирокини

ЭПК

асосида

текширади

.

Барча

иштирок

-

чиларнинг

виртуал

хонага

киришини

тасдиқлаганидан

сўнг

судья

суд

бошланганлигини

эълон

қилади

;

-

судья

суд

мажлиси

иштирокчиларини

ўзининг

Ф

.

И

.

Ш

.

билан

таништирмайди

.

Судья

судгача

ва

суд

-

нинг

бирон

бир

босқичида

ўзини

танитмайди

.

Ушбу

қоиданинг

бузилиши

жиноят

иши

қўзғатилгунга

қадар

судьяга

нисбатан

интизомий

жавобгарликка

тортиш

учун

асос

бўлади

.

Судья

албатта

маълум

бир

логин

билан

шифрланган

бўлади

.

Ушбу

логин

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

(

бундан

кейин

-

ЭРИ

)

орқали

имзоланади

.

Бундай

ҳолда

,

ҳар

бир

суд

мажлиси

учун

,

шунингдек

ҳар

бир

(

апелляция

,

кассация

ва

назорат

)

инстанцияси

учун

логин

ҳар

хил

бўлиши

керак

.

Бу

бошқа

суд

жараёнларида

судьяни

иштирокчилар

то

-

монидан

виртуал

суд

жараёнида

кўриши

мумкин

бўлган

логин

орқали

таниб

олишини

олдини

олиш

мақсадида

қилинади

;

-

белгиланган

вақтда

виртуал

хона

судьянинг

рух

-

сатисиз

автоматик

равишда

очилади

ва

суднинг

элек

-

трон

имзоси

билан

суд

охирида

ёпилади

.

Жараён

иштирокчиларига

виртуал

хонага

белгиланган

вақтда

судьянинг

рухсатисиз

киришга

рухсат

берилади

.

Чиқиш

суд

мажлисининг

якунида

судьянинг

электрон

рухсати

билан

амалга

оширилади

.

Агар

судья

белгиланган

вақтда

ўзининг

иштирокини

электрон

рақамли

имзоси

билан

тасдиқламаса

,

бу

виртуал

суд

ўтказилмаганлиги

сабабли

суд

мажлисини

бошқа

кунга

қолдириш

учун

асос

бўлади

.

Ўз

навбатида

,

судьянинг

йўқлиги

тўғри

-

сидаги

маълумотлар

автоматик

равишда

маълумот

учун

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенга

-

шининг

инспекциясига

юборилади

;

-

суд

жараёнида

қатнашувчилар

виртуал

хонадан

судьянинг

рухсатисиз

чиқиб

кета

олмайдилар

.

Виртуал

залдан

фақат

техник

сабабларга

кўра

(

Интернет

сиг

-

налининг

етишмаслиги

)

чиқиш

мумкин

.

Чатни

такрорий

тарк

этиш

,

сабаблардан

қатъий

назар

,

тарк

этган

та

-

рафнинг

иштирокисиз

ишни

кўриб

чиқиш

учун

асос

бўлади

.

Агар

суд

жараёнида

иштирок

этаётган

шахс

чатдаги

суҳбат

чоғида

суд

мажлисида

раислик

қилувчи

томонидан

берилган

саволларга

жавоб

бермаса

,

судья

бу

ҳолатни

саволга

жавоб

беришдан

бош

тортиш

си

-

фатида

кўриб

чиқишга

ҳақли

.

Шунингдек

,

суд

интизоми

бузилган

тақдирда

,

тарафлар

автоматик

равишда

вир

-

туал

хонадан

чиқарилиши

мумкин

ва

бу

ҳақида

чатда

автоматик

тарзда

юритиладиган

суд

мажлиси

баённо

-

масида

тегишли

ёзув

қайд

этилади

;

-

виртуал

хона

тарафларга

суд

томонидан

кўриб

чиқиш

учун

зарур

бўлган

ёки

сўралган

барча

ҳуж

-

жатларни

юклашга

имкон

беради

.

Агар

бошқа

тарафда

электрон

шаклда

тақдим

этилган

ҳар

қандай

ҳужжат

-

нинг

ҳақиқийлиги

ҳақида

шубҳа

пайдо

бўлса

,

унинг

илтимосига

биноан

судья

ЭПКнинг

80-

моддасига

мувофиқ

суд

экспертизасини

тайинлаши

мумкин

.

Бундан

ташқари

,

агар

экспертиза

хулосаси

билан

шубҳа

ўйғотган

ҳужжат

ҳақиқий

деб

топилган

бўлса

,

шубҳа

пайдо

бўлган

тараф

экспертизанинг

барча

ха

-

ражатларини

ўз

зиммасига

олади

;

-

виртуал

хонада

тартибни

таъминлаш

учун

судья

чатни

бошқаради

ва

у

раислик

қилувчи

сифатида

ким

-

га

сўз

берилишини

(

бу

ҳолда

,

чатда

ўз

сўзини

ёзиш

ҳуқуқини

)

белгилаб

беради

ва

кейин

худди

шу

ҳара

-

катни

амалга

ошириш

учун

чатни

бошқа

тарафга

ўтка

-

зади

.

Бир

иштирокчи

фаоллаштирилганида

,

бошқа

иштирокчи

блокланади

,

сўнгра

бошқа

тараф

фаол

-

лаштирилади

ва

биринчи

тараф

блокланади

.

Бу

ода

-

тий

суд

жараёнларида

бўлгани

каби

,

суд

жараёнида

суд

тартибини

сақлашга

ва

иштирокчиларни

бир

-

бирига

халақит

бермаслигига

имкон

беради

;

-

агар

процессни

бошқа

кунга

ўтказиш

керак

бўлса

,

судья

виртуал

суд

пайтида

чат

орқали

бу

ҳақда

хабар

беради

;

-

суд

мажлиси

котибининг

виртуал

жараёнда

ишти

-

роки

талаб

этилмайди

,

чунки

протокол

автоматик

ра

-

вишда

чатда

сақланади

.

Виртуал

суд

жараёни

якунига

кўра

,

судья

чатдаги

суҳбатни

алоҳида

электрон

файлга

юклайди

,

бу

эса

суд

мажлисининг

баённомаси

бўлиб

хизмат

қилади

.

Суд

муҳокамаси

тарафлари

виртуал

суд

процессининг

электрон

файлини

электрон

ариза

билан

бирон

-

бир

давлат

божини

тўламасдан

олиш

ҳуқуқига

эга

;

-

виртуал

суд

мажлисида

тақдим

этилган

ҳуж

-

жатлар

,

шу

жумладан

суд

жараёни

давомида

ариза

ва

илтимосномалар

электрон

рақамли

имзо

билан

имзо

-

ланиши

керак

;


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

37

-

агар

мутахассис

,

гувоҳ

,

эксперт

ёки

таржимонни

,

шунингдек

адолатли

қарор

қабул

қилиш

учун

иштироки

муҳим

бўлган

бошқа

шахсларни

таклиф

қилиш

зарура

-

ти

вужудга

келса

,

судья

виртуал

судга

кириш

учун

бир

марталик

пароль

тақдим

этади

.

Ушбу

кириш

пароли

судьянинг

уларни

таклиф

қилиш

ёки

учинчи

шахс

си

-

фатида

ишда

иштирок

этиш

учун

жалб

қилиш

тўғриси

-

даги

электрон

ажрими

асосида

асосида

техник

хизмат

кўрсатиш

маркази

томонидан

берилади

.

Кириш

пароли

йиғилиш

вақти

ва

жойи

,

шунингдек

суднинг

виртуал

мажлисида

иштирок

этиш

тўғрисида

кўрсатма

билан

биргаликда

суд

қатнашувчисининг

электрон

манзили

ёки

шахсий

кабинетига

юборилиши

мумкин

;

-

аудио

ёки

видео

хабарлар

ёрдамида

виртуал

суд

-

да

иштирок

этишга

йўл

қўйилмайди

,

суд

мажлиси

қат

-

нашчиси

кўзи

ожиз

ёки

кўриш

имконияти

чекланган

ҳоллар

бундан

мустасно

.

Агар

процесс

иштирокчила

-

ридан

бири

кўзи

ожиз

ёки

кўриш

имконияти

чекланган

бўлса

,

суд

унга

бутун

суд

жараёнининг

овоз

чиқариб

ўқилишини

таъминлаши

керак

;

-

суд

мажлиси

якунида

судья

суд

қарорини

судья

-

нинг

ЭРИ

томонидан

имзоланган

электрон

файл

кўри

-

нишида

виртуал

суд

залига

(

чатда

)

юклаб

қўйади

.

Суд

қарори

идентификация

қилинадиган

QR-

кодига

эга

бўлиши

керак

,

унга

кўра

суд

қарорларини

ижро

этувчи

органлар

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

билан

имзоланган

ижро

тўғрисидаги

ҳужжатни

оладилар

. QR-

коди

ноёб

бўлади

ва

ҳар

бир

суд

қарорига

идентифи

-

кация

қилиш

учун

берилади

;

-

суд

буйруғини

бериш

тўғрисидаги

ариза

қаноат

-

лантирилган

тақдирда

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

билан

имзоланган

ва

идентификация

қили

-

надиган

QR-

кодига

эга

суд

буйруғи

ижро

этиш

учун

суд

қарорларини

ижро

этувчи

органнинг

шахсий

кабинети

-

га

ёки

электрон

почтасига

юборилади

;

-

Қорақалпоғистон

Республикаси

,

вилоятлар

ва

Тошкент

шаҳар

иқтисодий

судларида

ёки

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

иқтисодий

ишлар

бўйича

судлов

ҳайъатларида

апелляция

ва

кассация

ишлари

-

ни

уч

(

беш

ёки

етти

)

нафар

судьядан

иборат

коллегиал

таркибда

кўриб

чиқишда

уларнинг

ҳар

бири

виртуал

суд

мажлисида

бир

вақтнинг

ўзида

ўзларининг

шахсий

логинлари

билан

қатнашадилар

ва

суд

ҳайъати

аъзо

-

лари

бир

-

бирларини

билишмайди

,

чунки

улар

шифр

орқали

номсизлантирилган

бўлади

.

Ушбу

жиҳат

,

ҳар

бир

судья

низо

бўйича

ҳақиқатан

ҳам

ўз

фикрини

бил

-

диришини

ва

одатда

амалда

бўлганидек

,

раислик

қилувчининг

фикрига

қўшилмаслигини

таъминлайди

.

Шу

билан

бирга

,

судьялар

ҳеч

қандай

иккиланишлар

-

сиз

ўз

фикрларини

билдиришлари

мумкин

,

чунки

улар

шифрланган

бўлиб

,

раислик

қилувчининг

фикри

билан

рози

бўлишнинг

оқибатларидан

қўрқмайдилар

;

-

виртуал

суд

жараёнида

прокурорнинг

иштироки

иштирок

этаётган

прокурорнинг

шахсини

судьянинг

шахсини

шифрлаш

каби

амалга

оширилиши

фарқи

билан

таъминланади

.

Судья

ва

прокурорнинг

эгасиз

-

лантириш

суд

жараёнида

инсон

омилининг

йўқлигини

таъминлайди

.

Прокурор

судья

билан

суд

залидан

ташқарида

ишни

муҳокама

қила

олмайди

,

чунки

у

су

-

дьянинг

шахсини

билмайди

.

Ушбу

омил

коррупцияга

қарши

механизм

бўлиб

хизмат

қилади

ва

судьянинг

ишига

ноқонуний

аралашиш

ҳамда

унга

прокуратура

ёки

бошқа

органлар

томонидан

босим

ўтказилишининг

олдини

олишга

ёрдам

беради

.

Иқтисодий

судларда

суд

жараёнини

виртуал

-

лаштириш

даъвогарларнинг

ташрифи

вақтини

ва

ха

-

ражатларини

камайтиради

,

чунки

бу

ҳолда

иштирокчи

-

ларнинг

шахсан

ҳозир

бўлиши

шарт

эмас

.

Иштирокчи

исталган

вақтда

ва

исталган

жойда

Интернетга

улан

-

ган

шахсий

компьютер

ёки

мобил

қурилмадан

фойда

-

ланган

ҳолда

ишда

қатнашиши

мумкин

.

Йўллардаги

ва

бошқа

сабабларга

кўра

суд

мажлисига

кеч

қолиш

ҳо

-

латлари

камаяди

.

Виртуал

судга

кечикишнинг

ягона

сабаби

,

иштирокчининг

жойлашган

жойида

Интернет

-

нинг

йўқлиги

бўлиши

мумкин

.

Бироқ

Ўзбекистонда

Ин

-

тернет

ва

ахборот

технологияларининг

ривожланиши

-

ни

ҳисобга

олган

ҳолда

,

иштирокчининг

шу

сабабга

кўра

кечикиши

сезиларли

эмас

.

Бундан

ташқари

,

иқтисодий

судларда

судларни

виртуаллаштириш

орқали

ушбу

судларни

моддий

-

техник

жиҳатдан

таъминлаш

учун

давлат

ғазнасидан

ажратиладиган

бюджет

маблағлари

келажакда

сези

-

ларли

даражада

камаяди

,

чунки

ҳудудларда

судлар

-

нинг

фактик

жиҳатдан

мавжудлиги

зарур

бўлмаслиги

мумкин

.

Фикримизча

,

суд

жараёндарини

виртуаллаштириш

бўйича

лойиҳа

тўлиқ

амалга

оширилиши

биноларни

сақлаш

ва

техник

хизмат

кўрсатиш

ходимларини

қисқартириш

имкониятини

беради

,

бу

эса

,

ўз

навбати

-

да

,

бюджет

маблағларининг

қисқаришига

олиб

келади

.

Судларни

виртуаллаштиришнинг

юқорида

тав

-

сифланган

концептуал

тамойилларидан

фойдаланиш

,

шубҳасиз

,

Ўзбекистон

ва

жаҳон

ҳамжамиятида

суд

ишларини

юритиш

рейтингини

оширади

.

Энг

муҳими

,

суд

жараёнларини

виртуаллаштириш

карантин

,

эпидемия

,

пандемия

ҳолатларида

ҳам

суд

мажлисларини

масофадан

туриб

(

он

-

лайн

режимда

)

амалга

оширишга

имкон

беради

.

Ушбу

жараёнда

махфийлик

алоҳида

аҳамият

касб

этади

.

Судьянинг

кимлиги

сир

сақланиши

керак

,

бу

албатта

судья

фаолиятига

аралашиш

ва

босим

оми

-

лини

бартараф

этишга

ёрдам

беради

.

Виждонсиз

суд

жараёни

қатнашчиси

судья

тўғрисидаги

маълумотлар

-

ни

билганида

,

у

албатта

ишни

ўзининг

фойдасига

кор

-

рупцион

йўллар

орқали

ҳал

қилиш

мақсадида

судья

билан

учрашиш

имкониятини

қидиради

.

Судьяларнинг

анонимлиги

суд

тизимида

ушбу

салбий

ҳолатларни

олдини

олишга

ёрдам

беради

,

агар

судьянинг

ўзи

иштирокчилар

билан

алоқа

ўрнатиш

йўлини

қидирма

-

са

.

Шу

муносабат

билан

судьяга

пора

бериш

тўғриси

-

даги

ҳар

қандай

хабар

судьянинг

айбдор

эканлиги

нуқтаи

назаридан

кўриб

чиқилиши

керак

,

чунки

судья

-

нинг

кимлигини

унинг

хоҳишисиз

аниқлаш

имконияти

истисно

қилинади

.

Шифрлаш

базаси

махфийликнинг

асоси

ҳисоблан

-

ади

.

Шунинг

учун

ушбу

база

суд

тизимидан

ташқарида

ишлаши

керак

.

Судьялар

ўртасида

ишларни

тақсим

-

лаш

судьянинг

иш

юкламасига

қараб

автоматик

ра

-

вишда

амалга

оширилади

.

Шу

билан

бирга

,

махфий

-

ликни

сақлаш

жуда

муҳим

:

қайси

иш

кимга

нисбатан

чиқарилганлиги

сир

бўлиши

керак

.

Шунинг

учун

шифр

-

лаш

иш

автоматик

равишда

судьяга

топширилган

пайтдан

бошланади

.

Судьянинг

логини

ҳар

сафар

ав

-

томатик

равишда

ўзгариши

керак

,

акс

ҳолда

судья

ўзи

-

ни

суд

раисига

танитиши

мумкин

.

Маҳфийлик

ҳолати

ҳар

қандай

вазиятда

ҳам

процесснинг

барча

босқичла

-

рида

қолиши

керак

.

Маълумотлар

базасини

автоматлаштириш

ҳар

қандай

инсон

омилини

олдини

олади

.

Бундай

ҳолда

база

суд

қарамоғига

кирмайдиган

техник

марказ

томо

-

нидан

юритилиши

лозим

.

Акс

ҳолда

,

судья

ёки

бошқа

манфаатдор

шахс

техник

марказдан

маълумотни

олиб

танишиши

мумкин

.

Бундай

ҳолда

,

техник

марказ

бирон

бир

куч

ишлатар

тузилмага

кирмайдиган

органнинг


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

38

таркибида

бўлиши

керак

.

Мазкур

лойиҳани

амалга

ошириш

кўп

пулни

,

шунингдек

кўп

вақтни

талаб

қил

-

майди

.

Фикримизча

,

ушбу

лойиҳани

ҳозирги

кунда

,

айниқса

карантин

шароитида

синовдан

ўтказиш

мум

-

кин

.

Бундан

ташқари

,

иқтисодий

суд

ишларини

виртуал

-

лаштириш

судларда

тез

-

тез

учрайдиган

баъзи

салбий

омилларни

четлаб

ўтишга

имкон

беради

.

Мисол

учун

,

судларда

,

бир

тарафнинг

нутқи

пайтида

,

бошқа

та

-

рафнинг

вакиллари

юз

ифодасини

ўзгартириб

,

бошла

-

рини

силкитиб

,

бармоқларини

кўрсатиб

,

жилмайиб

,

масхара

қилиб

ва

турли

тақлид

ҳамда

имо

-

ишоралардан

фойдаланган

ҳолда

судьяга

ёки

қарама

-

қарши

тарафга

таъсир

кўрсатишга

ҳаракат

қилишади

.

Ушбу

ҳаракатлар

бошқа

тарафга

салбий

таъсир

кўрса

-

тиш

ва

суднинг

эътиборини

бошқа

томонга

йўналти

-

риш

учун

амалга

оширилади

,

суд

жараёнидаги

бу

ҳаракат

одоб

-

аҳлоқ

қоидаларига

тўғри

келмайди

.

Су

-

дья

ҳам

одамдир

,

шу

сабабли

ҳам

у

,

албатта

,

ҳисси

-

ётларга

берилиб

кетиши

мумкин

,

айниқса

у

ҳали

тажрибага

эга

бўлмаса

,

ва

бунинг

натижасида

нотўғри

қарор

чиқариши

мумкин

.

Виртуал

суд

муҳокамасининг

афзалликларидан

бири

бу

ҳиссиётларга

берилмаслик

бўлиб

,

бу

фактларни

ва

умуман

ишдаги

ҳолатларни

ҳуқуқий

жиҳатдан

совуққонлик

билан

баҳолаб

боришга

хизмат

қилади

.

Лойиҳани

амалга

ошириш

учун

,

биринчи

навбатда

,

виртуал

суд

залини

яратиш

,

суд

чатлари

,

пароллар

,

логинлар

,

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

мавжуд

маълумотлар

базаси

билан

интеграция

қилиш

ва

бошқа

техник

жараёнлар

билан

боғлиқ

техник

ишларни

амалга

ошириш

керак

.

Агар

чет

эл

тажрибасини

синчковлик

билан

ўргана

-

диган

бўлсак

,

виртуал

суд

процедуралари

аллақачон

бир

қатор

мамлакатларда

,

масалан

,

Қозоғистон

,

Рос

-

сия

Федерацияси

,

Хитой

,

Ҳиндистон

,

АҚШ

ва

бошқа

мамлакатларда

амалиётда

қўлланилаётганлигини

гу

-

воҳи

бўлишимиз

мумкин

.

Ушбу

соҳадаги

хорижий

тажрибани

ўрганиш

мақса

-

дида

,

биринчи

навбатда

,

суд

тизимларини

ривожлан

-

тириш

бўйича

амалиёти

Ўзбекистонга

яқин

мамла

-

катларнинг

тажрибасини

ўрганиш

тавсия

мақсадга

мувофиқ

.

Қозоғистон

.

Бу

борада

қўшни

Қозоғистоннинг

тажрибаси

ўрганиш

мақсадга

мувофиқ

,

чунки

Қозоғистон

бизга

нафақат

жуғрофий

ва

тарихий

жиҳатдан

яқин

бўлиб

,

балки

МДҲ

мамлакатлари

орасида

Қозоғистон

суд

амалиётида

рақамли

жараён

-

ларни

виртуаллаштириш

ва

рақамлаштириш

бўйича

етакчи

ўринларни

эгаллайди

.

Қозоғистон

Республикаси

Олий

судининг

раиси

Ж

.

Асанов

2017-

йилда

суд

залида

иштирокчиларни

тўплашниши

шарт

бўлмаган

виртуал

суд

ташкил

этиш

ҳақида

топшириқ

берган

,

деб

хабар

беради

Казин

-

форм

” [2].

Шундай

қилиб

,

Қозоғистон

суд

тизими

суд

жараё

-

нида

инновацион

технологиялардан

фойдаланиш

ва

рақамлаштиришни

оммалаштириш

доирасида

қатор

тадбирларни

амалга

оширмоқда

.

Илғор

IT-

технологияларидан

кенг

фойдаланиш

,

ахборот

тизим

-

ларининг

интеграцияси

одил

судловнинг

тезкорлиги

ва

шаффофлигини

жиддий

равишда

оширади

. “

Виртуал

суд

лойиҳаси

суд

тизимининг

илғор

IT-

технологияларидан

бири

саналади

.

Виртуал

суд

пилот

лойиҳаси

"

Электрон

суд

"

лойиҳаси

доирасида

,

Қозоғистон

суд

тизимини

риво

-

жлантиришнинг

еттита

устувор

йўналишларидан

бири

сифатида

бошланган

.

Бу

низо

тарафларига

ви

-

деоалоқа

орқали

суд

жараёнига

тўғридан

-

тўғри

боғла

-

ниш

ва

судга

далилларни

тақдим

этиш

имконини

бе

-

ради

.

Бунинг

учун

смартфонга

“TrueConf”

дастурини

ўрнатиш

кифоя

қилади

[3].

Виртуал

суд

лойиҳаси

ишларни

кўриб

чиқишда

қўлланилади

ва

агар

судга

келиш

имкони

бўлмаса

,

тарафларнинг

суд

жараёнида

тўлиқ

иштирок

этишига

имкон

яратади

.

Бу

,

айниқса

,

ноқулай

об

-

ҳаво

шароити

-

да

ёки

томонлардан

бири

бошқа

шаҳар

(

вилоят

,

мамлакат

)

да

истиқомат

қилганда

долзарб

аҳамият

касб

этади

.

Агар

илгари

судда

шахсан

иштирок

этиш

талаб

қилинган

бўлса

,

энди

суд

мажлисни

замонавий

ахборот

технологияларидан

фойдаланган

ҳолда

ма

-

софадан

туриб

ўтказиш

ҳуқуқига

эга

.

Виртуал

суд

мобил

иловасининг

афзалликлари

-

дан

бири

бу

тезкорликдир

.

Мобил

дастур

уйда

,

офисда

ва

ҳатто

саёҳат

пайтида

ҳам

қўлланилиши

мумкин

.

Терминал

сифатида

ишлай

оладиган

қурилма

сифати

-

да

ҳар

қандай

мобил

телефон

,

смартфон

,

планшет

,

компьютердан

фойдаланиш

мумкин

,

унга

махсус

“TrueConf”

иловасини

ўрнатиш

кифоя

қилади

,

бунинг

асосий

мезони

Интернетдан

фойдаланиш

имконияти

мавжудлигидир

.

Суд

мажлиси

Виртуал

суд

мобил

иловаси

ёрда

-

мида

ўтказилиши

учун

тарафларнинг

бири

ишни

кўра

-

ётган

судьянинг

номига

илтимоснома

билан

мурожаат

қилиши

керак

.

Кейин

суд

котиби

тарафга

керакли

со

-

зламаларни

ўрнатишга

ёрдам

беради

.

Ушбу

дастур

ҳар

қандай

ёшдаги

одамлар

учун

қийинчилик

туғдирмайди

,

улардан

фойдаланиш

осон

.

Белгиланган

вақтда

мобил

телефонга

оддий

қўнғироқ

келиб

тушади

ва

абонент

суд

мажлиси

зали

билан

боғланади

.

Ягона

шарт

суд

мажлисини

ёзиб

олишга

рухсат

бериш

ҳисобланади

[4].

“Telegram”

ва

“WhatsApp”

мессенджерлари

орқали

суднинг

электрон

мулоқотини

амалга

ошириш

суд

ишларини

юритиш

жараёнида

юзага

келадиган

муам

-

моларни

тезда

ҳал

қилишга

имкон

беради

.

СМС

-

хабарлар

орқали

фуқаролар

алоқа

маълумотларни

,

ариза

ва

илтимосномалар

намуналарини

,

давлат

божларини

тўлаш

учун

тўлов

реквизитларини

тезкор

олиш

имкониятига

эга

бўлишади

.

Қозоғистон

2017

йилда

судда

виртуал

иш

юритишни

бошлаган

,

бу

вақтда

Россияда

бу

имконият

фақатгина

муҳокама

қилинаётган

эди

.

Бу

таниқли

юрист

Р

.

Бевзенконинг

блогида

умумий

юрисдикция

судларини

ислоҳ

қилиш

истиқболлари

тўғрисидаги

муҳокама

давомида

айтиб

ўтилиб

,

унда

судья

ишини

автоматлаштириш

,

шу

жумладан

юқори

турувчи

суд

-

ларнинг

ҳуқуқий

позицияларини

рақамлаштириш

орқали

такомиллаштириш

ҳақида

сўз

юритилиб

,

мазкур

ислоҳот

суд

амалиётининг

бир

хиллигига

ижо

-

бий

таъсир

кўрсатиши

алоҳида

таъкидланди

[5].

Россия

Федерацияси

.

Россиянинг

ушбу

соҳадаги

тажрибасини

ўрганиш

шуни

кўрсатдики

,

Россия

суд

ҳамжамияти

виртуал

суд

муҳокамаси

масаласини

ал

-

лақачон

муҳокама

қилган

,

аммо

бундай

лойиҳани

жо

-

рий

этиш

фақат

шу

йилдан

бошланган

.

Хусусан

, 2020

йил

апрел

ойида

биринчи

марта

Россия

Федерацияси

Олий

судида

онлайн

суд

мажлиси

бўлиб

ўтди

.

Олий

суд

матбуот

хизматида

тушунтирилганидек

,

энди

онлайн

жараёнга

жалб

қилинган

тарафлар

ҳеч

қаерга

боришлари

шарт

эмас

,

чунки

суд

мажлисига

уй

ёки

офис

орқали

уланиб

судда

чиқиш

қилиш

мумкин

бўлади

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

39

Бунинг

учун

онлайн

мажлис

иштирокчилари

судга

ўз

ваколатларини

тасдиқловчи

ариза

ва

ҳужжатларни

олдиндан

юборишлари

ва

ўзларининг

шахсини

Давлат

хизматлари

портали

орқали

тасдиқлашлари

керак

.

Тасдиқлашдан

сўнг

,

улар

ишни

кўриб

чиқаётган

Олий

суднинг

виртуал

суд

залига

ҳаволани

олишади

.

60-

КГ

20-2-

сонли

иш

бўйича

суд

мажлиси

шу

тарзда

давом

этди

.

Низони

кўриб

чиқиш

бир

соатдан

камроқ

вақт

давом

этди

ва

мажлиснинг

ўзини

YouTube

орқали

кўриши

мумкин

бўлди

.

Тарафларга

ўзларини

таништи

-

риш

ва

шахсларини

тасдиқловчи

ҳужжат

(

паспорт

)

ни

камерга

кўрсатиш

илтимос

қилинди

.

Процессуал

ҳуқуқлар

одатий

тушунтирилгандан

сўнг

,

тарафларда

ҳеч

қандай

рад

этишга

асослар

пай

-

до

бўлмаган

.

"

Ҳайъат

бу

ишни

веб

-

видеоконференцалоқа

орқали

кўриб

чиқишга

қарор

қилди

", -

деди

суд

тарафларнинг

розилигини

олгандан

сўнг

ҳамда

тарафлардан

илтимосномалар

бор

-

йўқлигини

сўради

ва

бошқа

шахслар

бўлмаган

тақдир

-

да

ишни

кўриб

чиқишга

аниқлик

киритди

.

Кейин

маж

-

лис

одатий

режимда

давом

эттирилди

[6].

Ҳитой

.

Онлайн

-

суд

технологиясини

синаб

кўриш

Хитойда

2015

йилдан

бери

давом

этмоқда

.

Мазкур

жараён

Хитойнинг

Хуанчжоу

шаҳридан

бошланиб

,

2019

йил

28

июнда

эса

Хитой

Олий

суди

қуйидаги

пресс

-

релизни

чиқарди

:

Пекин

Интернет

-

суди

пайшанба

куни

дунёда

би

-

ринчиларда

бўлиб

сунъий

интеллектга

эга

виртуал

судья

(AI-

судья

)

билан

суд

ишларини

юритишнинг

он

-

лайн

марказини

ишга

туширди

.

Нутқ

ва

тасвир

синтези

интеллектуал

технология

-

лари

асосида

ишлаб

чиқилган

AI-

судья

судьяларга

вақти

-

вақти

билан

такрорланадиган

асосий

ишларни

,

шу

жумладан

даъво

аризасини

олишга

ёрдам

беради

ва

шу

билан

профессионал

амалиётчиларга

суд

жара

-

ёнларига

эътибор

қаратишларига

имкон

беради

.

Виртуал

судьянинг

овози

,

юз

ифодалари

ва

ҳара

-

катлари

ҳақиқий

одамдан

кўчирилган

.

Шунингдек

,

у

фойдаланувчиларга

онлайн

суд

платформасини

ишлатишда

ёрдам

бериш

орқали

суд

жараёни

бўйича

кўрсатмаларни

тақдим

қилиши

мумкин

.

Янгилик

суд

ишлари

сифати

ва

самарадорлигини

ошириши

кутилмоқда

.

Технология

ривожланиб

боргани

сари

, AI-

судья

профессионал

суд

билимлари

ва

ҳақиқий

судьяларнинг

кўрсатмаларига

асосланган

фойдаланувчилар

билан

ақлли

савол

-

жавобларни

амалга

оширишга

қодир

бўлган

ёрдамчи

ролини

ўйнайди

” [7].

Дубай

(

БАА

).

Юқорида

айтиб

ўтилганларга

қўшимча

равишда

шуни

ишонч

билан

таъкидлашимиз

мумкинки

,

Дубай

(

БАА

)

судлари

биринчи

марта

2020

йил

19

апрелдан

бошлаб

масофавий

равишда

суд

мажлисларини

ўтказишни

бошладилар

.

Видеоконфе

-

ренцалоқа

режимидаги

мажлислар

барча

инстанция

-

ларда

,

шу

жумладан

биринчи

инстанция

,

апелляция

ва

кассация

судларида

бўлиб

ўтади

.

Мажлис

иштирокчилари

,

шу

жумладан

судьялар

,

суд

мажлиси

котиблари

ва

адвокатлар

,

уйдан

чиқмас

-

дан

қатнашишлари

мумкин

,

бу

эса

ҳар

кимга

корона

-

вирус

пандемиясидан

ҳимояланишга

ёрдам

беради

.

Судлар

жиноят

ишларидан

ташқари

барча

ишларни

соат

08:00

дан

10:30

гача

кўриб

чиқадилар

.

Барча

манфаатдор

тарафлар

Дубай

судларининг

расмий

веб

-

сайтида

рўйхатдан

ўтиши

,

тингловчилар

жадвалини

текшириши

ва

камера

белгисини

босиш

орқали

керакли

мажлисга

уланиши

мумкин

.

Шубҳасиз

, “

виртуал

суд

мажлисларини

ўтказиш

ҳудудий

тўсиқларни

йўқ

қилади

,

уларни

енгиш

учун

сарф

қилинадиган

вақт

ва

моддий

ресурсларни

те

-

жайди

ва

одил

судловга

бирон

-

бир

тўсиқларсиз

ва

қулай

тарзда

эришишни

таъминлайди

.

Судлар

ишида

замонавий

технологиялардан

фойдаланиш

ижобий

натижалар

бермоқда

ва

илғор

технологияларнинг

жо

-

рий

этилиши

суд

ишларини

юритиш

жараёнини

авто

-

матлаштиришга

имкон

беради

[8].

Суд

муҳокамаларини

виртуаллаштиришдан

ташқари

,

бизнинг

фикримизча

,

иқтисодий

судлар

тизи

-

мида

шаффофлик

(transparency)

тамойили

жорий

эти

-

лиши

керак

.

Ушбу

тамойилни

амалга

ошириш

меха

-

низми

судлар

томонидан

чиқарилган

барча

суд

қарор

-

ларини

автоматик

равишда

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

ягона

порталининг

Иқтисодий

судлар

қарорлари

банки

бўлимида

очиқ

ва

бепул

эълон

қилиш

тизимини

жорий

этиш

ҳисобланади

.

Агар

биз

суд

тизимининг

яхлитлиги

нуқтаи

назари

-

дан

қарайдиган

бўлсак

,

Конституциявий

суд

,

Олий

суд

ва

бутун

суд

тизимининг

ташкил

этилган

кундан

бошлаб

қабул

қилинган

барча

қарорларига

шаффо

-

флик

тамойилини

жорий

этиш

,

яъни

уларни

рақамли

форматга

ўтказиш

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

Конституциявий

суди

,

Олий

суди

ва

бошқа

судларнинг

расмий

сайтида

эълон

қилиш

таклиф

қилинади

.

Архивда

сақланаётган

суд

ишлари

материаллари

билан

танишиш

учун

шахсларнинг

ҳуқуқлари

бузили

-

шини

истисно

этадиган

шароитларни

яратиш

учун

суд

архивлари

тизимини

электрон

шаклда

шакллантириш

-

ни

,

шу

жумладан

судларда

архивга

тақдим

этиладиган

амалдаги

суд

ҳужжатлари

ва

доимий

сақланадиган

ишларни

сканерлаш

учун

махсус

жойлар

яратишни

бошлаш

керак

.

Шу

муносабат

билан

суд

тизимига

замонавий

ахбо

-

рот

-

коммуникация

технологияларини

,

суд

ҳужжатла

-

рини

мажбурий

ижро

этиш

тизимини

ва

суд

-

экспертиза

фаолиятини

тезкор

равишда

жорий

этиш

зарур

,

бу

уларнинг

ривожланишида

инновацион

ёндашувни

ша

-

кллантиришга

,

шунингдек

одил

судловни

амалга

оши

-

риш

сифати

ва

муддатлари

,

суд

экспертлари

томони

-

дан

амалга

ошириладиган

экспертизаларнинг

сифати

ва

тезлигини

оширишга

имкон

беради

,

суд

қарорлари

-

нинг

самарали

ижро

этилишини

таъминлайди

.

Биз

томонимиздан

Ўзбекистон

қонунчилигига

таклиф

қилинаётган

тамойилларни

амалга

ошириш

,

шунингдек

суд

тизимини

ривожлантиришга

қаратилган

чора

-

тадбирлар

,

хусусан

,

суд

тизимини

виртуал

-

лаштириш

ҳамда

суд

қарорларини

Интернетга

жой

-

лаштириш

ва

ушбу

қарорлардан

фойдаланишни

таъминлаш

тизимини

такомиллаштириш

суд

ҳокимия

-

тининг

моддий

-

техник

базасини

сезиларли

даражада

мустаҳкамлашни

талаб

этади

.

Бизнинг

фикримизча

,

ушбу

лойиҳани

техник

жиҳат

-

дан

амалга

оширишга

қараганда

уни

тарғиб

қилиш

мураккаброқ

бўлиб

,

мазкур

лойиҳани

амалга

оши

-

ришдан

кўра

анча

кўпроқ

вақт

талаб

этади

.

Лойиҳани

амалга

оширишнинг

дастлабки

босқичида

,

юқоридаги

таклифларни

амалга

ошириш

анъанавий

суд

ишларини

юритиш

билан

ҳамоҳанг

ра

-

вишда

амалга

оширилиши

мумкин

,

аммо

энг

қисқа

вақт

давомида

рақамлаштириш

ва

виртуаллаштиришга

ўтиш

муҳим

шарт

бўлиши

керак

.

Акс

ҳолда

,

ушбу

та

-

мойиллар

анъанавий

суд

процессига

муқобил

бўлиб

қолади

.

Бундан

ташқари

,

юридик

аҳамиятга

эга

электрон

ҳужжат

айланишига

ўтиш

бўйича

чора

-

тадбирларни


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

1

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

40

ишлаб

чиқиш

доирасида

иқтисодий

судларнинг

судья

-

лари

учун

суд

ҳужжатларини

электрон

рақамли

имзо

билан

имзолаш

имкониятини

таъминлаш

учун

қонунни

тайёрлаш

ва

қабул

қилиш

талаб

этилади

.

Суд

тизимига

замонавий

ахборот

технологиялари

-

ни

фаол

ва

зудлик

билан

жорий

этиш

,

фикримизча

,

одил

судловнинг

очиқлиги

ва

шаффофлигини

таъмин

-

лаш

,

суд

орқали

ҳимояланиш

конституциявий

ҳуқуқини

амалга

ошириш

,

ишларни

ва

низоларни

кўриб

чиқиш

вақтини

мақбуллаштириш

,

иш

юритуви

тугалланмаган

ишлар

сонини

камайтириш

ва

ҳужжатларни

йўқотиш

ҳолатларини

истисно

қилиш

,

судлар

аппарати

фаоли

-

ятининг

сифати

ва

самарадорлигини

ошириш

,

шунинг

-

дек

маълумотлардан

қулай

ва

тезкор

равишда

фойда

-

ланиш

учун

шароит

яратишга

қаратилган

асосий

чора

-

тадбирлардан

бири

бўлиши

керак

.

Хулоса

қилиб

шуни

таъкидлаш

лозимки

,

давлат

-

нинг

асосий

мақсадларидан

бири

мамлакатда

инсон

ҳуқуқлари

,

фуқаролик

ва

сиёсий

эркинликларини

тўлиқ

таъминлашга

имкон

берадиган

ривожланган

фуқаро

-

лик

жамияти

ва

барқарор

демократияни

барпо

этиш

ҳисобланади

.

Шу

муносабат

билан

одил

судлов

сифа

-

тини

ошириш

,

суд

ишларини

юритишни

такомил

-

лаштириш

ҳамда

уни

давлат

ва

жамиятнинг

замонавий

воқеликлари

ва

эҳтиёжларига

доимий

равишда

мо

-

слаштириш

бўйича

чора

-

тадбирларнинг

амалга

оши

-

рилиши

Ўзбекистонда

олиб

борилаётган

демократик

жараённинг

ажралмас

қисми

бўлиши

керак

.

Таклиф

қилинаётган

чора

-

тадбирлар

мажмуи

улар

-

нинг

қўллаш

жараёни

тўғри

ташкил

этилганда

Ўзбеки

-

стонда

суд

ишларини

юритишни

ривожлантиришга

ёрдам

беради

,

бу

эса

,

ўз

навбатида

,

кучли

ички

иқти

-

содиётни

шакллантиришда

ва

Ўзбекистон

аҳолисининг

турмуш

фаровонлигини

оширишда

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Адабиётлар

рўйхати

:

1. «

Ўзбекистонда

2020

йил

Илм

,

маърифат

ва

рақамли

иқтисодиётни

ривожлантириш

йили

деб

эълон

қилинди

»

номли

мақола

.

Тошкент

,

Ўзбекистон

.

24/01/2020. UzDaily.uz

2.

Астана

,

«

КАЗИНФОРМ

».

26/01/2018.

www.inform.kz.

3.

Любовь

Доброта

.

Виртуальный

суд

.

Казахстан

-

ская

правда

. 29/11/2018.

4.

Лях

Н

.

С

.

Мобильное

приложение

«

Виртуальный

суд

». 17/07/2019. www.zakon.kz.
5.

Виртуал

суд

,

Қозоғистон

.

23/10/2018.

www.kazpravda.kz/news.

6. «

РИА

Новости

»

Россия

Федерацияси

Олий

судининг

матбуот

хизматига

иқтибос

келтирган

ҳолда

.

21/04/2020. https://ria/ru

7.

Пекинский

интернет

-

суд

задействовал

виртуаль

-

ного

судью

с

искусственным

интеллектом

.

Пекин

,

Синьхуа

. 28/06/2019. Russian.News.cn.

8.

Наталья

Реммер

.

В

Дубае

заработал

виртуаль

-

ный

суд

.

Дубай

,

ОАЭ

. 19/04/2020. Gulf News.

О

.

Оқюлов

,

Ўзбекистон

Республикасида

хизмат

кўрсатган

юрист

,

юридик

фанлари

доктори

,

ТДЮУ

профессори

МАДАНИЙ

ҚАРОҚЧИЛИК

ҲУҚУҚБУЗАРЛИК

ТИЗИМИ

СИФАТИДА

Аннотация

:

ушбу

илмий

мақолада

маданий

қароқчиликнинг

ҳуқуқбузарлик

тизими

сифатидаги

моҳияти

таҳлил

этилади

.

Интеллектуал

мулк

объектларига

нисбатан

мутлақ

ҳуқуқларга

,

мулкий

ҳуқуқларга

ва

шахсий

ҳуқуқларга

тажовуз

сифатидаги

хусусиятларнинг

намоён

бўлиши

ўрганилади

.

Саноат

мулки

,

муаллифлик

ҳуқуқи

,

шахсийлаштириш

воситаларига

нисбатан

содир

этилган

маданий

қароқчилик

харакатларни

малакаловчи

белгилар

очиб

берилади

.

Маданий

қароқчиликка

қарши

барча

юридик

воситалар

билан

миллий

ҳуқуқ

сегментида

тизимли

,

комплекс

кураш

олиб

бориш

зарурати

асослаб

берилади

.

Калит

сўзлар

:

маданий

қароқчилик

,

плагиат

,

контрафакт

товар

,

мутлақ

ҳуқуқлар

,

интеллектуал

мулк

объектларига

нисбатан

мулкий

ҳуқуқлар

,

интеллектуал

мулк

объектларига

нисбатан

шахсий

ҳуқуқлар

,

Париж

конвенцияси

,

Берн

конвенцияси

.

Аннотация

:

в

данной

научной

статье

анализируются

особенности

пиратсва

в

сфере

интеллектуальной

собственности

как

система

правонарушения

.

Раскрывается

специфика

проявления

пиратства

как

посягательство

исключительных

,

имущественных

,

личных

прав

правообладателей

на

различные

объекты

интеллектуальной

собственности

.

Особое

внимание

уделено

на

квалификационные

признаки

неправомерных

действий

пиратов

в

сфере

промышленной

собственности

,

авторского

права

,

права

на

средства

индивидуализации

.

Аргументируется

необходимость

системной

и

комплексной

борьбы

с

применением

всего

арсенала

юридических

средств

против

пиратства

в

сегменте

национального

права

.

Ключевые

слова

:

пиратство

,

плагиат

,

контрафактные

товары

,

исключительные

права

,

имущественные

права

на

объекты

интеллектуальной

собственности

,

личные

права

на

объекты

интеллектуальной

собственности

,

Парижская

конвенция

,

Бернская

конвенция

.

Abstract:

This research paper analyzes the features

of piracy in the field of intellectual property as a system of
offenses. The specifics of manifestation of piracy as an
infringement of exclusive, property, personal rights of right
owners to various intellectual property objects are
revealed. Special attention is paid to the qualifying
characteristics of illegal acts of pirates in the field of
industrial property, copyright, the right to means of
individualization. The need for a systematic and
comprehensive fight against the use of the entire arsenal
of legal means against piracy in the segment of national
law is argued for.

Keywords:

piracy, plagiarism, counterfeit goods,

exclusive rights, property rights to intellectual property
objects, personal rights to intellectual property objects,
Paris Convention, Berne Convention.

Библиографические ссылки

«Ўзбекистонда 2020 йил Илм, рақамли иқтисодиётни ривожлантириш йили деб эълон қилинди» номли мақола. Тошкент, Ўзбекистон. 24/01/2020. UzDaily.uz

Астана, «КАЗИНФОРМ». www.inform.kz.

Любовь Доброта. Виртуальный суд. Казахстанская правда. 29/11/2018.

Лях Н.С. Мобильное приложение «Виртуальный суд». 17/07/2019. www.zakon.kz.

Виртуал суд, Қозоғистон. 23/10/2018. www.kazpravda.kz/news.

«РИА Новости» Россия Федерацияси Олий судининг матбуот хизматига иқтибос келтирган ҳолда. 21/04/2020. https://ria/ru

Пекинский интернет-суд задействовал виртуаль- ного судью с искусственным интеллектом. Пекин, Синьхуа. 28/06/2019. Russian.News.cn.

Наталья Реммер. В Дубае заработал виртуаль- ный суд. Дубай, ОАЭ. 19/04/2020. Gulf News.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов