Цифровизация и виртуализация ведения судебных дел в рамках развития цифровой экономики Узбекистана

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

№

1

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

35

С

.

С

.

Гулямов

,

юридик

фанлари

доктори

,

профессор

А

.

С

.

Сидиков

,

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенгаши

ҳузуридаги

Судьялар

олий

мактаби

бўлим

бошлиғи

ЎЗБЕКИСТОННИНГ

РАҚАМЛИ

ИҚТИСОДИЁТИ

РИВОЖЛАНИШИ

ШАРОИТИДА

ИҚТИСОДИЙ

СУД

ИШЛАРИНИ

ЮРИТИШНИ

РАҚАМЛАШТИРИШ

ВА

ВИРТУАЛЛАШТИРИШ

Аннотация

:

В

рамках

данной

статьи

,

обоснованы

и

предложены

новые

фундаментальные

,

концептуально

-

базовые

принципы

судебной

реформы

–

цифровиза

-

ция

и

виртуализация

экономического

судопроизвод

-

ства

,

которая

позволит

существенно

обеспечить

до

-

ступ

физических

и

юридических

лиц

к

правосудию

,

обеспечить

его

максимальную

открытость

и

прозрач

-

ность

.

Данная

концепция

в

практическом

аспекте

реа

-

лизует

принцип

независимости

и

объективности

при

вынесении

судебных

решений

,

будет

служить

анти

-

коррупционным

механизмом

и

способствовать

предот

-

вращению

незаконного

вмешательства

в

дела

судьи

и

давления

на

него

со

стороны

прокуратуры

или

иных

органов

власти

,

что

явится

концептуальным

подходом

для

пересмотра

не

только

арбитражного

,

но

и

граж

-

данского

,

уголовного

,

административных

процессов

и

даст

существенный

толчок

в

дальнейшем

развитии

судебной

системы

любой

страны

.

Ключевые

слова

:

информационные

технологии

,

цифровая

экономика

,

пандемия

,

реформы

,

принципы

,

антикоррупционный

механизм

,

прозрачность

,

демо

-

кратия

,

право

,

законодательство

,

правосудие

,

судо

-

производство

,

арбитраж

,

удаленный

доступ

,

электрон

-

ный

документооборот

,

ЭЦП

.

Abstract:

Within the framework of this article, new

fundamental, conceptual and basic principles of judicial
reform are substantiated and proposed - digitalization and
virtualization of economic legal proceedings, which will
significantly provide access to justice for individuals and
legal entities, ensure its maximum openness and trans-
parency.

In practical terms, this concept implements the princi-

ple of independence and objectivity in judicial decisions,
will serve as an anti-corruption mechanism and will help to
prevent unlawful interference in the affairs of a judge and
pressure on him by the prosecutor's office or other authori-
ties, which will be a conceptual approach for reviewing not
only arbitration, but and civil, criminal, administrative pro-
cesses and will give a significant impetus to the further
development of the judicial system of any country.

Keywords:

IT, digital economy, pandemic, reforms,

principles, anti-corruption, transparency, democracy, law,
legislation, justice, legal proceedings, arbitrage, remote
access, e-document, EDS.

Иқтисодиётни

рақамлаштириш

дунё

сиёсатидаги

сўнгги

ўн

йилликнинг

асосий

тенденцияларидан

бири

бўлиб

келмоқда

.

Айниқса

,

кибермаконда

иқтисодий

алоқаларнинг

долзарблиги

ортмоқда

.

Виртуал

дунё

тобора

кўпроқ

ҳақиқий

ҳаётнинг

бир

қисмига

айланиб

бормоқда

.

Виртуал

иқтисодиёт

эса

ҳақиқий

иқтисоди

-

ётнинг

бир

қисмига

айланмоқда

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

томонидан

2020

йил

Илм

,

маърифат

ва

рақамли

иқтисодиётни

ривожлантириш

йили

деб

эълон

қилинди

.

Шу

сабабли

ҳам

Ўзбекистон

Республикасида

давлат

,

жамият

ва

хусусий

бошқарувнинг

барча

соҳаларида

кенг

кўламли

ислоҳотлар

амалга

оширилмоқда

.

Рақамли

иқтисодиётнинг

ривожланиши

шароитида

рақамлаштириш

зарурати

суд

соҳасида

ҳам

,

яъни

суд

ишларини

юритиш

жараёнида

намоён

бўлмоқда

.

Вир

-

туал

маконда

суд

ишларини

юритиш

,

умуман

олганда

,

карантин

шароитида

,

яъни

суд

жараёнида

иштирок

этувчиларнинг

шахсан

ҳозир

бўлиш

имконияти

бўлма

-

ган

ҳолларда

,

долзарб

аҳамият

касб

этмоқда

.

Бизнинг

фикримизча

,

барқарор

ривожланишга

эришиш

учун

рақамли

билимлар

ва

ахборот

техноло

-

гияларини

чуқур

ўзлаштириш

лозим

,

бу

эса

тараққиёт

-

га

эришиш

учун

энг

қисқа

йўлдан

боришга

имкон

бера

-

ди

.

Қулай

инвестициявий

муҳитни

яратиш

суд

тизими

-

нинг

самарадорлиги

билан

бевосита

боғлиқдир

.

Ўз

ваколатларини

самарали

амалга

оширадиган

ва

та

-

рафларнинг

ҳуқуқ

ва

манфаатларини

муносиб

ҳимоя

қилинишини

таъминлайдиган

суд

тизимини

ривожлан

-

тириш

Ўзбекистон

иқтисодиётига

инвестицияларни

жалб

қилишда

муҳим

омил

ҳисобланади

.

Мазкур

мақола

доирасида

биз

суд

ислоҳотларининг

янги

концепцияси

–

иқтисодий

суд

ишларини

юритишни

рақамлаштириш

ва

виртуаллаштиришни

таҳлил

қилдик

ва

таклиф

бердик

,

бу

эса

одил

судловга

жисмоний

ва

юридик

шахсларнинг

эришишини

сезиларли

тарзда

таъминлашга

имкон

яратиб

,

унинг

максимал

тарзда

очиқ

ва

шаффоф

бўлишини

таъминлайди

.

Бизнинг

фикримизча

,

ушбу

концепция

амалий

жиҳатдан

суд

қарорларини

қабул

қилишда

му

-

стақиллик

ва

холислик

тамойилини

амалга

оширади

,

бу

нафақат

иқтисодий

,

балки

фуқаролик

,

жиноий

,

маъмурий

процессларини

қайта

кўриб

чиқишда

кон

-

цептуал

ёндашув

бўлиб

хизмат

қилади

ва

мамлакат

суд

тизимининг

янада

ривожланишига

муҳим

туртки

бўлади

.

Кўпгина

вазирлик

ва

идоралар

,

Ўзбекистон

корхо

-

налари

ҳали

ҳам

рақамли

технологияларни

тўлиқ

жо

-

рий

этишдан

узоқдир

,

десак

муболаға

бўлмайди

.

Ал

-

батта

, “

рақамли

иқтисодиёт

”

ни

шакллантириш

учун

тегишли

инфратузилма

,

улкан

ресурслар

ва

ишчи

кучи

талаб

этилади

.

Аммо

,

қанчалик

қийин

бўлмасин

,

биз

бу

ишни

бугун

бошлашимиз

керак

,

акс

ҳолда

эртага

жуда

кеч

бўлади

.

Шу

сабабли

ҳам

рақамли

иқтисодиётга

тез

суръатларда

ўтиш

кейинги

беш

йилда

бизнинг

устувор

вазифамиз

бўлади

[1].

Эҳтимол

,

виртуал

суд

жараёни

суд

келажаги

ҳисо

-

бланади

,

чунки

бу

суд

жараёнинининг

барча

иштирок

-

чилари

учун

уларнинг

вақтлари

ва

пулларини

тежаш

орқали

,

шунингдек

,

ҳар

қандай

пандемиядан

қатъий

назар

,

суд

жараёнини

осонлаштиради

.

Адолат

билан

айтиш

керакки

,

Ўзбекистоннинг

иқти

-

содий

судида

иш

юритишда

масофадан

туриб

суд

ишларини

юритиш

учун

баъзи

чоралар

кўрилди

.

Ви

-

деоконференцалоқа

орқали

суд

процессларини

ўтка

-

зиш

,

процесс

иштирокчиларини

томонларнинг

шахсий

ҳисоблари

ёки

электрон

почта

орқали

хабардор

қилиш

,

даъво

аризаларини

электрон

шаклда

бериш

-

булар

-

нинг

барчаси

иқтисодий

жараёнларни

такомиллашти

-

ришга

қаратилган

бўлиб

,

иштирокчиларга

судгача

ва

суд

ҳаракатларини

масофадан

туриб

амалга

ошириш

-

га

имкон

беради

.

Бироқ

,

суд

жараёнини

такомиллаштиришдаги

сези

-

ларли

ютуқларга

қарамай

,

процессуал

кодексларнинг

ва

суд

процессларида

ахборот

технологияларидан

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

№

1

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

36

фойдаланишни

тартибга

солувчи

бошқа

норматив

ҳужжатлар

деярли

ўтган

аср

тушунчалари

ҳисобланган

"

телеграммалар

,

факслар

,

телетайплар

ва

бошқа

алоқа

воситалари

"

тушунчалари

билан

чекланган

бўлиб

,

улардан

замонавий

кибермаконда

фойдала

-

нишни

мураккаблаштиради

.

Суд

ишларини

юритишни

рақамлаштириш

ва

вир

-

туаллаштириш

учун

қонунчилик

базасини

яратиш

,

ай

-

ниқса

рақамли

иқтисодиётни

ривожлантириш

йилида

катта

ютуқ

бўлар

эди

,

деб

ҳисоблаймиз

.

Шу

муносабат

билан

,

иқтисодий

суд

ишларини

юритишни

такомиллаштириш

мақсадида

,

иқтисодий

ва

бошқа

суд

ишларини

юритишнинг

қуйидаги

концепту

-

ал

ва

базавий

тамойиллар

ва

тартиб

-

таомилларни

,

уларнинг

хусусиятларини

ҳисобга

олган

ҳолда

,

Ўзбе

-

кистон

Республикаси

қонунчилигида

мустаҳкамлашни

таклиф

қиламиз

:

-

даъво

аризасини

ёки

суд

буйруғини

бериш

тўғри

-

сидаги

аризани

фақат

даъвогар

ёки

аризачининг

элек

-

трон

почтасидан

Ўзбекистон

Республикаси

Иқтисодий

процессуал

кодекси

(

бундан

буён

матнда

ЭПК

деб

юритилади

)

да

назарда

тутилган

талабларга

мувофиқ

иқтисодий

суднинг

ягона

электрон

почтасига

фақат

электрон

шаклда

бериш

;

-

ишда

иштирок

этаётган

шахсларга

виртуал

суд

жараёни

вақти

тўғрисида

уларнинг

электрон

почта

манзиллари

ёки

шахсий

кабинетларига

хабар

қилини

-

ши

керак

;

-

даъво

аризаси

ёки

суд

буйруғи

қайтарилган

ёки

уни

қабул

қилиш

рад

этилган

тақдирда

,

судья

бу

ҳақида

ажрим

қабул

қилади

ва

уни

даъвогар

ёки

ари

-

зачига

электрон

почта

орқали

ёки

уларнинг

шахсий

кабинетига

юборади

;

-

иш

юритиш

учун

даъво

аризаси

қабул

қилинганда

ва

иш

қўзғатилиши

билан

суд

жараёни

иштирокчила

-

рига

процессуал

даъво

аризасини

қабул

қилиш

ва

вир

-

туал

суд

мажлисини

тайинлаш

тўғрисида

электрон

хабар

бериш

виртуал

суд

зали

(

кейинги

ўринларда

виртуал

зал

деб

юритилади

)

га

кириш

учун

паролларни

иқтисодий

суднинг

веб

-

сайтида

тақдим

этган

ҳолда

электрон

почта

ёки

иштирокчиларнинг

шахсий

кабине

-

тлари

орқали

амалга

оширилади

;

-

виртуал

хона

-

ёпиқ

суҳбат

учун

майдон

бўлиб

,

ун

-

га

фақат

суд

жараёни

иштирокчилари

пароль

орқали

киришлари

мумкин

.

Шу

билан

бирга

,

иштирокчилар

виртуал

залга

ҳам

шахсий

компютердан

,

ҳам

Интер

-

нетга

уланган

мобил

қурилмалардан

киришлари

мум

-

кин

.

Ишни

кўриб

чиқиш

учун

белгиланган

вақтда

судья

суд

процессининг

барча

иштирокчиларининг

виртуал

иштирокини

ЭПК

асосида

текширади

.

Барча

иштирок

-

чиларнинг

виртуал

хонага

киришини

тасдиқлаганидан

сўнг

судья

суд

бошланганлигини

эълон

қилади

;

-

судья

суд

мажлиси

иштирокчиларини

ўзининг

Ф

.

И

.

Ш

.

билан

таништирмайди

.

Судья

судгача

ва

суд

-

нинг

бирон

бир

босқичида

ўзини

танитмайди

.

Ушбу

қоиданинг

бузилиши

жиноят

иши

қўзғатилгунга

қадар

судьяга

нисбатан

интизомий

жавобгарликка

тортиш

учун

асос

бўлади

.

Судья

албатта

маълум

бир

логин

билан

шифрланган

бўлади

.

Ушбу

логин

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

(

бундан

кейин

-

ЭРИ

)

орқали

имзоланади

.

Бундай

ҳолда

,

ҳар

бир

суд

мажлиси

учун

,

шунингдек

ҳар

бир

(

апелляция

,

кассация

ва

назорат

)

инстанцияси

учун

логин

ҳар

хил

бўлиши

керак

.

Бу

бошқа

суд

жараёнларида

судьяни

иштирокчилар

то

-

монидан

виртуал

суд

жараёнида

кўриши

мумкин

бўлган

логин

орқали

таниб

олишини

олдини

олиш

мақсадида

қилинади

;

-

белгиланган

вақтда

виртуал

хона

судьянинг

рух

-

сатисиз

автоматик

равишда

очилади

ва

суднинг

элек

-

трон

имзоси

билан

суд

охирида

ёпилади

.

Жараён

иштирокчиларига

виртуал

хонага

белгиланган

вақтда

судьянинг

рухсатисиз

киришга

рухсат

берилади

.

Чиқиш

суд

мажлисининг

якунида

судьянинг

электрон

рухсати

билан

амалга

оширилади

.

Агар

судья

белгиланган

вақтда

ўзининг

иштирокини

электрон

рақамли

имзоси

билан

тасдиқламаса

,

бу

виртуал

суд

ўтказилмаганлиги

сабабли

суд

мажлисини

бошқа

кунга

қолдириш

учун

асос

бўлади

.

Ўз

навбатида

,

судьянинг

йўқлиги

тўғри

-

сидаги

маълумотлар

автоматик

равишда

маълумот

учун

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенга

-

шининг

инспекциясига

юборилади

;

-

суд

жараёнида

қатнашувчилар

виртуал

хонадан

судьянинг

рухсатисиз

чиқиб

кета

олмайдилар

.

Виртуал

залдан

фақат

техник

сабабларга

кўра

(

Интернет

сиг

-

налининг

етишмаслиги

)

чиқиш

мумкин

.

Чатни

такрорий

тарк

этиш

,

сабаблардан

қатъий

назар

,

тарк

этган

та

-

рафнинг

иштирокисиз

ишни

кўриб

чиқиш

учун

асос

бўлади

.

Агар

суд

жараёнида

иштирок

этаётган

шахс

чатдаги

суҳбат

чоғида

суд

мажлисида

раислик

қилувчи

томонидан

берилган

саволларга

жавоб

бермаса

,

судья

бу

ҳолатни

саволга

жавоб

беришдан

бош

тортиш

си

-

фатида

кўриб

чиқишга

ҳақли

.

Шунингдек

,

суд

интизоми

бузилган

тақдирда

,

тарафлар

автоматик

равишда

вир

-

туал

хонадан

чиқарилиши

мумкин

ва

бу

ҳақида

чатда

автоматик

тарзда

юритиладиган

суд

мажлиси

баённо

-

масида

тегишли

ёзув

қайд

этилади

;

-

виртуал

хона

тарафларга

суд

томонидан

кўриб

чиқиш

учун

зарур

бўлган

ёки

сўралган

барча

ҳуж

-

жатларни

юклашга

имкон

беради

.

Агар

бошқа

тарафда

электрон

шаклда

тақдим

этилган

ҳар

қандай

ҳужжат

-

нинг

ҳақиқийлиги

ҳақида

шубҳа

пайдо

бўлса

,

унинг

илтимосига

биноан

судья

ЭПКнинг

80-

моддасига

мувофиқ

суд

экспертизасини

тайинлаши

мумкин

.

Бундан

ташқари

,

агар

экспертиза

хулосаси

билан

шубҳа

ўйғотган

ҳужжат

ҳақиқий

деб

топилган

бўлса

,

шубҳа

пайдо

бўлган

тараф

экспертизанинг

барча

ха

-

ражатларини

ўз

зиммасига

олади

;

-

виртуал

хонада

тартибни

таъминлаш

учун

судья

чатни

бошқаради

ва

у

раислик

қилувчи

сифатида

ким

-

га

сўз

берилишини

(

бу

ҳолда

,

чатда

ўз

сўзини

ёзиш

ҳуқуқини

)

белгилаб

беради

ва

кейин

худди

шу

ҳара

-

катни

амалга

ошириш

учун

чатни

бошқа

тарафга

ўтка

-

зади

.

Бир

иштирокчи

фаоллаштирилганида

,

бошқа

иштирокчи

блокланади

,

сўнгра

бошқа

тараф

фаол

-

лаштирилади

ва

биринчи

тараф

блокланади

.

Бу

ода

-

тий

суд

жараёнларида

бўлгани

каби

,

суд

жараёнида

суд

тартибини

сақлашга

ва

иштирокчиларни

бир

-

бирига

халақит

бермаслигига

имкон

беради

;

-

агар

процессни

бошқа

кунга

ўтказиш

керак

бўлса

,

судья

виртуал

суд

пайтида

чат

орқали

бу

ҳақда

хабар

беради

;

-

суд

мажлиси

котибининг

виртуал

жараёнда

ишти

-

роки

талаб

этилмайди

,

чунки

протокол

автоматик

ра

-

вишда

чатда

сақланади

.

Виртуал

суд

жараёни

якунига

кўра

,

судья

чатдаги

суҳбатни

алоҳида

электрон

файлга

юклайди

,

бу

эса

суд

мажлисининг

баённомаси

бўлиб

хизмат

қилади

.

Суд

муҳокамаси

тарафлари

виртуал

суд

процессининг

электрон

файлини

электрон

ариза

билан

бирон

-

бир

давлат

божини

тўламасдан

олиш

ҳуқуқига

эга

;

-

виртуал

суд

мажлисида

тақдим

этилган

ҳуж

-

жатлар

,

шу

жумладан

суд

жараёни

давомида

ариза

ва

илтимосномалар

электрон

рақамли

имзо

билан

имзо

-

ланиши

керак

;

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

№

1

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

37

-

агар

мутахассис

,

гувоҳ

,

эксперт

ёки

таржимонни

,

шунингдек

адолатли

қарор

қабул

қилиш

учун

иштироки

муҳим

бўлган

бошқа

шахсларни

таклиф

қилиш

зарура

-

ти

вужудга

келса

,

судья

виртуал

судга

кириш

учун

бир

марталик

пароль

тақдим

этади

.

Ушбу

кириш

пароли

судьянинг

уларни

таклиф

қилиш

ёки

учинчи

шахс

си

-

фатида

ишда

иштирок

этиш

учун

жалб

қилиш

тўғриси

-

даги

электрон

ажрими

асосида

асосида

техник

хизмат

кўрсатиш

маркази

томонидан

берилади

.

Кириш

пароли

йиғилиш

вақти

ва

жойи

,

шунингдек

суднинг

виртуал

мажлисида

иштирок

этиш

тўғрисида

кўрсатма

билан

биргаликда

суд

қатнашувчисининг

электрон

манзили

ёки

шахсий

кабинетига

юборилиши

мумкин

;

-

аудио

ёки

видео

хабарлар

ёрдамида

виртуал

суд

-

да

иштирок

этишга

йўл

қўйилмайди

,

суд

мажлиси

қат

-

нашчиси

кўзи

ожиз

ёки

кўриш

имконияти

чекланган

ҳоллар

бундан

мустасно

.

Агар

процесс

иштирокчила

-

ридан

бири

кўзи

ожиз

ёки

кўриш

имконияти

чекланган

бўлса

,

суд

унга

бутун

суд

жараёнининг

овоз

чиқариб

ўқилишини

таъминлаши

керак

;

-

суд

мажлиси

якунида

судья

суд

қарорини

судья

-

нинг

ЭРИ

томонидан

имзоланган

электрон

файл

кўри

-

нишида

виртуал

суд

залига

(

чатда

)

юклаб

қўйади

.

Суд

қарори

идентификация

қилинадиган

QR-

кодига

эга

бўлиши

керак

,

унга

кўра

суд

қарорларини

ижро

этувчи

органлар

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

билан

имзоланган

ижро

тўғрисидаги

ҳужжатни

оладилар

. QR-

коди

ноёб

бўлади

ва

ҳар

бир

суд

қарорига

идентифи

-

кация

қилиш

учун

берилади

;

-

суд

буйруғини

бериш

тўғрисидаги

ариза

қаноат

-

лантирилган

тақдирда

судьянинг

электрон

рақамли

имзоси

билан

имзоланган

ва

идентификация

қили

-

надиган

QR-

кодига

эга

суд

буйруғи

ижро

этиш

учун

суд

қарорларини

ижро

этувчи

органнинг

шахсий

кабинети

-

га

ёки

электрон

почтасига

юборилади

;

-

Қорақалпоғистон

Республикаси

,

вилоятлар

ва

Тошкент

шаҳар

иқтисодий

судларида

ёки

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

иқтисодий

ишлар

бўйича

судлов

ҳайъатларида

апелляция

ва

кассация

ишлари

-

ни

уч

(

беш

ёки

етти

)

нафар

судьядан

иборат

коллегиал

таркибда

кўриб

чиқишда

уларнинг

ҳар

бири

виртуал

суд

мажлисида

бир

вақтнинг

ўзида

ўзларининг

шахсий

логинлари

билан

қатнашадилар

ва

суд

ҳайъати

аъзо

-

лари

бир

-

бирларини

билишмайди

,

чунки

улар

шифр

орқали

номсизлантирилган

бўлади

.

Ушбу

жиҳат

,

ҳар

бир

судья

низо

бўйича

ҳақиқатан

ҳам

ўз

фикрини

бил

-

диришини

ва

одатда

амалда

бўлганидек

,

раислик

қилувчининг

фикрига

қўшилмаслигини

таъминлайди

.

Шу

билан

бирга

,

судьялар

ҳеч

қандай

иккиланишлар

-

сиз

ўз

фикрларини

билдиришлари

мумкин

,

чунки

улар

шифрланган

бўлиб

,

раислик

қилувчининг

фикри

билан

рози

бўлишнинг

оқибатларидан

қўрқмайдилар

;

-

виртуал

суд

жараёнида

прокурорнинг

иштироки

иштирок

этаётган

прокурорнинг

шахсини

судьянинг

шахсини

шифрлаш

каби

амалга

оширилиши

фарқи

билан

таъминланади

.

Судья

ва

прокурорнинг

эгасиз

-

лантириш

суд

жараёнида

инсон

омилининг

йўқлигини

таъминлайди

.

Прокурор

судья

билан

суд

залидан

ташқарида

ишни

муҳокама

қила

олмайди

,

чунки

у

су

-

дьянинг

шахсини

билмайди

.

Ушбу

омил

коррупцияга

қарши

механизм

бўлиб

хизмат

қилади

ва

судьянинг

ишига

ноқонуний

аралашиш

ҳамда

унга

прокуратура

ёки

бошқа

органлар

томонидан

босим

ўтказилишининг

олдини

олишга

ёрдам

беради

.

Иқтисодий

судларда

суд

жараёнини

виртуал

-

лаштириш

даъвогарларнинг

ташрифи

вақтини

ва

ха

-

ражатларини

камайтиради

,

чунки

бу

ҳолда

иштирокчи

-

ларнинг

шахсан

ҳозир

бўлиши

шарт

эмас

.

Иштирокчи

исталган

вақтда

ва

исталган

жойда

Интернетга

улан

-

ган

шахсий

компьютер

ёки

мобил

қурилмадан

фойда

-

ланган

ҳолда

ишда

қатнашиши

мумкин

.

Йўллардаги

ва

бошқа

сабабларга

кўра

суд

мажлисига

кеч

қолиш

ҳо

-

латлари

камаяди

.

Виртуал

судга

кечикишнинг

ягона

сабаби

,

иштирокчининг

жойлашган

жойида

Интернет

-

нинг

йўқлиги

бўлиши

мумкин

.

Бироқ

Ўзбекистонда

Ин

-

тернет

ва

ахборот

технологияларининг

ривожланиши

-

ни

ҳисобга

олган

ҳолда

,

иштирокчининг

шу

сабабга

кўра

кечикиши

сезиларли

эмас

.

Бундан

ташқари

,

иқтисодий

судларда

судларни

виртуаллаштириш

орқали

ушбу

судларни

моддий

-

техник

жиҳатдан

таъминлаш

учун

давлат

ғазнасидан

ажратиладиган

бюджет

маблағлари

келажакда

сези

-

ларли

даражада

камаяди

,

чунки

ҳудудларда

судлар

-

нинг

фактик

жиҳатдан

мавжудлиги

зарур

бўлмаслиги

мумкин

.

Фикримизча

,

суд

жараёндарини

виртуаллаштириш

бўйича

лойиҳа

тўлиқ

амалга

оширилиши

биноларни

сақлаш

ва

техник

хизмат

кўрсатиш

ходимларини

қисқартириш

имкониятини

беради

,

бу

эса

,

ўз

навбати

-

да

,

бюджет

маблағларининг

қисқаришига

олиб

келади

.

Судларни

виртуаллаштиришнинг

юқорида

тав

-

сифланган

концептуал

тамойилларидан

фойдаланиш

,

шубҳасиз

,

Ўзбекистон

ва

жаҳон

ҳамжамиятида

суд

ишларини

юритиш

рейтингини

оширади

.

Энг

муҳими

,

суд

жараёнларини

виртуаллаштириш

карантин

,

эпидемия

,

пандемия

ҳолатларида

ҳам

суд

мажлисларини

масофадан

туриб

(

он

-

лайн

режимда

)

амалга

оширишга

имкон

беради

.

Ушбу

жараёнда

махфийлик

алоҳида

аҳамият

касб

этади

.

Судьянинг

кимлиги

сир

сақланиши

керак

,

бу

албатта

судья

фаолиятига

аралашиш

ва

босим

оми

-

лини

бартараф

этишга

ёрдам

беради

.

Виждонсиз

суд

жараёни

қатнашчиси

судья

тўғрисидаги

маълумотлар

-

ни

билганида

,

у

албатта

ишни

ўзининг

фойдасига

кор

-

рупцион

йўллар

орқали

ҳал

қилиш

мақсадида

судья

билан

учрашиш

имкониятини

қидиради

.

Судьяларнинг

анонимлиги

суд

тизимида

ушбу

салбий

ҳолатларни

олдини

олишга

ёрдам

беради

,

агар

судьянинг

ўзи

иштирокчилар

билан

алоқа

ўрнатиш

йўлини

қидирма

-

са

.

Шу

муносабат

билан

судьяга

пора

бериш

тўғриси

-

даги

ҳар

қандай

хабар

судьянинг

айбдор

эканлиги

нуқтаи

назаридан

кўриб

чиқилиши

керак

,

чунки

судья

-

нинг

кимлигини

унинг

хоҳишисиз

аниқлаш

имконияти

истисно

қилинади

.

Шифрлаш

базаси

махфийликнинг

асоси

ҳисоблан

-

ади

.

Шунинг

учун

ушбу

база

суд

тизимидан

ташқарида

ишлаши

керак

.

Судьялар

ўртасида

ишларни

тақсим

-

лаш

судьянинг

иш

юкламасига

қараб

автоматик

ра

-

вишда

амалга

оширилади

.

Шу

билан

бирга

,

махфий

-

ликни

сақлаш

жуда

муҳим

:

қайси

иш

кимга

нисбатан

чиқарилганлиги

сир

бўлиши

керак

.

Шунинг

учун

шифр

-

лаш

иш

автоматик

равишда

судьяга

топширилган

пайтдан

бошланади

.

Судьянинг

логини

ҳар

сафар

ав

-

томатик

равишда

ўзгариши

керак

,

акс

ҳолда

судья

ўзи

-

ни

суд

раисига

танитиши

мумкин

.

Маҳфийлик

ҳолати

ҳар

қандай

вазиятда

ҳам

процесснинг

барча

босқичла

-

рида

қолиши

керак

.

Маълумотлар

базасини

автоматлаштириш

ҳар

қандай

инсон

омилини

олдини

олади

.

Бундай

ҳолда

база

суд

қарамоғига

кирмайдиган

техник

марказ

томо

-

нидан

юритилиши

лозим

.

Акс

ҳолда

,

судья

ёки

бошқа

манфаатдор

шахс

техник

марказдан

маълумотни

олиб

танишиши

мумкин

.

Бундай

ҳолда

,

техник

марказ

бирон

бир

куч

ишлатар

тузилмага

кирмайдиган

органнинг

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

№

1

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

38

таркибида

бўлиши

керак

.

Мазкур

лойиҳани

амалга

ошириш

кўп

пулни

,

шунингдек

кўп

вақтни

талаб

қил

-

майди

.

Фикримизча

,

ушбу

лойиҳани

ҳозирги

кунда

,

айниқса

карантин

шароитида

синовдан

ўтказиш

мум

-

кин

.

Бундан

ташқари

,

иқтисодий

суд

ишларини

виртуал

-

лаштириш

судларда

тез

-

тез

учрайдиган

баъзи

салбий

омилларни

четлаб

ўтишга

имкон

беради

.

Мисол

учун

,

судларда

,

бир

тарафнинг

нутқи

пайтида

,

бошқа

та

-

рафнинг

вакиллари

юз

ифодасини

ўзгартириб

,

бошла

-

рини

силкитиб

,

бармоқларини

кўрсатиб

,

жилмайиб

,

масхара

қилиб

ва

турли

тақлид

ҳамда

имо

-

ишоралардан

фойдаланган

ҳолда

судьяга

ёки

қарама

-

қарши

тарафга

таъсир

кўрсатишга

ҳаракат

қилишади

.

Ушбу

ҳаракатлар

бошқа

тарафга

салбий

таъсир

кўрса

-

тиш

ва

суднинг

эътиборини

бошқа

томонга

йўналти

-

риш

учун

амалга

оширилади

,

суд

жараёнидаги

бу

ҳаракат

одоб

-

аҳлоқ

қоидаларига

тўғри

келмайди

.

Су

-

дья

ҳам

одамдир

,

шу

сабабли

ҳам

у

,

албатта

,

ҳисси

-

ётларга

берилиб

кетиши

мумкин

,

айниқса

у

ҳали

тажрибага

эга

бўлмаса

,

ва

бунинг

натижасида

нотўғри

қарор

чиқариши

мумкин

.

Виртуал

суд

муҳокамасининг

афзалликларидан

бири

бу

ҳиссиётларга

берилмаслик

бўлиб

,

бу

фактларни

ва

умуман

ишдаги

ҳолатларни

ҳуқуқий

жиҳатдан

совуққонлик

билан

баҳолаб

боришга

хизмат

қилади

.

Лойиҳани

амалга

ошириш

учун

,

биринчи

навбатда

,

виртуал

суд

залини

яратиш

,

суд

чатлари

,

пароллар

,

логинлар

,

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

мавжуд

маълумотлар

базаси

билан

интеграция

қилиш

ва

бошқа

техник

жараёнлар

билан

боғлиқ

техник

ишларни

амалга

ошириш

керак

.

Агар

чет

эл

тажрибасини

синчковлик

билан

ўргана

-

диган

бўлсак

,

виртуал

суд

процедуралари

аллақачон

бир

қатор

мамлакатларда

,

масалан

,

Қозоғистон

,

Рос

-

сия

Федерацияси

,

Хитой

,

Ҳиндистон

,

АҚШ

ва

бошқа

мамлакатларда

амалиётда

қўлланилаётганлигини

гу

-

воҳи

бўлишимиз

мумкин

.

Ушбу

соҳадаги

хорижий

тажрибани

ўрганиш

мақса

-

дида

,

биринчи

навбатда

,

суд

тизимларини

ривожлан

-

тириш

бўйича

амалиёти

Ўзбекистонга

яқин

мамла

-

катларнинг

тажрибасини

ўрганиш

тавсия

мақсадга

мувофиқ

.

Қозоғистон

.

Бу

борада

қўшни

Қозоғистоннинг

тажрибаси

ўрганиш

мақсадга

мувофиқ

,

чунки

Қозоғистон

бизга

нафақат

жуғрофий

ва

тарихий

жиҳатдан

яқин

бўлиб

,

балки

МДҲ

мамлакатлари

орасида

Қозоғистон

суд

амалиётида

рақамли

жараён

-

ларни

виртуаллаштириш

ва

рақамлаштириш

бўйича

етакчи

ўринларни

эгаллайди

.

Қозоғистон

Республикаси

Олий

судининг

раиси

Ж

.

Асанов

2017-

йилда

суд

залида

иштирокчиларни

тўплашниши

шарт

бўлмаган

виртуал

суд

ташкил

этиш

ҳақида

топшириқ

берган

,

деб

хабар

беради

“

Казин

-

форм

” [2].

Шундай

қилиб

,

Қозоғистон

суд

тизими

суд

жараё

-

нида

инновацион

технологиялардан

фойдаланиш

ва

рақамлаштиришни

оммалаштириш

доирасида

қатор

тадбирларни

амалга

оширмоқда

.

Илғор

IT-

технологияларидан

кенг

фойдаланиш

,

ахборот

тизим

-

ларининг

интеграцияси

одил

судловнинг

тезкорлиги

ва

шаффофлигини

жиддий

равишда

оширади

. “

Виртуал

суд

”

лойиҳаси

суд

тизимининг

илғор

IT-

технологияларидан

бири

саналади

.

“

Виртуал

суд

”

пилот

лойиҳаси

"

Электрон

суд

"

лойиҳаси

доирасида

,

Қозоғистон

суд

тизимини

риво

-

жлантиришнинг

еттита

устувор

йўналишларидан

бири

сифатида

бошланган

.

Бу

низо

тарафларига

ви

-

деоалоқа

орқали

суд

жараёнига

тўғридан

-

тўғри

боғла

-

ниш

ва

судга

далилларни

тақдим

этиш

имконини

бе

-

ради

.

Бунинг

учун

смартфонга

“TrueConf”

дастурини

ўрнатиш

кифоя

қилади

[3].

“

Виртуал

суд

”

лойиҳаси

ишларни

кўриб

чиқишда

қўлланилади

ва

агар

судга

келиш

имкони

бўлмаса

,

тарафларнинг

суд

жараёнида

тўлиқ

иштирок

этишига

имкон

яратади

.

Бу

,

айниқса

,

ноқулай

об

-

ҳаво

шароити

-

да

ёки

томонлардан

бири

бошқа

шаҳар

(

вилоят

,

мамлакат

)

да

истиқомат

қилганда

долзарб

аҳамият

касб

этади

.

Агар

илгари

судда

шахсан

иштирок

этиш

талаб

қилинган

бўлса

,

энди

суд

мажлисни

замонавий

ахборот

технологияларидан

фойдаланган

ҳолда

ма

-

софадан

туриб

ўтказиш

ҳуқуқига

эга

.

“

Виртуал

суд

”

мобил

иловасининг

афзалликлари

-

дан

бири

бу

тезкорликдир

.

Мобил

дастур

уйда

,

офисда

ва

ҳатто

саёҳат

пайтида

ҳам

қўлланилиши

мумкин

.

Терминал

сифатида

ишлай

оладиган

қурилма

сифати

-

да

ҳар

қандай

мобил

телефон

,

смартфон

,

планшет

,

компьютердан

фойдаланиш

мумкин

,

унга

махсус

“TrueConf”

иловасини

ўрнатиш

кифоя

қилади

,

бунинг

асосий

мезони

Интернетдан

фойдаланиш

имконияти

мавжудлигидир

.

Суд

мажлиси

“

Виртуал

суд

”

мобил

иловаси

ёрда

-

мида

ўтказилиши

учун

тарафларнинг

бири

ишни

кўра

-

ётган

судьянинг

номига

илтимоснома

билан

мурожаат

қилиши

керак

.

Кейин

суд

котиби

тарафга

керакли

со

-

зламаларни

ўрнатишга

ёрдам

беради

.

Ушбу

дастур

ҳар

қандай

ёшдаги

одамлар

учун

қийинчилик

туғдирмайди

,

улардан

фойдаланиш

осон

.

Белгиланган

вақтда

мобил

телефонга

оддий

қўнғироқ

келиб

тушади

ва

абонент

суд

мажлиси

зали

билан

боғланади

.

Ягона

шарт

суд

мажлисини

ёзиб

олишга

рухсат

бериш

ҳисобланади

[4].

“Telegram”

ва

“WhatsApp”

мессенджерлари

орқали

суднинг

электрон

мулоқотини

амалга

ошириш

суд

ишларини

юритиш

жараёнида

юзага

келадиган

муам

-

моларни

тезда

ҳал

қилишга

имкон

беради

.

СМС

-

хабарлар

орқали

фуқаролар

алоқа

маълумотларни

,

ариза

ва

илтимосномалар

намуналарини

,

давлат

божларини

тўлаш

учун

тўлов

реквизитларини

тезкор

олиш

имкониятига

эга

бўлишади

.

Қозоғистон

2017

йилда

судда

виртуал

иш

юритишни

бошлаган

,

бу

вақтда

Россияда

бу

имконият

фақатгина

муҳокама

қилинаётган

эди

.

Бу

таниқли

юрист

Р

.

Бевзенконинг

блогида

умумий

юрисдикция

судларини

ислоҳ

қилиш

истиқболлари

тўғрисидаги

муҳокама

давомида

айтиб

ўтилиб

,

унда

судья

ишини

автоматлаштириш

,

шу

жумладан

юқори

турувчи

суд

-

ларнинг

ҳуқуқий

позицияларини

рақамлаштириш

орқали

такомиллаштириш

ҳақида

сўз

юритилиб

,

мазкур

ислоҳот

суд

амалиётининг

бир

хиллигига

ижо

-

бий

таъсир

кўрсатиши

алоҳида

таъкидланди

[5].

Россия

Федерацияси

.

Россиянинг

ушбу

соҳадаги

тажрибасини

ўрганиш

шуни

кўрсатдики

,

Россия

суд

ҳамжамияти

виртуал

суд

муҳокамаси

масаласини

ал

-

лақачон

муҳокама

қилган

,

аммо

бундай

лойиҳани

жо

-

рий

этиш

фақат

шу

йилдан

бошланган

.

Хусусан

, 2020

йил

апрел

ойида

биринчи

марта

Россия

Федерацияси

Олий

судида

онлайн

суд

мажлиси

бўлиб

ўтди

.

Олий

суд

матбуот

хизматида

тушунтирилганидек

,

энди

онлайн

жараёнга

жалб

қилинган

тарафлар

ҳеч

қаерга

боришлари

шарт

эмас

,

чунки

суд

мажлисига

уй

ёки

офис

орқали

уланиб

судда

чиқиш

қилиш

мумкин

бўлади

.

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2020

№

1

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

39

Бунинг

учун

онлайн

мажлис

иштирокчилари

судга

ўз

ваколатларини

тасдиқловчи

ариза

ва

ҳужжатларни

олдиндан

юборишлари

ва

ўзларининг

шахсини

“

Давлат

хизматлари

портали

”

орқали

тасдиқлашлари

керак

.

Тасдиқлашдан

сўнг

,

улар

ишни

кўриб

чиқаётган

Олий

суднинг

виртуал

суд

залига

ҳаволани

олишади

.

60-

КГ

20-2-

сонли

иш

бўйича

суд

мажлиси

шу

тарзда

давом

этди

.

Низони

кўриб

чиқиш

бир

соатдан

камроқ

вақт

давом

этди

ва

мажлиснинг

ўзини

YouTube

орқали

кўриши

мумкин

бўлди

.

Тарафларга

ўзларини

таништи

-

риш

ва

шахсларини

тасдиқловчи

ҳужжат

(

паспорт

)

ни

камерга

кўрсатиш

илтимос

қилинди

.

Процессуал

ҳуқуқлар

одатий

тушунтирилгандан

сўнг

,

тарафларда

ҳеч

қандай

рад

этишга

асослар

пай

-

до

бўлмаган

.

"

Ҳайъат

бу

ишни

веб

-

видеоконференцалоқа

орқали

кўриб

чиқишга

қарор

қилди

", -

деди

суд

тарафларнинг

розилигини

олгандан

сўнг

ҳамда

тарафлардан

илтимосномалар

бор

-

йўқлигини

сўради

ва

бошқа

шахслар

бўлмаган

тақдир

-

да

ишни

кўриб

чиқишга

аниқлик

киритди

.

Кейин

маж

-

лис

одатий

режимда

давом

эттирилди

[6].

Ҳитой

.

Онлайн

-

суд

технологиясини

синаб

кўриш

Хитойда

2015

йилдан

бери

давом

этмоқда

.

Мазкур

жараён

Хитойнинг

Хуанчжоу

шаҳридан

бошланиб

,

2019

йил

28

июнда

эса

Хитой

Олий

суди

қуйидаги

пресс

-

релизни

чиқарди

:

“

Пекин

Интернет

-

суди

пайшанба

куни

дунёда

би

-

ринчиларда

бўлиб

сунъий

интеллектга

эга

виртуал

судья

(AI-

судья

)

билан

суд

ишларини

юритишнинг

он

-

лайн

марказини

ишга

туширди

.

Нутқ

ва

тасвир

синтези

интеллектуал

технология

-

лари

асосида

ишлаб

чиқилган

AI-

судья

судьяларга

вақти

-

вақти

билан

такрорланадиган

асосий

ишларни

,

шу

жумладан

даъво

аризасини

олишга

ёрдам

беради

ва

шу

билан

профессионал

амалиётчиларга

суд

жара

-

ёнларига

эътибор

қаратишларига

имкон

беради

.

Виртуал

судьянинг

овози

,

юз

ифодалари

ва

ҳара

-

катлари

ҳақиқий

одамдан

кўчирилган

.

Шунингдек

,

у

фойдаланувчиларга

онлайн

суд

платформасини

ишлатишда

ёрдам

бериш

орқали

суд

жараёни

бўйича

кўрсатмаларни

тақдим

қилиши

мумкин

.

Янгилик

суд

ишлари

сифати

ва

самарадорлигини

ошириши

кутилмоқда

.

Технология

ривожланиб

боргани

сари

, AI-

судья

профессионал

суд

билимлари

ва

ҳақиқий

судьяларнинг

кўрсатмаларига

асосланган

фойдаланувчилар

билан

ақлли

савол

-

жавобларни

амалга

оширишга

қодир

бўлган

ёрдамчи

ролини

ўйнайди

” [7].

Дубай

(

БАА

).

Юқорида

айтиб

ўтилганларга

қўшимча

равишда

шуни

ишонч

билан

таъкидлашимиз

мумкинки

,

Дубай

(

БАА

)

судлари

биринчи

марта

2020

йил

19

апрелдан

бошлаб

масофавий

равишда

суд

мажлисларини

ўтказишни

бошладилар

.

Видеоконфе

-

ренцалоқа

режимидаги

мажлислар

барча

инстанция

-

ларда

,

шу

жумладан

биринчи

инстанция

,

апелляция

ва

кассация

судларида

бўлиб

ўтади

.

Мажлис

иштирокчилари

,

шу

жумладан

судьялар

,

суд

мажлиси

котиблари

ва

адвокатлар

,

уйдан

чиқмас

-

дан

қатнашишлари

мумкин

,

бу

эса

ҳар

кимга

корона

-

вирус

пандемиясидан

ҳимояланишга

ёрдам

беради

.

Судлар

жиноят

ишларидан

ташқари

барча

ишларни

соат

08:00

дан

10:30

гача

кўриб

чиқадилар

.

Барча

манфаатдор

тарафлар

Дубай

судларининг

расмий

веб

-

сайтида

рўйхатдан

ўтиши

,

тингловчилар

жадвалини

текшириши

ва

камера

белгисини

босиш

орқали

керакли

мажлисга

уланиши

мумкин

.

Шубҳасиз

, “

виртуал

”

суд

мажлисларини

ўтказиш

ҳудудий

тўсиқларни

йўқ

қилади

,

уларни

енгиш

учун

сарф

қилинадиган

вақт

ва

моддий

ресурсларни

те

-

жайди

ва

одил

судловга

бирон

-

бир

тўсиқларсиз

ва

қулай

тарзда

эришишни

таъминлайди

.

Судлар

ишида

замонавий

технологиялардан

фойдаланиш

ижобий

натижалар

бермоқда

ва

илғор

технологияларнинг

жо

-

рий

этилиши

суд

ишларини

юритиш

жараёнини

авто

-

матлаштиришга

имкон

беради

[8].

Суд

муҳокамаларини

виртуаллаштиришдан

ташқари

,

бизнинг

фикримизча

,

иқтисодий

судлар

тизи

-

мида

шаффофлик

(transparency)

тамойили

жорий

эти

-

лиши

керак

.

Ушбу

тамойилни

амалга

ошириш

меха

-

низми

судлар

томонидан

чиқарилган

барча

суд

қарор

-

ларини

автоматик

равишда

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судининг

ягона

порталининг

“

Иқтисодий

судлар

қарорлари

банки

”

бўлимида

очиқ

ва

бепул

эълон

қилиш

тизимини

жорий

этиш

ҳисобланади

.

Агар

биз

суд

тизимининг

яхлитлиги

нуқтаи

назари

-

дан

қарайдиган

бўлсак

,

Конституциявий

суд

,

Олий

суд

ва

бутун

суд

тизимининг

ташкил

этилган

кундан

бошлаб

қабул

қилинган

барча

қарорларига

шаффо

-

флик

тамойилини

жорий

этиш

,

яъни

уларни

рақамли

форматга

ўтказиш

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

Конституциявий

суди

,

Олий

суди

ва

бошқа

судларнинг

расмий

сайтида

эълон

қилиш

таклиф

қилинади

.

Архивда

сақланаётган

суд

ишлари

материаллари

билан

танишиш

учун

шахсларнинг

ҳуқуқлари

бузили

-

шини

истисно

этадиган

шароитларни

яратиш

учун

суд

архивлари

тизимини

электрон

шаклда

шакллантириш

-

ни

,

шу

жумладан

судларда

архивга

тақдим

этиладиган

амалдаги

суд

ҳужжатлари

ва

доимий

сақланадиган

ишларни

сканерлаш

учун

махсус

жойлар

яратишни

бошлаш

керак

.

Шу

муносабат

билан

суд

тизимига

замонавий

ахбо

-

рот

-

коммуникация

технологияларини

,

суд

ҳужжатла

-

рини

мажбурий

ижро

этиш

тизимини

ва

суд

-

экспертиза

фаолиятини

тезкор

равишда

жорий

этиш

зарур

,

бу

уларнинг

ривожланишида

инновацион

ёндашувни

ша

-

кллантиришга

,

шунингдек

одил

судловни

амалга

оши

-

риш

сифати

ва

муддатлари

,

суд

экспертлари

томони

-

дан

амалга

ошириладиган

экспертизаларнинг

сифати

ва

тезлигини

оширишга

имкон

беради

,

суд

қарорлари

-

нинг

самарали

ижро

этилишини

таъминлайди

.

Биз

томонимиздан

Ўзбекистон

қонунчилигига

таклиф

қилинаётган

тамойилларни

амалга

ошириш

,

шунингдек

суд

тизимини

ривожлантиришга

қаратилган

чора

-

тадбирлар

,

хусусан

,

суд

тизимини

виртуал

-

лаштириш

ҳамда

суд

қарорларини

Интернетга

жой

-

лаштириш

ва

ушбу

қарорлардан

фойдаланишни

таъминлаш

тизимини

такомиллаштириш

суд

ҳокимия

-

тининг

моддий

-

техник

базасини

сезиларли

даражада

мустаҳкамлашни

талаб

этади

.

Бизнинг

фикримизча

,

ушбу

лойиҳани

техник

жиҳат

-

дан

амалга

оширишга

қараганда

уни

тарғиб

қилиш

мураккаброқ

бўлиб

,

мазкур

лойиҳани

амалга

оши

-

ришдан

кўра

анча

кўпроқ

вақт

талаб

этади

.

Лойиҳани

амалга

оширишнинг

дастлабки

босқичида

,

юқоридаги

таклифларни

амалга

ошириш

анъанавий

суд

ишларини

юритиш

билан

ҳамоҳанг

ра

-

вишда

амалга

оширилиши

мумкин

,

аммо

энг

қисқа

вақт

давомида

рақамлаштириш

ва

виртуаллаштиришга

ўтиш

муҳим

шарт

бўлиши

керак

.

Акс

ҳолда

,

ушбу

та

-

мойиллар

анъанавий

суд

процессига

муқобил

бўлиб

қолади

.

Бундан

ташқари

,

юридик

аҳамиятга

эга

электрон

ҳужжат

айланишига

ўтиш

бўйича

чора

-

тадбирларни