50
HUQUQBUZARLIKLAR PROFILAKTIKASINI AMALGA OSHIRISHDA IIOLARI
PROFILAKTIKA INSPEKTORLARINING BOJXONA XIZMATI BILAN
XAMKORLIGINING TASHKILIY-HUQUQIY ASOSLARI
Tashtemirov Anvar Aliqulovich
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, Ma’muriy huquq kafedrasi dotsenti.
E-mail: anvartoshtemirov05031979@gmail.com.
Sadullaev Maftunbek Davron o‘g‘li
IIV Akademiyasi 2-o‘quv kursi, 218 guruh kursanti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14550708
Annotatsiya.
Ushbu maqolada huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiruvchi
organlar va muassasalarning xamkorligi tashkiliy-huquqiy asoslari bayon etilgan. Shu bilan
birga ushbu sohada erishilgan yutuqlar bilan birga sohada uchrayotgan ayrim muammo va
kamchiliklar hamda ularni bartaraf etishga qaratilgan chora tadbirlarga to‘xtalib o‘tilgan.
Tayanch so‘zlar.
Ichki ishlar organlari, profilaktika, profilaktika inspektori,
huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalar, hamkorlik,
huquqiy asos.
Davlatning iqtisodiy jihatdan barqaror rivojlanishida, iqtisodiy xavfsizlik masalalarining
ta’minlanishida eng muhim muammolardan biri tashqi iqtisodiy huquqbuzarliklarga qarshi
kurashishdir. Shu munosabat bilan, O‘zbekiston Respublikasida bojxona organlarining
faoliyati qonunchilik tizimi asosida, bir qator normalar bilan mustahkamlab qo‘yilgan.
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 18 oktyabrdagi “Davlat bojxona xizmati
to‘g‘risida”gi 502-sonli qonuni va 2016 yil 20 yanvardagi «O‘zbekiston Respublikasining
Bojxona kodeksini tasdiqlash to‘g‘risida»gi O‘RQ-400-sonli Qonuni bilan O‘zbekiston
Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlarni va transport vositalarini olib o‘tish,
bojxona to‘lovlarini undirish, bojxona rasmiylashtiruvi, bojxona nazoratini amalga oshirish,
shuningdek bojxona to‘g‘risidagi qonunchilikni buzish hollarining oldini olish, ularni aniqlash
va ularga chek qo‘yish tartibini belgilash bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solish jarayoni
mustahkamlab qo‘yilgan.
Respublikada jinoyatchilikning oldini olish borsida, Bojxona xizmatining Ichki ishlar
organlari bilan hamkorligi tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi jinoyatlarning oldini olish, fosh
etish va tergov qilishga, O‘zbekiston Respublikasi hududiga qurol-yarog‘, giyohvand
moddalar, qalbakilashtirilgan mahsulotlar, valyuta hamda madaniy boyliklar va tarixiy
yodgorliklarni noqonuniy olib chiqish va olib kirishni to‘xtatishga, shuningdek, shu kabi
huquqbuzarliklarning sodir etilishiga imkon yaratuvchi sabab va sharoitlarni aniqlashga
qaratilgan.
O‘zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi 2008 yil 7
yanvarь qonunining qabul qilinganligi, birinchidan, jamiyatda bolalar huquqlari
kafolatlarini ta’minlash tizimini belgilab bergan bo‘lsa, ikkinchidan, bola huquqlari
kafolatlarini ta’minlash orqali ular orasida huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga
oshirishni ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida
nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi 2010 yil 29 sentyabrь
qonuni “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 3-moddasida ko‘rsatilgan
ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning huquq va erkinliklarini ta’minlash, ularning qonuniy
manfaatlarini himoya qilish, ularning nazoratsizligi, qarovsizligi va huquqbuzarliklarining
51
profilaktikasini amalga oshirish bilan bog‘liq munosabatlarni huquqiy tartibga soladi.
O‘zbekiston Respublikasining bojxona kodeksi normalariga rioya qilgan holda,
O‘zbekiston Respublikasining (2018 yil 18 oktyabrь. 502-son) yangi tahrirdagi “Davlat
bojxona xizmati to‘g‘risida”gi qonunining 5-moddasiga asosan hamkorlikni amalga oshiradi.
Ichki ishlar organlari huquqni muhofaza qiluvchi organlari bilan hamkorligining qonun
darajasida tartibga solinganligi bo‘yicha ijtimoiy munosabatlarni tahlil qilsak, quyidagi
qonunlarning ob’ekti doirasida mazkur bo‘linmalar hamkorligi amalga oshirilishini
kuzatishimiz mumkin: Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 19 avgustdagi
“Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to‘g‘risida”gi hamda 2000 yil 25 maydagi
“Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida”gi qonunlari asosida, ayrim
faoliyatlarni litsenziyalash va ruxsat etish xususiyatiga ega hujjatlarni berish, shuningdek
litsenziya va ruxsat etishga oid talablarga hamda shartlarga rioya etilishini nazorat
qilishtartibga solingan. Shuningdek,O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 4 yanvardagi
“Dori vositalari va farmasevtika faoliyati to‘g‘risida”gi yangi tahrirdagi qonuni bilan ushbu
bo‘linmalarning hududda fuqaroviy va xizmat qurollarining hamda ular o‘q-dorilarining,
sanoat uchun mo‘ljallangan portlovchi materiallar, shuningdek pirotexnika buyumlar,
giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar va ular prekursorlarining muomalada bo‘lishi
sohasida hamkorligi amalga oshiriladi. Ichki ishlar organlari tomonidan favqulotda
vaziyatlarda jinoyatchilikka qarshi kurashish, jamoat tartibi va fuqarolar xavfsizligini
ta’minlashda harbiy-safarbarlik ishlarini va fuqarolar muhofazasi tadbirlarini amalga
oshirishda Prokuratura,Davlat havfsizlik xizmati va Bojxona organlari bilan hamkorliklari
O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi «Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida»gi qonuni
normalari bilan tartibga solingan.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 15 dekabrdagi «Terrorizmga
qarshi kurash to‘g‘risida»giqonuni Ichki ishlar organlari terrorizmga qarshi kurashish,
xususan uning oldini olish bo‘yicha faoliyatinitartibga soluvchi huquqiy manba bo‘lib,
ularning bu borada huquqnimuhofaza qiluvchi organlari bilan hamkorligini belgilab
beradi. Qonunning normalariga ko‘ra, mazkur bo‘linmalar o‘rtasidagi hamkorlik
ma’muriy hududlarda terrorizm va uning turli-xil ko‘rinishlariga qarshi ko‘rashish,
fuqarolarning diniy ibodat libosida yurishini oldini olish, ichki ishlar organlarida diniy
ekstremizm oqimi xayrixohi sifatida hisobda turuvchi shaxslar bilan umumiy, maxsus va
yakka tartibdagi profilaktik chora-tadbirlar majmuini qo‘llash orqali amalga oshiriladi.
Bojxona xizmatining Ichki ishlar organlari profilaktika xizmatlari bilan hamkorligi
bojxona ishining rivojlanishi va faoliyatida alohida o‘rin egallaydi. Shuni ta’kidlash joizki,
ushbu sohalar orasidagi yaqin hamkorlik mamlakatning iqtisodiy xavfsizligiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatib, uni qalbaki va kontrafakt mahsulotlardan himoya qiladi, bu esa ushbu mahsulotlarni
mahalliy ishlab chiqarishga ko‘maklashadi. Hozirgi kunda ularning o‘zaro munosabatlari
ancha yuqori darajada shakllangan bo‘lib, bojxona organlarining ham ichki idoraviy
hamkorligini, ham Ichki ishlar organlari profilaktika xizmatlari bilan idoralararo hamkorlikni
amalga oshirishning muayyan shakllari mavjud. Bojxona organlarining IIO profilaktika
xizmati bilan o‘zaro hamkorligi davlat byudjetini to‘ldiradi, bu esa mamlakatning iqtisodiy
xavfsizligi darajasini oshiradi va umuman olganda mamlakat iqtisodiyotining o‘sishi va
rivojlanish sur’atiga, shuningdek, fuqarolarning iqtisodiy xavfsizligiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
Bojxona xizmati va Ichki ishlar organlarining profilaktika xizmatlarining muvofiqlashtirgan
52
qo‘shma faoliyati quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:
- Ichki ishlar organlarining profilaktika xizmatlari rahbarlarining muvofiqlashtiruvchi
kengashlarini o‘tkazish;
- jinoyatchilikka qarshi kurashish masalalari bo‘yicha axborot almashish;
- kelishilgan harakatlarni amalga oshirish, tekshiruvlar o‘tkazish va Ichki ishlar
organlarining profilaktika xizmatlariga jinoyatchilikka qarshi kurashishda ko‘maklashish,
ijobiy tajribani o‘rganish va yoyish maqsadida hududlarga birgalikda tashrif buyurish;
- aniq jinoyatlarni tergov qilish uchun tashkil etilgan tergov-tezkor guruhlari tarkibidan
ishtirok etish;
- jinoyatlarni aniqlash va oldini olish, shuningdek, ularning sodir etilishiga imkon
beruvchi sabablar va sharoitlarni bartaraf etish uchun qo‘shma maqsadli tadbirlar o‘tkazish;
- xodimlarning malakasini oshirish maqsadida tomonlarning imkoniyatlaridan o‘zaro
foydalanish, qo‘shma seminarlar va anjumanlar tashkil etish;
- jinoyatchilikka qarshi kurashish faoliyati jarayonida o‘z xavfsizligini ta’minlashda
o‘zaro yordam ko‘rsatish;
- qo‘shma buyruqlar, ko‘rsatmalar chiqarish, axborot xatlari va boshqa tashkiliy-
farmoyish hujjatlarini tayyorlash;
- qo‘shma byulletenlar (to‘plamlar) va boshqa axborot nashrlarini nashr etish;
- muvofiqlashtirish faoliyatining kelishilgan rejalarini ishlab chiqish va tasdiqlash va
boshqalar.
Hozirgi davrda ushbu vazifani samarali amalga oshirish mexanizmi intellektual mulk
to‘g‘risidagi qonunchilik sohasidagi huquqbuzarliklarni aniqlash va oldini olishda turli
tashkilot va muassasalarning o‘zaro hamkorligi bo‘lmasa mumkin emas. Kontrafakt tovarlarga
qarshi kurashda bojxona xizmati ichki ishlar organlari profilaktika xizmatlari intellektual
mulk, patent va tovar belgilari bo‘yicha federal xizmati bilan faol hamkorlik olib boradi.
Davlat bojxona xizmati faoliyati hududlarda IIOlari profilaktika xizmatlari bilan quyidagi
o‘zaro hamkorlik shakllari muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda:
intellektual mulk to‘g‘risidagi qonunchilik buzilishi alomatlari mavjudligini ko‘rsatuvchi
materiallarni hududiy ichki ishlar organlari va transport prokuraturasiga topshirish tartibi;
huquqni muhofaza qiluvchi organlarning hududiy boshqarmalari bilan hamkorlik
to‘g‘risida bitimlar tuzish;
faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha qo‘shma ishchi guruhlar tashkil etish; qo‘shma tezkor-
qidiruv va tekshirish tadbirlarini o‘tkazish;
hamda faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha qo‘shma rejalarni ishlab chiqish va amalga oshirish.
Ushbu shakllar bojxona organlari tomonidan o‘z vakolatlari doirasida bir qator qonun
normalarida belgilangan qonunchilik normalari buzilishi alomatlari mavjudligini ko‘rsatuvchi
materiallarni boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlarga topshirish kabi o‘zaro hamkorlik
shakli o‘rganilganda, har qanday boshqa bojxona organi faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha
aniq taklif sifatida idoralararo kelishuvlarda "teskari aloqa" mexanizmini tartibga solish
tavsiya etiladi. Bu mexanizm yuborilgan materiallarni qayta ishlashning aniq algoritmi va
tegishli organga yuboriladigan hisobot tavsifini o‘z ichiga olishi kerak.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkinki, bojxona
organlari ko‘plab vazifalarni bajaradi, ular tizimida o‘z vakolatlari doirasida bojxona ittifoqi
hududida intellektual mulk huquqlarini himoya qilishni ta’minlash muhim o‘rin egallaydi.
53
Ushbu vazifani amalga oshirish bojxona rasmiylashtiruvi va nazoratini o‘tkazish, tovarlarni
bojxona chegarasi orqali olib o‘tish tartibiga rioya etilishini ta’minlash hamda zamonaviy
bojxona organlarining boshqa asosiy funksiyalari bilan chambarchas bog‘liqdir.
FOYDALANİLGAN ADABİYOTLAR:
1.
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги
2014 йил 14 майдаги қонуни // URL: http://www.lex.uz.
2.
Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 2 апрел кунги “Жазони ижро этиш
муассасаларидан бўшатилган айрим тоифадаги шахслар устидан маьмурий назорат
ўрнатиш тўғрисида”ги қонуни
3.
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги
2014 йил 14 майдаги қонуни // URL: http://www.lex.uz.
4.
Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 9-декабрдаги“Сурункали алкоголизм ёки
гиёҳвандликка мубтало бўлган беморларни мажбурий даволаш тўғрисида”ги қонуни
5.
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги
2014 йил 14 майдаги қонуни // URL: http://www.lex.uz.
6.
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги
2014 йил 14 майдаги қонуни // URL: http://www.lex.uz.
7.
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги
2014 йил 14 майдаги қонуни // URL: http://www.lex.uz.
8.
Таштемиров А., Курчибоев Ж. Вояга етмаганлар ҳуқуқбузарлигининг
профилактикасида таълим ва тарбиянинг ўрни ва аҳамияти //Евразийский журнал
права, финансов и прикладных наук. – 2023. – Т. 3. – №. 12. – С. 130-135.
9.
Таштемиров А. А. и др. Вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси бўйича ички ишлар органларининг ҳамкорлиги //O'zbekistonda
fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali. – 2023. – Т. 2. – №. 25. – С. 32-40.
10.
Таштемиров А. А. и др. Ҳуқуқбузарлик содир этилишининг сабаблари ва
шароитларини аниқлаш ва бартараф этиш фаолиятини такомиллаштириш
йўналишлари //So ‘ngi ilmiy tadqiqotlar nazariyasi. – 2023. – Т. 6. – №. 12. – С. 454-461.
11.
Таштемиров, А. А. "Ахборот технологиялари орқали содир этиладиган
жиноятларни фош этишнинг ҳуқуқий ва ташкилий жиҳатлари." World of Science 6.6
(2023): 169-175.
