254
3. Grieve M. A modern herbal (Vol. 1-2). Reprint of the 1931 ed. Dover Publications,
New York. 1971. 919 p.
4. Копытько Я.Ф., Щуревич Н.Н., Сокольская Т.А. и др. 2013. Применение,
химический состав и стандартизация растительного сырья и лекарственных средств из
растений рода Asarum L. // Химико-фармацевтический журнал, 2013 47(3):33-44.
5. Wilczewska AZ, Ulman M, Chilmonczyk Z, Maj J, Koprowicz T. Comparison of
volatile constituents of Acorus calamus and Asarum europaeum obtained by different
techniques. J Essent Oil Res 2008;20:390-395 pp.
6. Никитин А.А., Панкова И. А. Анатомический атлас полезных и некоторых
ядовитых растений. -Л.: Наука, 1983. 335-336 c.
ARSLONQUYRUQ-ZAMONAVIY TIBBIYOT JAVOHIRI
Jo‗raqulova Sabina Shermat qizi
O‗zbekiston Milliy Universiteti Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Arslonquyruq tabobatda keng ishlatiladigan bir yillik va ko‗p yillik dorivor
o‗simlik. Bu o‗simlikning hozirda 14 ta turi ma‘lum. O‗rta Osiyoda 4 turi o‗sadi. Yer ustki qismi
tarkibida alkaloidlar, oshlovchi va boshqa moddalar bor. Damlama va nastoykasi tutqanoq,
yurak tez urushi, asabiylikda tinchlantiruvchi vosita sifatida hamda ruxiy kasalliklarni
davolashda ishlatiladi. Zamonaviy tibbiyotda eng ko‗p ishlatiladigan dorivor o‗simlik
hisoblanadi.
Kalit so‗zlar:
arslonquyruq, Leonurus cardiaca, fitoterapiya, xalq tibbiyoti, sedativ
giyohlar.
Leonurus cardiaca
autt fl. Ross. juda keng tarqalgan dorivor o‗simlik. Oʻrta Osiyoda
dengiz sathidan 3500 m balandlikdagi uchraydi. Ushbu turkum vakillari poyasi bir nechta, tik
o‗suvchi, shoxlangan, to‗rt qirrali. Barglari tuxumsimon bo‗lib, besh bo‗lakka qirqilgan,
yuqoridagilari cho‗ziq ellipssimon, uch bo‗lakka qirqilgan bo‗lib, poyasi bilan shoxlarida bandi
yordamida qarama-qarshi o‗rnashgan. Pushti yoki pushti-binafsha rangli, besh bo‗lakli, ikki uyli,
gullari o‗simlikning yuqori qismidagi barglari qo‗ltig‗ida halqa shaklida joylashib, boshoqsimon
to‗pgulni hosil qiladi. Mevasi 4 ta, yong‗oqcha. Iyun-avgust oylarida gullaydi, mevasi iyul-
sentyabrda pishib yetiladi. O‗simlik gullagan paytida poyasining yuqori qismi 30-40 sm
uzunlikda yig‗ib olinib, soya joyda quritiladi. Terapevtik faollikda farq qilmaydigan
o‗simliklarning ko‗p navlari mavjud. Ushbu vosita qadim zamonlardan beri ishlatilgan. Ayniqsa,
rus xalq tabobatida keng qo‗llanilgan. Zamonaviy tibbiyotda arslonquyruq eng ko‗p
ishlatiladigan dorivor o‗simliklardan biridir.
O‗simlikning kimyoviy tarkibi: o‗simlikda alkaloidlar - leonurin, leonuridin, staxidrin,
xolin, saponinlar, taninlar, achchiq moddalar, efir moylari, steroid va flavonoid glikozidlar,
iridoidlar, rutin, quercetin, vitamin C, karotin kabi moddalar uchraydi. Ushbu dorivor o‗simlikda
19 xil aminokislotalar aniqlangan. O‗simlik urug‗larida lektin moddasi mavjud, K, Ca, Mo
tuzlariga boydir.
Xalq tibbiyotida arslonquyruq choyi asab kasalliklarida, uyquni keltiruvchi,
yallig‗lanishga qarshi, terlatuvchi, surgi dori sifatida tavsiya etiladi. Bundan tashqari o‗simlik
siydik pufagi kasalliklarida, yo‗tallarda, glaukomada ishlatiladi.
Ilmiy tibbiyotda arslonquyruq asosan tinchlantiruvchi vosita sifatida gipertoniya
kasalligida, nevrozlarda ishlatiladi. Boshqa giyohlar bilan birgalikda arslonquyruq depressiv
holatlarni
ham
davolashda
ishlatiladi.
Uning
kardioprotektiv
immunomodulyator,
og‗riqsizlantiruvchi xususiyatlari ham aniqlangan. Zamonaviy tojik xalq tabobatida
arslonquyruq asabiy charchoq, isteriya, epilepsiya, yurak urishi, uyqu tabletkalari sifatida,
yallig‗lanishga qarshi, diaforetik va laksatif vosita sifatida ishlatiladi. Belarusiyaning xalq
tabobatida arslonquyruq qovuq, yo‗tal, og‗riqli kasalliklarni davolash, hayz ko‗rish, glaukoma,
tonik sifatida ishlatiladi
.
255
Zamonaviy tibbiyotda arslonquyruq gipertenziya, koronar arteriya kasalliklarini
davolashda keng qo‗llaniladi. Boshqa o‗tlar bilan hosil qilingan to‗plamlarda arslonquyruq
depressiyani davolashda muvaffaqiyatli qo‗llanilgan. Ta'kidlanishicha, arslonquyruqning
tinchlantiruvchi xususiyatlari valeriandan 2 marta ustundir. O‗simlikning moyli ekstraktlari
anksiyolitik ta'sirga ega. Eksperimental tadqiqotlar shuni ko‗rsatdiki, 500 mg / kg dozada
arslonquyruq o‗tining og‗riq qoldiruvchi xususiyatlari borligini ko‗rsatdi. O‗simlik past
toksiklikka ega, ammo uni ehtiyotkorlik bilan past qon bosimi va bradikardiyada ishlatish kerak.
Shunday qilib ushbu ishimizning asosiy mazmuni arslonquyruq o‗simligining tarkibini
hamda uning farmakologik xususiyatlarini yanada chuqurroq o‗rganishni talab etmoqda. Ushbu
o‗simligimizning yurtimizda yurak qon-tomir kasalliklari hamda uyqusizlikka chalingan
bemorlar soni aholi tarkibining ancha ko‗p miqdorini egallagan. Bu o‗simlik esa aynan shu kabi
kasalliklarning oldini olish uchun qo‗llaniladigan dorivor o‗simlik hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Abduraimov O.C., Maxmudov A.B., Mamatqulova I.E., Erdonov Sh.―Turkiston tog‗
tizmasida tarqalgan Elwendia Boiss (Apiaceae) turkumi turlari‖.
2. Abduraimov O.C., Narxadjayeva A., Maxmudov A.B., Mamatqulova I.E ―O‗zbekiston
florasidagi madaniy o‗simliklar yovvoyi ajdodlarining ozuqabob turlari‖
3. Амасиацы Амирдовлат Ненужное для неучей М., Наука 1990.
4. Арушанян Э.Б., Ованесов К.Б., Щуровская И.Ю. Влияние грандаксина и
настойки пустырника на тревожность и световосприятие у молодых людей – Психофарм.
и биол. Наркология – 2004, 1, 608-611.
5. https://fayllar.org/osimlik-toqimalaridan-dnk-ni-ajratib-olish.html
TIBBIYOT ZULUK (
HIRUDO MEDICINALIS
) LARINI LABORATORIYA
SHAROITIDA KO‘PAYTIRISH ISTIQBOLLARI
Xurramov Alisher Shukurovich
Biologiya fanlari doktori (DSc), TerDU, Surxondaryo viloyati
Bobokeldiyeva Lobar Abdusamatovna
Biologiya fanlari falsafa doktori (PhD), TerDU, Surxondaryo viloyati
Zamonova Zamira
Biologiya 4 bosqich talabasi, TerDU, Surxondaryo viloyati
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tibbiyot zuluk (Hirudo medicinalis)larini laborotoriya
sharoitida ko‘paytirish usullari bo‘yicha ma‘lumotlar keltirilgan.
Kalit soʻzlar:
tibbiyot zuluklar, kichik mikroiqlimli laboratoriya, g‘umbak, harorat,
bonka, biogumus, girudin.
Tibbiyot zulugi (
Hirudo medicinalis
)
kenja sinfiga oid halqali
chuvalchanglar tipining tipik vakili hisoblanadi.
H. medicinalis
O‘zbekiston Respublikasi Qizil
kitobiga zaif, qisqarib borayotgan, mozaik tarqalgan tur sifatida kiritilgan [2]. Hozirgi vaqtgacha
O‘zbekistonda tibbiyot zuluklari (
H. medicinalis
) ni ko‘paytirish uchun mo‘ljallangan
laboratoriyalar hozirgacha tashkil etilmagan. Shuningdek, ushbu turlarni sun‘iy laboratoriya
sharoitida ko‘paytirish texnalogiyalari ham ishlab chiqilmagan.
Hozirgi kunda sog‘liqni saqlash tizimida va atir-upa sanoatida tibbiyot zuluk (
H.
medicinalis
)lari va ulardan olinadigan, insonlarda qon quyilishi natijasida kelib chiqadigan xavfli
kasallik bo‘lgan insultning oldini olishda, har qanday jarroxlik amaliyotlarida ham eng samarali
hisoblangan zuluklar so‘lak bezlaridan ishlab chiqariladigan girudin (gemafilin) moddasiga
