“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
514
ARAB OMMAVIY AXBOROT VOSITALARIDA MAQOLA
SARLAVHALARINING IFODALANISHI VA UNING
O‘
ZBEK TILIDAGI TALQINI
Ibrohimov Sirojiddin Najmiddin
o‘g‘
li
O‘
zDJTU 1-bosqich magistratura talabasi
Tikaev G.G.
Dotsent, filologiya fanlar nomzodi
Annotatsiya.
Mazkur maqolada arab ommaviy axborot vositalarida maqola
sarlavhalaridan namunalar keltirilgan, shuningdek ularning
o‘
zbek tilidagi
tarjimalari ham beriladi. Ushbu maqolada
o‘
quvchi uchun tarjima mahoratini
oshirishga yordam beradigan ba
’
zi s
o‘
zlarning lu
g‘
aviy ma
’
nolari ham keltirib
o‘
tiladi. Keltiriladigan maqola orqali
O‘
zbekiston tarjimashunosligi rivoji uchun
ma
’
lum darajada hissa q
o‘
shiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
arab tili,
o‘
zbek tili, maqola, sarlavha, s
o‘
zboshi, ommaviy
axborot vositalari, zamonaviy texnologiya, lu
g‘
aviy ma
’
nolar.
Аннотация.
В данной статье рассмотрены образцы заголовков
информационных сообщений в арабских СМИ, а также проанализированы их
переводы на узбекский язык. Кроме этого, в статье также
проанализированы словарные значения некоторых терминов, что поможет
читателю улучшить свои навыки их перевода. Представленная статья в
определенной степени должна способствовать развитию науки
переводоведения в Узбекистане.
Ключевые слова:
арабский язык, узбекский язык, статья, заголовки,
предисловие, средства массовой информации, современные технологии,
словарные значения.
Abstract.
This article provides examples of article titles in the Arabic media,
as well as their Uzbek translations. This article also provides the dictionary
meanings of some words that will help the reader to improve his translation skills.
The cited article contributes to the development of translation studies in Uzbekistan
to a certain extent.
Key words:
Arabic language, Uzbek language, article, title, preface, mass
media, modern technology, dictionary meanings.
Mustaqillikka erishilgach, respublikamizda xorijiy tillarni
o‘
rganish va
tarjimashunoslik sohalariga jiddiy e
’
tibor qaratilib, soha rivoji y
o‘
lida keng
k
o‘
lamli ishlar amalga oshirildi. Bu y
o‘
nalishda olib borilayotgan ishlarning
takomillashuvida
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2021-yil
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
515
19-mayda chiqarilgan PQ
–
5117-
sonli “O‘
zbekiston Respublikasida xorijiy tillarni
o‘
rganishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish
chora-tadbirlari to
g‘risida”gi qarori muhim ahamiyat kasb etdi.
S
o‘
nggi yillarda mamlakatimizning xalqaro maydondagi roli va obr
o‘
si
tobora rivojlanib borishi natijasida arab mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy,
ijtimoiy, qishloq x
o‘
jaligi, kimyo-texnologiya, diniy-ma
’
rifiy va shuningdek, bir
qator sohalarda amalga oshirilayotgan hamkorlik k
o‘
lami kengayib bordi.
Mamlakatimiz k
o‘
plab arab davlatlari bilan diplomatik munosabatlar
o‘
rnatish
ustida samarali faoliyat olib bormoqda. Bu esa bugungi kun arab tilshunosligi va
tarjimashunosligi tadqiqotchilari zimmasiga muhim mas
’
uliyat yuklaydi. Ushbu
keng k
o‘
lamli diplomatik munosabatlar arab tarjimashunosligi rivoji uchun
muhim rol
o‘
ynamoqda. Bu esa tadqiqotchilar oldida arab ommaviy axborot
vositalari uslubiyatining
o‘
ziga xosligi va uning arab-
o‘
zbek tillari cho
g‘
ishtirma
tarjimashunosligi va tilshunosligidagi talqinini
o‘
rganishdek ustuvor vazifa kasb
etmoqda. Maqolada arab ommaviy axborot vositalari maqola sarlavhalarining
ifodalanishi va uning
o‘
zbek tilidagi talqini borasida fikr yuritiladi. Shuningdek,
ushbu maqola Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
t
o‘g‘
risidagi 2020-yil 29-oktabrdagi 6097-sonli Prezident farmoni ijrosini
ta
’
minlashga muayyan darajada xizmat qiladi.
Ma
’
lumki, ommaviy axborot vositalarida matn va sarlavha uy
g‘
unligi
muhim hisoblanadi. Matnni idrok qilish bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan
jarayondir. Psixologlarning tadqiqotlari shuni k
o‘
rsatadiki,
o‘
quvchilarning
80 foizi faqat sarlavhalarga e
’
tibor berishadi.
O‘
quvchi birinchi b
o‘
lib sarlavhaga
murojaat qiladi, gazeta matnining samaradorligi k
o‘
p jihatdan uning sarlavhasi
bilan belgilanadi, ma
’
lumki, mohirona nashr etilgan sarlavha yordamida, ya
’
ni
aniq risola yordamida ishontirish osonroq b
o‘
ladi. Shu sababli, jurnalist uchun,
nashr uchun sarlavha tanlash juda muhimdir. Umuman olganda, bitta jumlada
nafaqat maqolaning asosiy mazmunini yetkazish, balki
o‘
quvchini jalb qilish va
qiziqtirish kerak.
Shuning uchun avvalo sarlavhalar arab matbuot tizimida qanday
q
o‘
llanilishi va unga q
o‘
yiladigan talablarning ba
’
zilariga t
o‘
xtalib
o‘
tsak.
Birinchidan, sarlavha maqola mavzusi va mazmuniga mos b
o‘
lishi zarur.
Ikkinchidan, sarlavha juda ham uzun b
o‘
lmay, bir necha s
o‘
zlar bilan maqola
mazmunini ochib bera olishi kerak, uchinchidan, matn uchun tanlangan
sarlavhada
–
o‘
quvchi e
’
tiborini tortish uchun
–
jozibadorlik xususiyatiga ega
b
o‘
lishi kerak. Ruhshunoslarning izlanishlariga k
o‘
ra, retsipientning qabul qilish
jarayonida yuzaga keladigan
o‘
ziga xos mexanizm mavjud. Bu mexanizm katta
hajmdagi matnni uni qisqa shaklga kiritgan holda qabul qilishga yordam beradi.
Bu mexanizm yordamida qisqa matnni
o‘
zlashtirish jarayonida keng ma
’
lumotga
ega b
o‘
lish mumkin. Bu hodisa inter va introsensor ma
’
no k
o‘
chishi mavjudligi
bilan bo
g‘
liq b
o‘
lib, nutqiy faoliyat yordamida olinayotgan ma
’
lumotni oldindan
bilishga yordam beradi. L.M. Murzin matn kompessiyasi haqida ta
’
kidlashicha:
“Qisqartirilgan va
qisqartirilmagan matn bir xil ma
’noni kashf etadi.”
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
516
Arab ommaviy axboroti vositalarida ham ushbu talablardan kelib chiqib
sarlavha tanlanadi. Quyida ularga ba
’
zi misollar k
o‘
rib chiqamiz, Saudiya
Arabistonining “An
-
Nahar News” gazetasida “O‘
zbekiston Saudiya Arabistoni
bilan Jahon savdo tashkilotiga a
’
zo b
o‘
lish b
o‘yicha muzokaralarni yakunladi”
sarlavhali maqola e
’lon qilindi, deb xabar bermoqda “Dunyo” AA muxbiri.
Ushbu
xabar arab OAVda
يملاعلا ةراجتلا ةمظنم ةيوضع نأشب ةكلمملا عم تاضوافملا تهنأ ناتسكبزوأ
ة
deb
keltiriladi. Arabcha sarlavhadagi
“
ﺔكﻠﻤﻤلﺍ
”
so
‘
zi ko
‘
proq saudiyalik o
‘
quvchiga
y
o‘
naltirilgani bois,
o‘
zbekcha tarjimasida mamlakat nomi t
o‘
liq (Saudiya
Arabistoni) keltirib
o‘
tilgan.
Saudiya Arabistonining “Al Harir.info” veb
-saytida
O‘
zbekistonda
kechayotgan muhim voqealarga ba
g‘
ishlangan turkum maqolalar e
’
lon qilindi,
deb xabar bermoqda “Dunyo” AA muxbiri. Unda quyidagicha sarlavha qo‘
llaniladi,
“
وكسنويلا ةمظنمل ةيعادبلإا ندملا ةكبش ىلإ ةيكبزولأا يراخب ةنيدم مامضنا
”.
Ushbu sarlavhani
o‘
zbek matb
uot manbalaridan “Dunyo” AA shunday keltiradi: “O‘
zbekistonning
Buxoro shahri YUNESKOning ijodiy shaharlar tarmo
g‘
iga q
o‘shildi”. Ushbu
tarjimaning ba
’
zi o
‘
rinlariga to
‘
xtalib o
‘
tadigan bo
‘
lsak,
ةنيدم ةيكبزولأا ىراخب
birikmasi
s
o‘
zma-s
o‘
z tarjima
qilinganda “o‘zbekka oid Buxoro” degan ma’
no anglashiladi.
Lekin bizda tarjima qilinayotgan til me
’
yorlaridan kelib chiqqan holda uni
“O‘zbekistonning Buxoro shahri” ko‘
rinishida keltiramiz, sababi oid, tegishlilik
ma
’
nolarini
o‘
zbek tilida qaratqich va qaralmishli s
o‘
z birikmalari orqali
ifodalashimiz mumkin.
Shu o
‘
rinda
ةكبش
so
‘
ziga ham to
‘
xtalib o
‘
tadigan bo
‘
lsak, usbu so
‘
zning arab
tilidagi asl ma
’
nosi
:
كَّبشملا طيخلا نم ذخَّتت ام رثكَأو ،رحبلاو ّربلا يف دايصلا ةكَرَش
, ya
’
ni qisqa
qilib aytadigan b
o‘
lsak
baliqchilikda ishlatiladigan “to‘r” yoki “o‘
rgimchak t
o‘ri”
ma
’
nolarini anglatadi, nega aynan ushbu s
o‘
z tarmoq uchun tanlangani esa uni
boshqa tillarda ham shu kabi ifodalanishi bilan bo
g‘
liq. Demak, biz bir tildan
ikkinchi tilga tarjima qilayotganimizda til me
’
yorlariga va bugungi kunda s
o‘
zlar
qay ma
’
noda iste
’
molda mavjudligiga alohida e
’
tibor qaratishimiz kerak b
o‘
ladi.
Saudiya Arabistonining ommabop “An
-
Nahar news” gazetasida
“O‘
zbekistonda xotin-qizlarni q
o‘
llab-quvvatlash b
o‘
yicha xalqaro forum b
o‘
lib
o‘tmoqda” sarlavhali maqola chop etildi, deb xabar bermoqda “Dunyo” AA
muxbiri. “An
-
Nahar news” gazetasi ushbu maqolani quyidagi nom bilan chop
qiladi:
ةأرملا معدل يلودلا ىدتنملا فيضتست ناتسكبزوأ
. Keltirilgan jumlada
فيضتست
so
‘
ziga
e
’
tiborimizni qaratamiz, ushbu so
‘
zning lug
‘
atdagi ma
’
nosi
فاضتسا
fe
’
lining hozirgi
zamon shakli b
o‘lib, “
mehmon qilmoq”
,
“mezbonlik qilmoq”
degan ma
’
nolarda
q
o‘llaniladi. Shunda sarlavha tarjimasini “O‘
zbekiston xotin-qizlarni q
o‘
llab-
quvvatlash xalqaro forumiga mezbon
lik qilmoqda” degan shaklda ham bersak
b
o‘
ladi, ammo sarlahva tarjimoni xalqaro forum aynan
O‘
zbekistonda
b
o‘
layotganini mezbonlik qilmoq s
o‘
zi bilan emas, balki
o‘
zbek tilida
o‘
rin-payt
kelishigi hisoblangan
-da
q
o‘
shimchasi bilan berishni afzal k
o‘
rgan. Yana bir
e
’tibor tortadigan qismi bu “bo‘yicha” so‘
zining q
o‘
llanilishi hisoblanadi,
yuqoridagi so
‘
zga arab tili sarlavhasida qo
‘
llanilgan
"ل"
qo
‘
shimchasini muqobil
variant sifatida keltirsak b
o‘
ladi, biroq bu holat ba
’
zi tarjimalarda uchraydi,
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
517
ba
’
zilarida esa uchramasligiga ham guvoh b
o‘
lamiz, negaki arab tilida k
o‘
plab
tashkilotlar nomida biz
"ل"
qo
‘
shimchasini qo
‘
llaniladi, ammo ularning rasmiy
tarjima qilingan nomlarida alohida s
o‘
z bilan ifodalanmay tushib qolganini ham
k
o‘
ramiz, misol tariqasida quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
1. Islom Hamkorlik Tashkilotining Islom Sammiti (Arab:
ةمظنمل ةيملاسلإا ةمقلا
يملاسلإا نواعتلا
)
2.
Birlashgan millatlar tashkilotining bolalar jamgʻarmasi (UNICEF) (Arab:
)فيسنوي( ةلوفطلل ةدحتملا مملأا ةمظنم
)
3. Millatlar Tashkilotining ta
’
lim, fan va madaniyat masalalari
b
o‘
yicha
tashkiloti (YUNESKO) (Arab:
ةفاقثلاو ملعلاو ةيبرتلل ةدحتملا مملأا ةمظنم
)
Xulosa
qilib aytadigan b
o‘
lsak, bugungi kunimiz zamonaviy texnologiyalar
asriga aylanib ulgurdi va
o‘
quvchilar uchun an
’
anaviy gazeta va jurnallar
o‘
z
ahamiyatini y
o‘
qotib borayotganini ta
’
suf bilan aytamiz, ammo shu vaqtning
o‘
zida ommaviy axborot vositalarinig elektron k
o‘
rinishi keng tarqalmoqda. Shu
imkoniyatdan foydalangan holda
o‘
quvchilarning e
’
tiborini jalb qilishga, ularni
OAV dan uzilib qolmasligiga alohida ahmiyat berilishi kerak. Bu kishidan turli
mutaxasissliklarni talab qiladi. Sarlavha tanlash jaroyini ham kishidan alohida
mahorat talab qiladigan ish ekanligini k
o‘
rishimiz mumkin va bu borada hozirda
bu borada salmoqli ishlar olib borildi va olib borilmoqda, buning samarasini arab
va
o‘
zbek tilida olib borilgan k
o‘
plab ishlar misolida k
o‘
rishimiz mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
https://lex.uz/docs/-5426736
2.
https://lex.uz/docs/5073447
3.
https://dunyo.info/uz/mir-ob-uzbekistane/ozbekiston-va-saudiya-
arabistoni-mamlakatimizning-zhahon-savdo-tashkil
4.
https://www.annahar-news.com/news/single/4605
5.
https://dunyo.info/uz/about_uzb/Saudiya-Arabistoni-ommaviy-
axborot-vositalari-Ozbekiston-haqida
6.
https://alharir.info
7.
https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar
8.
https://dunyo.info/uz/mir-ob-uzbekistane
9.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Islom_hamkorlik_tashkilotining_Islom_s
ammiti
10.
https://mfa.uz/uz/press/news/2022/ozbekiston-va-yunesko-
ortasidagi-hamkorlik-masalalari-muhokama-qilindi---32373
11.
https://ar.wikipedia.org
