ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ:
24
#3(112)2017
ВЕТЕРИНАРИЯ-САНИТАРИЯ, ЭКСПЕРТИЗА
УДК: 619:614.3
Д.Сайдалиев,
в.ф.и.,
Р.Рўзиқулов,
в.ф.н., доцент,
Х.Усманова,
магистр,
Самарканд кишлок хужалик института
“ВЕТЕРИНАРИЯ САНИТАРИЯСИ” ФАНИНИНГ АҲАМИЯТИ,
ВАЗИФАЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШДАГИ ЎРНИ
Аннотация
В статье описаны задачи ветеринарной санитарии и
значение их для производства, а также приведены весомые
аргументы о необходимости обучения данного предмета
студентов ветеринарного факультета.
Summary
The article describes veterinary sanitation problems, its
importance for production and strong arguments about the need
for training of the subject of studentsof the veterinary faculty are
given.
Калит сўзлар:
ветеринария санитарияси, дезинфекция, зарарсизлантириш, шартли патоген, патоген, тест- микроб,
биологик чиқиндилар, гигиена, дезинфекция ювиш станцияси, трихофития.
Мавзунинг долзарблиги.
Ветеринария врачла- рини
тайёрлашда мунтазам равишда ўқитиб келин- ган
“ветеринария санитарияси” фани XX аернинг 80-
йилларига келиб, қандайдир сабабларга кўра, ветеринария
факультетларида
ўқитиладиган
таълим
фанлари
рўйхатидан тушиб қолган. Натижада тала- баларда:
-
дезинфекция (кимёвий, физикавий, биологик)
воситалари, турлари ва қўллаш усуллари;
-
ветеринария санитария техникалари, турлари ва
уларнинг қўлланилиши;
-
кимевий воситалар эритмалари билан ўтказилган
дезинфекция сифатини тест-микроблар (ичак таёқчаси ва
стафилококклар) ёрдамида назо- рат килиш;
-
ветеринария-санитария
ўтказгичларининг
ташкил этилиши ва аҳамияти;
-
юқумли ва инвазион касалликлар- нинг
ташувчилари ва тарқатувчилари бўлган бўғимоёқлилар
(чивинлар, эктопаразитлар ва ҳ.к.), гельминтлар ҳамда
кемирувчиларга қарши курашиш чоралари;
-
фермада сут согиб олишнинг гигиенаси;
-
гўшт ва парранда гўштини қайта ишлаш кор-
хоналарида, музлаткичларда ва кушхоналарда вете-
ринария-санитария тадбирларини ўтказиш;
-
чорвачилик хом ашёларини қайта ишлаш кор-
хоналарида
ветеринария-санитария
тадбирларини
ўтказиш;
-
чорвачилик чиқиндиларини гўшт-суяк уни ишлаб
чиқариш корхоналарида қайта ишлашда, уларни ёкиб
юбориш ва биотермик қудуқларда за- рарсизлантиришда
ветеринария-санитария тадбирларини ўтказиш;
-
ҳайвонлар, чорвачилик маҳсулотлари ва хом
ашёлари ташилган транспорт воситаларини ветеринария-
санитария жиҳатидан баҳолаш;
-
тупроқ, ҳаво ва гўнгнинг ветеринария санитарияси,
уларни зарарсизлантириш ва дезинфскция- лаш усуллари;
-
сув манбаларининг санитарияси ва гигиенаси
ҳамда саноат корхоналарининг оқова сувларини за-
рарсизлантириш;
-
ветеринария назорати остидаги кжларни экспорт ва
импорт қилиш жараёнларининг ветеринария санитарияси
каби ўта муҳим тадбирларни амалга ошириш бўйича
етарли билим ва кўникмаларнинг шаклланмай қолишига
сабаб бўлган.
Ушбу мавзулар айрим ветеринария фанлари (ма-
салан:
“эпизоотология ” курсида:
дезинфекция (кимёвий,
физикавий, биологик) воситалари,
“зоогигиена” фанида:
тупроқ, ҳаво ва гўнгнинг гигиенаси,
“ветеринария-
санитария ” экспертизаси фанида:
сут согиб олишнинг
гигиенаси, гўшт ва парранда гўштини қайта ишлаш
корхоналарида ветеринария- санитария тадбирлари,
“ветеринария ишини ташкил этиш ” фанида:
ветеринария назорати остидаги юкларни экспорт ва
импорт килиш жараёнларида ветеринария хужжатларини
расмийлаштириш ва ҳ.к. қисман (фаннинг спецификаси ва
ажратилган соатлар хажмидан келиб чиққан холда)
ўқитилган бўлса-да, уларнинг ҳеч бирида бажариладиган
ветеринария-санитария
тадбирларининг
мохияти,
мақсади ва кўлами тўлиқ ёритилмаган.
Ишлаб чиқаришдаги кўп йиллик тажриба ва ку-
затишларимиз ёш ветеринария мутахассисларининг
юқорида санаб ўтилган мавзулар бўйича назарий ҳамда
амалий билимлари талаб даражасида эмасли- гини ва бу
иш
берувчиларнинг
ҳақли
эътирозларига
сабаб
бўлаётганини кўрсатмокда.
Таъкидлаш лозимки, “Zooveterinariya” жур- налининг
2016 йил 12-сонида чоп этилган «Биологик чиқиндиларни
тўплаш, утилизация ва йўқ қилишнинг ветеринария-
санитария қоидаларилда ушбу сохада ўтказилиши зарур
бўлган тадбирлар батафсил ёритилган.
Самарканд қишлоқ хўжалик институтида “ве-
теринария” таълим йўналишининг 2016-2017 ўқув йили
учун ишчи ўқув режасига “ветеринария санитарияси”
фанининг киритилиши ва 3-босқич талаба- ларига
қўшимча фан сифатида ўқитилиши юқорида кўрсатилган
муаммоларни ҳал этиш йўлида ўз вақгида қабул қилинган
муҳим қадамдир.
Узбекистан Республикаси Давлат ветеринария бош
бошқармаси томонидан 2017 йилдан бошлаб, ветеринария
хизматлари раҳбар ходимлари ва мута- хассислари учун
малака ошириш ўқишлари ташкил этилди. Мазкур
ўқишда мутахассисларнинг ветеринария санитарияси
бўйича назарий билимларини ошириш мақсадида
фаннинг янгиликлари ва муам-
ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ:
#3 (112) 2017
25
молари мавзусида машғулотлар ташкил этилиши кўзда
тутилмоқда.
“Ветеринария санитарияси” патоген ва шарт- ли
патоген микробларнинг биологик хусусиятла- ри
ҳақидаги билимларга асосланади. Бу микро- организмлар
хайвонлар (инсонлар) организмида паразитлик қилиш
билан бир вақтда турли ташқи муҳит объектларида узоқ
вақт яшовчанлигини сақлаб қолади ва чорвачиликка
мансуб озиқ-овқат маҳсулотлари, хом ашё ва озуқаларни
яроқсиз ҳолга келтиради ҳамда қушлар, ҳашаротлар.
кемирувчи- лар. каналар ва бошқа ташувчилар воситасида
узоқ масофа (ҳудуд)ларга тарқалади.
“Ветеринария санитарияси” фани худди бошқа
фанлар каби оригинал лаборатория ва иш- лаб чиқариш
тадқиқот усулларига эга бўлиб. улар экспериментлар
ўтказишга асосланган. Ушбу тадқиқотларнинг доимий
зарур компонентлари ҳайвонларда касаллик чақирувчи
ёки чорвачиликка мансуб маҳсулот, хом ашё ва
озуқаларни яроқсиз ҳолга келтирувчи патоген ёки шартли
патоген ми- кроорганизмлар ҳисобланади. Бу ҳам
“ветеринария санитарияси’ нинг мустақил ва алоҳида
(оригинал) фанлигини билдиради.
“Ветеринария санитарияси” фанининг мақсади
қуйидагилардан иборат:
-
инсонларни одам ва хайвонлар учун умумий
бўлган касалликларга чалинмасликлари учун олди- ни
олишга қаратилган илмий асосланган чора-тад- бирларни
ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
-
ҳайвонлар ва паррандалар юқумли ва инвазион
касалликларининг олдини олиш ва ташқи муҳитда
касалликлар қўзғатувчиларининг ўчоқларини туга- тиш;
-
фермада санитария жиҳатидан юқори сифатли
чорвачилик маҳсулотларини олишда барқарорликни
таъминлаш;
-
табиатни патоген, шартли патоген микрофлора ва
кимёвий воситалар тўпланишидан ҳимоя қилишга
каратилган чора-тадбирларни ишлаб чикиш;
-
чорвачилик, гўштни. қайта ишлаш, хом ашё
корхоналарида дезинфекция ювиш станциялари ва
пунктлари (темирйўл ва кемалар тўхташ жойлари- да)
биноларини лойиҳалаштириш ва курилишини амалга
ошириш бўйича ветеринария-санитария та- лабларини
ишлаб чиқиш.
“Ветеринария санитарияси” фанининг вазифа- лари
«зоогигиена» фанидан фарқ қилади. “Зоогигиена” фани
яшаш шароитларини
ҳайвонларнинг соғлиги
ва
маҳсулдорлигига таъсирини ўрганади, бироқ юқорида
санаб ўтилган масала ва вазифалар- ни ечиб бермайди.
“Ветеринария санитарияси” фани бошқа ветеринария
ва тиббиёт фанлари: “микробиология”, “эпизоотология”,
“эпидемиология”, “гельминтология”, “ҳашаротлар ва
кемирувчилар биологияси, шу- нингдек, “зоогигиена” ва
“одам гигиенаси”, “кимё” ва “токсикология”, “техника ва
механизация” каби текшириш усуллари ва натижалари
санитарияда қўлланиладиган фанлар билан чамбарчас
богланган. Бу эса қишлоқ хўжалигининг чорвачилик
объектларида, барча турдаги транспортларда, гўшт, сут ва
бошқа турдаги озиқ-овқат саноати корхоналарида,
шунингдек, чорвачиликка мансуб техник хом ашё- ларни
қайта ишлаш заводларида санитария чора- тадбирларини
илмий ишлаб чиқиш имконини бера- ди.
Қишлоқ хўжалигида ветеринария санитарияси йирик
ва майда хўжаликларда ҳайвонларнинг юқумли ва
инвазион касалликларига карши кураш- нинг чора-
тадбирлари комплексида қўлланилади. Бу йирик
чорвачилик комплекслари ва бошқа са- ноат типидаги
корхоналарда юқумли ва инвазион касалликлар
қўзғатувчиларининг кириб келиши ва хўжаликдан
чикишини, патоген қўзғатувчининг ҳайвон организми
билан контактда бўлишининг олдини олиш бўйича
шароитлар яратиш каби бутун поданинг согломлигини
сақлашга
қаратилган
умумий
чора-тадбирлар
системасини ташкил этишда муҳим аҳамият касб этади.
Юқумли ва инвазион касалликлар қўзға- тувчиларини
узатувчи энг хавфли омиллардан бири гўнг ҳисобланади.
Самарқанд вилоятининг трихофития касаллиги билан
касалланган бузоқлар сақланган молхоналар- дан олинган
14 та гўнг намуналари микроскоп ости- да текширилганда,
улардан 11 тасида трихофития қўзғатувчилари борлиги
аниқланди. Зарарланган жун толаси билан тушган
трихофитонлар гўнгда 8 ойгача патогенлик хусусиятини
сақлаб қолиши ман- балардан маълум. Қўзғатувчининг
бундай узоқ вақт давомида ҳаётчанлигини сақлаб қолиши,
ҳайвонлар зах ва гўнгдан тозаланмаган биноларда
сақланганда трихофития касаллигининг келиб чиқиш
хавфини туғдиради.
Хулоса.
“Ветеринария санитарияси” фанининг
ветеринария факультетида ўқитилиши талабалар- нинг
ушбу фан бўйича зарур билим ва кўникмаларга эга
бўлиши ҳамда ишлаб чиқаришга тайёр кадрлар- ни
етказиб бериш кафолатидир.
Чорва ҳайвонлари сақланадиган биноларда ўз вақтида
механик
тозалаш
ва
профилактик
дезинфекция
ўтказилиши юқумли касалликларнинг олдини олишда
жуда муҳимдир.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
А.А. Поляков Ветеринарная-санитария. - Москва,
1979.-С. 3-5,65-66. 163.
2.
Салимов Х.С., Қамбаров А.А. Эпизоотология,
2016.-Б. 86, 96.
3.
Сенченко Б.С. Ветеринарно-санитарная эксперти-
за сырья животного и растительного происхождения.
-
Ростов на Дону, 2001. - С. 534, 538.
4.
“Махсус сўйиш корхоналари ва майдонларида
чорва молларини сўйиш билан шуғулланувчи пгахсларга
рухсат гувоҳномалари бериш ва рўйхатга олиш тартиби
тўғрисида”ги Низом.
-
Т, 2006.
-
Б. 12.
ВЕТЕРИНАРИЯ-САНИТАРИЯ, ЭКСПЕРТИЗА
ИМИ
