ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
846
QORAMOLLARDA LTF-130 VAKSINANI DOZALARDA QO‘LLASH
Usmonova Xadicha Jo‘rayevna
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8368066
Annotatsiya.
Maqolada trixofitiya bilan kasallangan buzoqlarni davolashda, LTF-130
vaksinasini aniq dozada eritish va buzoqlarning yoshiga qarab dozalarni qo‘llash maqsad
qilingan.
Аннотация.
В статье поставлена цель растворить вакцину ЛТФ-139 в
определенной дозе и использовать бозо в зависимости от возраста телят при лечении
телят, зараженных трихофитией.
Ключевые слова:
Вакцина, грибок, КРС, скот, дезинсекция, корма.
Abstract.
In the state postavlena cel rastvorit vacuum LTF-139 in a defined dose and use
it in the calf of the old age of the calf, infected with trichophytosis.
Keywords:
Vaccine, fungus, cattle, livestock, pest control, feed.
Kirish:
Chorvachilikni rivojlantirish, sifatli, arzon go‘sht va sut maxsulotlarini
yetishtirish uchun mollarni asrash, parvarishlash, naslini yaxshilash, mahsuldorligini oshirish,
ular orasida turli kasalliklar tarqalishining oldini olish zarur. Aholi va shaxsiy fermer
xo‘jaliklarida chorva mollarini ko‘paytirish hamda rivojlantirishning ayni damlarida,
chorvachilik xo‘jaliklarida uchrab turadigan hayvonlarning dermatomikozlari muhim ahamiyatga
ega. Ayniqsa trixofitiya kasalligi O‘zbekiston Respublikasining barcha viloyatlarida keng
tarqalgan va xo‘jaliklarida katta iqtisodiy zarar yetkazmoqda. Kasallikni oldini olish va samarali
davolash yo‘lida A.P.Kashkin va Yu.N.Voevodin keratinning yo‘q qilinishini aniqladilar. Teri va
uning hosilalari boy bo‘lgan, bilan dermatofitlar tomonidan amalga oshiriladi gidrolitik
fermentlarning yordami, ular orasida eng aniq ta’sir nafaqat keratinni, balki oqsillarni ham
parchalaydigan oqsillar tomonidan amalga oshiriladi; boshqa inson va hayvonlar to‘qimalarida
topilgan. Makroorganizmda parazitlik qiladigan va sun'iy oziq muhitida o‘sadigan dermatofitlar
turli morfologiyaga ega. Soch va terida ular bir hil, septatli, zaif tarvaqaylab ketgan, artrosporalar
zanjiriga ajraladigan mitseliy shaklida namoyon bo‘ladi. Sochlar ektoendotrix turlaridan
ta’sirlanadi. Madaniyatlarda dermatofitlarning vegetativ tanasi mikrokonidiya (aleuriya) va
kamroq tez-tez makrokonidiya joylashgan septa shoxlangan mitseliy bilan ifodalanadi. T.
verrucosum - sekin o‘sadigan qo‘ziqorin. Oziqlantiruvchi muhitda o‘sish 10-20, ba’zan esa 30-
kunlarda sezila boshlaydi. Koloniyalar terisimon, bo‘g‘inli, buklangan, ba’zan periferik
shilimshiq zonaga ega, ozuqaviy substratga mahkam o‘sgan, kulrang-oq rangga ega. Keyingi
avlodlarda (qayta ekish) dermatofit tezroq rivojlana boshlaydi va madaniy xususiyatlarning
sezilarli o‘zgaruvchanligi bilan ajralib turadi.
Mavzuning dolzarbligi.
Chorvachilikni hozirgi zamon talablari asosida rivojlantirish
aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bо‘lgan ehtiyojlarini yanada yaxяshiroq qondirish, gо‘sht,
sut kabi chorvachilik mahsulotlari yetishtirishni kо‘paytirish kо‘p jihatdan hayvonlarda
uchraydigan Trichopheton verrcosum zamburug‘ kasalliklarini oldini olishga bog‘liq. Keyingi
vaqtlarda dermatofitoz zamburug‘lari orqali kelib chiqishi, turli fermer xо‘jaliklari va aholi
chorva xо‘jaliklarida trixofitiya kasalligining kelib chiqishiga sabab bо‘lmoqda.
Zamburug‘ kasalliklar bо‘yicha, veterinariya jihatidan sog‘lomligini ta’minlash yirik
shohli hayvonlarda Trichophyton verrcosum zamburug‘ bilan zararlanishini oldini olish
maqsadida TF-130 LVGNKI vaksinasini qо‘llash asosiy tadbirlaridan biri hisoblanadi.
Qish mavsumida kо‘p uchrashining sababi, yetarli miqdorda kо‘k massali va berilayotgan
oziqa ratsionida A, D
3
, E, B vitaminlar yetarli bо‘lmaganligi, hayvonlarning qish mavsumida
ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
847
tig‘iz joylashuvi, bundan tashqari dezinfiksiya, dizinseksiya va dezinakaratsiya tadbirlari vaqtida
о‘tkazilmasligi, bu esa molxonalarning qо‘zg‘atuvchi sporasi bilan zararlanishiga sabab
bо‘lmoqda.
Ilmiy manbalarning tahlili shuni kо‘rsatadiki, keyingi vaqtlarda respublikamiz
qoramolchilik xо‘jaliklari, shu jumladan aholi chorva mollari shaxsiy fermer xо‘jaliklari
sharoitida buzoqlarning zamburug‘ kasalliklarining turlari, sabablari, oldini olish usullari,
yetarlicha о‘rganilmagan. Qishloq xо‘jalik chorva mollariga 1- ozuqa bazasini tо‘g‘ri va sifatli
tashkil qilish sifatli ozuqa bazasini yaratish, bunga pichanni vaqtida о‘rish, kuchli ozuqalarni
kemiruvchilardan himoya qilish.
Saqlash: qishloq xо‘jalik hayvonlarning molxonalarini toza sifatli saqlash ozuqalarni oxirlarda
berish. Hayvonlarning quruq namlikdan saqlangan holda boqish, ( mollarni tagini pishiq g‘isht,
yog‘och pol, qishloq xо‘jalik tabiy maxsulotlaridan pollar qilish), oxirlar biton yoki temir,
yog‘och oxirlarda saqlash ya’ni siydik va gо‘nglarni о‘z vaqtida tozalab turish. Molxonalar
devorlari shuvoq qilingan va mis kuporasini ohakdagi aralashmasi bilan oqlangan bо‘lishi
kerak.Makro va mikro elementlar yetishmasligi: makro elementlar kal’siy, natriy, kaliy, temir,
mikro elementlar – yod, rux, kobalt, magniy va barcha vitaminlar guruppasi va amino kislotalar
bilan oqsillar. Bular ikki xil bо‘ladi, almashib bо‘ladigan 10 xil, almashib bо‘lmaydigan amina
kislotalar 10 xil.
ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
848
1-2 rasmlarda Trixofitiya bilan zararlangan buzoqlarning tashqi klinik belgilari.
Tadqiqotlar obekti va uslublari.
Ilmiy tadqiqot ishlari Qashqadaryo viloyati Kasbi
tumani Mirishkor qishlog‘i, Samarqand viloyati Pasd-darg‘om tumani aholi chorva xo‘jaliklari,
Samarqand viloyat Samarqand tuman Yuqori Qaynama qishlog‘i, Dilshod Rustam dalasi fermer
xo‘jaliklari sharoitida va Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
virusologiya laboratoriyasida o‘tkazildi.
Yuqimli trixofitiya bilan zararlangan buzoqlarda LTF-130 LVGNKI vaksinani dozada
o‘rganish maqsadida 12-oylikgacha bo‘lgan buzoqlar tajriba uchun ajratib olindi. Buzoqlarning
saqlash va oziqlantirish sharoitlari tahlil qilinib, ularning ratsioni tarkibi va to‘yimliyligi bir xil
tashkil qilindi. Buzoqlarda trixofitiya kasalliklarining uchrash darajasi o‘rganildi.
Tadqiqot uslublari.
Ba’zi hollarda qoramollarda trixofitiya asosiy sababchi emas,
ikkilamchi omil bo‘lib, boshqa kasallik tufayli organizm zaiflashib trixofitiya qo‘zg‘atuvchisiga
qarshi himoyasiz qoladi. Bunda ivermektin preparatini asosiy kasallikka qarshi qo‘llash terining
holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zida esa trixofitiyada qo‘zg‘atuvchi tanani zaiflashtiradi va
kanalar, qattiq qanotli hasharotlar (burga, bit va h.k.), yumaloq parazit qurtlarning hujumiga
moyil bo‘ladi. Bunday holda ivermektin preparati qo‘shimcha patologiyani yo‘q qiladi va
trixofitiyaning qechishiniy engillashtiradi. Qoramol giperdermatozida teri ostidan chiqishga
harakat qilayotgan lichinkasi chiqish joyi atrofida yallig‘lanishni paydo qiladi. Shu joy
zamburug‘ bilanzararlanadi. Hozirgi vaqtda trixofitonlarning qator turlari ma’lum. Buzoq va
qo‘zilarda
Tr.faviforme
(sin.
Tr.verrucosum
), otlarda
Tr.equinum
, kemiruvchilarda
Tr. gupseum
,
parrandalarda
Tr.gallinaye
va hokazo.
Olingan natijalar tahlili.
Tajriba uchun har birida 3 boshdan bir yoshgacha bo‘lgan
trixofitiya bilan zararlangan uchta guruh buzoqlar tanlab olindi. Tajriba uchun buzoqlarning
yashash joylari va oziqa tarkibi bir xil tashkil etildi. LTF-130 L VGNKI10 doza 10 gr fiziologik
eritma NaCl-09 foiz eritmasiga eritiladi va zararlangan chorva mollariga ikki marta 14-kun
oralig‘ida oyiga taqsimlab 1-4 gr muskul orasiga ineksiya qilinadi.
Buzoqlarda trixofitiya kasalligini davolashda
LTF-130 LVGNKI vaksina doza qo‘llash.
1-tajriba
Guruh
Hayvon turi
Soni
Hayvonyoshi
Doza
ml
TF-130
LVGNKI
Natija
1
Buzoq
3
1-4 oy
2 ml
LTF-130
VGNKI
100%
2
Buzoq
3
4-8 oy
3ml
LTF-130
VGNKI
100%
3
Buzoq
3
8-12oy
4 ml
LTF-130
VGNKI
100%
Xulosalar:-
ushbu tajribada yosh buzoqlarni trixofitiya kasalligini davolash uchun LTF-
130 vaksina 10 doza 10 gr fiziologik eritma NaCl-foiz eritmasiga eritiladi14 kunda 2 marta
buzoq yoshiga qarab muskuliga ineksiya qilish kasallikni davolashga muddatini qisqarishiga olib
keladi, hamda buzoqlarning o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
849
-Trixofitiyani fasllarga, iqlim va xo‘jalikning sanitariya sharoitlariga, chorvachilikni olib
borish tuzilmalariga va boshqa ko‘plab ekologik omillarga bog‘liq holda har xil tarzda kechishi,
ekto-endoparazitlarning qoramollar o‘rtasida paydo bo‘lishi, trixofitiyani birlamchi yoki
ikkilamchi infeksiya sifatida vujudga kelishi aniqlandi.
-Patogenlarning ko‘pligi va klinik ko‘rinishlarning xilma-xilligi tufayli mikozlarning
kimyoterapiyasi muammosida aniq qiyinchiliklar. Qo‘ziqorin infektsiyalarini davolashdagi
mavjud muvaffaqiyatsizliklar ushbu infektsiyalarni kompleks davolash bo‘yicha tadqiqotlarning
jadal rivojlanishini aniqladi, shu jumladan faqat sintetik dorilarning kombinatsiyalangan ta’sirini,
ularning antifungal antibiotiklar va boshqa ta’sir yo‘nalishidagi sintetik dorilar bilan
kombinatsiyasini o‘rganish. Kombinatsiyalangan terapiya holatida muhim vazifalar to‘g‘ridan-
to‘g‘ri antifungal ta’sirni oshirish, kombinatsiyaning tarkibiy qismlaridan birining yanada
maqbul farmakokinetik xususiyatlari tufayli terapevtik samaradorlikni oshirish va dori
vositalariga qarshilik rivojlanishining oldini olishdir. Zamburug‘lar uchun sotib olingan dori
qarshiligi muammosi bakterial va virusli infektsiyalar uchun kimyoterapiya kabi jiddiy emas.
Trixofitozning umumiy profilaktikasi fermer xo‘jaliklarida veterinariya-sanitariya qoidalariga
rioya qilish, hayvonlarni saqlash uchun normal sharoitlarni yaratish, ularni to‘liq ozuqa bilan
ta’minlash, muntazam ravishda dezinfeksiya va deratizatsiya o‘tkazishdan iborat.
Kasallikni davolashga muddatini qisqarishiga olib keladi, hamda qishloq xо‘jalik chorva
mollarni о‘sishiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Qoramollarda trixofitiya kasalligini davolash uchun
ushbu maz bilan kasallikni davolash jaroxat joyini tiklanish muddatini qisqartirishiga olib keladi,
hamda chorvamollarni о‘sish va rivojlanishiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Davolash jarayonida
chorvachilik fermasida balanslashtirilgan ratsion va mikro-iqlimsharoitlarinimeyorlashtirish
muhim omillardan hisoblanadi.
REFERENCES
1.
V.Nekachalov va bosh, T.Beznos va bosh, O.Vaiyanov A.Xolmi Dermatofitlar
identifikasiyasida boshqa belgilar kompleksida ultra strukturalarini o‘rganish 1963-1969-
1971 yil
2.
Бисол М.М. Проблемы иммунитета трихофитии крупного рогатого скота \\
Специалист селъского козяйства Ест.ССР.-1976.-№ С. 362-363.
3.
Parmonov M.P., Saydaliyev D.I. Qo‘ylar temiratki kasalligining qo‘zg‘atuvchisini va
kultural xususiyatlarini aniqlash // Professor-o‘qituvchilar va aspirantlarning 51-ilmiy
hisobot konferentsiyasi ma’ruzalar mazmuni. –Samarqand, 1993
4.
Qishloq xo‘jalik hayvonlari temiratki (trixofitiya) kasalligining oldini olish va unga qarshi
kurash tadbirlari to‘g‘risida yo‘riqnoma-instruktsiya Toshkent. 1996
5.
Parmonov M.P. va boshqalar Epizootologiya fanidan amaliy-laboratoriya mashg‘ulotlari.
Samarqand. 2007 y.
6.
Пармонов М.П. Эпизоотология, клиника и диагностика трихофитии овец в
промышленных комплексах \\ Труды ВИЕВ – 1987. – Т 65-С. 51-53.
7.
X.S.Salimov va boshq. “Veterinariya mikrobiologiyasi, virusologiyasi, epizootologiyasiga
oid izohli lug‘at va ma’lumotnoma” Toshkent 2013y.
8.
Кашкин А.П., Воеводин Ю.В. Протеолитические ферменты Trichophyton
mentagrophytes (Robin) Blanchard, штамм 69. - Ж. Микол. и фитопатол., т. 10, вып.
3,1976. С. с. 179-185.
ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
850
