140
(pp. 99-103).
5.Ruzimuradov, A., Mavlonov, S., Kadirova, G., & Pulatov, F. (2006).
Directions to practical use of entomophages in stock-breeding.
6.Пулотов, Ф. (2013). Фауна и экология зоопаразитов.
in Library
,
3
(3),
16-17.
7.Пулотов, Ф. (2013). Инсектокарицидное свойство препарата Суми-
альфа.
in Library
,
3
(3), 45-47.
8.Пулотов, Ф., Болтаев, Д., & Джалолов, А. (2023). Инсектицидная
эффективность препарата Алфа-шакти против власоедов.
in Library
,
3
(3), 25-
26.
9.Pulotov, F. S. Treatment of Cattle from Bovicoliosis.
TAWIQLARDA PÁTXORLAR HÁM PÁRXORLARDIŃ TARQALIWI
JaqsibaevaU
1
., Pulotov F. S
2
.
1
Samarqand mámleketlik veterinariya medicinası, sharwashılıq hám
biotexnologiyalar universiteti Nókis filialı
2
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti
Annotatsiya
. Bul maqalada búgingi kúnde tawıqlardıń arasında keń tarqalǵan
hám tawıq fermalarında úlken ekonomıkalıq zıyan jetkizetuǵın pátxorlar hám
párxorlardiń morfologiyası, rawajlanıw ciklı, potogenezi haqqinda ilimiy ádebiyat
maǵluwmatları bayan etilgen.
Summary.
This artıcle presents scıentific and literary information about the
morphology, developmental form and pathogenesis of lice and feather eaters, which
are very common today among poultry farmers and cause great damage to poultry
farms.
Gilt sózleri.
Arthropoda, mallapoga, menoponidae, philopteridae, párxorlar,
pátxorlar, quwırshaq, máyek, lishinka, ektoparazit.
Kirisiw.
Qusshılıq tarawında mámleket tárepinen qollap -quwatlaw sisteması
jáne de jetilistiriw shara- tádbirleri islep shıǵıw boyınsha hukimet dárejesinde
jumıslar ámelge asırılıp atır 2022-jılı 15-ıyunda Ózbekistan Respublikasınıń
prezdentiniń PQ-281 sanlı qararı ımzalanǵan bolıp onda Respublıkamızda qusshılıq
tarawında hár tarepleme qollap quwatlaw hám rawajlantırıw haqqında aytıp ótilgen.
Taraw qánıygeleri júkletilgen wazıypalardı esapqa alǵan halda sol tarmaqlardıń
jedel rawajlanıwı quslardıń túrli ektoparazıtları hám tosqınlıq qılıwı anıqlanǵan. Usı
ektoparazıtlardıń párxorları hám pátxorları tawıqlar arasında eń kop tarqalǵan
ektoparazıt bolıp, olar tawıqlardıń túkleri astında párleri, pátleri arasında yáki teride
parazitlik qılıp tirishligin dawam etedi.
Házirgi waqıtta Qaraqalpaqstan Respublikası sharayatında tawıqlar arasında
párxorlardıń hám patxorlardıń tarqalıwı, bıologoyasın úyreniw, zamanagóy emlew
usılların islep shıǵıw ilmiy ámeliy mashqala bolıp esaplanadı.
Párxorlar hám pátxorlar
jer júzinde tawıqlarda júda keń tarqalǵan
máwsimlik ektoparazıt bolıp, Arthropoda tipi, Insekta klası, Mallapoga otryadı,
141
Philopteridae shańaraq; pátxorlar- Menoponidae shańaraq, Phthiraptera toparı,
Menoponoidea túrlerine tiyisli shıbın-shirkey esablanadı [1, 3].
Marfologiyasi
. Pátxorlar (Mallopoga) otryadı wákilleri qanatsız bolıp
tawıqlardıń hám sút emiziwshilerdiń parazıtları esaplanadı. Pátxorlardıń denesi bıraz
jalpaqlasqan, sarı bawır reńge iye hám uzınlıǵı 1-3 mm eni 0,3 mm ko`zleri o`z
aldına reduksıyaga ushraǵan , awız apparatı kemiriwshi tipte, parazıtlik jasawǵa
iykemlesken. Ayaq pánjeleri 1-2 buwından ibarat bolıp bir yaki eki tırnaqshadan
tamamlanǵan. Denesindegi tırnaq hám túkler parazıtlerge pátlerge jabısıp, erkin
háreketleniwge járdem beredi. Sırtqı tárepten bitlerge uqsasada bıraq ko`kirek
tárepinen keńrek qalqan sıyaqlı bası hám basınıń ishki tárepine jaylasqan kemiriwshi
túrdegi awzı menen parıq qıladı. Basınıń qaptalında 4-5 buwınli antenası bar [5, 6].
Awzı joqarı hám to`mengi jaqlardan ibarat. Joqarı hám to`mengi jaqları kúshli
rawajlanǵan shetlerinde mayda tissheleri ornalasqan. Qarnı ko`kiregi hám basına
qaraǵanda uzınraq. Qarnındaǵı buwınlarında túkleri top-top yaki qatar halında
jaylasqan [4, 7]. Urǵashılarınıń denesinde arqa tárepinde shuqırshası bar.
Erkeklerinde bul shuqırsha domalaq boladı (suwret 1).
1-súwret. Tawıqlarda pátxor hám parxorlardı tekseriw.
Rawajlanıw ciklı.
Máyekleri 4-5 kún ishinde tuwıladı hámde úsh
jetilmegen nimfa basqıshları hár biri 3-4 kunnen keyin olar tirishlik etiw basqıshına
o`tedi. Er jetken urǵashıları kúnine 4 ke shekem máyek qoyıwı múmkin [8].
Úlkenleri tirishligi dawamında kúnine ortasha 1-2 máyek, 12 kún qoyıwı múmkin
(suwret 2).
142
2-súwret. Párxorlar hám pátxorlardıń rawajlanıw basqıshı.
Patogenezi.
O`lik epidermıs, qan, limfa hám teriniń maylı sekretsıyası
menen azıqlanǵan pátxorlar quslardıń terisine zıyan jetkizedi, ko`binshe páttiń
názik bo`limin ayrım waqıtları páttiń barlıq bo`limlerine zıyan jetkizedi.Olar dene
boylap háreketlengende pátlerge hám toqımalarǵa zıyan jetkizedi bul ese quslarda
turaqlı tırnaw qásiyeti hám qıshıwdı keltirip shıǵaradı. Túklerdi lupa arqalı
ko`rgenimizte top formada tuqım toplanıw hám parazitlerdiń háreketleniwi
seziledi. Ko`p márte shaǵıwı nátiyjesinde teriniń zıyanlanıwı rawajlanıwı múmkin.
Quslar tez-tez hám uzaq waqıt dawamında tumsıqların ko`kirek, qarın hám kloaka
átirapındaǵı pátler arqalı juqtıradı. Bul bolsa o`z gezeginde jas haywanlardıń
o`siwin to`menletedi, salmaǵın joǵaltadı, jánede tawıqlarda mayek islep shıǵariw
processi to`menleydi. Parazitler menen kesellengen tawıqlarda ishteyi bolmaydı,
sharshaydı, hám júda hálsizlenip, túrli keselliklerge shıdamlılıǵı páseyedi [2, 9].
Taǵıda olar bas bóliminde jaylassa ayrım waqıtları konyuktivaǵa tarqalıp
kerotokanyuktivitti keltirip shıǵarıwı múmkin.
Solay etip, párxorlar hám pátxorlar tawıqlarda parazıt formasında jıldıń
hámmesinde, ásirese qıs hám báhar máwsimler dawamında eń ko`p tarqalatuǵın
ektoparazittiń biri bolıp sharwashılıq xojalıǵına úlken zıyan keltiriwi, yaǵnıy
tawıqlardıń o`siw hám rawajlanıwınıń to`menlewi, tawıqlardıń mayek beriwide
kemeyedi.
Paydalanilǵan ádebiyatlar
1.Pulatov, F. S., Rakhimov, M. Y., Sh, I. A., Boltaev, D. M., & Saifiddinov,
B. F. (2022). Ecogenesis of ectoparasites of agricultural animals.
Eurasian Med Res
Period
,
6
, 165-167.
143
2.Pulatov, F. S., Rakhimov, M. Y., Ismoilov, A. S., Boltaev, D. M., Kamalova,
A. I., & Djalolov, A. A. (2022). Fauna and phenoecology of zooparazites.
Annals of
forest research Scopus journal
,
65
(1), 854-863.
3.Pulatov, F. S., Rakhimov, M. Y., Ismoilov, A. S., Boltayev, D. M.,
Kamalova, A. I., & Djalolov, A. A. (2023). Ecogenesis of ECTO and Endoparasites
in Animals.
Journal of Survey in Fisheries Sciences
,
10
(3S), 2238-2245.
4.Рўзимуродов, А., Раҳимов, М., Исмоилов, А., Абдуллаева, Д., &
Пўлатов, Ф. C. Монография.
Пиретроидлар. Табиий ўчоқли ва трансмиссив
касалликлар муҳофазаси.“Zarafshon” нашрёти ДК, Самарқанд-2018 й
.
5.Пулотов, Ф., & Сайфиддинов, К. (2022). Экология болтов крупного
рогатого скота.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в
обеспечении пищевой безопасности
,
1
(2), 159-162.
6.Пулотов, Ф., & Исмоилов, А. (2021). Фауна зоопаразитов.
in Library
,
21
(1), 187-189.
7.Ruzimuradov, A., Mavlonov, S., Kadirova, G., & Pulatov, F. (2006).
Directions to practical use of entomophages in stock-breeding.
8.Пулотов, Ф., Сайфиддинов, К., & Абдукхалимова, Ш. (2024).
Биопрепарат-Биоинсектицид.
in Library
,
1
(1), 85-89.
9.Boltaev, D. M., & Pulotov, F. S. (2022). Epizootology of Goat Fur Eaters.
Web of Scholars: Multidimensional Research Journal
,
1
(4), 121-124.
QARAMALLARDA AKTINAMIKOZ KESELLIGIN XIRURGIK
USILDA EMLEW
Sarsenbaeva G.B., Kamalova A.I.
Samarqand mámleketlik veterinariya medicinası,sharwashılıq hám
biotexnologiyalar universiteti Nókis filialı
Annotaciya.
bul maqalada qaramallardıń aktinamikoz keselligi hámde onı
xirurgik usılda emlew haqqında pikirler keltirilgen bolıp, bul kesellik qaramallardıń
ónimdarlıǵına keri tásir kórsetiwi haqqında da maǵlıwmatlar keltirilgen.
Gilt sózler.
aktinamikoz, zamarıqlar, irińli asqınıw, limfatik túyinler,
patologiya, profilaktika, xirurgik infekciya, fermentoterapiya, drenajlaw,
antiseptik, narkoz, operaciya.
Аннотации.
В данной статье рассматривается актиномикоз крупного
рогатого скота и его хирургическое лечение, а также негативное влияние этого
заболевания на продуктивност крупного рогатого скота.
Ключивие слова.
Актиномикоз, гриби гнойние воспаление,
лимфотически узел, патология, профилактика, хирургическая инфекция,
ферментотерапия, дренаж, антисептик, анестезия, операция.
Annotation.
This article discusses the actinamikosis of cattle and its surgical
triatment,as well as the negative impact of this disease on the productivity of cattle.
