313
TIBBIYOT UNIVERSITETLARIDA XORIJIY TALABALARGA TIBBIYOT
TERMINLARINI O‘RGATISHDA SAMARALI METODLARIDAN
FOYDALANISH
Mamanova D.U.
Samarqand davlat tibbiyot universiteti, Samarqand, Узбекистан
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭФФЕКТИВНЫХ МЕТОДОВ ПРЕПОДАВАНИЯ
МЕДИЦИНСКИХ ТЕРМИНОВ ИНОСТРАННЫМ СТУДЕНТАМ В
МЕДИЦИНСКИХ ВУЗАХ
0‘zbekiston suveren-demokratik mamlakatlar qatorida ekan, uning o‘z davlat ramzlari
o‘z mentaliteti, o‘z ona tili, o‘z madaniyati va qadriyatlari mavjud. Buni boshqalarga
yoyishning eng samarali yo‘li birinchidan, o‘z tili, ikkinchidan kishining xulq-atvori orqali
amalga oshiriladi. Qay holatda bo‘lmasin, kishilar o‘z so‘zlari va gaplari bilan notanish
odamga kimligini tanita oladi. Ya’ni kimdir o‘zga tillardan qaysi birini bilib shu orqali
boshqalar bilan muloqot qilar ekan u jarayonda yurti va uning insonlari, turmush tarzi va
madaniy-ma’naviy holat hamda vaziyat haqida xohlasa-xohlamasa aytib qo‘yadi. Shunday
ekan biz o‘zbek tilini boshqalarga o‘rgatish orqali ham tilimizni ham madaniyatimizni
tarqatishimiz mumkin. Buni amalga oshirish uchun yurtimizda yaxshigina imkoniyatlar bor.
Xususan, hozirgi kunda turli chet el fuqarolarining 0‘zbekiston oliy ta’lim muassasalarida
tahsil olishlari uchun keng imkoniyatlar ochilgan. Hamda ular ham katta qiziqish va ishtiyoq
bilan tahsil uchun kelmoqda. Shulardan eng talab kuchli bo‘lgan tarmoq meditsina ya’ni
tibbiyotdir. Tibbiyot universitetlari talabalariga o‘zbek tilini o‘qitish va shu orqali o‘z
madaniyatini tarqatish shuningdek, tilning mavqeini oshirish uchun juda muhim imkondir.
Bundan tashqari ular uchun bu tilni o'rganishning muhimlik va keraklilik darajasi
quyidagicha:
Birinchidan, ular yurtimizda olti yil davomida ta’lim olishadi. Bu davrda faqatgina
mahalliy aholining kam sonli so‘z yoki so‘z birikmasi yoki gaplarigagina tushuna oladi.
(qo‘shimcha ta’limsiz)
Ikkinchidan, agarda qaysidir talaba qiziqishi kuchli bo‘lsa, o‘zi mustaqil yoki
qo‘shimcha kurs olib o‘qishi kerak. (Unda ham ular uchun o‘z tilida yoki ingliz tilida gaplasha
va tushuntira oluvchi ustoz yoki do‘st, electon programma yoki ilova yo bo'lmasa darslik
kerak bo‘ladi.)
Uchinchidan, tibbiyot universiteti talabalari turli xil mahalliy shifoxonalarga amalyot
o‘tash uchun borishishadi, chunki ulaming ta’lim jarayonidagi asosiy tomon tajriba va
o‘zining ko'nikmasini shakllantirish kerakligidir va ular ushbu jarayonni tez va aniq anglash
uchun ham o‘zbek tilini o‘rganishi asosiydir.
To‘rtinchidan, mahalliy yetik bilim egalari(shifokorlar)ning saboqlarini olish va ta’lim
va tajriba orttirish uchun ham mahalliy ona tilimizni bilishi lozim. (Negaki ko‘pchilik
professional doktorlar ko‘proq rus tilini bilishadi. Bugun Samarqand davlat tibbiyot
universitetida xorijlik talabalaming asosiysi hindistonlik va pokistonlik talabalar bo‘lgani
uchun ulaming ikkinchi tili ingliz tilidir. Rus tilini ba’zilari kam sonli so'zlarini bilmasa bu
tilga ham tushunmaydilar.)
Bugungi kunda Samarqand davlat tibbiyot universitetida Xalqaro ta’lim fakulteti
talabalari uchun ham bir semestrga mo‘ljallangan o‘zbek tili (Uzbek language) dars soatlar
ajratilgan bo‘lib, ularga o‘zbekcha tibbiyot atamalarini o‘rgatishda samarali metodlardan
314
foydalanib kelinmoqda. Talabalar Hindiston va Pokistondan bo‘lganligi uchun o‘zbek tilini
o’rganishlari anchayin yaxshi kechmoqda. Chumki, ularda ko‘p tillilik mavjud bo‘lib, asosiy
qismi hindlar hamda ular hind va urdu tilini ham bilishadi. Buni keltirishimizning sababi urdu
tili arab yozuvi va tili asosiga qurilgan. O’zbek tilida ham arab tilidan 50% dan ortiq so‘zlar
kirib kelib o‘z qatlamni tashkil etmoqda. Ya’ni m, b, h, v. tutuq belgisi kabilar ishrirok etgan
so‘zlar arabiy so‘zlar hisoblanadi. Shunday ekan, bu tillaming asosida, so’zlar shaklida bir
xillik mavjud va bu o’rganish hamda o‘rgatish uchun ancha yengillikni ta’minlaydi.
Shuningdek. o’zbek tiliga kirib kelgan yangi so‘zlar asosini inglizcha o‘zlashmalar
tashkil etadi. Xorijiy talabalarga ta’lim tili esa ingliz tilidir. Yana bir muhim jihat tibbiyotga
aloqador so‘zlar. dori nomlari, tibbiy atamalar lotin tilidan kirib kelgani uchun ular muntazam
ravishda lotin tilini ham o’rganishadi. Bu sabablardan va o‘xshashliklardan unumli
foydalangan holatda o’z ona tilimizni va o‘z madaniyatimiz va o’zimiz haqimizda ularda
ijobiy oyna shakllantirishimiz uchun asosiy jihatlardan biridir.
Tibbiyot atamalarini dars davomida shunchaki lug‘at (vocabulary) shaklida yodlash
uchun bermay, balki topshiriq-task, interaktiv va zamonaviy ta’lim metodlari (modem
educational methods) shaklida o’rgatilsa, hamda talabalaming o’zlari ko‘p marotaba takrorlab
o‘rgansa yod olish va undan nutq jarayonida foylanishi (using in the speech) ham oson
bo‘ladi. Ya’ni o‘zbek tili darsida tibbiyot terminlarini (medical terminology) quyidagi
tartibda tushuntirish va mustahkamlash samarli usullar va metodlar hisoblanadi.
1.
Dars jarayonida o’tilgan grammatik va leksik mavzudan keyin faqatgina o‘zbek
tilidagi so’zlami lug’at daftarlariga ko’chirish (write and copy) uchun beriladi.
2.
Keyin elektron lug‘at (uzbek-english dictionary) yordamida ular so’zlami ingliz
tiliga tarjima qilishadi.
3.
Masalan so’zlar quyidagi shaklda ikki qismga bo’lib o’rgatiladi:
4.
Taijima qilgandan so’ng o’qituvchi ulami to‘g‘riligini tekshirish (for checking)
uchun taijimalardan so‘z taijimasini (translation form) so‘rab chiqadi va xato taijima bo’lsa
to‘g‘ri va maqbul variantlami aytadi.
5.
Keyingina so‘zlaming talaffuzini (pronontation) o’rgatadi va ulami yodlash (for
memorising) uchun o‘xshash misollar keltiradi va talabalarda u so’zlar haqida tasavvur
(imagination) uyg‘otadi.
6.
Grammatik va leksik mavzu va topshiriqlarga qo'shimcha qilib bu yangi so’zlar
yod olish uchun beriladi va keying darsda birma-bir so‘zlaming yodlanganlik darajasi
tekshiriladi.
7.
Shuningdek xotirada bu so’zlami qolishi uchun kamida o‘n marta bola
foydalanishi lozimligi uchun avvalo “texnik krasvord” berilib to’ldirtiriladi. Keyin “Top
orqali yodlash” da o’qituvchi talabalarga tennis kaptokini otib o’zbekcha-inglizcha,
inglizcha-o’zbekcha shaklini so’rab mustahkamlaydi. Yana boshqa usuli “Kim ko’p tibbiyot
terminini biladi.” o’yinini tashkil etib, alohida varaqlarga bilganlarini yozib tekshirish yo’li
va boshqa juda ko’plab turli tuman aqliy tnetodlardan foydalanish mumkin.
8.
Ikki darsdan keyin esa ulardan shu so’zlar bo’yicha lug’at diktant (vocabulary
dictation) o’zbek tibbiyot atamalari asosida olinib yana bir marta mustahkamlanadi va shu
orqali talabalar o’sha so’zlami yana bir esga oladi. Agarda yodidan ko’tarilgan bo’lsa
o’qituvchi tomonidan aytiladi va yana bir bora tekshiriladi va baholanadi.
Albatta, yangi til o‘rganish juda ham ajoyib jarayon va har bir kishi yangi til
o‘rganishni xohlaydi. Bundan tashqari o‘zi o‘rganayotgan tilda kim bilandir gaplashib yana
ham yaxshi o‘zlashtirib olishi mumkin. Shuningdek, tilga mehr uyg‘otishda pedogogning
315
ham hissasi taxminan 95 % ni tashkil etadi va yangi tilni o‘rgatish uchun o‘rgatuvchidan katta
mahorat talab etiladi hamda u orqali talabalar o‘rganar ekan, ularda:
•
Birinchidan, tilga qiziqish uyg‘otish kerak.
•
Ikkinchidan, dars davomida zamonaviy interaktiv metodlardan foydalangan holda
tushuntirish muhimdir.
Uchinchidan, tilga hurmatini oshirish va ulami rag‘batlantirish ham tadqiqot va o‘qitish, dars
jarayonida ustun tomondir. 0‘zbek tilini tibbiyot ta’lim muassasalarida o‘rgatish shunday
ajoyib va murakkab, yuksak mahorat va fidoiylik talab qiladigan ta’lim turi hisoblanadi.
Xullas, tibbiyot universitetlarida xorijdan kelgan talabalarga til o’rgatish asosiy
vazifalardan biri hisoblanadi. Shu orqali ham tilning o‘z maqomida yangilanishlar yuzaga
keladi va shu orqali ham pedogog ko‘p ter to’kadi, o‘z ustida ishlaydi va shu orqali yangidan
yangi ilovalar yaratilsa, bu ilova bilan o‘zbek tilini o’rganuvchilar safi kengayadi.
Список литературы.
Adabiyotlar ro‘yxati
1.
O‘zbek tiJiningnsosiy imlo qoidalar. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-
yil 24-avgusldagi 339-son qarori bilan tasdiqlangan. 4-bet.
2.
Tog‘ayev.T. Tavaldiyeva.G. Akromova.M. 0‘zbek tilining imlo lug'at. Toshkent; “Sharq”
2015. 18-29-49- 178-betlar.
3.
Mamanova.D. O‘zbek tili ma’zura matni Samarqand 2024. 12-35-betlar.
4.
O‘zebekcha-inglizcha,
inglizcha-o'zbekcha
lug'at.
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.amaItranslator.uzbekenglish&hl=ru&gl=US
&pli=l
FORMATION OF STUDENTS’ SCIENTIFIC STYLE OF SPEECH IN
TEACHING ENGLISH
Mezgilbayeva Z.M., Vnasbayeva GA., Salpebayeva S. T.
Казахский Национальный медицинский университет имени С. Д.
Асфендиярова, Алматы, Казахстан
Introduction. In the structure of foreign language professional communicative
competence, academic literacy occupies an important place, being one of the main indicators
of the quality of training a modem specialist in the higher education system. Linguodidactics
considers academic literacy primarily as the mastery of academic discourse - receptive and
productive skills of oral and written academic speech, a certain way of thinking that meets
the requirements of a given cultural environment, the ability to think critically, which is
necessary for the implementation of academic - educational and scientific - activities. In
addition, of paramount importance for the formation of academic literacy is the ability to
increase one’s self-educational competence, that is, the readiness for autonomous cognitive
activity and lifelong education, the ability to independently set learning goals and look for
ways to achieve them (Abdybekova & Kulgozhaev, 2019).
