136
MOBIL TA’LIMDA SAMR MODELINING ROLI
PhD, dots. Begboʻtayev Azzam Eshpoʻlatovich
Jizzax davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya
: Jahon ta'lim sohasidagi rivojlanish tendensiyalari axborotlashgan
jamiyatda o‘qitishning zamonaviy didaktik vositalarini kengroq joriy etish va ularning
samaradorligini yanada oshirishning dolzarbligini ko‘rsatmoqda. Shuningdek, maktab
ta'limida o’quvchilarda fanga bo‘lgan motivatsiyani kuchaytirish uchun pedagogik,
mobil va axborot texnologiyalari integratsiyasidan foydalanib darslarning yangicha
usullarni tadbiq etishni taqozo etmoqda.
Kalit so‘zlar
: m-learning, mobil texnologiyalar, SAMR modeli, Almashtirish
(Substitution), Kengaytirish (Augmentation), O‘zgartirish (Modification), Qayta
belgilash (Redefinition), Mobile Blended learning.
Mobil texnologiyalar keng rivojlanib, ko‘pchilik insonlar hayotining ajralmas
qismiga aylanganligi sababli, uzluksiz ta’lim tizimida integrativ yondashuv asosida
chuqurlashtirilgan ta’limni mobilli o‘qitish yordamida tashkil etish mazmunini yanada
yuksak samaralar berishi shubhasizdir.
Hozirgi vaqtda mobil ta’lim (m-learning) kabi ko‘chma raqamli qurilmalardan
foydalangan holda o‘rganish bilim olish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha kundalik
faoliyatni qamrab oladi. Ta’lim innovatsiyalarini o‘rganish ta’lim tadqiqotlarida tobora
muhim ahamiyat kasb etmoqda [1].
Mobil texnologiyalar ta’lim muassasalariga o‘rganishda moslashuvchanlik,
hamma joyda bo‘lish va ko‘chma kabi xususiyatlardan foydalanish imkonini beradi,
bu esa yangi raqamli davrda o‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun katta foyda keltiradi
[2].
Sinfda mobil qurilmalardan foydalanishning ta’sirini muhokama qilishda
qurilmaning o‘zi emas, balki amalga oshirilgan harakatlar va ularda sodir bo‘lgan
kontekst muhim omillardir. Potensial faoliyatning kengligini hisobga olgan holda,
tadqiqotchilar faoliyatni tasniflash va taqqoslash uchun asos qidirdilar. Bunday
modellardan biri Puentedura tomonidan ishlab chiqilgan SAMR modelidir
.
SAMR modeli - kompyuter texnologiyalarining ta'limga ta'sirini tahlil qilishdir.
U to'rt bosqichdan (Substitution, Augmentation, Modification, Redefinition) iborat
bo'lib, bunda innovatsiyalar ta'limning bir qismiga aylanadi.
SAMR modeli texnologiyalardan foydalangan holda bajariladigan faoliyatni ular
almashtiriladigan kundalik faoliyat bilan taqqoslaydi (masalan, qog‘ozli kitob emas,
elektron kitobni o‘qish) hamda texnologiyadan foydalanishni o‘rganish tajribasiga
nima qo‘shganini so‘raydi [3].
R.R.Puentedura to‘rtta faoliyat darajasini taklif qiladi:
Almashtirish
(Substitution)
: texnologiya an’anaviy vositalar yoki sinfdagi
mashg‘ulotlar o‘rniga qo‘llaniladi, masalan, darslikning qog‘oz nusxasini emas, balki
onlayn elektron variantini o‘qish.
Kengaytirish (Augmentation):
texnologiya anʼanaviy vositalar o‘rnini bosadi,
lekin ayni paytda topshiriq yozish uchun foydalaniladigan kompyuter matn protsessori
137
kabi funksionallikni biroz yaxshilaydi, tasvirlar yoki diagrammalarni kiritish imkonini
beradi.
Ikkalasi ham ta’limni takomillashtirish hisoblanadi;
O‘zgartirish (Modification)
: texnologiya sizga topshiriq uchun o‘z-o‘zini
o‘rganish uchun Internetga kirish kabi faoliyatni sezilarli darajada boshqacha tarzda
bajarishga imkon beradi.
Qayta belgilash (Redefinition)
: texnologiya video, audio va boshqa ijodiy
vositalardan foydalangan holda multimedia vositalarini yaratish kabi yangi, ilgari
erishib bo‘lmaydigan harakatlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Ularning ikkalasi ta’limni o‘zgartiruvchi hisoblanadi.
R.R.Puentedura amaliy nuqtai nazardan, modelni sinfdagi faoliyatlar spektri
sifatida ko‘rish kerakligini ta’kidlaydi va o‘rganishni chinakam o‘zgartirish uchun
texnologiyani qo‘llab-quvvatlaydigan faoliyat faqat bitta faoliyatni almashtirishdan
ko‘ra ta’limni boshqasi bilan qayta belgilashga qaratilganligini taklif qiladi [4].
Sinfdagi har qanday yangilik barcha o‘quvchi-yoshlarga ko‘p yoki kamroq
darajada ta’sir qilishi mumkin. Shuning uchun o‘qituvchilar o‘quvchilarning
muvaffaqiyatini eng yaxshi tarzda qo‘llab-quvvatlashida yangi texnologiyalardan
to‘g‘ri va samarali foydalanishga oid ko‘nikma hamda bilimlarga ega bo‘lishi juda
muhimdir. Taklif etilayotgan tahlil bir qator sohalarda muhim ijtimoiy va amaliy
ahamiyatga ega, jumladan:
o‘quv rejasini ishlab chiqish va amalga oshirish;
maktablarni texnik ta’minlash;
O‘qituvchilarning malakasini uzluksiz oshirish;
Onlayn xavfsizlik.
Ko‘rib chiqilgan tadqiqotlarga asoslanib mobil ta’lim faoliyatini amalga
oshirishda Mobile Blended Learning - aralash mobil ta’lim strategiyasini ishlab chiqish
va uni amaliyotga joriy etish metodikasini tavsiya etamiz. Bunda dastlab quyidagi
tayyorgarlik ishlari e’tiborga olinishi kerak bo‘ladi:
1. Ta’lim mazmunini, jumladan o‘quv materiallarini, tarqatma va testlarni
raqamlashtirish, ya’ni elektron variantga keltirish. O‘quv materiallarini kontent etkazib
beruvchilari tomonidan taqdim etilishi tavsiya etiladi. Maktab o‘qituvchilari o‘quv
varaqlarini ishlab chiqish va o‘quv faoliyatini loyihalashga e’tibor berishlari kerak.
2. O‘quv muhitini, jumladan, simsiz tarmoq va serverni sozlash. Agar maktablar
o‘quvchilarga Internetga kirish imkoniyatini bera olmasalar, ba’zi veb-ga asoslangan
ma’lumotlarni qidirish vazifalari real ma’lumot qidirish vazifalari bilan almashtirilishi
mumkin, masalan, kutubxonadan tegishli kitoblarni topish, kishilardan intervyu olish,
so‘rovnomalar orqali ma’lumotlarni yig‘ish yoki muayyan hududlarda kuzatuvlar olib
borish.
3. Darslik mavzularini tekshirish va turkumlash. O‘qituvchilar o‘zlari
o‘rgatadigan fanlarini o‘rganishlari va bo‘limlarni uchta o‘quv toifasiga, ya’ni
an’anaviy o‘qitish, sinfda mobil o‘qitish va maydon ichidagi mobil ta’limga ajratish
muhimdir. Buni 1-jadvalda keltirilgan mezonlarga rioya qilish orqali amalga oshirish
mumkin.
Mobil ta’limni maktabda joriy etish uchun aralash mobil ta’lim modeli, mobil
ta’lim strategiyasi va maxsus veb-saytlarni yaratish lozim.
138
O‘qituvchilarning o‘quv faoliyatini amalga oshirishlari uchun mobil ta’lim
strategiyasi tasniflari quyidagilardir: boshqariladigan o‘rganish; kasbdoshlarni
baholash; video almashish; sinxron almashish; muammoga asoslangan muhokama;
xotira vositasi sifatida kompyuterlar; loyihaga asoslangan o‘rganish; raqamli
hikoyalar; so‘rovga asoslangan o‘rganish va kontekstli mobil o‘rganish.
1-jadval.
Mobil ta’limda kurs birliklarining toifalari
Turkum
Xususiyat yoki mezonlari
An’anaviy
ko‘rsatma
O‘quvchilarni qog‘oz va qalam bilan chizish yoki yozishga jalb qilish
kerak.
Darslik bo‘yicha bilimlarni o‘qituvchilarning ko‘rsatmasi orqali
o‘quvchilarga o‘tkazish kerak.
O‘quvchilar haqiqiy vosita yaratishlari kerak.
Sinfda mobil
ta’lim
O‘quvchilarga global jihatga ega bo‘lish, chuqur o‘ylash yoki
darslikdagi mavzular haqida ko‘proq ma’lumot olish uchun
qo‘shimcha materiallar yoki kengaytirilgan ta’lim kerak.
Darslardagi ba’zi masalalarni Internetda ma’lumot qidirish orqali
qo‘shimcha tekshirishga arziydi.
Agar darslik mavzularining mazmuni mavhum bo‘lsa, tarkibni
simulyasiya dasturi bilan taqdim etish o‘quvchilarga uni tushunishga
yordam beradi.
Agar darslik mavzularining mazmuni zerikarli bo‘lsa, multimediya
yordamida kontentni taqdim etish o‘quvchilarning o‘rganishga
bo‘lgan qiziqishini oshirishi mumkin.
O‘quv mazmunini o‘zlashtirish uchun operatsion amaliyotlar kerak.
Maydondagi
mobil ta’lim
O‘quvchilarni ba’zi real dunyo o‘rganish stsenariylarida joylashtirish
ularga darslik mavzularining o‘quv mazmunini tushunishga yordam
berishi mumkin.
O‘quvchilarni ba’zi real dunyo o‘rganish stsenariylarida joylashtirish
ularga darsliklardan olgan bilimlarini kundalik hayotlari bilan
bog‘lashda yordam berishi mumkin.
O‘quvchilar raqamli qo‘shimcha materiallar bilan haqiqiy dunyo
o‘rganish maqsadlarini boshdan kechirishlari kerak.
O‘quvchilarni o‘quv tizimidagi o‘quv qo‘llanmalari, qo‘shimcha
materiallar yoki maslahatlar bilan haqiqiy dunyo muhitini
o‘rganishga jalb qilish muhimdir.
O‘quvchilar real dunyoda o‘rganish yoki real dunyo maqsadlarini
kuzatishda Internetdan qo‘shimcha materiallarni izlashlari kerak.
O‘quvchilar o‘quv tizimlari yoki Internetdan yordamlar bilan real
maqsadlarni aniqlash yoki tasniflashni o‘rganishlari kerak.
Maxsus veb-sayt kontentida o‘qituvchilar boshqa o‘qituvchilar bilan tezkor
muloqot va muhokama qilish, mobil ta’lim haqida ba’zi yangiliklarni o‘rganish uchun
forumga ega bo‘lishi kerak. O‘qituvchilar o‘zlarining mobil o‘quv faoliyatini amalga
139
oshirishda ishtirok etishga harakat qilgan o‘quv jarayoni va ularga tegishli takliflar
berishlari, samaradorligi va qiyinchiliklarini so‘rashlari mumkin bo‘ladi.
Bundan tashqari, aralash mobil ta’lim modeli va mobil ta’lim strategiyasi ularga
o‘z ta’lim faoliyatini ishlab chiqish va o‘tkazish uchun taqdim etiladi. Shu bilan birga,
yuklash platformasi o‘qituvchilarga o‘zlarining o‘quv rejalarini boshqalar bilan
ulashish va xulosa qilishlari mumkin bo‘ladi.
Xulosa qilib aytsak, mobil ta’limning integratsiyalashuvini amalga oshirish
uchun maktab o‘qituvchilarga muntazam o‘quv treninglarini o‘tkazish kerak. Bunda
mobil o‘quv faoliyatini olib borgan o‘qituvchilarning mobil ta’lim tajribasiga asoslanib
ushbu strategiyalarni o‘z ta’lim faoliyatiga qanday integratsiya qilishni chuqur
tushunishiga yordam beruvchi maxsus mavzular ko‘rib chiqilishi kerak. Shunga ko‘ra,
o‘qituvchilar o‘zlarining ta’lim kontekstida to‘g‘ri ta’lim strategiyalarini qanday
qo‘llashni aniq tushunishlari va mobil ta’limni o‘tkazishga bo‘lgan ishonchlarini
oshirishlari mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Ballantyne, R., Hughes, K. and Mylonas, A. (2002) ‘Developing procedures
for implementing peer assessment in large classes using an action research process’,
Assessment & Evaluation in Higher Education, Vol. 27, No. 5, pp.427–441.
2.
Briz-Ponce, L.;Pereira, A.; Carvalho, L.; Juanes-Méndez, J.A.; García-
Peñalvo, F.J. Learning with mobile technologies—Students’behavior. Comput. Hum.
Behav. 2017, 72, 612–620.
3.
Puentedura, R. R. (2006, November 28). Transformation, technology, and
education
in
the
state
of
Maine
[Web
log
post].
Retrieved
from
http://www.hippasus.com/rrpweblog/archives/2006_11.html
4.
Puentedura, R. R. (2013, May 29). SAMR: Moving from enhancement to
transformation
[Web
log
post].
Retrieved
from
http://www.hippasus.com/rrpweblog/archives/000095.html
5.
Begbo‘tayev A.E., Asadov S.X.. Maktab ta’limi samaradorligini oshirishda
mobilli o‘qitishning roli. “Tafakkur ziyosi” ilmiy-uslubiy jurnali 2022/2-son.
6.
Ramazon,
Mixliyev,
and
Babayarov
Abdusattor.
"MIKROSKOP
YORDAMIDA HUJAYRALARDAGI QON VA OQ QON HUJAYRALARI SONI
BOʻYICHA BEMORLARNING SOGʻLIGʻINI ANIQLASH." International Journal
of Contemporary Scientific and Technical Research (2023): 133-137.
7.
Javlon, Kholmatov, and Mustafoyev Erali. "STRUCTURE AND PRINCIPLE
OF OPERATION OF FULLY CONNECTED NEURAL NETWORKS." International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research (2023): 136-141.
8.
Obid o’g, Assistent Salimov Jamshid, Assistent Abror Mamaraimov Kamalidin
o'g, and Assistent Normatov Nizomiddin Kamoliddin o‘g. "Numpy Library
Capabilities. Vectorized Calculation In Numpy Va Type Of Information." Eurasian
Research Bulletin 15 (2022): 132-137.
9.
Ziyoda,
Maydonova,
and
Normatov
Nizommiddin.
"RAQAMLI
IQTISODIYOTDA SUN'IY INTELLEKT TEXNOLOGIYALARINI TURLI
SOHALARDA AVTOMATLASHTIRISH VOSITALARI." International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research (2023): 246-250.
140
10.
Nizomiddin, Normatov. "TA’LIMDA DASTURLASH JARAYONINI
BAHOLASHGA ASOSLANGAN AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMNI TADBIQ
ETISH." International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research
(2023): 24-28.
11.
Kamoliddin o‘g’li, Normatov Nizomiddin, and Ergashev Sirojiddin Baxtiyor
o‘g‘li. "ERWIN DASTURI YORDAMIDA IDEF0, IDEF3 VA DFD STANDAT
DIAGARAMMALARIDAN FOYDALANIB TIZIM SIFATIDA YARATILGAN
UNIVERSITETNING MONITORING BO ‘LIMI LOYIHASI." Новости
образования: исследование в XXI веке 1.6 (2023): 378-386.
12.
Javlon X. et al. Классификатор движения рук с использованием
биомиметического распознавания образов с помощью сверточных нейронных
сетей с методом динамического порога для извлечения движения с
использованием датчиков EF //Journal of new century innovations. – 2022. – Т. 19.
– №. 6. – С. 352-357.
13.
Қаршиев А. МАКТАБ ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИСИНИГ АХБОРОТ
КОМПЕТЕНТЛИГИ ТУЗИЛМАСИ //Журнал математики и информатики. –
2020. – Т. 1. – №. 1.
14.
Қаршиев АА П. Ш. М. Глобаллашув жараёнида таълим сифатини
таъминлаш ва унинг ўзига хос хусусиятлари //Интернаука»: научный журнал. –
№. 44. – С. 126.
15.
Анарова, Шахзода, and Достон Мухторов. "ТИББИЙ ТУЗИЛИШЛИ
МУРАККАБ ОБЪЕКТЛАРНИНГ ФРАКТАЛ ЎЛЧОВЛАРНИ АНИҚЛАШ."
International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research (2023): 196-
200.
THE ISSUE OF RECOGNIZING A PERSON BASED ON HIS VOICE
Dusanov Xurshid Toshpoʻlatovich
Jizzakh Branch of National University of Uzbekistan
Abstract.
Automated voice-based identification and authentication systems are
useful for many applications in national security, electoral integrity, cybercrime
prevention, and access control. Initially, traditional methods such as names, codes of
personal identification numbers, passwords were used for the use of biometric systems
in identification. Face, fingerprint, eye color and various other methods have been used
for personal identification. This article analyzes voice-based personal identification
systems and personal biometrics over the past five decades.
Keywords.
PIN, ID cards, DNA, automatic identity verification, automatic
identity identification, one-to-many.
Introduction
Personal identification is the process of recognizing an individual based on unique
characteristics, the most common method being name recognition. Early personal
