333
Таким образом, разработанные методы преобразования ТФ для управления
СС, позволяют анализировать и описать процессов решения задач при
построении алгоритма управления сложных систем.
Литературы:
1.
Kabulov A V, Normatov I H and Karimov A Algorithmization control of
complex systems based on functioning tables// – Journal of Physics Conference Series
1441:012141·January 2020 DOI: 10.1088/1742–6596/1441/1/012141 (Scopus, IF =
0.7), pp. 1–9.
2.
Kabulov A.V., Normatov I.H. and Ashurov A.O. Computational methods of
minimization of multiple functions// – Journal of Physics Conference Series
1260(10):102007 August 2019 DOI: 10.1088/1742–6596/1260/10/102007 (Scopus, IF
= 0.7), pp. – 1–10.
3.
Питерсон Дж. Теория сетей Петри и моделирование систем// – М.: Мир,
1984. – 264 с.
MOBIL OʻQITISH TEXNOLOGIYALARI YORDAMIDA SOʻROVLAR
TIZIMINI VA TEST SINOVLARINI TASHKIL ETISH
PhD, dots. v.b. Sattarov Azamat Rayelovich
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali, O‘zbekiston
Annotatsiya:
ushbu ishda oliy ta'lim muassasalarida mobil o'qitish
texnologiyalari yordamida so’rovlar tizimi va test sinovlarini tashkil etish
imkoniyatlari, afzalliklari va qulayliklari haqida fikr yuritilgan.
Kalit soʻzlar:
mobil o'qitish texnologiyasi, so’rovlar tizimi, o'quv jarayoni,
mobil qurilmalar, ta'lim texnologiyalari.
Dinamik rivojlanayotgan bugungi kundagi axborot maydonida faoliyat
yuritadigan zamonaviy mutaxassis kommunikasiya va kompyuter texnologiyalari
yordamida axborotni to'plash, saqlash, qayta ishlash, tahlil qilish va undan foydalanish
bilan bog'liq ko'nikmalarga ega bo'lishi kerak.
Bir tomondan, katta miqdordagi axborotlarga tezkor kirish imkonini beruvchi
global tarmoqning doimiy rivojlanishi atrof olam haqida kerakli ma'lumotlar olishni
osonlashtiradi. Ammo, boshqa tomondan, axborotni ya'ni, muhim, ishonchli, dolzarb
va zaruriy ma'lumotlarni topish yanada murakkablashib borayotganligini ham e'tiborga
olish zarur [1]. Axborot oqimida erkin harakatlana olish uchun inson yoshlik davridan
boshlab shakllanish lozim bo'lgan axborot madaniyatiga ega bo'lishi kerak.
O'qitishda mobil ta'lim texnologiyalardan foydalanishning yana bir usuli – bu
ulardan ta'lim oluvchilar bilan o'tkaziladigan so'rovlarni tashkil etish vositasi sifatida
foydalanishdir. Ta'lim oluvchilar o'rtasida o'quv jarayoni sifatini yaxshilash maqsadida
tashkil etilgan so'rovnomaga bunday yondashuv ta'lim oluvchilardan ulardagi
334
savollarga javob berishi uchun alohida pultlardan foydalanishni hohlamaydiganlarga
tashkiliy nuqtai nazardan qulayroq va samaraliroq bo'lib hisoblanadi. Bunday
yondoshuvda ta'lim oluvchilar mobil qurilmalar orqali savollarni masofadan turib
oladi, ularga o'z javoblarini esa yozma xabar ko'rinishda yoki ovoz berish orqali
ta'minlaydi. S.V.Titova va T.Talmo mobil qurilmalar orqali tashkil etiladigan so'rov
tizimlarining texnik xususiyatlariga asoslangan quyidagi didaktik funktsiyalarini
ajratib ko'rsatadilar [2]: o'quv jarayonini tashkil etish va o'tkazish jarayonida
muammolar yuzaga kelganda tezkor lahzali qaytar aloqani ta'minlash; ta'lim
oluvchilarning bilimlarni o'zlashtirish dinamikasini kuzatish va baholash; talabaning
mashg'ulot jarayonidagi faoliyatini kuzatib borish; talabalarning o'quv jarayonidagi
ishtiroki, qamrov darajasi va o'rganilayotgan fanga nisbatan ta'xlim oluvchilarda
motivasiyasini oshirish; guruhli bahslarni tashkil etish; tortinchoq va o'z fikrini oshkor
bayon etishdan qo'rqadigan talabalar uchun qulay psixologik muhit yaratish; berilgan
topshiriqni bajarish natijasi bo'lgan javoblarni talabalarning bir biridan ko'chirish
xavfini kamaytirish (taymerni qo'llash natijasida); ta'limda axborot-kommunikasiya
texnologiyalari vositalarining texnik nuqtai nazardan imkoniyatlari cheklangan holatda
qo'llanilishi; behuda hatti-harakatlarsiz talabalarni dars jarayonida tezkor holda
faollashtirish mumkinligi.
Oliy ta'lim muassasasi auditoriyasi, shuningdek maktab sinf xonalarida ta'lim
oluvchilar bilan o'quv jarayoni sifatini yaxshilash maqsadida o'tkazilgan so'rovlarda
mobil so'rov tizimlaridan foydalanish tajribasini o'rgangan bir qator xorijiy
tadqiqotlarda esa mobil qurilmalarni cheklash qo'llash o'rniga talabalar va
o'quvchilarning smartfonlari imkoniyatlaridan foydalanishlari foydaliroq ekanligiga
e'tibor qaratilgan.
Mobil so'rov tizimlaridan mashg'ulot jarayonida foydalanishdagi quyidagi
afzalliklarini sanab o’tish mumkin:
• auditoriyada Interaktivlikning ortadi, bunda talabalarning o'quv jarayoniga
e'tiborlari hamda ishtiroklari ortadi, o'zaro hamkorlik qilinadi va fikr-mulohazalar
almashiladi;
• tizimdan auditoriyada foydalanish jarayonida talabalar uchun kreativ qiziqarli
muhit yaratiladi;
• ishtirokchilarga anonim ovoz berish imkoniyati paydo bo'ladi;
• mobil so'rov tizimidan foydalanish o'quv jarayoniga zamonaviy texnik
komponentni joriy etadi;
• o'qituvchi talabalarning o'quv materialini qanchalik tushunganligini tezkor
bilib olish imkoniyatini qo'lga kiritadi, natijada darsning borishini to'liq nazoratda
bo'ladi.
Auditoriya yoki sinfdagi dars jarayonida mobil so'rovnoma tashkil qilishning
yana bir usuli sifatida o'qituvchi smartfonidan talabalar shaxsiy kodlarini o'qish
imkoniyatidan foydalanishni ko'rsatish mumkin. Plickers resursi ushbu tizimlarnng bir
ko'rinishi bo'lib hisoblanadi [3]. Plickers dan foydalanish uchun esa talabalardan mobil
qurilmalar va Internetga ulanish talab etilmaydi. O'qituvchi tomonidan kartochkalarni
yaratiladi va ularni auditoriyadagi talabalarga tarqatiladi. Bunday so'rov tizimidan
amaliy foydalanish tajribasidan shuni xulosa qilish mumkinki, bu usul auditoriyaning
335
texnik jihatdan jihozlanishi etarli bo'lmagan sharoitda ham muvafaqqiyatli qo'llanilishi
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Sattarov A.R. Mobil texnologiyalarni oliy ta'lim muassasalari o'quv
jarayonida qo'llash. // O'zMU xabarlari ilmiy jurnali, Toshkent 2019, ½. 143-148
betlar.
2. Titova S. V., Talmo T. Model interaktivnoy lektsii na baze mobilnix
texnologiy // Visshee obrazovanie v Rossii. – 2015. – №2. – S.126-135.
3. Plickers URL: https://www.plickers.com.
TALABALARNING MUSTAQIL TA’LIMINI TASHKIL ETISHDAGI
ZAMONAVIY YONDOSHUVLAR
Toshpoʻlatov Hamdam Bekmuhammadovich
Jizzax Davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya:
Bu ilmiy nashrda talabalarning mustaqil ta’lim soatlarini
zamonaviy yondoshuvlar asosida, xususan elektron axborot ta’lim muhitida tashkil
etishning metodlari ustida fikr yuritiladi.
Kalit soʻzlar:
Mustaqil ta’lim, elektron axborot-ta’lim muhiti, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari.
Respublikamiz Oliy ta'lim tizimida modul-kredit tizimining tadbiq qilinishi
o'quv jarayonini tashkil etishda bir qator o'zgarishlarni talab qiladi. Bulardan biri ta'lim
jarayonida auditoriya soatlarining qisqarishi va mustaqil ta'lim soatlarining oshib
borishidir. Mustaqil ta'lim soatlarining oshirib borilishi talabalarning nafaqat iodiy
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun, balki ularning o'z-o'zini o'qish-o'rganishga
va kasbiy tayyorgarlik darajasini oshirishga ragbatlantirish kompetensiyasini
rivojlantirishni ham nazarda tutadi. O'qituvchining vazifasi axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining (AKT) global tarqalishi sharoitida talabalarni kasbiy faoliyatga
tayyorlashdir. Ta'lim muassasalarida AKT resurslari bilan o'zaro munosabatlar
ko'nikmalari va kompetentsiyaga asoslangan yondashuv doirasida shakllantiriladi, bu
bitiruvchining shaxs va professional sifatida o'z salohiyatini ro'yobga chiqarishga hissa
qo'shadigan ma'lum bir kasbiy, ijtimoiy, shaxsiy kompetentsiyalarga ega bo'lishini
nazarda tutadi. Ushbu maqsadlarga erishish uchun o'qituvchilar o'qitishning turli
shakllari va usullarini joriy etadilar va talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishning
yangi va samarali shakllarini izlaydilar.
Psixologik va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish "mustaqil ish" tushunchasini
aniqlashtirishga imkon beradi, biz uni o'qituvchi tomonidan tashkil etilgan o'quv va
ijodiy faoliyat deb bilamiz, uning davomida talabalar o'z-o'zini shakllantirish, o'z-o'zini
tarbiyalash va o'zini o'zi boshqarish ko'nikmalarini shakllantiradilar. Mustaqil ish
