322
11. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
12. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
13. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
14. Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
15. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
PSIXOLOGIK AXBOROT XAVFSIZLIGI
Yusupov Umidjon Salim oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Mahkamova Komila
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Ushbu tesizda insonlarning psixologik axborot xavfsizligi haqida
ma’lumotlar berilgan, shaxsiy ma‘lumotlarning xavfsizligi inson ruhiy salomatiliga
ta‘siri va ma‘lumotlarning ishonchli saqlash va nazorat qilish haqida fikrlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
globallashuv, axborot, ruhiy salomatlik, indivudiallik, maxfiylik,
xavfsizlik, shaxsiy ma‘lumotlarni saqlash, raqamli dunyo, kiberhujumlar.
Butun dunyoda eng dolzarb masalalardan biri bu insonlarning shaxsiy
ma’lumotlarining himoyasi hisoblanadi. Psixologik axborot xavfsizligi shaxsning
farovonligi va shaxsiy hayotini himoya qilishda muhim rol o'ynaydi. Shaxsiy
ma'lumotlar elektron ko'rinishda to'planishi, almashilishi va saqlanadigan bugungi
raqamli asrda psixologik ma'lumotlarni himoya qilish muhim masalaga aylandi. Ushbu
tesizda psixologik axborot xavfsizligining ahamiyatini o'rganadi va nozik psixologik
ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlash uchun strategiya va amaliyotlar haqida
tushuncha beradi.
Psixologik ma'lumotlar shaxsning fikrlari, his-tuyg'ulari, ruhiy salomatligi va
hayotiy tajribalari haqidagi nozik tafsilotlarni o'z ichiga oladi. Ushbu ma'lumotni
himoya qilish shaxsiy maxfiylikni saqlash va ruxsatsiz kirish yoki noto'g'ri
foydalanishning oldini olish uchun muhimdir. Ruhiy salomatlik xizmatlarida ishonchni
mustahkamlash: Psixologik axborot xavfsizligi shaxslar va ruhiy salomatlik
mutaxassislari o'rtasida ishonchni mustahkamlash uchun juda muhimdir. Agar odamlar
323
o'zlarining shaxsiy ma'lumotlari maxfiy saqlanishiga ishonchlari komil bo'lsa, ular
yordam so'rashlari va tashvishlarini ochiq aytishlari mumkin.
Maxfiylik va xabardor qilingan rozilik: Ruhiy salomatlik bo'yicha mutaxassislar
har qanday psixologik ma'lumotni to'plash yoki almashishdan oldin maxfiylikni
birinchi o'ringa qo'yishlari va mijozlardan xabardor roziligini olishlari kerak. Maxfiylik
siyosati va cheklovlarini aniq yetkazish ishonchni mustahkamlashga yordam beradi va
shaxslarga shaxsiy ma'lumotlarini almashish bo'yicha ongli qarorlar qabul qilish
imkoniyatini beradi. Xavfsiz ma'lumotlarni saqlash va uzatish: shifrlash va xavfsiz
saqlash tizimlari kabi ishonchli ma'lumotlar xavfsizligi choralarini qo'llash psixologik
ma'lumotlarni ruxsatsiz kirishdan himoya qilish uchun juda muhimdir. Ma'lumot
uzatish kanallarining shifrlanganligini ta'minlash axborot almashinuvi vaqtida
qo'shimcha himoya qatlamini qo'shadi.
Eng kam imtiyoz tamoyiliga asoslangan psixologik ma'lumotlarga kirishni
cheklash juda muhimdir. Noyob foydalanuvchi nomlari va parollar yoki biometrik
autentifikatsiya kabi kuchli autentifikatsiya protokollarini joriy qilish maxfiy
maʼlumotlarga ruxsatsiz kirishning oldini olishga yordam beradi. Ruhiy salomatlik
bo'yicha mutaxassislar va xodimlar uchun uzluksiz o'qitish va ta'lim dasturlari
psixologik axborot xavfsizligining eng yaxshi amaliyotlarini tushunishlarini
kuchaytirishi mumkin. Bunga potentsial xavfsizlik xatarlarini tan olish, ma'lumotlar
buzilishi bilan shug'ullanish va rivojlanayotgan tahdidlar va qoidalardan xabardor
bo'lish kiradi.
Shaxslarning psixologik ma'lumotlarini himoya qilish ularning shaxsiy hayoti,
ishonchi va farovonligini saqlashda muhim ahamiyatga ega. Ruhiy salomatlik bo'yicha
mutaxassislar, tashkilotlar va siyosatchilar ishonchli amaliyotlarni amalga oshirish,
xabardor rozilikni ta'minlash, ma'lumotlarni saqlash va uzatishni ta'minlash, kirishni
nazorat qilish va xabardorlikni oshirish orqali psixologik axborot xavfsizligini birinchi
o'ringa qo'yishlari kerak. Shunday qilib, biz psixologik yordam so'ragan shaxslar uchun
xavfsiz va maxfiy muhitni ta'minlay olamiz, bu ularga o'z tajribalarini ochiq baham
ko'rishlari va maksimal maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlagan holda ularga loyiq
bo'lgan yordamni olishlari mumkin.
1.
Ma'lumotlarni shifrlash: saqlash va uzatish paytida psixologik ma'lumotlarni
himoya qilish uchun kuchli shifrlash algoritmlaridan foydalaning. Shifrlash
ma'lumotlarni o'qib bo'lmaydigan formatga aylantiradi, bu esa ruxsatsiz kirish sodir
bo'lganda ham ma'lumotlarning himoyalanganligini ta'minlaydi.
2.
Xavfsiz tarmoq infratuzilmasi: Psixologik ma'lumotlarga ruxsatsiz kirishning
oldini olish uchun xavfsiz tarmoqlar va xavfsizlik devorlaridan foydalaning.
Zaifliklarni bartaraf etish va kiberhujumlar xavfini kamaytirish uchun muntazam
ravishda tarmoq tizimlarini yangilang va tuzating.
3.
Ikki faktorli autentifikatsiya: psixologik ma'lumotlarga yoki bunday
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan tizimlarga kirishda qo'shimcha xavfsizlik darajasini
qo'shish uchun biometrik identifikatsiya yoki bir martalik parolni tekshirish kabi ikki
faktorli autentifikatsiya usullarini qo'llang.
4.
Doimiy ma'lumotlarning zaxira nusxalarini yaratish: Tasodifiy o'chirilgan,
apparatdagi nosozliklar yoki xavfsizlik buzilishi holatlarida ularning mavjudligi va
yaxlitligini ta'minlash uchun psixologik ma'lumotlarning muntazam zaxira nusxalarini
324
amalga oshiring. Maʼlumotlarni saqlash va falokatlarni tiklash boʻyicha eng yaxshi
amaliyotlarga rioya qilgan holda zaxira nusxalarini xavfsiz saqlang.
5.
Zaiflikni baholash va kirish testi: tizimlar va ilovalardagi potentsial xavfsizlik
zaif tomonlarini aniqlash uchun davriy zaiflikni baholash va kirish testlarini o'tkazing.
Ushbu zaifliklarni tezda bartaraf etish ruxsatsiz kirish va ma'lumotlar buzilishining
oldini olishga yordam beradi.
Psixologik axborot xavfsizligini ta'minlash texnologik choralar, axloqiy
mulohazalar va tegishli qoidalarga rioya qilishni birlashtirgan ko'p qirrali ishdir. Kuchli
texnik kafolatlarni amalga oshirish, xabardor qilingan rozilik va anonimlashtirish
orqali shaxsiy daxlsizlikni hurmat qilish va axloqiy amaliyotlarni targ'ib qilish orqali
biz psixologik ma'lumotlarni qayta ishlash va saqlash uchun xavfsiz muhitni
yaratishimiz mumkin. Bu yondashuv nafaqat shaxslarning shaxsiy daxlsizligini
himoya qiladi, balki turli kontekstlarda, jumladan, ruhiy salomatlik xizmatlari,
tadqiqotlar va boshqalarda ishonch, maxfiylik va psixologik ma'lumotlardan mas'uliyat
bilan foydalanishni targ'ib qiladi.
Doimiy monitoring va hodisalarga javob:
Muntazam xavfsizlik tekshiruvlari: Xavfsizlik choralari samaradorligini
baholash, potentsial zaifliklarni aniqlash va belgilangan siyosat va qoidalarga
muvofiqligini ta'minlash uchun muntazam tekshiruvlar o'tkazing. Ushbu proaktiv
yondashuv xavfsizlik xavflarini ulardan foydalanishdan oldin aniqlash va
kamaytirishga yordam beradi.
Buzilishlarni aniqlash va oldini olish tizimlari: tarmoq trafigini kuzatuvchi va
shubhali harakatlar yoki potentsial buzilishlarni aniqlaydigan hujumlarni aniqlash va
oldini olish tizimlarini joriy etish. Ushbu tizimlar xavfsizlik hodisalarini tezda aniqlash
va ularga javob berishga yordam beradi.
Hodisalarga javob berish rejasi: Xavfsizlik buzilishi yoki psixologik ma'lumotlar
bilan bog'liq voqea sodir bo'lgan taqdirda qo'llanilishi kerak bo'lgan choralarni
ko'rsatadigan keng qamrovli hodisalarga javob berish rejasini ishlab chiqing. Ushbu
reja jabrlangan shaxslarga ta'sirni kamaytirish va keyingi zararni kamaytirish uchun
hisobot berish, saqlash, tergov, tiklash va aloqa qilish tartiblarini o'z ichiga olishi kerak.
Xodimlarni o'qitish va xabardor qilish: xodimlarni ma'lumotlarni himoya
qilishda ularning roli va mas'uliyatini ta'kidlab, psixologik axborot xavfsizligi bo'yicha
doimiy ravishda o'qing va o'qing. Bunga fishing hujumlari, ijtimoiy muhandislik
taktikasi hamda psixologik maʼlumotlarning maxfiyligi va yaxlitligini saqlash
muhimligi haqida xabardorlikni oshirish kiradi.
Kiberxavfsizlik bo'yicha ekspertlar bilan hamkorlik: Eng yaxshi amaliyotlarni
joriy etishni ta'minlash va paydo bo'layotgan tahdidlar va texnologiyalardan xabardor
bo'lish uchun ma'lumotlarni himoya qilish va maxfiylikka ixtisoslashgan
kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassislar, maslahatchilar yoki firmalar bilan hamkorlik
qiling.
Psixologik ma'lumotlarni himoya qilish texnik chora-tadbirlar, axloqiy
mulohazalar va hushyor monitoringni talab qiladigan doimiy jarayondir. Kuchli
xavfsizlik amaliyotlarini birlashtirish, maxfiylik va maxfiylik madaniyatini
rivojlantirish hamda rivojlanayotgan tahdidlardan xabardor bo'lish orqali shaxslar va
tashkilotlar psixologik ma'lumotlarni ruxsatsiz kirish, buzilishlar va noto'g'ri
325
foydalanishdan himoya qilishi mumkin. Psixologik axborot xavfsizligini birinchi
o'ringa qo'yish orqali biz psixologik yordam so'ragan shaxslarning ishonchi va
farovonligini saqlab qolishimiz, ruhiy salomatlik bo'yicha tadqiqotlarni rivojlantirishga
hissa qo'shishimiz va soha mutaxassislarining axloqiy majburiyatlarini bajarishimiz
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Barno, N., & Buvirobiya, H. (2023). MAKTABGACHA YOSH
DAVRIDAGI
BOLALAR
PSIXOLOGIYASINING
O
‘ZIGA
XOS
TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 394-397.
2. Shavkatovna, N. B. (2022). Axborot texnologiyalari bilan ishlovchi
shaxslarning
psixologik
xolatining
patologiyasi.
International
Journal
of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 658-662.
3. Mingboyevich, U. B., & Shavkatovna, N. B. (2022). TA’LIM
TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA DARS JARAYONINI TASHKIL ETISHNING
PSIXOLOGIK MEZONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 276-279.
4. Норбекова, Б., & Орокбоева, М. (2022). Sharq mutafakkirlarining oilada
bolalar
shaxsida
etnopsixologik
xususisyatlarni
tarbiyalash
haqidagi
qarashlari.
Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы
,
1
(1), 440-442.
5.Norbekova, B. S. (2021). The Role of National Traditions in the Formation of
Ethnopsychological Characteristics in Children and Teenagers.
Turkish Journal of
Computer and Mathematics Education (TURCOMAT)
,
12
(10), 1848-1853.
6.Norbekova, B. (2021). MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR
NUTQINI RIVOJLANTIRISH YO’LLARI: MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISH YO’LLARI.
Мактабгача таълим
журнали
,
3
(3).
7.
Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
8. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
9. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
10. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
11. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
326
12. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
13. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
14. Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
15. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
ART-TERAPEYANING TRANSFOMATSION KUCHI
Yusupov Umidjon Salim oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
G‘aniyeva Dilafruz
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
talabasi
Annotatsiya:
Ushbu tesizda art-terapeyaning inson salomatligiga ta‘siri,
insonlardagi psixologik kasalliklarni yengishga qo‘shadigan hissasi, art-terapeyaning
hozirgi kundagi jamiyat rivojlanishidagi hissasi keltrilgan.
Kalit so‘zlar:
Art-terapeya, psixiatr, psixoanalitika, meditatsiya, neyrologiya,
ruhiy salomatlik, davolash, stress, depress, ijodkorlik.
San'at ming yillar davomida insoniy ifodaning muhim shakli bo'lib, his-
tuyg'ularni, fikrlarni va hikoyalarni yetkazish vositasi bo'lib xizmat qiladi. O'zining
estetik qiymatidan tashqari, san'at turli xil psixologik va hissiy qiyinchiliklarni
o'rganish, qayta ishlash va davolashning o'ziga xos usulini taklif qiluvchi terapevtik
salohiyatga ham ega. Art-terapiya deb nomlanuvchi ushbu amaliyot ruhiy salomatlikni
davolashda samarali va innovatsion yondashuv sifatida tan olindi. Ushbu tezisda biz
art-terapiya olami, uning tarixi, texnikasi, foydalari va yaxlit farovonlikni targ'ib
qilishdagi rolini ko'rib chiqamiz.
Art-terapiyaning ildizlarini 20-asrning boshlarida, psixiatrlar va psixoanalitiklar
psixologik vaziyatlarni tushunish va davolashda san'atning ahamiyatini anglay
boshlaganlarida kuzatish mumkin. Adrian Xill kabi rassomlar sil kasalligi tashxisi
paytida san'atda tasalli topib, ijodiy ifodaning terapevtik salohiyatini o'rnatishda hal
qiluvchi rol o'ynadi. Biroq, faqat 20-asrning o'rtalariga kelib, art-terapiya maxsus
texnika va nazariyalarning rivojlanishi bilan yanada rasmiy tuzilishga ega bo'la
boshladi. Art-terapiya o'z-o'zini ifoda etish va o'z-o'zini kashf qilishni rag'batlantirish
uchun mo'ljallangan turli usullarni qo'llaydi. Maqsad - odamlarga o'zlarining ongsiz
fikrlari va his-tuyg'ulariga kirishga imkon berish, ko'pincha faqat an'anaviy nutq
