104
2-SHOʻBA
RAQAMLI IQTISODIYOT VA RAQAMLI
TRANSFORMATSIYA
RAQAMLI TEXNOLOGIYARDAN FOYDALANGAN HOLDA POCHTA
ALOQASINI AVTOMATLASHTIRISH ISTIQBOLLARI
t.f.d., prof., akademik Yusupbekov Nodirbek Rustambekovich
Toshkent davlat texnika universiteti
Axmadbekov Xokimbek Xasan o‘g‘li
Toshkent davlat texnika universiteti mustaqil izlanuvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada mualliflar fan, texnika va texnologiya
taraqqiyotini rivojlantirishda pochta aloqasini avtomatlashtirish, texnologik
jarayonlarni kompleks mexanizatsiyalashtirish va raqamli texnologiyalardan
foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlarini ilmiy asoslagan.
Kalit so‘zlar:
Shtrix kod, 2D kod, 3D kod, RFID.
Texnika ham jamiyat kabi eng oddiy mehnat vositalaridan tortib g‘oyatda
murakkab mexanizmlar, mashinalar va jihozlargacha bo‘lgan uzoq rivojlanish yo‘lini
bosib o‘tgan.
XX asrning 30-yillarida avtomatik ishlaydigan mashinalar nazariyalari, ishlab
chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning ilmiy-nazariy asoslari yaratila boshlandi.
Natijada avtomatlashtirish muammosiga yondashish masalasi olimlar tomonidan qayta
ko‘rib chiqildi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks avtomatlashtirishga zamonaviy
vositalardan foydalanib, ularni boshqarish tizimlarini keng joriy qilishga asos
solindi[1].
Bugungi kunda pochta aloqasi butun dunyo bo‘ylab aloqaning eng asosiy
vositalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. O‘zbekistonda keyingi yillarda pochta sohasini
har tomonlama rivojlantirish pochta jo‘natmalariga ishlov berishda avtomatlashtirilgan
xizmat turlarini joriy etish, sohani jahon talablari darajasiga olib chiqish maqsadida bir
qator me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi.
Olim Kurt Wahlstedt fikricha Ilmiy boshqaruv tamoyilida mehnat vazifalarini
imkon qadar soddalashtirish, keraksiz harakatlardan qochish, ish tezligini oshirish,
ishchilar o‘rtasidagi ijtimoiy aloqalarni cheklash zarur hisoblanadi. Pochta aloqasida
jo‘natmalarni nazorat qilish va ishlov berish jarayonlarini tobora ko‘proq
avtomatlashtirish maqsadga muvofiqdir[2]. Pochta aloqasida jo‘natmalarni ishlov
berishni avtomatlashtirish, jo‘natmani belgilangan manzilga yetkazib berish
jarayonlarini optimallashtirish hamda nazorat qilish tizimini takomillashtirishga
xizmat qiladi.
Har yili pochta korxonalari tomonidan millionlab xat va posilkalar jo‘natiladi.
Demak uni nazorat qilish uchun vaqt, kuch va pulni kam sarflash uchun qulay
105
texnologiyalardan foydalanib, ularni kuzatib borish, ishlov berish maqsadga muvofiqdir.
Bunda shtrix kod bu muammoni ijobiy hal qilishi mumkin. Shtrix kod xizmat ko‘rsatish
jarayonlarida qo‘llanilib, foydalanish cheklovlariga qarab farqlanadigan kodifikatsiya
yoki simvolizm protokollaridan foydalaniladi[3].
1-rasm. shtrix kod
Shtrix kod posilkalarni saralashni tezlashtiradi, chunki ularda avtomatik
skanerlash funksiyalari mavjud. Ko‘proq pochta korxonalari ma’lumotlarni 2D kodlarni
joriy qilmoqdalar, ular kuzatuvni ta’minlaydigan marshrutlar ko‘rsatmalar kabi
qo‘shimcha ma’lumotlarni kiritish imkoniyati mavjud (1-rasm). Ushbu shtrix kodga
kiritilgan ma’lumotlar pochta xizmatini faollashtiradi, chunki 2D kod
rasmiylashtirilganda maxsus taklif, ma’lumot va boshqalar to‘g‘risida axborotlarni
qo‘shimcha kiritilish funksiyalari mavjud.
Masalan shtrix kod orqali xat va posilkalarni saralashni avtomatlashtirish:
➢
xat va posilkalarni saralashda avtomatlashtirish ish faoliyatini yaxshilashga olib
keladi, samaradorlik va xarajatlarni tejashaydi;
➢
Xat va posilkalarni saralashda avtomatlashtirish orqali yetkazib berish sifati
yaxshilanib, mavjud va yangi xizmatlarni taqdim etadi;
➢
Ma’lumotlarga boy yangi shtrix kod yaxshiroq kuzatish imkonini beruvchi
yangi standartga aylanadi. Pochta operatorlari mijozlar uchun qo‘shimcha ma’lumotlarni
o‘z ichiga olgan yangi qo‘shimcha qiymatli pochta xizmatlarni taqdim etadi.
Raqamli marketingga javob stavkalari past bo‘lganligi sababli, xarajatlar yuqori
bo‘lsa ham, pochta jo‘natmalari juda qulay. Bu boshqa jismoniy pochta oqimlaridan
farqli o‘laroq, to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta va qo‘shimcha qiymatli xat xizmatlariga talabni
oshiradi.
Sohani raqamlashtirish orqali robotlar posilkalarni saralash amaliyoti allaqachon
yo‘lga qo‘yilib, hozirgi kunda Amazon va DHL kabi kompaniyalar tomonidan sinov
bosqichida ishlamoqda. Biroq, robototexnikaning jadal rivojlanishi bilan robotlar
kelajakda ko‘proq vazifalarni bajarishi mumkin. Bunda mijozga o‘z-o‘ziga xizmat
ko‘rsatishni 24/7 ish vaqtini taklif qiladi va muvaffaqiyatli xizmat ko‘rsatadi[4].
Royal Mail butun biznesni avtomatlashtirishning ulkan dasturini amalga
oshirmoqda. 2023-yilda u butun mamlakat bo‘ylab, jumladan Nottingem, Chester va
106
Kardiffdagi pochta markazlarida 10 ta posilkalarni saralash mashinasini o‘rnatdi.
Daventrida joylashgan Midlands Super Hub 2024-yilning yozida ochilishi kutilmoqda.
2022-yil mart oyida Royal Mail posilkalarning 50 foizini avtomatlashtirgan. Bu esa
2021-yilning shu davriga nisbatan 33 foiz oshganligi ko‘rishimiz mumkin. Kompaniya
2023/2024-yillarga qadar raqamlashtirish orqali xizmat ko‘rsatish jarayonlarini
avtomatlashtirish 90% ga[5] yetkazish maqsad qilingan.
Yuqori xarajat va cheklangan mahsulot tanlovi tufayli ushbu yangi texnologiyasi
asosan xizmat ko‘rsatish sohasida qolishi kutilmoqda. 3D ob’ektlarni ishlab chiqarish va
sotish jo‘natmalarga ozgina ijobiy hajm ta’sir qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Usmanov A.I., Tursunboev N.I., Bobonazarov O‘.Q. “Mexanizatsiyalashtirish
va avtomatlashtirish asoslari” O‘quv qo‘llanma. Toshkent 2007, B 3-4.
2. Kurt Wahlstedt. Postal work – work organizational changes as tools to improve
health. comprehensive summaries of uppsala dissertations from the faculty of medicine
1022. Acta Universitatis upsaliensis uppsala 2001, B-8.
3. Anh Nguyen Sun’iy intellekt pochta va posilka sanoatiga qanday ta’sir qilishi
mumkin. Texnologiya maktabi Xalqaro logistika bo‘yicha dasturi. 2020, B-9.
4. Royal Mail opens new automated super hub as it becomes a parcels business.
ЦИФРОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И РЕСУРСЫ В ДИСТАНЦИОННОЙ
ПОДДЕРЖКЕ СЕМЕЙ С ДЕТЬМИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ
ПРОСТРАНСТВЕ
к.п.н., доц. Данилова Ирина Сергеевна,
к.п.н., доц. Данилова Юлия Сергеевна
Тульский государственный педагогический университет им. Л.Н. Толстого
Аннотация:
в статье представлены результаты изучения дистанционной
поддержки семей с детьми в образовательном пространстве. В контексте
взаимодействия семьи и школы в интересах воспитания и обучения детей дана
характеристика наиболее востребованных цифровых технологий и ресурсов;
обосновываются критерии их выбора; раскрывается их педагогическая сущность
в обеспечении взаимных действий родителей и профессионалов. Дистанционная
поддержка определяется как механизм «мягкой» силы, который предоставляет
родителям цифровой инструментарий, ориентирующий их на развитие опыта
родительства как компетентностного в воспитании и обучении детей.
Ключевые слова:
дистанционная поддержка, компетентностное
родительство, взаимодействие, цифровые технологии в образовании.
