Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
12
Annotatsıya:
Bu maqolada hozirgi kunda amalga oshirilayotgan yangiliklar, dars otish texno-
logiyalari va tehnikalari haqida, ta’lim tizmimizda amalga oshirilayotgan eng qulay va samarali
metodlar va uslublar xususida fikr yuritilgan bo‘lib, quyida keltirilgan texnologiya va metodlar yor-
damida o‘quvchilar , tezkor, kreativ fikrlash va o‘tilgan mavzuni tahlil qila olish imkoniyatiga ega
bo‘lishadi. Shu bilan birgalikda ularning dunyoqarashini ham yetarli darajada rivojlantirib borish
mumkin bo‘ladi. Ushbu maqolada o‘qitishda samarali bo‘lgan metodlar ko‘rsatib o‘tilgan. Misol
uchun ortiqchasini top, decoder, buterburot, 1 daqiqa, zanjir va maktub metodlari. Bu metodlar
o‘quvchilar uchun juda qulay bo‘lib ularni yuqori darajada bilimlarni egalllshi ya’ni bilimlarning
yuqori darajada o‘zlashtirishlari mumkin bo‘ladi. Bundan tashqari dars jarayonida ularni rag‘bat-
lantirish ham o‘quvchilarning o‘sha fanga bo‘lgan ishtiyoqini yanada oshishiga xizmat qiladi. Misol
sifatida oddiy so‘zlar bilan, ya’ni barkalla, zo‘r, yaxshi, qoyilmaqom kabi so‘zlar bilan ham ularni
rag‘batlantirish yuqoridagi metodlarning ajralmas qismi bo‘lib qolishi kerak. Shundan so‘nggina
yangi mavzuga o‘tilsa, o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirishi oson bo‘ladi. Bu texnologiya yorda-
mida oliy toifali pedagok, falsafa fanlari doktori va UNISEF xalqaro treneri Dilafruz Xidoyatova
o‘zining dars jarayonida ushbu metodlarni qo‘llash orqali yuqori natijalarga erishgan. Bundan tas-
hqari Chirchiq davlat pedagogika universiteti pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PHD)
Mirzayeva Nodira o‘zining yuqori darajali malakasi yordamida o‘quvchilar bilan ishlashning yuqori
texnikasiga ega hisoblanadi.
Kalit so
‘
zlar
:
metod, top 5, decoder, davrlar stuli.
Kirish
Jadal globallashuv sharoitida yangi O‘zbekistonning dunyo hamjamiyatiga sa-
marali integrallashuvi uning noyob kapitali – fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy barqa-
rorligini ta’minlash, hayoti davomida sifatli ta’lim olish imkoniyatlarini kengaytirish-
ga bevosita bog‘liq. O‘zbekiston Prezidentining 2022-yil 28 yanvardagi PF-60-son
Farmoni bilan “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi” qabul qilindi. Bugungi kunda 10 mingdan ortiq maktab, 6,3 mln dan or-
tiq o‘quvchilar, 500 mingdan ko‘proq kadr mamlakat aholisinig deyarli 19% ni tashkil
ABDUJABBOROV SARDOR
SAIDRASUL O‘G‘LI
Chirchiq davlat pedagogika
universiteti
Biologiya 2 - kurs 20.4 -
guruh talabasi
RAHMATULLAYEVA
ANORA QAYRULLAYEVNA
Chirchiq davlat pedagogika
universiteti o‘qituvchisi
BIOLOGIYA FANINI
O‘QITISHDA
QO‘LLANILADIGAN
INTERAKTIV METODLAR
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp12-15
STARS International University
13
qiladi. Shuning uchun xam maktab ta’lim sifatini yangi bosqichga ko‘tarish umum-
milliy harakatga aylandi va tizimni rivojlantirish masalasi shaxsan Prezident tomoni-
dan nazoratga olingan. Endilikda maktab ta’limi o‘quvchilarni o‘qitish emas, o‘qish-
ga o‘rganish, ularning qobiliyat va qiziqishlarini inobatga olgan holda, mantiqiy va
tanqidiy fikrlash, turli hayotiy vaziyatlarda mavjud bilim, ko‘nikmalarni amalda qo‘llay
olish hamda to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatish, milliy qadriyatlarni e’zozlaydigan,
yurtiga xizmat qiladigan mutaxassisni tayyorlashga yo‘naltirilmoqda. Bu jarayonda
amalda joriy etilayotgan va yuqori darajada samarali bo‘lgan metodlarni qo‘llash
mumkin..
Top 5 metodi
: Bu metodda o‘quchilarga kerakli mavzular bo‘yicha tushunchalar
berilgandan so‘nggina qo‘llay olish mumkin bo‘ladi. Bu metod o‘quvchilarni kreativ
fikrlash, tezkorlik, bahs-munozarali vaziyatlardan qanday harakat qilish kerakligini
o‘rganishi mumkin bo‘ladi. Bunda o‘quvchilar uchun ma’lum bir vaqt belgilangan
bo‘ladi. O‘quvchilar ushbu vaqt davomida topshiriqni bajarishi kerak bo‘ladi. Vaqt
tugagandan so‘nggina har bir o‘quvchi o‘zi yozgan so‘z yoki so‘z birikmasini gapirib
tushuntirib berishi kerak. Bu bilan o‘quvchining mavzuni tushunganlik darajasi tek-
shiriladi. O‘quvchi nechta so‘z yoza olsa va tushuntirib bera olsa unga o‘sha baho
qo‘yiladi. Bu bilan o‘quvchilar raqobatda qanday ishlash kerakligini ham tushunib
olishadi. Bu bilan o‘quvchining boshqalar oldida bemalol gapira olishini ya’ni notiqlik
san’atini ham rivojlantirib keta olamiz. Bundan tashqari bu metod o‘quvchilarning bir
biri bilan raqobat qilishi natijasi tezkorlik bilan ishlash qobiliyatini xam shakllantirib
boriladi. Top 5 metodini mavzuga qarab o‘zgartirsa ham bo‘ladi. Mavzu kattaroq
bo‘ladigan bo‘lsa, 5 sonini boshqasiga almashtirilsa bo‘ladi.
So‘zlar
Tushunchalar
Fiziologiya
Tirik organizmlarning nafas olishi, oziqlanish,
suv almashinuvi, o‘sish va rivojlanish kabi
jarayonlarni o‘z ichiga oladi va o‘zganadi
Anatomiya
Organizmlarning ichki tuzilishini o‘rganadigan
biologiyaning bo‘limi hisoblanadi
Morfologiya
Organizmlarning tashqi tuzilishini o‘rganadigan
biologiyaning bo‘limi hisoblanadi
Gigiyena
Sog‘lom turmush tarzini o‘rganadigan
biologiyaning bo‘limi hisoblanadi
Sistematika
Organizmlarni sistemaga solib o‘rganadigan
biologiyaning bir bo‘limi hisoblanadi
Decoder metodi
: Bu metod o‘quvchilarning qaysi fan bo‘lishidan qat’i nazar,
ularning qiziqishiga mos hisoblanadi. Bu metodni qo‘llash o‘quvchilarning mate-
matik bilimlarni ham, shu bilan birgalikda alifboning yod olganliklari bilan bog‘liq
hisoblanadi. Bunda so‘zlar o‘rniga sonlar joylashtirilgan bo‘ladi. Har bis son har
bitta harf degani. Bu xarflar jamlanmasi qaysidir mavzuning nomi yoki ma’lum bir
mavzuga doir kalit so‘zlar xisoblanadi. Bu jarayoni, ya’ni bu metodni biologiya dar-
sga qo‘llaydigan bo‘lsak unda bu metod faqatgina biologiyani qiziquvchi va uni o‘r-
ganuvchi o‘quvchi uchungina emas, balki matematikani yoki ona tili va dabiyotga
qiziquvchi o‘quvchilar uchun xam anchagina qiziqarli bo‘ladi va qarabsizki zerikarli
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
14
va hammani uyqisi kelib o‘tiradigan darsda xamma birdek qatnasha olish va o‘quv-
chilar uchun pozitiv kayfiyat ulashgan bo‘lasiz.
Siz birgina metodni yil yoki oy davomida qo‘llay olmaysiz. Bunda uning samarasi
juda past ko‘rsatkichga kelib qoladi. Bu jarayonda yangicha qarshlar va yangicha
metodlar qo‘llash kerak bo‘ladi. Shundagina o‘quvchilaringiz sizni darsingizni ishti-
yoq bilan kuzatishadi va dars tugagandan so‘ng ular yana sizning darsingizni kelishni
ishtiyoq bilan kutishadi. Ushbu metodga misol sifatida 7 sinfni olib qo‘llasak bo‘ladi.
Mavzu:16,20,27,11,1,17,13,8,29 12,1,21,18,20.12,8.23,
7,14,3,8,18,1,11,17,6,1 13,14,18,11,1,27,8,27,1
Bu sonlar ketma-ketligi quyidagicha bayon etilgan:
Mavzu: Qushlarning mavsumiy hodisalarga moslashushi
Davrlar stuli metodi
. Bu metodda olti-yettita savol bo‘ladi. Har bir savolda yos-
hingiz nechida, oilangizda nechi kishisiz, nima haqida o‘ylayapsiz, sizni nima quvon-
tiradi, statusingiz qanaqa, nimaga qiziqasiz degan savollar bo‘ladi. Va bu savollar-
ga 2022-yilda beriladi va ularga javob beriladi. Shunda ular yozib bo‘lgandan so‘ng
ularga yana shunday savollar beriladi va bu 2015-yil xuddi shu stulda otiribsiz va shu
jarayonda savollarga javob berish talab etiladi. Darhol xamma o‘quvchi o‘sha vaqtda
qanday bo‘lganliklari va qanday statusda ekanliklarini yoza boshlashadi. Shundan
so‘ng yozib bo‘lgandan so‘ng davrlar stuli metodi tasavvur qiling 2030-yilga o‘tib
qoldi, xuddi shunday savollarga qanday javob bergan bo‘lardingiz degan savollar
beriladi. Bundan tashqari men shunday statusda bo‘laman men shuncha odamga
yordam beraman degan g‘oyalarni ilgari surishadi. Bu oddiy jarayon bo‘lishi mum-
kin, lekin kelajakga nisbatan intilish, maqsadga yo‘naltirilgan istak paydo bo‘ladi va
shunga mos ravishda harakat qila boshlaydi. Quyidagi rasmda o‘quvchilar davr stuli
metodi yordamida dars o‘tishlarini misol qilib keltirsak bo‘ladi va uning yon tarafida
metodga mos ravishda yillar berilgan.
Xulosa
Bu metdolar o‘quvchilarning yuqori sifatli ta’lim olishlarini ta’minlaydi. Yuqori da-
rajada rivojlangan davlatlar ta’lim timini oladigan bo‘lsak ularning ta’lim tizimida eng
so‘nggi texnika va texnologiyalardan foydalanayotgan bir davrda biz ham ularga
STARS International University
15
mos ravishda xarakat qilishimiz va ta’lim tizimimizni rivojlantirib yangi g‘oya va me-
todlar bilan boyitib borishimiz talab etiladi. Oxirgi me’tod o‘quvchilarning hayotga
tayyorgarlik darajasini, ya’ni har bir o‘quvchi o‘z hayotini tartibga sola olishi va uni
maqsadli birlashtirishi kerak bo‘ladi. Bu metod o‘quvchining hozirda qanday natijaga
erishilganligi haqida dastlabki fikrlarni o‘ylashlari, shundan so‘ng ular bundan 5 yoki
4 yil oldin qanday ahvolda bo‘lganini eslashlari va erishilgan natijalarini tahlil qila
olishi mumkin bo‘ladi. Odatda qisqa vaqt ichida aytilgan maqsadlar yarim yoki bir
necha soat o‘ylangandagi maqsad bilan o‘xshash bo‘larkan. Shunday ekan, ong osti-
da ochilmagan qirralarni ochib ularni kelajak xaqida o‘ylashga majbur qilish o‘quvc-
hining taffakkur qilish faoliyatini ham shakllantirib borish mumkin bo‘ladi.
Used lıterature
1. A.T.Gafurov, J.Tolipova, S.S.Zire “ Lost In Test MatchT.Azimov, B.Akhmadalieva
“general methodology of teaching biology” (educational-methodical manual). Tas-
hkent-2005
2. M.M. Abdullaeva “improvement of cooperation in the development of creative
activity of children with disabilities in secondary schools”. Chirchik. 2019
3. C.A.Tolipova. “The theory and practice of increasing the level of scientific and
methodological training of a biology teacher”. –Tashkent, Tashkent, 2006 y
4.C.G‘.Yoldoshev., S.A.Usmonov. Pedagogical technology. Tashkent. Publishing
house” teacher”. 2004 y.
5. Mirzaeva, Nodira (2019) “THEORY AND PRACTICE OF ECOLOGICAL COMPE-
TENCE IN STUDENTS,” Central Asian Journal of Education: Vol. 3 , Article 3. Avai-
lable at: https://uzjournals.edu.uz/cjedu/vol3/iss1/3
6. Мирзаева Нодира Абдухамидовна, СОВРЕМЕННЫЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ
ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ ВУЗОВ , Архив
конференций: Вып. 4 №4 (2020): РДССШЭС, https://conferencepublication.com/
index.php/aoc/issue/view/4
7.
N.А Mirzayeva - Будущее науки-2017, elibrary.ru, axiological solution of prob-
lem of human and nature. https://cyberleninka.ru/article/n/relevance-and-peda-
gogical-basis-development-of-environmental-competence-in-students
8 А.Қ. Рахматуллаева, Ш.Қ.Мардонов (2021). биология дарсларида
ўқувчиларнинг биологик иқтидорини ривожлантиришнинг назарий асослари.
academic research in educational sciences, 2 (special issue 2), 68-74.
9. Rakhmatullayeva Anor Kairullayevna. modern PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES
USED TO IDENTIFY GIFTED STUDENTS IN BIOLOGY TEACHING. European Journal
of Humanities and Educational Advancements (EJHEA) No. 10, October 2021. Рр.
211-214 https://scholarzest.com/index.php/ejhea/article/view/1444/1206.
10. Raxmatullaeva Anor Qayrullayevna. O‘QUVCHILARNING EKOLOGIK TA’LIM
SIFATINI OS
Н
IRISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI.
Analytical Journal of Education and Development. (2022) 53-55
.
