STARS International University
363
Annotatsiya:
Maqolada “kompetentlik” tushunchasi ta’lim sohasiga psixologik izlan-
ishlar natijasida kirib kelganligi, o‘qituvchilarning innovatsion ta’lim muhiti talablari asosi-
da pedagogik kompetentligini rivojlantirish davr talabi ekanligi yoritilgan.
Quyida kasbiy
kompetentlik negizida aks etuvchi sifatlarning mohiyatiga kisqacha to‘xtalgan.
Kalit so‘zlar:
kompetentlik, kasbiy kompetentlik, kasbiy kompetentlik sifatlari, ped-
agogik kasbiy kompetentlik, individual rivojlantirish dasturi, pedagogning individual
rivojlanish dasturi, o‘z-o‘zini rivojlantirish, pedagogning o‘z ustida ishlashi, pedagogning
o‘z ustida ishlash bosqichlari, o‘z-o‘zini baholash.
Президентимиз Фармони билан қабул қилинган “2017-2021 йилларда Ўзбе-
кистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича
“Ҳаракатлар стратегияси”да таълим сифатини тубдан ошириш, бўйича муҳим
вазифалар белгилаб берилган. Мазкур вазифаларни амалга ошириш жараё-
нида барча йўналишдаги фанлар бўйича давлат таълим стандартларини, ўқув
дастур ва режаларини янгилаш, ўқитишни сифат ва мазмун жиҳатдан янада
такомиллаштириш зарурдир. Ушбу муносабат билан Вазирлар Маҳкамаси то-
монидан 2017 йил 6 апрелда “Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таъли-
мининг давлат таълим стандартлари” тасдиқланди. [1,54.с].
Миллий таълим тизимига такомиллаштирилган Давлат таълим стандартла-
рини биргина қарор ёки буйруқ бериш орқали жорий этиб бўлмайди. Бунинг
учун таълим тизимидаги барча иштирокчилар биргаликда ҳамжиҳат бўлиб
ишга киришишлари керак. Бу борада қандай муаммолар мавжуд бўлади?
Мураккаб, машаққатли, кутилмаган ҳолатларга бой, аммо жамиятнинг зару-
рий эҳтиёжи ҳисобланган таълим-тарбия тизимини янгича кўриниш ва янгича
мазмунда амалга ошириш, дарс жараёнида инновацион педагогик ва ахборот
технологияларини самарали қўллаш орқали таълим самарадорлигига эришиш
давр талабидир. Таълим муассасаси битирувчиси ўз ҳаётида шахсий, ижти-
моий, иқтисодий ва касбий муносабатларга киришиши, жамиятда ўз ўрнини
эгаллаши, дуч келадиган муаммоларнинг ечимини ҳал этиши, энг муҳими ўз
соҳаси, касби бўйича рақобатбардош бўлишини таъминлашда асосан, педагог
кадрлар салоҳияти ҳал қилувчи омил ҳисобланади. Демак, жамиятдаги бар-
ча янгиланишларни уйғунлаштириш учун шахсий етуклик билан бирга касбий
компетентлик ҳам муҳим аҳамият касб этади. [2,38.с].
“
Компетентлик” тушунчасининг моҳияти. Бозор муносабатларишаро-
итидамеҳнатбозоридаустуворўринэгаллаганкучлирақобатгабардошлибў-
NAZIROVA FERUZA
ABDUMALIKOVNA
Qo‘qon davlat pedagogika
instituti o‘qituvchisi
KASBIY
KOMPETENTLIK
SIFATLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp363-367
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
364
лишҳарбирмутахассисданкасбийкомпетентликкаэгабўлиш,униизчилравишд-
аоширибборишнитақозоэтмоқда.Хўш,компетентлик нима? Касбий компе-
тентлик негизида қандай сифатлар аксэтади? Педагог ўзида қандай ком-
петентлик сифатларини ёрита олишизарур. Айни ўринда шу ва шунга ёндош
ғоялар юзасидан сўз юритилади.
“Компетентлик” тушунчаси таълимсоҳасига психологик изланишларна-
тижасидакирибкелган.Шусабабли компетентлик “ноанъанавий вазиятлар,
кутилмаган ҳолларда мутахассиснинг ўзини қандайтутиши, мулоқотга ки-
ришиши, рақиблар билан ўзаро муносабатларда янгийўлтутиши, ноаниқва-
зифаларнибажаришда,зиддиятларга тўламаълумотлардан фойдаланишда,
изчилривожланибборувчивамураккабжараёнларда ҳаракатланиш режасига
эгалик”ни англатади. [3,28.с].
Инсон ҳаётига кириб келадиган ҳар қандай янгилик унда сергакликни, ҳат-
токи норозиликни уйғотади. Шунга кўра, узоқ йиллар давомида анъанавий
усуллар билан ишлаб келган педагоглар бугунги куннинг ўзидаёқ такомил-
лаштирилган Давлат таълим стандартлари асосидаги ўқув жараёни талаб да-
ражасида ташкил эта олмайдилар. Энг аввало, таълимда бирор бир ўзгари-
шларни амалга ошириш учун аввал ўқитувчининг касбий онгини тубдан ўзгар-
тириш керак.
Педагогларимиз дарсларни янги такомиллашган стандарт асосида ташкил
этиш учун, аввало, ўз фанига оид давлат таълим стандарти ва ўқув дастурини
синчиклаб ўрганиши, янгидан нашр этилган дарслик билан танишиши, тақдим
этилган ўқув дастури асосида тақвим режа тузиб олиши керак бўлади. Ком-
петенциявий ёндашувга асосланган дарс ишланмаларида ҳам тегишли ўзга-
ришлар қилиш лозим. Жумладан: дарснинг технологик харитасида дарснинг
мақсади, жиҳозлари, ўқитиш технологияси ва ҳ.к.лар ўзгариши билан бирга-
ликда ўқувчиларда шакллантириладиган таянч ва фанга оид компетенциялар
аниқ ҳолда белгилаб олинади. Шу билан бирга педагог ўқувчиларда мазкур
компетенциялар шаклланганлигини аниқлай олиш кўникмасига эга бўлиши
керак. [3,28.с].
Жаҳоннинг ривожланган мамлакатларининг таълим тизимидаги илғор та-
жрибаларни ўрганиш узлуксиз таълим жараёнига компетенцияли ёндашу-
вни татбиқ этиш зарурлигини кўрсатди. Узлуксиз таълим жараёнига ком-
петенцияли ёндашувни татбиқ этиш орқали қуйидаги вазифаларни амал
ошириш:
• Давлатимизнинг келгусида жамият, фан, ишлаб чиқариш ва шахснинг му-
стақил ҳаётдаги муаммоларни ҳал этишга қодир ёшларга бўлган ижтимоий
эҳтиёжини қондириш мақсадида ўқувчиларнинг ўзлаштирган билим, кўникма
ва малакаларини янги кутилмаган вазиятларда ижодий қўллашга ўргатиш;
• Таълим мазмунини муаммоли ўқув вазиятларни яратиш орқали ўрганиш
асносида ўқувчиларнинг фан асосларини ўрганишга бўлган эҳтиёжларини
қондириш, қизиқишларини ривожлантириш, шахсий сифатларни таркиб топ-
тириш;
• Ўқувчиларнинг ўқув–билиш фаолиятини аниқ объектларга қаратиш ва
мавжуд муаммоларни ҳал этишга ўргатиш орқали ДТС билан меъёрланган би-
лим, кўникма ва малакаларни шакллантириш баробарида ўқувчилар томони-
дан ижодий фаолият тажрибаларини эгалланишига эришиш;
STARS International University
365
• Ўқувчиларни аниқ амалий фаолиятга тайёргарлигини орттириш орқали
касбга, ижодий фаолият тажрибаларини ривожлантириш натижасида фан
йўналишига йўллаш;
• Фанлардан ўзлаштирилган илмий-назарий билимларини аниқ ва жараён-
ли муаммоли вазиятларда амалиётда қўллаш орқали ўқувчиларни мустақил
ҳаётга тайёрлаш имконияти мавжуд. [4,56.с].
Компетенциявий ёндашувга асосланган ўқитишнинг асосий моҳияти фан-
лардан ташкил этилган таълим-тарбия жараёнида ўқувчилар томонидан эгал-
ланган билим, кўникма ва малакаларни ўз шахсий ҳаёти давомида, шунингдек,
келгусида касбий ва ижтимоий фаолиятларида қўллай олиш компетенция
¬
ла-
рини шакллантиришга йўналтириш саналади.
Ўқитувчиларнинг инновацион таълим муҳити талаблари асосида педагогик
компетентлигини ривожлантириш учун қуйидагиларга эътиборни қаратиш:
1. Ўқитувчиларнинг барча тоифалари кесимида мутахассислик фанлари бўй-
ича малака талабларини шакллантиришда компетенциявий ёндошувнинг маз-
мун-моҳиятига эътибор қаратиш;
2. Компетенциявий ёндашув асосида вужудга келтириладиган инновацион
таълим муҳити талаблари эътиборга олинган ҳолда ўқитувчиларининг барча
тоифалари кесимида мутахассислик фанлари бўйича электрон қўлланмалар
яратиш;
3. Ўқитувчиларнинг малакасини ошириш курсларини эҳтиёжга асосланган
ҳолда ташкил этиш, бунда фан ўқитувчисининг эҳтиёжи назарда тутилмоқда;
4. Малака ошириш курсларида ўқитувчиларнинг педагогик тайёргарлиги-
ни касбий диагностик таҳлил қилишни йўлга қўйиш, аниқланган бўшлиқларни
ўқитувчи шахсига йўналтирилган ҳолда индивидуал коррекцион иш олиб бо-
риш зарур. [5,28.с].
Касбий компетентликмутахассис томонидан алоҳидабилим, малакаларнинг
эгалланишини эмас, балкиҳар бир мустақил йўналишбўйича интегратив
билимлар ва ҳаракатларнинг ўзлаштирилишини назардатутади.Шунингдек,
компетенция мутахассисликбилимларини доимобойитибборишни, янгиах-
боротларниўрганишни, муҳим ижтимоийталабларни англай олишни, янги
маълумотларни излаб топиш, уларниқайта ишлаш ва ўз фаолиятида қўллай
билишни тақозо этади. [3,28.с].
Касбий компетентлик қуйидаги ҳолатларда яққол намоён бўлади:
Қуйида касбий компетентлик негизида акс этувчи сифатларнингмоҳияти
қисқача ёритилади.
1.Ижтимоий компетентлик – ижтимоий муносабатларда фаолликкўрсатиш
кўникма, малакаларига эгалик, касбий фаолиятда субъектларбилан мулоқот-
га кириша олиш.
2.Махсускомпетентлик–касбий-педагогик фаолиятниташкил этишга тай-
ёрланиш, касбий-педагогик вазифаларни оқилона ҳалқилиш,фаолияти нати-
жаларини реал баҳолаш,БКМни изчил
ривожлантириб боришбўлиб, ушбу компетентлик негизида психологик,
методик,информацион, креатив,
инновацион ва коммуникатив компетентлик кўзга ташланади. Улар ўзи-
дақуйидаги мазмунни ифодалайди:
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
366
1) психологиккомпетентлик
–педагогикжараёндасоғломпсихологик муҳит-
ни ярата олиш, талабалар ва таълим жараёнининг бошқаиштирокчилари би-
лан ижобий мулоқотни ташкил этиш, турли салбийпсихологик зиддиятлар-
ни ўз вақтида англай олиш ва бартараф эта олиш;
2) методиккомпетентлик
–педагогикжараённи методикжиҳатдан оқилона ташкил этиш,таълим ёкитар-
биявий фаолиятшаклларини тўғри белгилаш, метод ва воситаларни мақ-
садга мувофиқтанлай олиш,методларнисамаралиқўллайолиш, воситаларни-
муваффақиятли қўллаш;
3)информационкомпетентлик –ахборотмуҳитидазарур,муҳим, керакли,
фойдали маълумотларни излаш, йиғиш, саралаш, қайтаишлаш ва улардан
мақсадли, ўринли, самарали фойдаланиш;
4)креатив компетентлик– педагогик фаолиятга танқидий, ижодий ёнда-
шиш, ўзининг ижодкорлик малакаларига эгалигини намойишэта олиш;
5)инновацион компетентлик – педагогикжараённитакомиллаштириш, таъ-
лимсифатини яхшилаш, тарбияжараёнинингсамарадорлигини оширишга
доир янги ғояларни илгари суриш, уларниамалиётга самарали татбиқ этиш;
6)коммуникативкомпетентлик –таълимжараёнининг барчаиштирокчилари,
жумладан, талабалар билан самимий мулоқотда бўлиш,уларни тинглай би-
лиш, уларга ижобий таъсир кўрсата олиш.
3.Шахсийкомпетентлик – изчилравишдакасбийўсишгаэришиш,малака да-
ражасини ошириббориш, касбийфаолиятдаўзичкиимкониятларини намоён
қилиш.
4.Технологиккомпетентлик –касбий-педагогикБКМнибойитадиган илғор-
технологияларниўзлаштириш,замонавийвосита,техника ва технологиялардан
фойдалана олиш.
Эктремал компетентлик– фавқулотда вазиятлар (табиийофатлар, техно-
логик жараён ишдан чиққан)да, педагогик низолар юзагакелганда оқилона
қарор қабул қилиш, тўғри ҳаракатланиш малакасигаэгалик. [6,39.с].
Хулоса қилиб айтганда, ўқувчиларда компетенцияларни таркиб топтириш
муаммоси ўқитувчиларнинг касбий педагогик компетенцияларига аниқлик
киритиш, педагогик кадрларни тайёрлаш ва малакасини ошириш жараёнида
компетенциявий ёндашув талаблари асосида курсларнинг мазмунини янги-
лаш, шу асосда ўқитишни ташкил этиш ва бошқариш давр талаби саналади.
Демак, жамиятдаги барча янгиланишларни уйғунлаштириш учун шахсий ету-
клик билан бирга касбий компетентлик ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Фойдаланган адабиётлар
1.1. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “THEORETICAL AND METHODOLOGICAL
BASIS OF TRAINING OF MANAGEMENT PERSONNEL IN THE PROCESS OF HIGHER
PEDAGOGICAL EDUCATION.”
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022):
171-177.
2.Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. “INCLUSIVE EDUCATION AND ITS
ESSENCE.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248-254.
3.Adxam, Z. (2021). Педагогические факторы формирования чувства Роди-
ны на основе национальных и общечеловеческих ценностей у учащихся на-
STARS International University
367
чальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17, 284-286. https://doi.
org/10.47494/mesb.2021.17.814
4.Najmiddinovna, Rahimova Feruza. “PEDAGOGICAL CONDITIONS OF
IMPROVEMENT OF SOCIAL PEDAGOGICAL ACTIVITY OF STUDENTS ON THE
BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE
& INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07
(2022): 108-112.
5.Erkinovna, Yuldasheva Malohat. “DEVELOPMENT OF THE COGNITIVE
ACTIVITY OF FUTURE TEACHERS IN INNOVATIVE EDUCATIONAL CONDITIONS
AS A SOCIAL PEDAGOGICAL NECESSITY.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL
SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022): 196-199
6.Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. “WAYS TO
INCREASE THE LEGAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.”
Web of
Scientist: International Scientific Research Journal
3.02 (2022): 124-130..
7.Клюев, Роман Владимирович, et al. «ИССЛЕДОВАНИЕ И АНАЛИЗ ПОКАЗА-
ТЕЛЕЙ НАДЕЖНОСТИ ОТДЕЛЬНЫХ СТРУКТУРНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ЦИФРОВЫХ
ПОДСТАНЦИЙ.» Вести высших учебных заведений Черноземья 1 (2021): 68-79.
8.Umarova, M. H. “Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region.”
9.Nargiza, Yunusalieva. “SOCIAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS
AND DEVELOPMENT OF VALUES.” Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal 10.1 (2022): 300-305.
10.Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «ОСНОВНЫЕ КРИТЕРИИ ДЛЯ РАЗ-
РАБОТКИ ПРОГРАММ ОБУЧЕНИЯ КОНФЛИКТОЛОГИИ».
МЕЖДУНАРОДНЫЙ
ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ НАУК И МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор: 7.429
11.06 (2022): 181-184.
11.Мриксаитова С., Ерматова Ш. и Ходжаева Н. «Обучение студентов твор-
ческому мышлению посредством самостоятельного обучения в высших учеб-
ных заведениях является насущной проблемой».
Евро-Азиатские конферен-
ции
. Том 3. № 1. 2021.
12.Зокиров М. А. ЎҚУВЧИЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИКНИ РИВОЖЛАНТИ-
РИШНИНГ ПЕРЦЕПТИВ АСОСЛАРИ //Science and innovation. – 2022. – Т. 1. – №.
B3. – С. 659-666.
