369
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
MEHNATNI MUHOFAZA QILISH SOHASIDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VA SUN’IY INTELLEKTNI QO‘LLASH
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li
Qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti assistenti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada mehnatni muhofaza qilish sohasida raqamli
texnologiyalar va sun’iy intellektni qo‘llash usullari va bu usullar yordamida sohada
ro‘y beradigan yoki berishi mumkin bo‘lgan baxtsiz hodisalarni, yashirin xavflarni, va
texnogen favqulodda vaziyatlarni oldini olish, oldindan bashoratlash, ma’lumotlarni
tahlil etish orqali ishchilarga ish va dam olish vaqtida ishchilarning harakatlarini
o‘rganish orqali sohada
raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni qo‘llash
tahlil
qilinadi.
Kalit so‘zlar: Mehnatni muhofaza qilish, iqtisodiyot, baxtsiz hodisa, xavf,
raqamlashtirish,
sun’iy intellekt,
xodim, aqlli kaskalar, aqlli kameralar.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И
ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В ОБЛАСТИ
ОБЕСПЕЧЕНИЯ
БЕЗОПАСНОСТИ ТРУДА
Мурадов Сирожиддин Хусан угли
Ассистент Каршинского инженерно-экономического института
Аннотация
:
В данной статье анализируется использование цифровых
технологий и искусственного интеллекта в области охраны труда, с помощью
которых осуществляется анализ движений работников во время выполнения
работы и отдыха, предотвращение или предсказание возможных несчастных
случаев, скрытых опасностей и техногенных аварий путем анализа и обработки
данных для работников в процессе выполнения работы и отдыха.
Ключевые
слова
:
Охрана труда, экономика. авария, риск, цифровизация,
искусственный интеллект, сотрудник, умные шлемы, умные камеры.
USING DIGITAL TECHNOLOGIES AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN
THE FIELD OF LABOR SAFETY
370
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Muradov Sirojiddin Husan ugli
Assistant of the Karshi Institute of Engineering and Economics
Abstract:
The article analyzes the use of digital technologies and artificial
intelligence in the field of occupational safety to analyze workers' movements during
work and rest, prevent or predict potential accidents, hidden hazards, and technological
emergencies by analyzing and processing data for workers during work and
restperiods.
Keywords: Labor protection, economy, accident, risk, digitalization, artificial
intelligence, employee, smart helmets, smart cameras.
KIRISH
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish zamon talabi va O‘zbekistonni yaqin yillarda
rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi. Yangi avlod raqamli texnologiyalari
– sun’iy intellekt, robototexnika, internet, simsiz aloqa texnologiyalari va
boshqalarning paydo bo‘lishi ishlab chiqarish, biznes va ijtimoiy sohadagi faoliyat
modellarini o‘zgartirishni talab etmoqda. Yangi raqamli texnologiyalardan samarali
foydalanish infratuzilma va huquqiy muhitni shakllantiruvchi butun mamlakatning
ham, alohida kompaniyalarning ham xalqaro raqobatbardoshligini belgilab bermoqda.
Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini yaxshilash va
odamlar hayotini osonlashtirish uchun raqamli texnologiyalar va innovatsion
yechimlar iqtisodiyotning turli tarmoqlari va jamiyat hayotiga faol joriy etilib,
qo‘llanilmoqda. Raqamli texnologiyalar davlat boshqaruvi, bank ishi, sanoat, tibbiyot
va xavfsizlikni ta’minlashda qo‘llaniladi. Mamlakatimiz kelajagi raqamli
texnologiyalarning keng joriy etilishi va qo‘llanilishi bilan chambarchas bog‘liq [1].
Boshqa sohalar kabi O‘zbekistonda mehnat muhofazasini raqamlashtirish ham
o‘ta muhim va dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Chunki davlat va jamiyatning
eng muhim vazifalaridan biri fuqarolarning sog‘lom va xavfsiz mehnat qilish
huquqlarini ta’minlash hisoblanadi. Taraqqiy etgan ko‘pgina davlatlarning tajribasi
mehnatni muhofaza qilish madaniyatini rivojlantirish xodimlar uchun ham, ish
beruvchilar va davlat uchun ham manfaatli ekanligidan dalolat beradi. Mehnat
muhofazasi qoidalariga rioya etmaslik mehnat unumdorligi va ishlab chiqarilayotgan
tovarlar sifatini pasaytiradi [2].
Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi raqamlashtirish odatda aqlli kaskalar,
sun’iy intellekt orqali xavflarni aniqlash vositalari va VR ta’lim texnologiyalarini
anglatadi, shuningdek mehnatni muhofaza qilish sohasida elektron hujjat aylanishi va
elektron raqamli imzodan foydalanish yordamida hujjatlar bilan ishlashni
371
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
soddalashtirish, ish joyida mehnatni muhofaza qilish madaniyati darajasini oshirish,
xodimlarning huquqlarini himoya qilish va yuqori xavflilikdagi ishlar xavfsizligini
ta’minlashda xam muhim rol o‘ynaydi. Mehnat muhofazasini raqamlashtirish moddiy
xarajatlarni kamaytiradi, vaqt tejaladi, ma’lumotlarni elektron bazasi yaratiladi, ularni
uzatish, qayta ishlash va saqlash imkoniyatlari kengayadi, mehnat muhofazasi bo‘yicha
yo‘riqnomalar berish, ishchi-xodimlar bilimini sinash imshlari onlayn formatga o‘tadi,
hujjatlarni o‘tgan sanalar bilan imzolashga chek qo‘yiladi, korrupsiya oldi olinadi,
ishchi-xodimlarning huquqlari himoyasi mustahkamlanadi hamda hisobotlarda
shaffoflik ta’minlandi [3].
ADABIYOTLAR TAHLILI
Mehnatni muhofazasini raqamlashtirish va unda sun’iy intellektni qo‘llash unda
foydalanish mavzusida ko‘plab olimlar izlanishlar olib borishgan. Bu mavzudan bir
nechta ilmiy ommobop maqolalar hamda ilmiy ishlar bajarilgan bo‘lib, ulardan
Тимофеев С. С., Тимофеева С. С. larning “Цифровое будущее охраны труда”
maqolasi hamda ishlab chiqarish va sonoatdagi sohada qo‘llanilayotgani mehnatni
muhofaza qilishda raqamli texnologiyalar va sun’iy intelekt orqali xavfsiz mehnat
sharoitlarini yaratilish munkunligi isbotlangan.
METODOLOGIYA
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o‘quv-uslubiy adabiyotlar tahlili, pedagogik
kuzatuv, qiyosiy tahlil, umumlashtirish, dasturlashtirish va raqamlashtirish modellari
kabi metodlardan foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Menhat muhofazasi sohasida sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalardan
foydalanish xavfsizlikni oshirishga yordam beradi. Sun’iy intellekt, muayyan
holatlarda noyob risklarni aniqlash, muammo yechish va tahlil qilish uchun
qo‘llaniladi. Raqamli texnologiyalar esa kamera nazorat sistemlari, otomatik hisob-
kitob tizimlari va boshqa avtomatlashtirilgan jarayonlarda xavfsizlikni oshirish uchun
ishlab chiqilgan vositalar orqali muhofazani ta’minlash imkoniyatini beradi. Bu
texnologiyalar, sohadagi potentsial xavf va muammo muammosini oldini olishga
yordam beradi va muhofaza xizmatlarining samaradorligini oshiradi. Buning bilan
birga, muammolar va risklar tez va samarali tarzda aniqlanadi va hal qilinadi.
Sun’iy Intellekt (SI) yoki Sun’iy Aqliyot, odamlarning o‘z aqliyotlarini nazorat
qiluvchi avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratish va ularga aqliyot boshqarishni
o‘rganishdagi xususiyatlar to‘plami hisoblanadi. SI, ma’lumotlarni o‘rganish, tahlil
qilish, fikrlash, o‘rganish, va har qanday yo‘nalishda amalga oshirish imkoniyatiga ega
bo‘lgan avtomatlashtirilgan algoritm va modellar to‘plamidir.
Sun’iy intellektning asosiy vazifalari quyidagilardir:
372
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Ma’lumotlar Tahlili: Sun’iy intellekt, katta miqdorda ma’lumotlarni o‘rganib, bu
ma’lumotlardan tarkibiy qonuniyliklar va o‘lchovlarni aniqlaydi.
Mantiqiy javob berish: SI, berilgan axborotlar va shartlarga asosan qaror qabul
qilish va mantiqiy muhokamalarni amalga oshirishda yordam beradi.
Amaliyotlar bajarganlik: Sun’iy intellekt, berilgan vazifalarni bajarish, xususan,
masalani hal qilish, hisobot tayyorlash, va boshqa avtomatlashtirilgan amaliyotlarni
amalga oshirishda yordam beradi.
Yaratuvchi ishlar: SI, yangi fikrlar generatsiyasi, tasavvurlar yaratish va yangi
ma’lumotlarni yaratishda ham yordam beradi.
Mehnatni muhofaza qilish sohasida raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni
qo‘llashning kamchilik va yutuqlarini quyidagi jadvalda keltirib o‘tilgan.
1-jadval
Mehnatni muhofaza qilish sohasida raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni
qo‘llashning kamchilik va yutuqlari
Yutuqlar
Kamchiliklar
1. Avtomatlashtirilgan monitoring:
Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt
yordamida xavfsizlik protokollariga rioya qilishni
avtomatlashtirish, hodisalarni kuzatish va
ogohlantirish tizimlari joriy etiladi.
1. Dastlabki sarmoyaning yuqori
bo‘lishi: Raqamli texnologiyalarni joriy qilish
ko‘pincha katta mablag‘ va resurslar talab
qiladi, bu kichik korxonalar uchun qiyinchilik
tug‘diradi.
2. Hodisalarni tahlil qilish: Sun’iy intellekt
texnologiyalari mehnat xavfsizligi sohasida baxtsiz
hodisalar tahlilini optimallashtirish, ularning
sabablari va takrorlanish ehtimolini aniqlash
imkonini beradi.
2. Kadrlar malakasining etishmasligi:
Yangi texnologiyalarni ishlatish uchun yuqori
malakali ishchilar talab etiladi, ammo ko‘plab
tashkilotlarda bunday kadrlar yetishmasligi
mumkin.
3. Xavfsizlik texnikasini yaxshilash: VR
(virtual haqiqat) va AR (kengaytirilgan haqiqat)
texnologiyalari yordamida xodimlarni xavfsizlik
qoidalariga o‘rgatish samaradorligi oshadi.
3. Texnik nosozliklar: Raqamli tizimlar
va sun’iy intellekt tizimlari texnik xatoliklarga
uchrashi mumkin, bu mehnat xavfsizligini
pasaytirishi mumkin.
4. Xavflarni oldindan aniqlash: AI
yordamida mavjud xavflarni aniqlash va ular
asosida profilaktik choralar ko‘rish imkoni
mavjud.
4. Maxfiylik muammolari:
Ma’lumotlarni yig‘ish va ulardan foydalanishda
xodimlarning shaxsiy maxfiyligi buzilishi
mumkin.
5. Ishlash samaradorligini oshirish:
Xavfsizlik jarayonlarini raqamlashtirish orqali
mehnat unumdorligini oshirish va xavfsizlikka
nisbatan yanada samarali yondashuvni joriy qilish
imkoniyati mavjud.
5. Texnologiyaga haddan tashqari
bog‘liqlik: Xodimlarning texnologiyaga to‘liq
bog‘lanishi mehnat xavfsizligi bo‘yicha amaliy
bilimlarni kamaytirishi mumkin.
1
Muallifning ilmiy ish doirasida yaratilgan.
373
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Bu jadval orqali mehnatni muhofaza qilish sohasida raqamli texnologiyalar va
sun’iy intellektni qo‘llashning foydali va qiyin jihatlarini tahlil qilish mumkin.
Sun’iy intellektning asosiy komponentlari shu jumladan, yadrosizlar, algoritm
va modelni yashash, ma’lumotlar olish va tahlil qilish, va amaliyotlar bajarishdir.
Sun’iy intellekt yaxshi natijalar olishi va amaliyotlarni bajarishda odam aqliyotini
orqaga qoldirmaydi va hata ko‘paytirish imkoniyatlarini taqozo etadi.
Mehnat muhofazasida sun’iy intellect (SI)ning unumdorligi bir nechta
jihatlardan hisoblanishi mumkin:
Tizimli monitoring va prognostika: Sun’iy intellektning tizimli monitoring va
prognostikasi, mehnat asboblarining harakatlarini, holatlarini va vositalarini real vaqt
rejimida nazorat qilishga imkon beradi. Bu, potentsial xato va nosozliklarni oldini
oladi, avvalroq kuzatib borilgan vaqt vaqtida nosozliklarni aniqlaydi, shuningdek
ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirishga yordam beradi. Kameralar sun’iy
intellekt va raqamli texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlaydigan asosiy vosita bo‘lib,
menhat muhofazasi sohasida keng qo‘llaniladi. Kameralar, xavfsizlikni oshirish uchun
har qanday yo‘nalishni nazorat qilish, yo‘l va yo‘l yonini tasvirlash, yoki turli
obyektlarni aniqlashda yordam beradi. Ularga sun’iy intellektning quvvati
qo‘shilganda, ular muayyan holatlarda noyob voqealar va muammolar uchun
shuningdek intellektual va ma’lumotlarni tahlil qilish, ta’qib qilish va aniqlash
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Kameralar, avtomatik nazorat tizimlarida, transport
uskunalari nazoratida, va xavfsizlik muhofazasi sohasidagi boshqa sohalarda
qo‘llaniladi. Bu texnologiyalar, xavfsizlik tizimlarini kuchaytirishda katta rol o‘ynaydi
va muhitni xavfsizligini oshirishda muhim vazifalarni bajaradi.
Avtomatlashtirilgan jarayonlar: SI, avtomatlashtirilgan jarayonlarning
yaratilishida va boshqarilishida katta o‘rin tutadi. Bu avtomatlashtirilgan jarayonlar,
oddiy, rutin va takrorlanuvchi vazifalarni bajarishda ishchilar uchun yukni kamaytiradi
va ish faoliyatlarini yaxshilashga yordam beradi.
Xavfsizlik va kasb kasalliklarini kamaytirish: Mehmat muhofazasi, SI orqali,
ishchilarnini kuzatish, xodimning ish faoliyatini va xavfsizlik ma’lumotlarini tahlil
qilish, taxlil asosida xodimga va marketing, Mehnat muhofazasi bo‘limiga tavsiya va
hisobotlarni tayyorlash va muammo va risklarini oldini olishga yordam beradi. Bunda
ishchiga siz komyuterda bir soati 46 daqiqadan buyon ishlamoqdasiz, bu sizning ish
unumdorligingizni va salomatingizni holatini yamonlashishiga olib kelishi mumkin
degan xabarni yetkazadi, yoki shu kabi aniqlashtirilgan tahliliy tavsiyalar beradi va
ishchi hayotini optimallashtiradi va avtomatik ravishda xavfsizlikni ta’minlashga
imkon beradi.
Ma’lumotlar analizi va integratsiya: Sun’iy intellekt tizimlari, katta miqdordagi
ma’lumotlarni avtomatik ravishda tahlil qilish va tizimlarga integratsiya qilishda
374
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
yordam beradi. Bu, muammolar va muomalalar haqida ishonchli va ma’lumot asosida
qaror qabul qilishni osonlashtiradi.
Proaktivlik: SI, avvalroq muammolarni aniqlash, tahmin qilish va ularni oldini
olishda yordam beradi. Bu, jarayonlarni oldini olish, ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish va muammolarni tez hal qilishga imkon beradi.
Barcha qismlar birgalikda, sun’iy intellekt mehnat muhofazasida tizimlarni
kuchli va o‘zlashtirilgan qiladi, ishchi xavf va kafolatlarini oshiradi va ishlab chiqarish
jarayonlarini yaxlashga yordam beradi. Bu jihatdan, sun’iy intellektning mehnat
muhofazasida juda muhim roli va unumdorligi mavjud.
1-rasm. Mehnatni muhofaza qilishda sun’iy intellekt va raqamlashtirish
yo‘nalishlari
Sun’iy intellekt va mehnat muhofazasi ishchilar hayotiga bir nechta o‘zgarishlar
kiritishi mumkin:
Avtomatlashtirilgan jarayonlar va robotlar o‘zlashtirilgan mehnatning bir
qismini o‘z ichiga oladi. Bu, ishchilar uchun qiyinchilik va zarur bo‘lgan vaqt ishchi
energiyasini behuda sarflashini kamaytiradi, shuningdek ularning ish bilan bog‘liq
bo‘lgan stresini va yo‘qotish xavotirlarini kamaytiradi. Bunday o‘zgarishlar ishchi
shahsiy hayotini rag‘batlashtiradi va o‘z vaqtlarini o‘zini yuklsaltirish uchun turli xil
faolliklar va oila bilan o‘tkazishga sarflanishi mumkin.
SI tizimlari o‘zlashtirilgan mahsulotlar, ishlab chiqarish va korxonalarda ishlab
chiqarish jarayonlarini hamda xavfsiz mehnat jarayonini optimallashtirishga yordam
beradi. Bu, ishchilar uchun yangi malakalarni o‘rganish va rivojlanish imkoniyatlarini
ochadi.
2
Muallif tamonidan yaratilgan.
375
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Mehnat muhofazasi va SI, ishchilar uchun xavfsizlikni oshirishda ham juda
muhim rol o‘ynaydi. Monitoring tizimlari va robotlar jarayonlarini boshqarish va
nosozliklarni oldini olishda yordam beradi, shuningdek xavfsizlik to‘g‘risidagi ta’lim
va ta’lim jarayonlarini oshirishda ishchi risklarni kamaytiradi.
Avtomatlashtirilgan jarayonlar va robotlar bajarilishi mumkin bo‘lgan oddiy,
zarur ishlar avtomatik ravishda olib borilishi, odamlar uchun rivojlanayotgan sohada
rivojlanish uchun istiqbolni ochadi. Bunday imkoniyatlar ishchilar uchun yangi vaqt
manbalari va o‘zlarini yangi qobiliyatlarini va o‘z ustida ishlashlari uchun
imkoniyatlar yaratadi. Bunda xodim oddiy va sodda yoki o‘ta murakkab ishlarni
bajarishni SI ga topshirib inson qo‘li bilan bajarilishi shart bo‘lgan ishlarni sifatliroq
shug‘ullanishlari uchun vaqt va imkoniyat yaratadi.
Sun’iy intellekt va mehnat muhofazasi sohasidagi rivojlanish, texnologik
innovatsiyalarni ilgari surishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ishlab chiqarish
jaroyinida bu aqilli kasklar, himoyaluvchi ko‘zaynaklar, ishchining sog‘lig‘i va
psixologik holatini aniqlash dasturlari va eng muhimi bo‘lishi munkin bo‘lgan xavfli
holatlar, baxtsiz hodisalar, favqulodda texnogen vaziyatlarni oldindan aniqlash,
modellashtirish va ogohlantirish tizimlarida muhim sanaladi. Bu, yangi sohalarda ish
o‘rinlarini yaratish, yangi texnologiyalarni organish va ularni qabul qilish uchun
o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Shuningdek, bu faoliyatlar o‘z navbatida o‘ziga xos
manfaatlarni olib keladi, masalan, avtomatlashtirilgan ishlar va robotlar yordamida
odamlar uchun bo‘sh vaqtni yaratish, kafolatli va xavfsiz ish muhitini yaratish, va
ishchilar uchun rivojlanish va o‘zlashtirish imkonini yaratish.
Mehnat muhofazasi va sun’iy intellekt (SI) orasidagi munosabat o‘z navbatida
o‘rganilishi kerak bo‘lgan muhim mavzulardan biri. Sun’iy intellektning yordamida
mehnat muhofazasi ko‘plab usullarda oshirilishi mumkin. Quyidagi usullar mehnat
muhofazasida SI-dan foydalanish yo‘nalishlarini sifatida foydali hisoblanadi:
1.
Monitoring va predictive maintenance (prognostika):
SI tizimi sensorlar
orqali mehnat asboblarini monitoring qilishi, ularga foydalanishga yo‘l qo‘ymasdan
avval turli xil bo‘lgan qo‘zg‘atish yoki nosozliklarni aniqlashga yordam berishi
mumkin. Bu, hayotiy mehnat asboblarining ishlash tartibini saqlash uchun juda foydali
bo‘lishi mumkin.
2. Robotlar va avtomatlashtirilgan qo‘llab-quvvatlash:
SI, robotlar va
avtomatlashtirilgan qo‘llab-quvvatlash vositalari orqali mehnatning ko‘p qismini
avtomatlashtirishga yordam beradi. Bu, oddiy va qiyinchilikni pasaytirish, sifatni
oshirish va xato qismni kamaytirish imkonini beradi.
3. Risk tahlili va ishlab chiqarish protsessini optimallashtirish:
SI modellarining
yordami bilan, korporatsiyalar o‘zlarining ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish uchun muammolarni tahlil qilishadi. Buning natijasida, yetkazib
berishning, xarajatlarining va daromadining ko‘payishi mumkin.
376
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
4. Sifat monitoring va qabul qilish:
SI tizimlari, mahsulot sifatini monitoring
qilish uchun aylanadi, shuningdek xaridorlar tomonidan qabul qilingan
mahsulotlarning sifatini baholashda yordam beradi. Bu, sifatni oshirish uchun
qo‘llanishga imkon beradi va mijozlar tomonidan baholashda ishlab chiqarish
jarayonlarini muvofiq ravishda ishlab chiqarishga imkon beradi.
5. Ishchi xayollarni taqdim qilish va o‘rganish:
SI tizimlari, ishlab chiqarish
jarayonida ishchi xayollarni qiyosiy tahlil etadi, o‘rganadi va yaxshilash uchun kerakli
ma’lumotlarni ishlab chiqadi va taqdim qiladi. Bu, ishlab chiqarishni sifatini oshirishga
yordam beradi va ishchilar uchun o‘zlashtirish va professional rivojlanish imkonini
yaratadi.
Bu faoliyatlar SI-dan foydalanishning faqat bir qismi. Sun’iy intellektning
qo‘llanish turlari va miqyosi, kompaniya mahsulotlari va muammosi, yashash muhitiga
va boshqa ko‘rsatmalarga bog‘liq bo‘ladi.
XULOSA
Mehnat muhofazasi sohasida sun’iy intellekt (SI) xavflarni kamaytirish uchun
bir nechta vositalar va usullar mavjud. Quyidagi usullar SI orqali xavflarni
kamaytirishga yordam berishi mumkin:
1. Aniqroq tahlil: SI, mehnat muhofazasi sohasidagi ma’lumotlarni tahlil qilish
va xavfni aniqlash uchun yuqori darajada aniqroqlikka ega. U muayyan
o‘zgaruvchanliklar, muammo va xavfli holatlarni aniqlashga yordam beradi.
2. Prognostika va taqib qilish: SI, avvaldan bilgan holatlarda muhofazani
oshirish uchun taqib qilish va prognostika qilishga yordam beradi. Bu, muhofazaga
o‘xshash xavflarni oldini olishda va zarar yetkazishni oldini olishda yordam beradi.
3. O‘rganish va adaptatsiya: SI tizimlari, mavjud ma’lumotlar asosida o‘rganish
va o‘zgaruvchan xavflarga moslashishi mumkin bo‘lgan algoritmlarni yaratish va
ularni adaptatsiya qilish imkonini beradi. Bu, yangi xavflar paydo bo‘lganda, xavfni
qabul qilish va hal qilish uchun muhitga moslashtirilgan texnologiyalarni ta’minlashga
imkon beradi.
4. Tahminlash: SI, avvalgi xavflar va oqibatlar asosida kelajakda yuzaga kelishi
mumkin bo‘lgan xavfli holatlarni tahminlashda yordam beradi. Bu, muhofazani
oshirish uchun zarur harakatlarni amalga oshirishga yordam beradi.
5. Avtomatlashtirilgan qarorlar: SI, ma’lumotlar asosida avtomatik ravishda
qarorlar qabul qilish va boshqa texnologiyalar bilan birgalikda muhofazani oshirish
uchun zarur amalni amalga oshirishga imkon beradi.
6. Tahminlar va dastlabki xavflar ustida o‘rganish: SI, muhofazani oshirish
uchun asosiy xavfli joylarni aniqlash va ular ustida fokuslanish orqali dastlabki
xavflarni kamaytirish uchun yordam beradi. Bu, muhofaza tizimlarini yangilash uchun
kritik ko‘rsatkichlarni ta’minlashga yordam beradi.
377
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Quyidagi jadval asosida raqamlashtirish orqali qanday muammolarni hal qilish
mumkinligi haqida fikr yuritib o‘tamiz.
2-jadval
Raqamlashtirish orqali mehnat muhofazasi muammolarining yechilishi
Yechilishi mumkin
bo‘lgan muammo
Raqamlashtirish orqali yechimi
Xodimlar tomonidan
xavfsizlik qoidalariga
rioya qilmaslik
Avtomatlashtirilgan monitoring va ogohlantirish tizimlari
yordamida xodimlarning xavfsizlik qoidalariga rioya
qilishini kuzatib borish va ularni avtomatik ravishda
eslatish, real vaqtda jarayonlarni nazorat qilish orqali
muammolarni hal etish.
Baxtsiz hodisalar
sababi va oldini olish
qiyinligi
Sun’iy intellekt texnologiyalari hodisalarni tahlil qilish,
sabablari va hodisalar takrorlanish ehtimolini oldindan
aniqlash imkonini beradi.
Xodimlarni samarali
tayyorlashdagi
qiyinchiliklar
Virtual va kengaytirilgan haqiqat texnologiyalari (VR/AR)
yordamida xodimlarni xavfsizlik qoidalariga o‘rgatishning
interaktiv va xavfsiz usullarini taqdim etish.
Xavflarni oldindan
aniqlash qiyinchiliklari
Sun’iy intellekt xavfsizlik ma’lumotlarini tahlil qilib,
mavjud xavflarni oldindan aniqlash, hodisalarga oldindan
tayyorgarlik ko‘rish imkonini beradi.
Xavfsizlik
jarayonlarining ko‘p
vaqt talab qilishi
Jarayonlarni avtomatlashtirish orqali xavfsizlikni boshqarish
vaqtini qisqartirish va mehnat unumdorligini oshirish.
Raqamlashtirish bu muammolarni yechishga yordam berib, xavfsizlikni
boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va optimallashtirish orqali mehnat
muhofazasi samaradorligini oshiradi.
Mehnat muhofazasi sohasida sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalardan
foydalanish xavfsizlikni oshirishga yordam beradi. Sun’iy intellekt, muayyan
holatlarda noyob risklarni aniqlash, muammo yechish va tahlil qilish uchun
qo‘llaniladi. Raqamli texnologiyalar esa kamera nazorat sistemlari, otomatik hisob-
kitob tizimlari va boshqa avtomatlashtirilgan jarayonlarda xavfsizlikni oshirish uchun
ishlab chiqilgan vositalar orqali muhofazani ta’minlash imkoniyatini beradi. Bu
texnologiyalar, sohadagi potensial xavf va muammo muammosini oldini olishga
yordam beradi va muhofaza xizmatlarining samaradorligini oshiradi. Buning bilan
birga, muammolar va risklar tez va samarali tarzda aniqlanadi va hal qilinadi.
3
Muallifning ilmiy ish doirasida yaratilgan.
378
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 8-SON
WWW.INFOCOM.UZ
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Rakhimov Oktyabr Dustkabilovich; Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li.
Innovative Technologies in Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises
on "Labor Protection"// European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630),
2021/12/29. 80-85.
2. O.D. Rakhimov, Muradov S.H. Digitalization of Instructions on Labor
Protection and Safety Techniques. // European journal of life safety and stability
(EJLSS). 2022.
№24. Р
.80-86.
3.
Тимофеев С. С., Тимофеева С. С. Цифровое будущее охраны труда // XXI
век. Техносферная безопасность. 2022. Т. 7. № 1. С. 51
–62.
https://doi.org/10.21285/2500-1582-2022-1-51-62
4. Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li, Xakimov Xurshid Hamidulla o‘g‘li, &
Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi. (2021). NEW INNOVATIVE NGINEERING
SOLUTIONS TO THE PROBLEMS OF SIGNALIZATION AND SECURITY
SYSTEMS. European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 2, 28-30.
Retrieved from
http://www.ejlss.indexedresearch.org/index.php/ejlss/article/view/13
5.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower
Cranes Used in Construction Projects //JournalNX. –
С. 301
-308.
6.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ
ПРИМЕНЕНИЯ ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО
-
МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ //International journal of advanced research in education,
technology and management. – 2024. –
Т. 3.
–
№. 2.
–
С. 167
-177.
7.
Muradov S. CONSTRUCTION-INSTALLATION ISHLARIDA
KUTARAMA KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY
//Modern Science and Research. – 2024. –
Т. 3.
–
№. 2.
–
С. 786
-792.
8. Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN
AN ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND
RESEARCH, 3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
9.
Muradov S., Usmonov H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING
RIVOJLANISH TARIXIY BOSQICHLARINI O ‘RGANISH //Interpretation and
researches. – 2024.
10.
M.S.H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISH SOHASIDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VA SUN’IY INTELLEKTNI QO‘LLASH //Raqamli
iqtisodiyot (
Цифровая
экономика
). – 2024. –
№. 6.
–
С
. 262-270.
